Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Enesidem (yun. Αἰνησίδημος, m. ö. I, ya da m. I yüzilliklər) — Qədim Roma dövrünün filosofu, skeptisizm məktəbinin ardıcılı. Onun soyu Krit adasından idi, ancaq həyatı İskəndəriyyədə keçmişdir.
| Enesidem | |
|---|---|
| Αἰνησίδημος | |
| Doğum tarixi | təq. e.ə. 80 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | təq. e.ə. 10 |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | Ellinizm, Roma respublikası |
Fəlsəfəsi
Enesidem bir neçə kitabın müəllifi olmuşdur. Onlardan ən tanınmışı “Pirronun sözləri” (yun. Πυρρώνειοι λóγοι) adlanır. Bu kitabda o, bir neçə maraqlı məsələlərə toxunmuşdur. Məsələn, o, səbəblərin olub-olmaması haqqında düşünürdü. Onun fikrincə səbəb anlayışı ziddiyyətlidir. Ətrafımıza nəzər saldıqda təbiətdə bir-birinin yaranmasına səbəb olan müəyyən olayların baş verməsini müşahidə edirik. Hər bir hərəkət onu doğan səbəbdən öncə yaranır. Belədirsə, onda səbəb hərəkətlə eynilik təşkil edir ya yox? Edirsə, onda səbəb və hərəkət bir-birindən ayrı anlayışlar deyildirlər. Əgər onlar eynilik təşkil etmirlərsə, onda deməli səbəb hərəkəti ortaya çıxara bilməz, çünki onların təbiətləri fərqlidir.
Troposlar
Enesidemus skeptisizmə dair “tropos”lar (yun. τρόπος) adlanan dəlillərini açıqlamışdır və onların sayı ondur:
- Canlıların duyğuları fərqlidir, hər bir canlı dünyanı özünəməxsus tərzdə görür və qavrayır. Deməli, eyni şey müxtəlif canlılar üçün fərqli görsənir. Beləliklə, biz şeylərin bizə görsənən özəlliklərindən danışsaq da, onların təbiəti haqqında heç nə deyə bilmərik.
- İnsanların da şeylərə münasibəti fərqlidir. Ona görə də, o şeylər haqqında birmənalı fikir yürütmək mümkün deyildir.
- İnsanın bir neçə duyğu orqanları vardır, onlar eyni şey haqqında fərqli xəbərlər verir. Məsələn, bal ilk baxımdan ikrah hissi doğurur, ancaq o dadlıdır. Ona görə də əvvəlcədən bilinmir ki, onlardan hansına üstünlük verilməlidir.
- İnsanın halı hər zaman dəyişir. Məsələn, aç olan insana yemək dadlı, tox olana isə dadsız gələ bilər. Buna görə də, onun gəldiyi qərarlar fərqli olur və bilinmir ki, onlardan hansına üstünlük verilməlidir.
- Gəlinən nəticələr məsafə və yerin təsiri altında irəli sürülə bilər. Hər bir şey tutduğu məsafə və yerdən asılı olaraq bizə fərqli görsənir. Məsələn, gəmi uzaqdan kiçik, yaxında isə böyükdür.
- Heç bir şey bir maddədən ibarət deyil, qarışıqdır. Məsələn, biz bir şeyi dərk ediriksə, mütləq ona öz düşüncəmizi və münasibətimizi qatırıq. Ona görə də, hansısa bir şeyin mahiyyəti haqqında heç nə demək olmur.
- Kəmiyyətlərin (eləcə də dəyərlərin) nisbətinə və quruluşuna görə şeylər müxtəlif görünə və duyula bilər. Məsələn, qum eyni zamanda həm bərk, həm də yumşaqdır.
- Şeylər kəmiyyət və keyfiyyətdən asılı olaraq dəyişir. Hər şey nəyə isə nisbətdə bu və ya başqa cür görsənir. Ona görə də, onun hansısa görkəmdə görünməsi daha da çox ehtimal oluna bilər, onun həqiqi təbiəti bilinməz.
- Şeylərə münasibət onlara rast gəlməkdən asılıdır. Belə ki, bəzi şeylər nadir hallarda rast gəlindiyi üçün qiymətli sayılır. Məsələn, əgər qızıl daş kimi hər yerdə olsaydı, onda o heç də qiymətli metal sayılmazdı.
- Şeylər haqqında iddialar qanunlar, inanclar və adətlərin təsiri altında da yürüdülə bilər. Ona görə də, onların mahiyyəti haqqında birmənalı fikir yürütmək olmur.
Gələcəkdə Aqrippa Enesidemusn 10 troposuna daha beşini əlavə etmişdir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 125-127. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 125-127. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Секст Эмпирик. Три книги Пирроновых положений / Перевод Н. В. Брюлловой-Шаскольской // Секст Эмпирик. Сочинения в двух томах. Том 2. М.: Мысль, 1976.
- Энезидем // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Həmçinin bax
Xarici bağlantılar
"Aenesidemus". Internet Encyclopedia of Philosophy.
İstinadlar
- Identifiants et Référentiels (fr.). ABES, 2011.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Секст Эмпирик. Три книги Пирроновых положений 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Н. В. Брюлловой-Шаскольской // Секст Эмпирик. Сочинения в двух томах. Том 2. М.: Мысль, 1976, s. 219-239.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Enesidem yun Aἰnhsidhmos m o I ya da m I yuzillikler Qedim Roma dovrunun filosofu skeptisizm mektebinin ardicili Onun soyu Krit adasindan idi ancaq heyati Iskenderiyyede kecmisdir EnesidemAἰnhsidhmosDogum tarixi teq e e 80Dogum yeri Knos Krit YunanistanVefat tarixi teq e e 10Vefat yeri Isgenderiyye Roma Misiri d Roma imperiyasiVetendasligi Qedim RomaDovr Ellinizm Roma respublikasiAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitFelsefesiEnesidem bir nece kitabin muellifi olmusdur Onlardan en taninmisi Pirronun sozleri yun Pyrrwneioi logoi adlanir Bu kitabda o bir nece maraqli meselelere toxunmusdur Meselen o sebeblerin olub olmamasi haqqinda dusunurdu Onun fikrince sebeb anlayisi ziddiyyetlidir Etrafimiza nezer saldiqda tebietde bir birinin yaranmasina sebeb olan mueyyen olaylarin bas vermesini musahide edirik Her bir hereket onu dogan sebebden once yaranir Beledirse onda sebeb hereketle eynilik teskil edir ya yox Edirse onda sebeb ve hereket bir birinden ayri anlayislar deyildirler Eger onlar eynilik teskil etmirlerse onda demeli sebeb hereketi ortaya cixara bilmez cunki onlarin tebietleri ferqlidir Troposlar Enesidemus skeptisizme dair tropos lar yun tropos adlanan delillerini aciqlamisdir ve onlarin sayi ondur Canlilarin duygulari ferqlidir her bir canli dunyani ozunemexsus terzde gorur ve qavrayir Demeli eyni sey muxtelif canlilar ucun ferqli gorsenir Belelikle biz seylerin bize gorsenen ozelliklerinden danissaq da onlarin tebieti haqqinda hec ne deye bilmerik Insanlarin da seylere munasibeti ferqlidir Ona gore de o seyler haqqinda birmenali fikir yurutmek mumkun deyildir Insanin bir nece duygu orqanlari vardir onlar eyni sey haqqinda ferqli xeberler verir Meselen bal ilk baximdan ikrah hissi dogurur ancaq o dadlidir Ona gore de evvelceden bilinmir ki onlardan hansina ustunluk verilmelidir Insanin hali her zaman deyisir Meselen ac olan insana yemek dadli tox olana ise dadsiz gele biler Buna gore de onun geldiyi qerarlar ferqli olur ve bilinmir ki onlardan hansina ustunluk verilmelidir Gelinen neticeler mesafe ve yerin tesiri altinda ireli surule biler Her bir sey tutdugu mesafe ve yerden asili olaraq bize ferqli gorsenir Meselen gemi uzaqdan kicik yaxinda ise boyukdur Hec bir sey bir maddeden ibaret deyil qarisiqdir Meselen biz bir seyi derk edirikse mutleq ona oz dusuncemizi ve munasibetimizi qatiriq Ona gore de hansisa bir seyin mahiyyeti haqqinda hec ne demek olmur Kemiyyetlerin elece de deyerlerin nisbetine ve qurulusuna gore seyler muxtelif gorune ve duyula biler Meselen qum eyni zamanda hem berk hem de yumsaqdir Seyler kemiyyet ve keyfiyyetden asili olaraq deyisir Her sey neye ise nisbetde bu ve ya basqa cur gorsenir Ona gore de onun hansisa gorkemde gorunmesi daha da cox ehtimal oluna biler onun heqiqi tebieti bilinmez Seylere munasibet onlara rast gelmekden asilidir Bele ki bezi seyler nadir hallarda rast gelindiyi ucun qiymetli sayilir Meselen eger qizil das kimi her yerde olsaydi onda o hec de qiymetli metal sayilmazdi Seyler haqqinda iddialar qanunlar inanclar ve adetlerin tesiri altinda da yurudule biler Ona gore de onlarin mahiyyeti haqqinda birmenali fikir yurutmek olmur Gelecekde Aqrippa Enesidemusn 10 troposuna daha besini elave etmisdir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 125 127 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 125 127 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Sekst Empirik Tri knigi Pirronovyh polozhenij Perevod N V Bryullovoj Shaskolskoj Sekst Empirik Sochineniya v dvuh tomah Tom 2 M Mysl 1976 Enezidem Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Hemcinin baxSkeptisizm Pirron Aqrippa Sekstus EmprikusXarici baglantilar Aenesidemus Internet Encyclopedia of Philosophy IstinadlarIdentifiants et Referentiels fr ABES 2011 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Sekst Empirik Tri knigi Pirronovyh polozhenij 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod N V Bryullovoj Shaskolskoj Sekst Empirik Sochineniya v dvuh tomah Tom 2 M Mysl 1976 s 219 239