fbpx
Wikipedia

Protaqor

Protaqor, Protaqoras (yun. ΠρωταγόραςE.ə. 490 - E.ə. 420) — qədim yunan filosofu. Sofistlər məktəbinin ilk nümayəndələrindən biri.

Protaqor
yun. Πρωταγόρας
Doğum tarixi e.ə. 490
Doğum yeri
Vəfat tarixi e.ə. 420
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi boğulma[d]
Əsas maraqları fəlsəfə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Protaqor insan probleminin qnoseologiyasını dərindən işləyib araşdıran ilk yunan filosofudur. Bu məşhur kəlam ona məxsusdur: "İnsan bütün şeylərin ölçüsüdür: mövcud olan şeylərin mövcudluğunun, mövcud olmayan şeylərin mövcud olmamasının". Protaqor bu tezisi hər şeyin nisbi olmasını sübut etmək üçün irəli sürmüşdü. Protaqora görə insanın hər şeyin ölçüsü olması o deməkdir ki, ağıllı və məntiqi fikirləşməyi bacaran fərd hər hansı problemin həlli üçün hər şeydən öz xeyrinə istifadə edə bilər; deməli, insan həmin şeyin ölçüsü, onun ağasıdır. Hissi qavrayışa əhəmiyyət verən Protaqora görə qavranılan şeylər və qavrayan hiss üzvləri fasiləsiz olaraq dəyişirlər. Onun fikrincə hər şey başqaları ilə əlaqədə əmələ gəlir. Faydalı olan şey həqiqətdir.

Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm • Homer • Hesiod • Ferekid • Yeddi yunan müdriki • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII - IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit • Anaksaqor • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor • Prodikus • Qorqias • Hippias

"Kiçik" sofistlərTrasimaxus • Likofron • Kritius • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV - I yüzilliklər)
Qədim Roma dovrünün fəlsəfəsi
I - V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka • Epiktet • Mark_Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous • Apuleyus • Qalen • Plutarx • Maksim • Filon • Selsus • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas • Plotin • Porfirius • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx • Proklus • Marinus • Simplikius • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles • Hipatia • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm • Hermetizm • Mitraizm
NeopifaqorçuluqApollonius • Nikomaxus • Numenius • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement • Origen • Avqustin Avrelius • Boesius • Saxta Dionisius Areopagit

Həyatı

Natiq və pul qarşılığında dərs öyrədən Protaqor müasirləri AnaksaqorSokrat kimi vətənindən qovulmuş, əsərləri meydanlarda yandırılmışdır. Əsərlərində, xüsusən, "Peri Teon" əsərində allahların varlığı ilə əlaqəli fikirlərində "Allahlar vardırmı?Yoxdurmu?" deyərək şübhəli yanaşmış və nəticədə dinsizlikdə günahlandırılmışdır. Siciliyaya qaçarkən yolda boğularaq ölmüşdür.

Fəlsəfəsi

 
Platonun "Protagor" dialoqundan bir fraqment.

Varlıq haqqında təlimi

Protaqor təbiət fəlsəfəsinin tərəfdarı deyildi və buna görə də özündən əvvəlki filosofların mövzusu olan varlığın prinsipləri, ilk maddə, kosmologiya problemləri ilə məşğul olmağı mənasız iş hesab edirdi. Onun fikrincə bütün mövcudatı özündə birləşdirmiş ana maddə davamlı bir hərəkətdədir. Bu səbəbdən heç bir şey məlum deyil, bir varlıq hər an başqa varlıqlara görə bu yaxud başqa cür ola bilər. Ona görə də heç nə mütləq deyil, hər bir varlıq hər an fərqli şəkildə meydana çıxa bilər. Çünki biz onları elə dərk edirik.

Bilik və həqiqət haqqında fikirləri

Protaqorun fikrincə insanın bilikləri duyğulara əsaslanır. Duyğular da duyulmayanların o andakı vəziyyətinə bağlıdır. Çünki, duyğularımızın meydana gətirdiyi biliklər, aləmi, yaxud, kainatı müxtəlif insanlara müxtəlif formada göstərməkdədir. Bu səbəbdən qavrayış obyekti bizə qavrayanın qavrama anındakı vəziyyətində necə görünürsə yalnız elə bildirir. Protaqor üçün duyğuların qavranılması və ondan meydana gələn fikir (doxa) yeganə məlumatımız və biliyimizdir. Başqa sözlə insan üçün həqiqət gördüyü, duduğu, hiss etdiyidir. Duyğular fərddən fərdə dəyişdiyindən nə qədər fərd varsa o qədər həqiqət vardır. Fərd, yəni, insan həqiqətin və yalanın meyarıdır. Bu fikirlərdən belə bir nəticə çıxır ki, hər fikir doğrudur, heç kəs səhv düşünməz. Bu səbəbdən ümumi və hər kəsə aid bir həqiqət yoxdur, hər insanın özünə aid fikirləri və inandıqları vardır.

İnsan hər şeyin ölçüsüdür: var olanın da, var olmayanın da, var olmayanın var olmadığının da

Protaqor."Həqiqət"

Protaqora görə mütləq mənada həqiqət və səhv yoxdur, sadəcə insanın öz iddiasını qarşısındakılara məharətlə, təsirli sözlər və bəzi məntiqi hiylə ilə qabul etdirə bilməsi var. Əsas insanın öz fikrini, ideyasını müdafiə etmə tərzidir, bunun üçün də yeganə təsirli vasitə natiqlikdir (ritorika).

Əxlaq fəlsəfəsi

Protaqorun əxlaq fəlsəfəsində də əsas yerdə insan dayanır. Onun fikrincə fəlsəfənin əsas məqsədi əxlaqilikdir. Bu səbəbdən fəlsəfə və insanın əsas vəzifəsi özü ilə məşğul olmaqdır. İlk səbəblər kimi faydasız və lazımsız düşüncələrdən əl çəkərək bacarıqlarını öz xoşbəxtliyi üçün istifadə etməlidir. İnsanın xoşbəxt olması öz-özünü və başqalarını idarə etməsi deməkdir; öz-özünü idarə edə bilmək fəzilətli olmaq deməkdir. Belə olduğu təqdirdə fəlsəfə fəzilətli olma sənətidir. Başqalarını idarə edə bilmək üçün yaxşı düşünmək və yaxşı danışmaq lazımdır. Bu baxımdan isə fəlsəfə yaxşı düşünmək və yaxşı danışmaq sənətidir.

Protaqorun fikrincə fəlsəfə üç əsas məsələni araşdıran bir fəaliyyətdir: praktik əxlaq, dialektikanatiqlik. Protaqorun fəlsəfəni bu üç əsasda ümumiləşdirməsi qədim fəlsəfə tarixçilərində yeni bir dövrün başlanğıcı kimi qiymətləndirilmişdir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. https://www.britannica.com/biography/Protagoras-Greek-philosopher
  2. Encyklopedie antiky (çeş.) — Academia, 1973. — səh. 31. — 741 səh.
  3. Şükürov A. Fəlsəfə. Bakı: Elm, 1997. səh. 110
  4. (PDF). 2014-03-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-10.
  5. Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.173
  6. Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.174
  7. Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.175
  8. Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.176
  9. Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.177

protaqor, Πρωταγόρας, qədim, yunan, filosofu, sofistlər, məktəbinin, nümayəndələrindən, biri, Πρωταγόραςdoğum, tarixi, doğum, yeri, abdera, municipality, avdira, şərqi, makedoniya, frakiya, makedoniya, frakiya, yunanıstan, vəfat, tarixi, vəfat, yeri, dənizivəf. Protaqor Protaqoras yun Prwtagoras E e 490 E e 420 qedim yunan filosofu Sofistler mektebinin ilk numayendelerinden biri Protaqoryun PrwtagorasDogum tarixi e e 490 1 Dogum yeri Abdera d Municipality of Avdira d Serqi Makedoniya ve Frakiya Makedoniya ve Frakiya Yunanistan 2 Vefat tarixi e e 420 1 Vefat yeri Ion deniziVefat sebebi bogulma d Esas maraqlari felsefe Vikianbarda elaqeli mediafayllarProtaqor insan probleminin qnoseologiyasini derinden isleyib arasdiran ilk yunan filosofudur 3 Bu meshur kelam ona mexsusdur Insan butun seylerin olcusudur movcud olan seylerin movcudlugunun movcud olmayan seylerin movcud olmamasinin Protaqor bu tezisi her seyin nisbi olmasini subut etmek ucun ireli surmusdu Protaqora gore insanin her seyin olcusu olmasi o demekdir ki agilli ve mentiqi fikirlesmeyi bacaran ferd her hansi problemin helli ucun her seyden oz xeyrine istifade ede biler demeli insan hemin seyin olcusu onun agasidir 4 Hissi qavrayisa ehemiyyet veren Protaqora gore qavranilan seyler ve qavrayan hiss uzvleri fasilesiz olaraq deyisirler Onun fikrince her sey basqalari ile elaqede emele gelir Faydali olan sey heqiqetdir 3 Antik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebiFales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebiKsenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflarHeraklit Anaksaqor Empedokl PifaqorcularPifaqor Filolaus Hippasus Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculariLevkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve HipparxiaKirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus EvhemerusMeqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus KronusEretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetrius AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler SkeptisizmPirron Enesidemus Aqrippa EpikurculukEpikur Lukretius PeripatetizmRodoslu Andronikus PlatonizmKarneades Kliptomaxus Filon Larissali StoaciliqErken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler SkeptisizmSekst Empirik StoaciliqSeneka Epiktet Mark Avreli Siseron PeripatetizmAfrodisiali Aleksandr Orta platonizmAlkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon NeoplatonizmRoma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya mektebi Yamblix SopaterPerqama mektebi Sallustius Yulian AvqustAfina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatia Ioann Filoponus Antik dini telimlerQnostisizm Hermetizm MitraizmNeopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesiKlement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitMundericat 1 Heyati 2 Felsefesi 2 1 Varliq haqqinda telimi 2 2 Bilik ve heqiqet haqqinda fikirleri 2 3 Exlaq felsefesi 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarHeyati RedakteNatiq ve pul qarsiliginda ders oyreden Protaqor muasirleri Anaksaqor ve Sokrat kimi veteninden qovulmus eserleri meydanlarda yandirilmisdir Eserlerinde xususen Peri Teon eserinde allahlarin varligi ile elaqeli fikirlerinde Allahlar vardirmi Yoxdurmu deyerek subheli yanasmis ve neticede dinsizlikde gunahlandirilmisdir Siciliyaya qacarken yolda bogularaq olmusdur 5 Felsefesi Redakte Platonun Protagor dialoqundan bir fraqment Varliq haqqinda telimi Redakte Protaqor tebiet felsefesinin terefdari deyildi ve buna gore de ozunden evvelki filosoflarin movzusu olan varligin prinsipleri ilk madde kosmologiya problemleri ile mesgul olmagi menasiz is hesab edirdi Onun fikrince butun movcudati ozunde birlesdirmis ana madde davamli bir hereketdedir Bu sebebden hec bir sey melum deyil bir varliq her an basqa varliqlara gore bu yaxud basqa cur ola biler Ona gore de hec ne mutleq deyil her bir varliq her an ferqli sekilde meydana cixa biler Cunki biz onlari ele derk edirik 6 Bilik ve heqiqet haqqinda fikirleri Redakte Protaqorun fikrince insanin bilikleri duygulara esaslanir Duygular da duyulmayanlarin o andaki veziyyetine baglidir Cunki duygularimizin meydana getirdiyi bilikler alemi yaxud kainati muxtelif insanlara muxtelif formada gostermekdedir Bu sebebden qavrayis obyekti bize qavrayanin qavrama anindaki veziyyetinde nece gorunurse yalniz ele bildirir Protaqor ucun duygularin qavranilmasi ve ondan meydana gelen fikir doxa yegane melumatimiz ve biliyimizdir Basqa sozle insan ucun heqiqet gorduyu dudugu hiss etdiyidir Duygular ferdden ferde deyisdiyinden ne qeder ferd varsa o qeder heqiqet vardir Ferd yeni insan heqiqetin ve yalanin meyaridir 7 Bu fikirlerden bele bir netice cixir ki her fikir dogrudur hec kes sehv dusunmez Bu sebebden umumi ve her kese aid bir heqiqet yoxdur her insanin ozune aid fikirleri ve inandiqlari vardir 8 Insan her seyin olcusudur var olanin da var olmayanin da var olmayanin var olmadiginin da Protaqor Heqiqet 7 Protaqora gore mutleq menada heqiqet ve sehv yoxdur sadece insanin oz iddiasini qarsisindakilara meharetle tesirli sozler ve bezi mentiqi hiyle ile qabul etdire bilmesi var Esas insanin oz fikrini ideyasini mudafie etme terzidir bunun ucun de yegane tesirli vasite natiqlikdir ritorika 8 Exlaq felsefesi Redakte Protaqorun exlaq felsefesinde de esas yerde insan dayanir Onun fikrince felsefenin esas meqsedi exlaqilikdir Bu sebebden felsefe ve insanin esas vezifesi ozu ile mesgul olmaqdir Ilk sebebler kimi faydasiz ve lazimsiz dusuncelerden el cekerek bacariqlarini oz xosbextliyi ucun istifade etmelidir Insanin xosbext olmasi oz ozunu ve basqalarini idare etmesi demekdir oz ozunu idare ede bilmek feziletli olmaq demekdir Bele oldugu teqdirde felsefe feziletli olma senetidir Basqalarini idare ede bilmek ucun yaxsi dusunmek ve yaxsi danismaq lazimdir Bu baximdan ise felsefe yaxsi dusunmek ve yaxsi danismaq senetidir 8 Protaqorun fikrince felsefe uc esas meseleni arasdiran bir fealiyyetdir praktik exlaq dialektika ve natiqlik Protaqorun felsefeni bu uc esasda umumilesdirmesi qedim felsefe tarixcilerinde yeni bir dovrun baslangici kimi qiymetlendirilmisdir 9 Hemcinin bax RedakteSofistler mektebiIstinadlar Redakte 1 2 https www britannica com biography Protagoras Greek philosopher Encyklopedie antiky ces Academia 1973 seh 31 741 seh 1 2 Sukurov A Felsefe Baki Elm 1997 seh 110 Mehdiyev R E Felsefe Ders vesaiti Baki Serq Qerb 2010 360 seh seh 107 PDF 2014 03 26 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 07 10 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 173 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 174 1 2 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 175 1 2 3 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 176 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 177Menbe https az wikipedia org w index php title Protaqor amp oldid 6104550, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.