Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Berqamalı Qalen (yun. Γαληνός, lat. Claudius Galenus; ən tezi 129 və ən geci 131, Pergamon, Qədim Roma – ən tezi 201 və ən geci 216, Roma) — yunan mənşəli romalı, həkim, filosof, Orta platonizmin tanınmış nümayəndəsi.
| Berqamalı Qalen | |
|---|---|
| yun. Γαληνός • lat. Claudius Galenus | |
 | |
| Doğum tarixi | ən tezi 129 və ən geci 131 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | ən tezi 201 və ən geci 216 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Əsas maraqları | tibb, anatomiya, fəlsəfə, məntiq |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təbabətdə uğurları
Həkim kimi tanınmış, Roma əsilzadələrini müalicə edir və imperator Markus Avreliusun saray həkimi kimi tanınmışdır.
Qalen bir çox xəstəliklərin təsnifatını vermiş, onların müalicə yollarını araşdırmış, təbabət və anatomiya üzrə çoxlu bilgilər əldə etmişdir. Onlardan Avropa təbibləri 1300 il ərzində istifadə etmişdir. O, həmçinin farmakologiya elminin əsaslarını qoymuşdur. Qalenin əsərləri müsəlman dünyasında təşəkkül tapmış təbabət elminin də inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Müsəlman təbibləri və düşünürləri onun əsərlərini tərcümə etmiş və öz kitablarında onlara çoxlu istinadlar vermişdirlər.
Fəlsəfəsi
Qalen həm də filosof kimi tanınmışdır. O, Platon məktəbinin nümayəndələrindən biri sayılır. Fəlsəfə üzrə bir sıra kitabların müəllifi olmuş, ancaq onların çoxusu bizim zamanımıza çatmamışdır. Qaleni fəlsəfədə daha çox məntiq, təbiət fəlsəfəsi və ruh haqqında təlim maraqlandırırdı. Çünki, bu sahələr təbabətlə daha çox bağlı idilər. Qalen deyirdi: "Yaxşı həkim filosof olmalıdır". Onun eyni adlı əsəri də olmuşdur. Orada Qalen qeyd edirdi ki, həkimlər xəstəliyin mənşəyini bilmək və onu düzgün müalicə etmək üçün məntiqi yaxşı bilməlidirlər.
"Sofizmlər haqqında" (lat. De captionibus) və "Dialektikaya giriş" (lat. Institutio logica) Qalenin fəlsəfə və məntiq üzrə zamanımıza çatan kitablarıdır. Burada o, Aristotelin davamçısı kimi çıxış etmiş, onun sillogizm haqqında təliminə əlavələr etmişdir. Aristoteldən fərqli olaraq Qalen elmlərdə daha çox empirik metoda üstünlük verirdi. Onun duyğusal təbabəti üç prinsipdən ibarət idi:
- Birbaşa müşahidə;
- Keçmiş müşahidələr haqqında xatirələr;
- Bənzərdən bənzərə induktiv əqli nəticələrin çıxarılması.
Əsas əsərlərindən biri olan "Hippokrates və Platonun rəyləri haqqında" (lat. De placitis Hippocratis et Piatonis) kitabında Qalen iddia edirdi ki, bu filosofların baxışları bir-birinə uyğun olmuşdur. Hətta, ona görə birinci filosof təbabət elminin əsaslarını qoyan Hippokratesdir, Platon isə öz fəlsəfəsinin bir çox məqamlarını ondan almışdır.
Kitabın I – IV bölümlərində insan və canlıları yönəldən təbiət güclərindən söhbət açılır, V – IX bölümlərində isə duyğular vasitəsi ilə idrak problemlərinə toxunulur. Burada Qalen Platon kimi ruhu üç səviyyədə: əqli, duyğusal və ehtiraslı olaraq təsvir edirdi. Eyni zamanda o, ehtirasları düşüncənin səhvi kimi təsəvvür edən və buna görə duyğusal və ehtiraslı ruhların varlığını inkar edən stoaçıları tənqid edirdi.
"Bədən üzvlərin vəzifəsi haqqında" (yun. Περὶ χρείαςμορίων) əsərində Qalen canlıların bədənində bütün üzvlərin yetkin olduğunu vurğulayırdı. Onların quruluşu və öz vəzifələrini tam olaraq icra etməsi onu deməyə əsas verir ki, bunlar özbaşına yaranıb fəaliyyət göstərə bilməz. Deməli, bunların bir yaradıcısı vardır, onu da Qalen Demiurqos adlandırmış və onu təbiətlə eyniləşdirmişdir.
Qalenin fikrincə keçmişin filosofları dərin elm qoyub getmiş, ancaq onların ardıcılları onları düzgün başa düşməmişdirlər. Ona görə də, Qalen Platona üstünlük versə də, özünü heç bir məktəbin ardıcılı saymamışdır. Son olaraq Qalen öz fəlsəfi fikirlərini "Mənim baxışlarım haqqında" (yun. Περὶ τῶν ἰδίων δοξάντων) kitabında toplamışdır. Ancaq, zamanımıza onun yalnız bəzi fraqmentləri gəlib çatmışdır.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 212-214. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Gilbert, N W. (1960). Renaissance Concepts of Method. New York: Columbia University Press.
- C. Gill, T. Whitmarsh, and J. Wilkins (eds), Galen and the World of Knowledge (New York and Cambridge, 2009) (Greek Cultures in the Roman World).
- Kudlien, Fridolf; Durling, Richard J., eds. (1991). Galen's method of healing : proceedings of the 1982 Galen Symposium. Leiden: Brill. ISBN 90-04-09272-2.
- Lloyd, G. E. R. (1991). Methods and problems in Greek science. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-37419-7.
- Mattern, Susan P. (2013). The Prince of Medicine: Galen in the Roman Empire., a standardscholarly biography
- Sarton, George (1954). Galen of Pergamon. Lawrence, KS: University of Kansas Press.
- Солопова М. А. Гален // Античная философия: Энциклопедический словарь. — М., 2008. — С. 245–251 (с библиографией).
- Симон К. Р. История иностранной библиографии. — М.: Изд-во ВКП, 1963. — С. 33–34.
- Семеновкер Б. А. Памятники древнегреческой библиографии // Советская библиография. — 1983. — № 4. — С. 60.
- Балалыкин Д. А., Щеглов А. П., Шок Н. П. Гален: врач и философ. — М.: Весть, 2014. — 416 с. — 1000 экз. — ISBN 5-93213-012-1.
- Гуковский М. А. Леонардо и Гален (Перевод и публикация А. С. Кантор-Гуковской) // Культура эпохи Возрождения. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1986. — 256 с. — 43 600 экз.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Любкер Ф. Galenus (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 547–548.
- https://thesaurus.cerl.org/cgi-bin/record.pl?rid=cnp01235003.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Терновский В. Н. // Клавдий Гален О назначении частей человеческого тела.
- Б. Д. Петров. . // Клавдий Гален О назначении частей человеческого тела.
- Маковельский А. О. История логики 2022-03-10 at the Wayback Machine. М.: Наука, 1967, s. 215–216.
- Гален // Античная философия: Энциклопедический словарь 2016-10-09 at the Wayback Machine / Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция, 2008.
- Гален К. О назначении частей человеческого тела 2016-04-10 at the Wayback Machine / Перевод С. П. Кондратьева. М.: Медицина, 1971, s. 538–539.
Xarici keçidlər
- "Hippokrates və Platonun rəyləri haqqında" (1874 il) (yunanca)
- Works by Galen at
- Works by or about Galen at Internet Archive
- Works by or about Claudius Galenus at Internet Archive
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Berqamali Qalen yun Galhnos lat Claudius Galenus en tezi 129 ve en geci 131 Pergamon Qedim Roma en tezi 201 ve en geci 216 Roma yunan menseli romali hekim filosof Orta platonizmin taninmis numayendesi Berqamali Qalenyun Galhnos lat Claudius GalenusDogum tarixi en tezi 129 ve en geci 131Dogum yeri Pergamon Qedim RomaVefat tarixi en tezi 201 ve en geci 216Vefat yeri Roma VatikanVetendasligi Qedim RomaEsas maraqlari tibb anatomiya felsefe mentiq Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitTebabetde ugurlariHekim kimi taninmis Roma esilzadelerini mualice edir ve imperator Markus Avreliusun saray hekimi kimi taninmisdir Qalen bir cox xesteliklerin tesnifatini vermis onlarin mualice yollarini arasdirmis tebabet ve anatomiya uzre coxlu bilgiler elde etmisdir Onlardan Avropa tebibleri 1300 il erzinde istifade etmisdir O hemcinin farmakologiya elminin esaslarini qoymusdur Qalenin eserleri muselman dunyasinda tesekkul tapmis tebabet elminin de inkisafinda ehemiyyetli rol oynamisdir Muselman tebibleri ve dusunurleri onun eserlerini tercume etmis ve oz kitablarinda onlara coxlu istinadlar vermisdirler FelsefesiQalen hem de filosof kimi taninmisdir O Platon mektebinin numayendelerinden biri sayilir Felsefe uzre bir sira kitablarin muellifi olmus ancaq onlarin coxusu bizim zamanimiza catmamisdir Qaleni felsefede daha cox mentiq tebiet felsefesi ve ruh haqqinda telim maraqlandirirdi Cunki bu saheler tebabetle daha cox bagli idiler Qalen deyirdi Yaxsi hekim filosof olmalidir Onun eyni adli eseri de olmusdur Orada Qalen qeyd edirdi ki hekimler xesteliyin menseyini bilmek ve onu duzgun mualice etmek ucun mentiqi yaxsi bilmelidirler Sofizmler haqqinda lat De captionibus ve Dialektikaya giris lat Institutio logica Qalenin felsefe ve mentiq uzre zamanimiza catan kitablaridir Burada o Aristotelin davamcisi kimi cixis etmis onun sillogizm haqqinda telimine elaveler etmisdir Aristotelden ferqli olaraq Qalen elmlerde daha cox empirik metoda ustunluk verirdi Onun duygusal tebabeti uc prinsipden ibaret idi Birbasa musahide Kecmis musahideler haqqinda xatireler Benzerden benzere induktiv eqli neticelerin cixarilmasi Esas eserlerinden biri olan Hippokrates ve Platonun reyleri haqqinda lat De placitis Hippocratis et Piatonis kitabinda Qalen iddia edirdi ki bu filosoflarin baxislari bir birine uygun olmusdur Hetta ona gore birinci filosof tebabet elminin esaslarini qoyan Hippokratesdir Platon ise oz felsefesinin bir cox meqamlarini ondan almisdir Kitabin I IV bolumlerinde insan ve canlilari yonelden tebiet guclerinden sohbet acilir V IX bolumlerinde ise duygular vasitesi ile idrak problemlerine toxunulur Burada Qalen Platon kimi ruhu uc seviyyede eqli duygusal ve ehtirasli olaraq tesvir edirdi Eyni zamanda o ehtiraslari dusuncenin sehvi kimi tesevvur eden ve buna gore duygusal ve ehtirasli ruhlarin varligini inkar eden stoacilari tenqid edirdi Beden uzvlerin vezifesi haqqinda yun Perὶ xreiasmoriwn eserinde Qalen canlilarin bedeninde butun uzvlerin yetkin oldugunu vurgulayirdi Onlarin qurulusu ve oz vezifelerini tam olaraq icra etmesi onu demeye esas verir ki bunlar ozbasina yaranib fealiyyet gostere bilmez Demeli bunlarin bir yaradicisi vardir onu da Qalen Demiurqos adlandirmis ve onu tebietle eynilesdirmisdir Qalenin fikrince kecmisin filosoflari derin elm qoyub getmis ancaq onlarin ardicillari onlari duzgun basa dusmemisdirler Ona gore de Qalen Platona ustunluk verse de ozunu hec bir mektebin ardicili saymamisdir Son olaraq Qalen oz felsefi fikirlerini Menim baxislarim haqqinda yun Perὶ tῶn ἰdiwn do3antwn kitabinda toplamisdir Ancaq zamanimiza onun yalniz bezi fraqmentleri gelib catmisdir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 212 214 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Gilbert N W 1960 Renaissance Concepts of Method New York Columbia University Press C Gill T Whitmarsh and J Wilkins eds Galen and the World of Knowledge New York and Cambridge 2009 Greek Cultures in the Roman World Kudlien Fridolf Durling Richard J eds 1991 Galen s method of healing proceedings of the 1982 Galen Symposium Leiden Brill ISBN 90 04 09272 2 Lloyd G E R 1991 Methods and problems in Greek science Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 37419 7 Mattern Susan P 2013 The Prince of Medicine Galen in the Roman Empire a standardscholarly biography Sarton George 1954 Galen of Pergamon Lawrence KS University of Kansas Press Solopova M A Galen Antichnaya filosofiya Enciklopedicheskij slovar M 2008 S 245 251 s bibliografiej Simon K R Istoriya inostrannoj bibliografii M Izd vo VKP 1963 S 33 34 Semenovker B A Pamyatniki drevnegrecheskoj bibliografii Sovetskaya bibliografiya 1983 4 S 60 Balalykin D A Sheglov A P Shok N P Galen vrach i filosof M Vest 2014 416 s 1000 ekz ISBN 5 93213 012 1 Gukovskij M A Leonardo i Galen Perevod i publikaciya A S Kantor Gukovskoj Kultura epohi Vozrozhdeniya L Nauka Leningr otd nie 1986 256 s 43 600 ekz Hemcinin baxOrta platonizmIstinadlarLyubker F Galenus rus Realnyj slovar klassicheskih drevnostej po Lyubkeru pod red F F Zelinskij A I Georgievskij M S Kutorga F Gelbke P V Nikitin V A Kanskij per A D Vejsman F Gelbke L A Georgievskij A I Davidenkov V A Kanskij P V Nikitin I A Smirnov E A Vert O Yu Klemenchich N V Rubinskij SPb Obshestvo klassicheskoj filologii i pedagogiki 1885 S 547 548 https thesaurus cerl org cgi bin record pl rid cnp01235003 Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Ternovskij V N Klavdij Galen O naznachenii chastej chelovecheskogo tela B D Petrov Klavdij Galen O naznachenii chastej chelovecheskogo tela Makovelskij A O Istoriya logiki 2022 03 10 at the Wayback Machine M Nauka 1967 s 215 216 Galen Antichnaya filosofiya Enciklopedicheskij slovar 2016 10 09 at the Wayback Machine Sostavitel E V Afonasin M Progress Tradiciya 2008 Galen K O naznachenii chastej chelovecheskogo tela 2016 04 10 at the Wayback Machine Perevod S P Kondrateva M Medicina 1971 s 538 539 Xarici kecidler Hippokrates ve Platonun reyleri haqqinda 1874 il yunanca Works by Galen at Works by or about Galen at Internet Archive Works by or about Claudius Galenus at Internet Archive