fbpx
Wikipedia

Əmir Teymur

Avqust 02, 2021

Vikipediyada bu adlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Teymur.

Teymur (9 aprel 1336, Hoca-İlqar kəndi, müasir. Şaxrisabz, Özbəkistan — 18 fevral 1405, Otrar, müasir Qazaxıstan; Çağatay dilində تیمور (Temür‎, Tēmōr) — "dəmir") — görkəmli sərkərdə, Mərkəzi, Qərbi və Şərqi Asiyanın, habelə Qafqazın, Rusun və Volqaətrafı bölgələrin tarixində böyük rol oynamış şəxsiyyət, Teymurilər dövlətinin banisi. 1370-ci ildə Əmir titulu almış Teymurun adı Azərbaycan dilində olan tarixi ədəbiyyatlarda daha çox Əmir Teymur kimi qeyd olunur.

Əmir Teymur
تیمور (Temür‎, Tēmōr)
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Hoca-İlqar kəndi, müasir. Şaxrisabz, Cığatay xanlığı
Vəfat tarixi (68 yaşında)
Vəfat yeri Otrar, müasir Qazaxıstan
Dəfn yeri
Atası Tarağay
Anası Təkinə xatun
Həyat yoldaşları Tumuş ağa, Ulcay türkan ağa, Saray mülk xanım, Ulus ağa, İslam ağa, Tuman ağa, Tuqdi-bi, Dilşad ağa, Çoplan mülk ağa, Tukal xanln, Qutluq ağa, Tuqluk təkin.
Uşaqları Cahangir, Ömər şeyx, Miranşah, Şahrux, Uka Bəyim, Sultan Bəxt ağa, Biqi can, Səadət sultan, Musalla.
Hərbi xidmət
Rütbəsi Bəy[d], Xaqan
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adı və şəxsiyyəti

Teymurun adı

Ərəb ad qaydcmorına əsasən Teymurun tam adı Teymur ibn Tarağay Barlas (Tīmūr ibn Taraġay Barlas — Barlaslı Tarağayın oğlu Teymur) olub. Çağatay və monqol dilində Temür və ya Temir sözləri "dəmir" mənasını verir. Orta əsr rus mənbələrində Teymurun adı "Topal Teymur" kimi də qeyd olunub.

Çingizlilər sülaləsindən olmadığı üçün Teymur formal olaraq böyük xan titulu daşıya bilməzdi. Elə buna görə də o, özünə əmir (tayfa başçısı) titulunu götürür. 1370-ci ildə Çingizlilər sülaləsi ilə qohumlaşan Teymur özünə Gürkan (fars. Timūr Gurkānī, تيموﺭ گوركانی) titulunu götürür. Gürkan monqol dilində kuruqen və ya xurqen sözünün fars dilində olan variantıdır və tərcüməsi "kürəkən" deməkdir. Bu o demək idi ki, Çingizlilər sülaləsi ilə qohumlaşan Teymur onların evlərində azad şəkildə yaşaya və hərəkət edə bilərdi.

Müxtəlif fars mənbələrində tez-tez Teymur Ləng (fars. Tīmūr-e Lang, تیمور لنگ) yəni "Topal Teymur" adına rast gəlmək olar. Ehtimal olunur ki, bu addan həmin dövrdə Teymuru alçaltmaq və həqarət etmək üçün istifadə olunub.. Bu söz sonradan qərb dillərində müxtəlif formalarda yayılır (Tamerlan, Tamerlane, Tamburlaine, Timur Lenk). Rus dilinə də keçən bu söz (Тамерлан) öz ilkin kökündən fərqli olarq heç bir neqativ çalara malik deyil və "Teymur" sözü ilə yanaşı şəkildə işlədilir.

Teymurun şəxsiyyəti

 
Teymur Səmərqənddə məclislərin birində

Teymurun siyasi fəaliyyətinin başlanğıcı Çingiz xanın fəaliyyətinə bənzəyir: onlar şəxsən özləri ardıcılları tərəfindən təşkil olunmuş dəstələrin başçıları idilər, hansılar ki, sonralar da onların hərbi qüdrətində əsas təməl rolunu oynayıblar. Teymur Çingiz xan kimi şəxsən bütün hərbi qüvvə təşkilatlarının təfərrüatları ilə maraqlanırdı, rəqib və onların torpaqları barədə ətraflı məlumatlar toplayırdı, öz ordusunda yüksək olan şəxsi nüfuza malik idi və tamamilə öz silahdaşlarına güvənirdi. Fərq Teymurun uğursuz şəkildə seçib vətəndaş idarəetməsinə qoyduğu insanlarda idi (Səmərqənd, Herat, Şiraz və Təbriz şəhərlərində çoxlu sayda yüksək rütbəli məmur rüşvətxorluğa görə cəzalandırılmışdı).

Teymur alimlər ilə söhbət etməyi xüsusən də tarixi əsərləri dinləməyi çox sevirdi. Teymurun özünün tarixi bilikləri ilə orta əsrlər tarixçisi, filosofu və mütəfəkkiri olan İbn Xəldunu çox təəccübləndirmişdir. Teymur tarixi və əfsanəvi qəhrəmanların cəsurluqlarından danışaraq öz döyüşçülərini ruhlandırırdı.

Teymur özündən sonra çoxlu sayda əzəmətli memarlıq tikililəri saxlayıb. Bunlardan bir çoxu dünya mədəniyyətinin xəzinələrinə daxildir. Teymurun tikililəri, hansıların ki, yaradılmasında şəxsən özünün fəal iştirakı olub, Teymurun bədii zövqünü nümayiş etdirib.

Teymur başlıca olaraq özünün doğma şəhəri Mavəraünnəhrin çiçəklənməsi və paytaxt Səmərqəndin şöhrətlənməsi üçün böyük qayğı göstərirdi. Teymur ələ keçirdiyi bütün ölkələrdən ustaları, memarları, zərgərləri və inşaatçıları imperiyasının paytaxtı Səmərqənd, atasının vətəni Keş (Şaxrisabz), Buxara və sərhədyanı şəhər Türkistanı yenidən qurmaq üçün sözügedən yerlərə göndərirdi. Teymurun Səmərqəndə olan qayğısı onun bu məşhur cümləsində öz əksini tapıb: "Səmərqəndin üzərində həmişə mavi səma və qızıl ulduzlar olacaq". Bu insanları ancaq həyatlarının son illərində daha çox sərhədyanı bölgələrdə yerləşən şəhərlərə işləmək üçün göndərirdilər (1398-ci ildə Əfqanıstanda yeni suvarma kanalı çəkilir, 1401-ci ildə isə Cənubi Qafqazda və s.).

Həyatı

Uşaqlıq və gənclik

Teymur 1336-ci ilin 9 aprel tarixində, Mərkəzi Asiyada Keş (hal-hazırda Şaxrisabz, Özbəkistan) şəhərinin yaxınlığındakı Hoca-İlqar kəndində dünyaya gəlib.

Onun uşaqlıq və gənclik illəri Keş dağlarında keçib. Gənc olarkən Teymur ov etməyi, at yarışlarını, nizə tullamağı və ox atmağı çox sevirdi. O, hələ uşaq olarkən hərbi oyunlara böyük maraq göstərirdi. Tarağayın yanında qulluq edən atəbəylər 10 yaşından etibarən Teymurun tərbiyəsi ilə məşğul olmağa başlayıblar. Onlar Teymura idman oyunlarını və hərb sənətinin sirlərini dərindən öyrədiblər. Teymur çox cəsur və təmkinli insan olub. Ayıq mühakimə yürütmək keyfiyyətinə malik olan Teymur ən çətin anlarda ən düzgün qərarları qəbul etməyi bacarıb. Xasiyyətinin bu xüsusiyyətləri insanları ona cəlb edirdi. Teymur barədə mənbələrdə olan ilk məlumatlar 1361-ci ildən etibarən onun siyasi fəalliyyətə başlaması ilə meydana gəlib.

Teymurun xarici görünüşü

M.M.Gerasimov tərəfindən Əmiri-Gur məqbərəsinin açılmasından sonra Teymura aid edilən skeletin tədqiq edilməsi zamanı onun boyunun 172 sm olması aşkarlanıb. Teymur çox güclü idi, fiziki cəhətdən o, xeyli inkişaf etmişdi, onun müasirləri belə yazırdılar: "Əksər döyüşçülər oxun yayını kürəcik sümüyünə kimi dartıqları zaman, Teymur yayı qulağına kimi gətirə bilirdi". Teymurun saçları eyni qəbilədən olan qohumları kimi açıq rəngli idi.o çox dəbli idi

Teymurun yaşının çox olmasına baxmayaraq (69 yaş) onun kəllə sümüyü və skeletində açıq nəzərə çarpan qocalıq cizgiləri yox idi.

Ölümü

Əmir Teymur 18 Fevral 1405 tarixində, Çinə səfərə gedərkən Otrar'da 69 yaşında öldü. Dərhal, Səmərqəndə gətirilərək nəvəsi Xəlil Sultan tərəfindən, daha əvvəl ölmüş olan nəvəsi Məhəmməd Sultanın Ruh Abâd yaxınlarındakı mədrəsəsinə dəfn edildi. Teymur, nəvəsi Məhəmməd Sultanı taxtının varisi kimi görürdü. Ancaq Məhəmməd Sultanın 1404-ci ildə, gözlənilməz şəkildə gənc yaşında ölümünün ardından Teymur bu çox sevdiyi və ardılı olaraq gördüyü nəvəsi üçün Səmərqəndin seçmə bir təpəsində adına yaraşar bir böyük mozeleum inşasını əmr etmiş Məhəmməd Sultan bura dəfn edilmişdi. Mozeleum, abidə məzar, məscidi və mədrəsə strukturlarından meydana gəlirdi. Teymur da ölümünün ardından çox sevdiyi nəvəsinin yanına dəfn edildi. O zamandan sonra Gur Əmr, bütün Teymur xanədanın birlikdə yatdığı abidə məzar vəziyyətinə gətirildi. Teymurun ölümündən sonra oğlu Şahruh, digər oğlu Miranşah və nəvəsi Uluqbəy bura dəfn edildi. Gur Emir Mavzoleyi yeddi hissədən ibarət idi: Sağda müsəlmanların dua etdiyi hanaka, solda mədrəsə və mərkəzdə mosoleum, iki tərəfində abidəsi tamamlayan iki minarə. Mədrəsə və hanaka günümüzə çata bilməmişdir. Abidənin yüksək qübbəsinin altında üç sıra halında yan-yana yatan on qədər mərmər məzar daşı olmaqla birlikdə Yalnız Teymurun mezartaşı qara rəngdə nephritis daşıdır ancaq bura simvolik məzardır. Gerçək məzar bu salonun altındakı salonda var və ziyarətə açıq değildir.Teymurun bədəni, daş lahdinin içində yatmaqdadır. İslam ənənəsi ilə başı Məkkədəki Kəbəyə istiqamətlidir. Orta Asiya ənənəsində müqəddəs ölülərin məzarlarına qoyulan at quyruğunun burada da olduğu mozelenin təmiri əsnasında ortaya çıxarılmışdır. Qazaxıstanda vəfat etmişdir.Deyilənə görə Əmir Teymur deyib ki, kim onun qəbrini açsa,onun başına bəla gələcək.1939 cu ildə onun qəbri açıldı, və 2 saat sonra II Dünya müharibəsi başladı.

İstinadlar

  1. Jan-Pol Ru. Tamerlan. М., 2005
  2. Castin Maroççi. Tamerlan: Dünyanın istilaçısı. М., 2008
  3. Sultanov T.İ., Ağ düşərgədə yüksəliş. Çingiz xanın xələfləri. Almatı: Dayk-press, 2001, s.97
  4. İbn Ərəbşah. Əmir Teymurun tarixi.T., 2007
  5. Britannica ensiklopediyasında Teymur haqqında məqalə
  6. "Наталья Басовская, профессор РГГУ". "Moskvanın əks-sədası" ("Эхо Москвы") radiosu. 13 fevral 2010-cu il. 2011-08-23 tarixində arxivləşdirilib.

Avqust 02, 2021
əmir, teymur, vikipediyada, adlı, digər, şəxslər, haqqında, məqalələr, teymur, teymur, aprel, 1336, hoca, ilqar, kəndi, müasir, şaxrisabz, özbəkistan, fevral, 1405, otrar, müasir, qazaxıstan, çağatay, dilində, تیمور, temür, tēmōr, dəmir, görkəmli, sərkərdə, mə. Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Teymur Teymur 9 aprel 1 2 1336 Hoca Ilqar kendi muasir Saxrisabz Ozbekistan 18 fevral 1405 Otrar muasir Qazaxistan Cagatay dilinde تیمور Temur Temōr demir gorkemli serkerde Merkezi Qerbi ve Serqi Asiyanin habele Qafqazin Rusun ve Volqaetrafi bolgelerin tarixinde boyuk rol oynamis sexsiyyet Teymuriler dovletinin banisi 1370 ci ilde Emir titulu almis Teymurun adi Azerbaycan dilinde olan tarixi edebiyyatlarda daha cox Emir Teymur kimi qeyd olunur Emir Teymurتیمور Temur Temōr Sexsi melumatlarDogum tarixi 9 aprel 1336Dogum yeri Hoca Ilqar kendi muasir Saxrisabz Cigatay xanligiVefat tarixi 18 fevral 1405 68 yasinda Vefat yeri Otrar muasir QazaxistanDefn yeri Emiri GurAtasi TaragayAnasi Tekine xatunHeyat yoldaslari Tumus aga Ulcay turkan aga Saray mulk xanim Ulus aga Islam aga Tuman aga Tuqdi bi Dilsad aga Coplan mulk aga Tukal xanln Qutluq aga Tuqluk tekin Usaqlari Cahangir Omer seyx Miransah Sahrux Uka Beyim Sultan Bext aga Biqi can Seadet sultan Musalla Herbi xidmetRutbesi Bey d Xaqan Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Adi ve sexsiyyeti 1 1 Teymurun adi 1 2 Teymurun sexsiyyeti 2 Heyati 2 1 Usaqliq ve genclik 3 Teymurun xarici gorunusu 4 Olumu 5 IstinadlarAdi ve sexsiyyeti RedakteTeymurun adi Redakte Ereb ad qaydcmorina esasen Teymurun tam adi Teymur ibn Taragay Barlas Timur ibn Taraġay Barlas Barlasli Taragayin oglu Teymur olub Cagatay ve monqol dilinde Temur ve ya Temir sozleri demir menasini verir Orta esr rus menbelerinde Teymurun adi Topal Teymur kimi de qeyd olunub Cingizliler sulalesinden olmadigi ucun Teymur formal olaraq boyuk xan titulu dasiya bilmezdi Ele buna gore de o ozune emir tayfa bascisi titulunu goturur 1370 ci ilde Cingizliler sulalesi ile qohumlasan Teymur ozune Gurkan 3 fars Timur Gurkani تيموﺭ گوركانی titulunu goturur Gurkan monqol dilinde kuruqen ve ya xurqen sozunun fars dilinde olan variantidir ve tercumesi kureken demekdir Bu o demek idi ki Cingizliler sulalesi ile qohumlasan Teymur onlarin evlerinde azad sekilde yasaya ve hereket ede bilerdi 4 Muxtelif fars menbelerinde tez tez Teymur Leng fars Timur e Lang تیمور لنگ yeni Topal Teymur adina rast gelmek olar Ehtimal olunur ki bu addan hemin dovrde Teymuru alcaltmaq ve heqaret etmek ucun istifade olunub 5 Bu soz sonradan qerb dillerinde muxtelif formalarda yayilir Tamerlan Tamerlane Tamburlaine Timur Lenk Rus diline de kecen bu soz Tamerlan oz ilkin kokunden ferqli olarq hec bir neqativ calara malik deyil ve Teymur sozu ile yanasi sekilde isledilir Teymurun sexsiyyeti Redakte Teymur Semerqendde meclislerin birinde Teymurun siyasi fealiyyetinin baslangici Cingiz xanin fealiyyetine benzeyir onlar sexsen ozleri ardicillari terefinden teskil olunmus destelerin bascilari idiler hansilar ki sonralar da onlarin herbi qudretinde esas temel rolunu oynayiblar Teymur Cingiz xan kimi sexsen butun herbi quvve teskilatlarinin teferruatlari ile maraqlanirdi reqib ve onlarin torpaqlari barede etrafli melumatlar toplayirdi oz ordusunda yuksek olan sexsi nufuza malik idi ve tamamile oz silahdaslarina guvenirdi Ferq Teymurun ugursuz sekilde secib vetendas idareetmesine qoydugu insanlarda idi Semerqend Herat Siraz ve Tebriz seherlerinde coxlu sayda yuksek rutbeli memur rusvetxorluga gore cezalandirilmisdi Teymur alimler ile sohbet etmeyi xususen de tarixi eserleri dinlemeyi cox sevirdi Teymurun ozunun tarixi bilikleri ile orta esrler tarixcisi filosofu ve mutefekkiri olan Ibn Xeldunu cox teeccublendirmisdir Teymur tarixi ve efsanevi qehremanlarin cesurluqlarindan danisaraq oz doyusculerini ruhlandirirdi Teymur ozunden sonra coxlu sayda ezemetli memarliq tikilileri saxlayib Bunlardan bir coxu dunya medeniyyetinin xezinelerine daxildir Teymurun tikilileri hansilarin ki yaradilmasinda sexsen ozunun feal istiraki olub Teymurun bedii zovqunu numayis etdirib Teymur baslica olaraq ozunun dogma seheri Maveraunnehrin ciceklenmesi ve paytaxt Semerqendin sohretlenmesi ucun boyuk qaygi gosterirdi Teymur ele kecirdiyi butun olkelerden ustalari memarlari zergerleri ve insaatcilari imperiyasinin paytaxti Semerqend atasinin veteni Kes Saxrisabz Buxara ve serhedyani seher Turkistani yeniden qurmaq ucun sozugeden yerlere gonderirdi Teymurun Semerqende olan qaygisi onun bu meshur cumlesinde oz eksini tapib Semerqendin uzerinde hemise mavi sema ve qizil ulduzlar olacaq Bu insanlari ancaq heyatlarinin son illerinde daha cox serhedyani bolgelerde yerlesen seherlere islemek ucun gonderirdiler 1398 ci ilde Efqanistanda yeni suvarma kanali cekilir 1401 ci ilde ise Cenubi Qafqazda ve s 6 Heyati RedakteUsaqliq ve genclik Redakte Teymur 1336 ci ilin 9 aprel tarixinde Merkezi Asiyada Kes hal hazirda Saxrisabz Ozbekistan seherinin yaxinligindaki Hoca Ilqar kendinde dunyaya gelib Onun usaqliq ve genclik illeri Kes daglarinda kecib Genc olarken Teymur ov etmeyi at yarislarini nize tullamagi ve ox atmagi cox sevirdi O hele usaq olarken herbi oyunlara boyuk maraq gosterirdi Taragayin yaninda qulluq eden atebeyler 10 yasindan etibaren Teymurun terbiyesi ile mesgul olmaga baslayiblar Onlar Teymura idman oyunlarini ve herb senetinin sirlerini derinden oyredibler Teymur cox cesur ve temkinli insan olub Ayiq muhakime yurutmek keyfiyyetine malik olan Teymur en cetin anlarda en duzgun qerarlari qebul etmeyi bacarib Xasiyyetinin bu xususiyyetleri insanlari ona celb edirdi Teymur barede menbelerde olan ilk melumatlar 1361 ci ilden etibaren onun siyasi fealliyyete baslamasi ile meydana gelib Teymurun xarici gorunusu RedakteM M Gerasimov terefinden Emiri Gur meqberesinin acilmasindan sonra Teymura aid edilen skeletin tedqiq edilmesi zamani onun boyunun 172 sm olmasi askarlanib Teymur cox guclu idi fiziki cehetden o xeyli inkisaf etmisdi onun muasirleri bele yazirdilar Ekser doyusculer oxun yayini kurecik sumuyune kimi dartiqlari zaman Teymur yayi qulagina kimi getire bilirdi Teymurun saclari eyni qebileden olan qohumlari kimi aciq rengli idi o cox debli idiTeymurun yasinin cox olmasina baxmayaraq 69 yas onun kelle sumuyu ve skeletinde aciq nezere carpan qocaliq cizgileri yox idi Olumu RedakteEmir Teymur 18 Fevral 1405 tarixinde Cine sefere gederken Otrar da 69 yasinda oldu Derhal Semerqende getirilerek nevesi Xelil Sultan terefinden daha evvel olmus olan nevesi Mehemmed Sultanin Ruh Abad yaxinlarindaki medresesine defn edildi Teymur nevesi Mehemmed Sultani taxtinin varisi kimi gorurdu Ancaq Mehemmed Sultanin 1404 ci ilde gozlenilmez sekilde genc yasinda olumunun ardindan Teymur bu cox sevdiyi ve ardili olaraq gorduyu nevesi ucun Semerqendin secme bir tepesinde adina yarasar bir boyuk mozeleum insasini emr etmis Mehemmed Sultan bura defn edilmisdi Mozeleum abide mezar mescidi ve medrese strukturlarindan meydana gelirdi Teymur da olumunun ardindan cox sevdiyi nevesinin yanina defn edildi O zamandan sonra Gur Emr butun Teymur xanedanin birlikde yatdigi abide mezar veziyyetine getirildi Teymurun olumunden sonra oglu Sahruh diger oglu Miransah ve nevesi Uluqbey bura defn edildi Gur Emir Mavzoleyi yeddi hisseden ibaret idi Sagda muselmanlarin dua etdiyi hanaka solda medrese ve merkezde mosoleum iki terefinde abidesi tamamlayan iki minare Medrese ve hanaka gunumuze cata bilmemisdir Abidenin yuksek qubbesinin altinda uc sira halinda yan yana yatan on qeder mermer mezar dasi olmaqla birlikde Yalniz Teymurun mezartasi qara rengde nephritis dasidir ancaq bura simvolik mezardir Gercek mezar bu salonun altindaki salonda var ve ziyarete aciq degildir Teymurun bedeni das lahdinin icinde yatmaqdadir Islam enenesi ile basi Mekkedeki Kebeye istiqametlidir Orta Asiya enenesinde muqeddes olulerin mezarlarina qoyulan at quyrugunun burada da oldugu mozelenin temiri esnasinda ortaya cixarilmisdir Qazaxistanda vefat etmisdir Deyilene gore Emir Teymur deyib ki kim onun qebrini acsa onun basina bela gelecek 1939 cu ilde onun qebri acildi ve 2 saat sonra II Dunya muharibesi basladi Istinadlar Redakte Jan Pol Ru Tamerlan M 2005 Castin Marocci Tamerlan Dunyanin istilacisi M 2008 Sultanov T I Ag dusergede yukselis Cingiz xanin xelefleri Almati Dayk press 2001 s 97 Ibn Erebsah Emir Teymurun tarixi T 2007 Britannica ensiklopediyasinda Teymur haqqinda meqale Natalya Basovskaya professor RGGU Moskvanin eks sedasi Eho Moskvy radiosu 13 fevral 2010 cu il 2011 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Menbe https az wikipedia org w index php title Emir Teymur amp oldid 6011995, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.