fbpx
Wikipedia

Stoaçılıq

Avqust 09, 2021

Stoaçılıq (yun. Στοά) — ellinizm dövründə Afinada təxminən m. ö. 300-cü ildə Kitiyalı Zenon tərəfindən yaranmış fəlsəfi məktəb olmuşdur. Antik dünyanın ən tanınmış məktəblərindən biri idi. Stoaçılıq fəlsəfəsi bir çox hallarda Heraklitin, Platonun, Aristotelin, kiniklərin təlimlərinə çox yaxınlaşmış və onlardan qaynaqlanmışdır. 

Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm • Homer • Hesiod • Ferekid • Yeddi yunan müdriki • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII - IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit • Anaksaqor • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor • Prodikus • Qorqias • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus • Likofron • Kritius • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV - I yüzilliklər)
Qədim Roma dovrünün fəlsəfəsi
I - V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka • Epiktet • Mark_Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous • Apuleyus • Qalen • Plutarx • Maksim • Filon • Selsus • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas • Plotin • Porfirius • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx • Proklus • Marinus • Simplikius • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles • Hipatia • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm • Hermetizm • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius • Nikomaxus • Numenius • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement • Origen • Avqustin Avrelius • Boesius • Saxta Dionisius Areopagit

Tarixi mərhələləri

Məktəbin tarixini şərti olaraq üç dövrə bölürlər:

1. Erkən (m. ö. IV – II yüzilliklər). Nümayəndələri:

2. Orta (m. ö. II – I yüzilliklər). Nümayəndələri:

3. Yeni (m. I – III yüzilliklər). Stoaçılığın yeni dövrünü “Roma stoaçılığı” da adlandırırlar. Nümayəndələri:

Stoa fəlsəfəfinin əsasları

 
Kitiyalı Zenon. Foto Paolo Monti, 1969.

Diogenes Laertiusa görə, stoaçıların fəlsəfəsi üç hissədən ibarətdir: məntiq, fizika və etika.

Məntiq

Fəlsəfəni bir tamlıq kimi dəyərləndirən stoaçılar məntiq məsələlərinə önəm verirdilər. Onların fikrincə məntiqsiz nə fizikanı (təbiət haqqında elmi), nə də onların fəlsəfəsinin əsasını təşkil edən etikanı (əxlaqı) anlamaq olmaz.

Məntiq elminin inkişafında stoaçıların çox böyük rolu olmuşdur. Onların fəlsəfəsində məntiq həm natiqlik, həm də fikirləri əsaslandıran söz və cümlələr haqqında elmdir.

Stoaçılara görə ilk olaraq duyğu orqanlarının vasitəsi ilə şeylər haqqında təsəvvür yaranır. Sonra bu təsəvvürlər insanın ruhunda əks olunur və ağılla təhlil edilərək dərk edilir. Onlar hesab edirdilər ki, əgər duyğular şeylər haqqında düzgün (təbiətlərinə tam uyğun) xəbər verirlərsə, onda onlar ruhda da düzgün əks olunurlar. Duyğular şeylər haqqında onların təbiətlərinə uyğun olmayan xəbərlər verirsə, onda yanlış təsəvvürlər yaranır. Yanlışlıq duyğu orqanlarında ola bilən qüsurlar, ağlın çatışmamazlığı, şeylərin insan duyğularına uyğun gəlməməsi kimi səbəblərdən ortaya çıxır.

Daha sonra stoaçılara görə insan düşüncəsinin böyük önəmi vardır. Düşüncə biliyin həqiqi olmasını təsdiq etməlidir. Düşüncənin duyğular vasitəsi ilə alınmış bilgilərlə barışması nəticələr ortaya çıxarır. Buna da katalepsis (yun. κατάληψις) deyilir. Ancaq, insan düşüncəsi eyni şey haqqında fərqli nəticələr ortaya qoya bilər. Ona görə insan o şey haqqında hökm verdikdə onlardan birinə üstünlük verir. Deməli, idrak təkcə bizə xaricdən gələn bilgilərdən deyil, həm də onlara göstərilən münasibətimizdən və bizim çevrədəki şeylər haqqında verdiyimiz hökmlərdən asılıdır. Bu da insanın azad iradəsidir. Səhv nəticələr onda ortaya çıxır ki, insan şeylərin mahiyyətinə varmır və onlar haqqında tam təsəvvür yaratmayaraq o şeylər haqqında hökm verməyə tələsir. Beləliklə, yalnız həqiqi katalepsis insanı həqiqətə çatdırır.

Həm də bizim düşüncəmiz daxil olan təsəvvürləri qavrayır və onlardan ümumi məntiqi nəticələr çıxarır. Əqlin bu keyfiyyətlərini stoaçılar “Loqos” adlandırmışdır. Onların fikrincə o həm söz, həm də təfəkkür vasitəsidir. Məhz, Loqos insanları heyvanlardan fərqləndirir. İnsanda olan Loqos Tanrıların əqlinə bərabərdir və dünya Əqlinin tərkib hissəsidir. Ancaq, tanrılardan fərqli olaraq insan səhvlər etməyə meyllidir.

Bundan başqa yanlışlıqların yaranmasında bir başqa səbəb də vardır. İnsan duyğularla alınmış və düşüncə ilə qavranılmış şeyləri özünün və cəmiyyətin tətbiq etdiyi sözlər, cümlələr və hecalarla ifadə edir. Bunlar da o şeyləri əks etdirən işarələr, simvollar və rəmzlərdir. Yəni bizim danışdığımız dil özü bir simvollar sistemidir ki, onlarla biz çevrəmizdəki şeyləri ifadə etməyə çalışırıq. Burada da bir başqa problem yaranır. Duyğular və düşüncəmiz bizə şeylər haqqında doğru bilgi verirsə belə, onu işarələrlə (dillə) düzgün təqdim etmək lazımdır.

İşarələr gerçək şeyləri düzgün əks etdirirsə onda onun haqqında həqiqi bilik əldə olunur. Belə olmasa (işarə şeyə uyğun olmasa), şeylər haqqında yanlış təsəvvür yaranır. Yanlışlıqları həqiqətdən ayıran bilik sahəsini stoaçılar dialektika adlandırırdılar.

Duyğularla əldə edilən bilik və onun ağıl tərəfindən qavranılaraq nəticələr ortaya çıxarması elmi bilik deyil, yalnız onun mənbəyidir. Elmi biliyin meyarı isə hər şeyin sübuta yetirilməsidir. Burada qeyd edilməlidir ki, müasir dövrdə də elmi biliyin meyarı məhz iddia olunan problemlərin yoxlama yolu ilə sübuta yetirilməsidir. Bu da pozitivizmin əsasını təşkil edir. Göründüyü kimi, zamanımızın elmi metodunun əsasları da antik dövrdə formalaşmışdır.

Stoaçılara görə hər bir şey haqqında həqiqətə dayanan mülahizə və fikir məntiqi silsilə ilə başqa şeyin həqiqiliyindən doğmalıdır. Ona görə də müdriklik yalnız kataleptik təsəvvürlərlə düşüncənin razılıqda olması demək deyildir. Müdriklik doğru nəticələrin əldə edilməsidir. Müdrikliyi çevrədəki şeyləri işarə edən sözlərin o şeylərə uyğun olub-olmamasını təyin etməklə əldə etmək olar. Deməli həqiqətə çatmaq üçün şeylərin təbiətinə uyğun olan söz və cümlələr tapmaq lazımdır. Belə olmazsa, onda həqiqət açılmaz. Beləliklə, bütün yanlışlıqların kökündə ikimənalı sözlər durur. Onların araşdırılıb ortalıqdan qaldırılması isə müdrik insanın vəzifəsidir.

Fizika

Fizika sahəsində stoaçılar hesab edirdilər ki, yalnız cisimlər vardır, boşluqlar isə yoxluqdur. Hər bir cismin substansiyası vardır, bu da ilk materiyadır. Dünya isə 4 ünsürdən – od, hava, su və yerdən – ibarətdir.

Heraklit kimi stoaçılar da hesab edirdilər ki, dünyanın əsasında od durur. Ondan hər şey yaranır və ona doğru qayıdır. Onlara görə iki başlanğıc vardır: birincisi passiv materiya, ikincisi isə onu hərəkətə gətirən Loqosdur (əql, tale). Loqos tanrı kimi də anlaşıla bilər. Hər iki başlanğıc əbədidir, yaradılmayıb və məhvedilməzdir. Ancaq, Aristoteldən fərqli olaraq stoaçılar tanrını materiyadan ayırmır və onları vəhdətdə təsəvvür edirdilər. Beləliklə, stoaçılar Aristotelin dualizmini (tanrı və materiya ikiliyini) qismən aradan qaldırıb, daha da çox monizmə meylli idilər. Həm də onlara görə tanrının varlığı bir abstraksiya, nisbilik kimi qəbul edilir. O eyni zamanda, dünyanın Əqli və toxumudur.

Stoaçıların özünəməxsus teoloji baxışları (ilahiyyatları) da olmuşdur. Bu baxışlara görə dünyanı yaradan Tanrı öz ilahi substansiyasının bir hissəsini hava və suya çevirir. Sonra suyun bir hissəsi oda, daha bir hissəsi isə havaya çevrilir. Beləliklə, dünyanın bədəni yaranır. Bu bədəndə tanrı yaradıcı od kimi mövcud olur və ruh, əql, eləcə də tale kimi özünü göstərir. Digər tərəfdən isə stoaçıların təlimində dünya ilk materiyanın qatılaşıb seyrəlməsindən yaranır. Bunun nəticəsində də ortaya ünsürlər çıxır.

Onlara görə dünyanın əvvəli və sonu vardır. Sonda o böyük yanğında məhv olur və oda çevrilir. Dünyanın inkişafı isə səbəb və nəticə qanunlarına uyğun şəkildə baş verir. Səbəbsiz heç nə olmur. Məhv olduqdan sonra dünyalar yenidən yaranır. Bu proseslər də sonsuzluğa qədər baş verir. Bütün olaylar zərurət, tale və qanunauyğunluq nəticəsində ortaya çıxır.

Tanrı (Zeus) dünyanın dağılmasından sonra məhv olmur. O, başqa tanrılardan fərqli olaraq ölməzdir. Eyni zamanda, Zeus və başqa tanrılar bir məcaz kimi də təsəvvür edilirdi. Məsələn, Hrisippus deyirdi ki, Zeus əslində hər şeyin ümumi təbiəti, taleyi və zərurətidir. Başqa tanrılar isə odu, ayı, günəşi və yeri təcəssüm etdirirlər.

Stoaçıların təlimində dünya insanlar və tanrılar üçündür. Onlar tanrının varlığını teoloji dəlillərlə sübuta yetirməyə çalışırdılar. Onların fikrincə, əgər bir şeyin təbiəti başqa şeyin təbiətindən daha yetkindirsə, onda ən yetkin təbiətə malik olan Tanrı vardır. Bu fikirdən gələcəkdə Anselm (XI yüzillik) və Dekart (XVII yüzillik) kimi Avropa düşünürləri də istifadə etmişdilər.

Daha sonra stoaçılar şərin təbiəti haqqında düşüncələrini irəli sürmüşdürlər. Onların fikrincə şərin dünyada olmasına görə Tanrı sorumlu deyildir. Çünki şər anlayışı nisbidir və yalnız insan fəaliyyətinin nəticəsində yaranır. Mütləq şər isə yoxdur. Deməli Tanrı onu yaratmamışdır.

Stoaçıların fəlsəfəsində ruh isti və odlu pnevmadır (kosmosun nəfəsidir). Onun tərkib hissələri vardır. Zenon hesab edirdi ki, ruh səkkiz hissədən ibarətdir və onun razılıq, istək, anlamaq, qavramaq kimi özəllikləri vardır. Onlar da pnevmanı duyğu orqanlarına doğru yönəldir və insanda duyğu hissləri yaranır.

Bəzi stoaçılara görə ruh bədənin ölümündən sonra bir müddət yaşayır, sonra isə ümumdünya ruhuna qovuşaraq fərdi varlığını itirir. Müdriklərin ruhları daha çox yaşayır, ancaq dünyanın sonunda onlar da ölürlər. Ancaq, bəzi stoaçılar ruhun ölməz və öncədən olduğunu iddia edirdilər.

Etika

Stoaçılar həqiqi ərdəmi (insanın müsbət keyfiyyətlərinin toplusu, xeyrə yönəlməsi və o xeyrin həyata keçirilməsidir) təbiətə uyğun olan həyat sürməkdə görürdülər. İnsanı xoşbəxtliyə aparan tək bir yol yaxşılıq və ərdəmlilikdir. Buna qarşı olan anlayışlar isə qüsurlardır. Ərdəmin dörd əsas çeşidi vardır: ağıl, mülayimlik, ədalət və igidlik. Bunlara qarşı duran qüsurlar isə ağılsızlıq, azğınlıq, ədalətsizlik və qorxaqlıqdır. Bütün başqa anlayışlar isə etinasızlıq hissi doğuran şeylərdir. Yalnız ərdəm və qüsur insanın hökmündədir və onun tərəfindən könüllü olaraq seçilir. Başqa şeylərin üzərində isə insanın hökmü yoxdur və o, onlara təsir edə bilmir, həmin şeylərin üzərində yalnız yüksəlmək olar. Deməli, insan öz taleyi qarşısında acizdir və onunla barışmalıdır. O yalnız kosmik qanunauyğunluğa tabe olmalı, özü üçün hökmündə olmayan şeyləri arzulamamalıdır.

Stoaçıların etik idealı ataraksiyaya (rahatlığa) çatmaq və səbrli (anateya) olmaqdır. Stoaçı müdrik əqlin təcəssümüdür. O, səbirli və təmkinli olmalıdır. Onun xoşbəxtliyi heç bir xoşbəxtlik arzusunda olmamasıdır. Bundan da belə nəticə çıxır ki, insan istənilər olayın qarşısını ala bilməz və yalnız öz içində ona münasibət bildirə bilər. Buradan da görünür ki, stoaçılar taleçiliyə (fatalizmə) böyük önəm vermişdilər. Taleyin qanunlarının əsasında baş verən olaylara qarşı insan yalnız öz daxili aləminə, mənəviyyatına arxalana bilər.

Mənbə

  • Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 162-171. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

  • Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 162-171. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Bakalis, Nikolaos, Handbook of Greek Philosophy: From Thales to the Stoics. Analysis and Fragments, Trafford Publishing, May 2005.
  • Brennan, Tad, The Stoic Life (Oxford: Oxford University Press, 2005; paperback 2006).
  • Sellars, John, Stoicism (Berkeley: University of California Press, 2006)
  • Strange, Steven (ed.), Stoicism: Traditions and Transformations (Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2004)
  • Столяров А. А. Стоя и стоицизм. М., 1995.- 445 с. ISBN 5-86187-023-3
  • Степанова А. С. Философия древней Стои. — СПб.: Алетейя, KN, 1995.
  • Степанова А. С. Физика стоиков: Доминирующие принципы онтокосмологической концепции. СПб.: Изд-во СПб ун-та, 2005.
  • Степанова А. С. Философия Стои как феномен эллинистическо-римской культуры.- СПб.: Издательский дом «Петрополис», 2012. — 400 с. ISBN 978-5-9676-0425-6
  • Стоицизм / А. А. Столяров // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010.
  • Этика стоицизма. Традиции и современность. Под ред. А. А. Гусейнова. М., 1991.

Xarici bağlantılar

  • Baltzly, Dirk. "Stoicism". Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  • "Stoicism". Internet Encyclopedia of Philosophy.

İstinadlar

  1. ↑ Becker, Lawrence (2003). A History of Western Ethics. New York: Routledge. p. 27.
  2. ↑ Стоицизм // Философский энциклопедический словарь. 2016-09-05 at the Wayback Machine — М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г.Панов. 1983.
  3. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. : Georg Bell & Sons, 1915, book 7.
  4. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. : Georg Bell & Sons, 1915, book VII.49.
  5. Стоицизм// Новая философская энциклопедия: В 4 тт. 2016-08-11 at the Wayback Machine М.: Мысль. Под редакцией В. С. Стёпина. 2001.
  6. Стоицизм // Философия: Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004.
  7. Russell, Bertrand (1947). A History of Western Philosophy, p. 254.

Avqust 09, 2021
stoaçılıq, Στοά, ellinizm, dövründə, afinada, təxminən, ildə, kitiyalı, zenon, tərəfindən, yaranmış, fəlsəfi, məktəb, olmuşdur, antik, dünyanın, tanınmış, məktəblərindən, biri, fəlsəfəsi, çox, hallarda, heraklitin, platonun, aristotelin, kiniklərin, təlimlərin. Stoaciliq yun Stoa ellinizm dovrunde Afinada texminen m o 300 cu ilde Kitiyali Zenon terefinden yaranmis felsefi mekteb olmusdur 1 Antik dunyanin en taninmis mekteblerinden biri idi Stoaciliq felsefesi bir cox hallarda Heraklitin Platonun Aristotelin kiniklerin telimlerine cox yaxinlasmis ve onlardan qaynaqlanmisdir Antik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebiFales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebiKsenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflarHeraklit Anaksaqor Empedokl PifaqorcularPifaqor Filolaus Hippasus Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculariLevkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve HipparxiaKirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus EvhemerusMeqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus KronusEretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetrius AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler SkeptisizmPirron Enesidemus Aqrippa EpikurculukEpikur Lukretius PeripatetizmRodoslu Andronikus PlatonizmKarneades Kliptomaxus Filon Larissali StoaciliqErken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler SkeptisizmSekst Empirik StoaciliqSeneka Epiktet Mark Avreli Siseron PeripatetizmAfrodisiali Aleksandr Orta platonizmAlkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon NeoplatonizmRoma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya mektebi Yamblix SopaterPerqama mektebi Sallustius Yulian AvqustAfina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatia Ioann Filoponus Antik dini telimlerQnostisizm Hermetizm MitraizmNeopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesiKlement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius Areopagit Mundericat 1 Tarixi merheleleri 2 Stoa felsefefinin esaslari 2 1 Mentiq 2 2 Fizika 2 3 Etika 3 Menbe 4 Edebiyyat 5 Xarici baglantilar 6 IstinadlarTarixi merheleleri RedakteMektebin tarixini serti olaraq uc dovre 2 bolurler 1 Erken m o IV II yuzillikler Numayendeleri Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes2 Orta m o II I yuzillikler Numayendeleri Panetius Posidonius 3 Yeni m I III yuzillikler Stoaciligin yeni dovrunu Roma stoaciligi da adlandirirlar Numayendeleri Seneka Epiktetus Markus Avrelius SiseroStoa felsefefinin esaslari Redakte Kitiyali Zenon Foto Paolo Monti 1969 Diogenes Laertiusa gore stoacilarin felsefesi uc hisseden ibaretdir mentiq fizika ve etika 3 Mentiq Redakte Felsefeni bir tamliq kimi deyerlendiren stoacilar mentiq meselelerine onem verirdiler Onlarin fikrince mentiqsiz ne fizikani tebiet haqqinda elmi ne de onlarin felsefesinin esasini teskil eden etikani exlaqi anlamaq olmaz Mentiq elminin inkisafinda stoacilarin cox boyuk rolu olmusdur Onlarin felsefesinde mentiq hem natiqlik hem de fikirleri esaslandiran soz ve cumleler haqqinda elmdir Stoacilara gore ilk olaraq duygu orqanlarinin vasitesi ile seyler haqqinda tesevvur yaranir Sonra bu tesevvurler insanin ruhunda eks olunur ve agilla tehlil edilerek derk edilir Onlar hesab edirdiler ki eger duygular seyler haqqinda duzgun tebietlerine tam uygun xeber verirlerse onda onlar ruhda da duzgun eks olunurlar Duygular seyler haqqinda onlarin tebietlerine uygun olmayan xeberler verirse onda yanlis tesevvurler yaranir Yanlisliq duygu orqanlarinda ola bilen qusurlar aglin catismamazligi seylerin insan duygularina uygun gelmemesi kimi sebeblerden ortaya cixir Daha sonra stoacilara gore insan dusuncesinin boyuk onemi vardir Dusunce biliyin heqiqi olmasini tesdiq etmelidir Dusuncenin duygular vasitesi ile alinmis bilgilerle barismasi neticeler ortaya cixarir Buna da katalepsis yun katalhpsis deyilir Ancaq insan dusuncesi eyni sey haqqinda ferqli neticeler ortaya qoya biler Ona gore insan o sey haqqinda hokm verdikde onlardan birine ustunluk verir Demeli idrak tekce bize xaricden gelen bilgilerden deyil hem de onlara gosterilen munasibetimizden ve bizim cevredeki seyler haqqinda verdiyimiz hokmlerden asilidir Bu da insanin azad iradesidir Sehv neticeler onda ortaya cixir ki insan seylerin mahiyyetine varmir ve onlar haqqinda tam tesevvur yaratmayaraq o seyler haqqinda hokm vermeye telesir Belelikle yalniz heqiqi katalepsis insani heqiqete catdirir 4 Hem de bizim dusuncemiz daxil olan tesevvurleri qavrayir ve onlardan umumi mentiqi neticeler cixarir Eqlin bu keyfiyyetlerini stoacilar Loqos adlandirmisdir 5 Onlarin fikrince o hem soz hem de tefekkur vasitesidir Mehz Loqos insanlari heyvanlardan ferqlendirir Insanda olan Loqos Tanrilarin eqline beraberdir ve dunya Eqlinin terkib hissesidir Ancaq tanrilardan ferqli olaraq insan sehvler etmeye meyllidir Bundan basqa yanlisliqlarin yaranmasinda bir basqa sebeb de vardir Insan duygularla alinmis ve dusunce ile qavranilmis seyleri ozunun ve cemiyyetin tetbiq etdiyi sozler cumleler ve hecalarla ifade edir Bunlar da o seyleri eks etdiren isareler simvollar ve remzlerdir Yeni bizim danisdigimiz dil ozu bir simvollar sistemidir ki onlarla biz cevremizdeki seyleri ifade etmeye calisiriq Burada da bir basqa problem yaranir Duygular ve dusuncemiz bize seyler haqqinda dogru bilgi verirse bele onu isarelerle dille duzgun teqdim etmek lazimdir Isareler gercek seyleri duzgun eks etdirirse onda onun haqqinda heqiqi bilik elde olunur Bele olmasa isare seye uygun olmasa seyler haqqinda yanlis tesevvur yaranir Yanlisliqlari heqiqetden ayiran bilik sahesini stoacilar dialektika adlandirirdilar Duygularla elde edilen bilik ve onun agil terefinden qavranilaraq neticeler ortaya cixarmasi elmi bilik deyil yalniz onun menbeyidir Elmi biliyin meyari ise her seyin subuta yetirilmesidir Burada qeyd edilmelidir ki muasir dovrde de elmi biliyin meyari mehz iddia olunan problemlerin yoxlama yolu ile subuta yetirilmesidir Bu da pozitivizmin esasini teskil edir Gorunduyu kimi zamanimizin elmi metodunun esaslari da antik dovrde formalasmisdir Stoacilara gore her bir sey haqqinda heqiqete dayanan mulahize ve fikir mentiqi silsile ile basqa seyin heqiqiliyinden dogmalidir Ona gore de mudriklik yalniz kataleptik tesevvurlerle dusuncenin raziliqda olmasi demek deyildir Mudriklik dogru neticelerin elde edilmesidir Mudrikliyi cevredeki seyleri isare eden sozlerin o seylere uygun olub olmamasini teyin etmekle elde etmek olar Demeli heqiqete catmaq ucun seylerin tebietine uygun olan soz ve cumleler tapmaq lazimdir Bele olmazsa onda heqiqet acilmaz Belelikle butun yanlisliqlarin kokunde ikimenali sozler durur Onlarin arasdirilib ortaliqdan qaldirilmasi ise mudrik insanin vezifesidir Fizika Redakte Fizika sahesinde stoacilar hesab edirdiler ki yalniz cisimler vardir bosluqlar ise yoxluqdur Her bir cismin substansiyasi vardir bu da ilk materiyadir Dunya ise 4 unsurden od hava su ve yerden ibaretdir Heraklit kimi stoacilar da hesab edirdiler ki dunyanin esasinda od durur Ondan her sey yaranir ve ona dogru qayidir Onlara gore iki baslangic vardir birincisi passiv materiya ikincisi ise onu herekete getiren Loqosdur eql tale Loqos tanri kimi de anlasila biler Her iki baslangic ebedidir yaradilmayib ve mehvedilmezdir Ancaq Aristotelden ferqli olaraq stoacilar tanrini materiyadan ayirmir ve onlari vehdetde tesevvur edirdiler Belelikle stoacilar Aristotelin dualizmini tanri ve materiya ikiliyini qismen aradan qaldirib daha da cox monizme meylli idiler Hem de onlara gore tanrinin varligi bir abstraksiya nisbilik kimi qebul edilir O eyni zamanda dunyanin Eqli ve toxumudur Stoacilarin ozunemexsus teoloji baxislari ilahiyyatlari da olmusdur Bu baxislara gore dunyani yaradan Tanri oz ilahi substansiyasinin bir hissesini hava ve suya cevirir Sonra suyun bir hissesi oda daha bir hissesi ise havaya cevrilir Belelikle dunyanin bedeni yaranir Bu bedende tanri yaradici od kimi movcud olur ve ruh eql elece de tale kimi ozunu gosterir Diger terefden ise stoacilarin teliminde dunya ilk materiyanin qatilasib seyrelmesinden yaranir Bunun neticesinde de ortaya unsurler cixir 6 Onlara gore dunyanin evveli ve sonu vardir Sonda o boyuk yanginda mehv olur ve oda cevrilir Dunyanin inkisafi ise sebeb ve netice qanunlarina uygun sekilde bas verir Sebebsiz hec ne olmur Mehv olduqdan sonra dunyalar yeniden yaranir Bu prosesler de sonsuzluga qeder bas verir Butun olaylar zeruret tale ve qanunauygunluq neticesinde ortaya cixir Tanri Zeus dunyanin dagilmasindan sonra mehv olmur O basqa tanrilardan ferqli olaraq olmezdir Eyni zamanda Zeus ve basqa tanrilar bir mecaz kimi de tesevvur edilirdi Meselen Hrisippus deyirdi ki Zeus eslinde her seyin umumi tebieti taleyi ve zeruretidir Basqa tanrilar ise odu ayi gunesi ve yeri tecessum etdirirler Stoacilarin teliminde dunya insanlar ve tanrilar ucundur Onlar tanrinin varligini teoloji delillerle subuta yetirmeye calisirdilar Onlarin fikrince eger bir seyin tebieti basqa seyin tebietinden daha yetkindirse onda en yetkin tebiete malik olan Tanri vardir Bu fikirden gelecekde Anselm XI yuzillik ve Dekart XVII yuzillik kimi Avropa dusunurleri de istifade etmisdiler Daha sonra stoacilar serin tebieti haqqinda dusuncelerini ireli surmusdurler Onlarin fikrince serin dunyada olmasina gore Tanri sorumlu deyildir Cunki ser anlayisi nisbidir ve yalniz insan fealiyyetinin neticesinde yaranir Mutleq ser ise yoxdur Demeli Tanri onu yaratmamisdir Stoacilarin felsefesinde ruh isti ve odlu pnevmadir kosmosun nefesidir Onun terkib hisseleri vardir Zenon hesab edirdi ki ruh sekkiz hisseden ibaretdir ve onun raziliq istek anlamaq qavramaq kimi ozellikleri vardir Onlar da pnevmani duygu orqanlarina dogru yoneldir ve insanda duygu hissleri yaranir 2 Bezi stoacilara gore ruh bedenin olumunden sonra bir muddet yasayir sonra ise umumdunya ruhuna qovusaraq ferdi varligini itirir Mudriklerin ruhlari daha cox yasayir ancaq dunyanin sonunda onlar da olurler Ancaq bezi stoacilar ruhun olmez ve onceden oldugunu iddia edirdiler Etika Redakte Stoacilar heqiqi erdemi insanin musbet keyfiyyetlerinin toplusu xeyre yonelmesi ve o xeyrin heyata kecirilmesidir tebiete uygun olan heyat surmekde gorurduler 1 Insani xosbextliye aparan tek bir yol yaxsiliq ve erdemlilikdir Buna qarsi olan anlayislar ise qusurlardir Erdemin dord esas cesidi vardir agil mulayimlik edalet ve igidlik Bunlara qarsi duran qusurlar ise agilsizliq azginliq edaletsizlik ve qorxaqliqdir Butun basqa anlayislar ise etinasizliq hissi doguran seylerdir Yalniz erdem ve qusur insanin hokmundedir ve onun terefinden konullu olaraq secilir Basqa seylerin uzerinde ise insanin hokmu yoxdur ve o onlara tesir ede bilmir hemin seylerin uzerinde yalniz yukselmek olar Demeli insan oz taleyi qarsisinda acizdir ve onunla barismalidir O yalniz kosmik qanunauygunluga tabe olmali ozu ucun hokmunde olmayan seyleri arzulamamalidir Stoacilarin etik ideali ataraksiyaya rahatliga catmaq ve sebrli anateya olmaqdir Stoaci mudrik eqlin tecessumudur O sebirli ve temkinli olmalidir Onun xosbextliyi hec bir xosbextlik arzusunda olmamasidir Bundan da bele netice cixir ki insan isteniler olayin qarsisini ala bilmez ve yalniz oz icinde ona munasibet bildire biler Buradan da gorunur ki stoacilar taleciliye fatalizme boyuk onem vermisdiler 7 Taleyin qanunlarinin esasinda bas veren olaylara qarsi insan yalniz oz daxili alemine meneviyyatina arxalana biler Menbe RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 162 171 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Edebiyyat RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 162 171 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Bakalis Nikolaos Handbook of Greek Philosophy From Thales to the Stoics Analysis and Fragments Trafford Publishing May 2005 Brennan Tad The Stoic Life Oxford Oxford University Press 2005 paperback 2006 Sellars John Stoicism Berkeley University of California Press 2006 Strange Steven ed Stoicism Traditions and Transformations Cambridge Cambridge Univ Press 2004 Stolyarov A A Stoya i stoicizm M 1995 445 s ISBN 5 86187 023 3 Stepanova A S Filosofiya drevnej Stoi SPb Aletejya KN 1995 Stepanova A S Fizika stoikov Dominiruyushie principy ontokosmologicheskoj koncepcii SPb Izd vo SPb un ta 2005 Stepanova A S Filosofiya Stoi kak fenomen ellinistichesko rimskoj kultury SPb Izdatelskij dom Petropolis 2012 400 s ISBN 978 5 9676 0425 6 Stoicizm A A Stolyarov Novaya filosofskaya enciklopediya v 4 t pred nauch red soveta V S Styopin 2 e izd ispr i dop M Mysl 2010 Etika stoicizma Tradicii i sovremennost Pod red A A Gusejnova M 1991 Xarici baglantilar RedakteBaltzly Dirk Stoicism Stanford Encyclopedia of Philosophy The Stoic Library Stoicism Internet Encyclopedia of Philosophy Istinadlar Redakte 1 2 Becker Lawrence 2003 A History of Western Ethics New York Routledge p 27 1 2 Stoicizm Filosofskij enciklopedicheskij slovar Arxivlesdirilib 2016 09 05 at the Wayback Machine M Sovetskaya enciklopediya Gl redakciya L F Ilichyov P N Fedoseev S M Kovalyov V G Panov 1983 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge Georg Bell amp Sons 1915 book 7 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge Georg Bell amp Sons 1915 book VII 49 Stoicizm Novaya filosofskaya enciklopediya V 4 tt Arxivlesdirilib 2016 08 11 at the Wayback Machine M Mysl Pod redakciej V S Styopina 2001 Stoicizm Filosofiya Enciklopedicheskij slovar M Gardariki Pod redakciej A A Ivina 2004 Russell Bertrand 1947 A History of Western Philosophy p 254 Menbe https az wikipedia org w index php title Stoaciliq amp oldid 5742905, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.