Efeslí Heraklít (q.yun.Ἡράκλειτος ὁ Ἐφέσιος; m.ö. 535 — E.ə. 475) — qədim yunan filosofu. Onun həyatı haqqında bilgilər çox azdır. O çağdaş Türkiyənin ərazisində yerləşən Efesdən idi. Dərin fikirliyinə görə və ifadəsinin sirrliliyinə görə Qaranlıq təxəllüsü almışdır.
Sonra həyatının bəlli zamanında o insanlara nifrət edib abid həyatı ilə yaşamağa başlamışdır. Bundan sonra o otlarla qidalanaraq dağlarda yaşamışdır.
Heraklitin ölümü də qeyri-adi olmuşdur. Rəvayətlərə görə, o qəsdən özünü nəcizlə sürtüb ölmüş və onun meyitini itlər yemişdirlər.
Heraklitin başqa yunan filosoflarının əsərləri ilə tanış olub-olmaması haqqında məlumat yoxdur.
"Təbiət haqqında" adlı kitabın müəllifi olmuşdur. Onun yalnız bəzi fraqmentləri günümüzə gəlib çatmışdır.
Fəlsəfəsi
Dialektika
Heraklitin fəlsəfəsinin əsasında dünyanın dəyişkən olması ideyası dayanır. Bu barədə onun "İki dəfə bir axara girmək olmaz" kimi məşhur ifadəsi də vardır. Platon Heraklitin bu ifadəsini "Kratilles" dialoqunda işlətmişdir.
Ona görə də Heraklit dialektikanın əsasını qoyan filosoflardan biri sayılır. O qeyd edir ki, dünyada hər zaman varlıqlararası mübarizə müşahidə edilməkdədir. Bir varlıq başqasını yox etməyə çalışır və bunu edərkən o özü üçün həyat qazanmış olur. Beləliklə, soyuq-isti, qaranlıq-işıq kimi dualistik anlayışlar bir-biri ilə ziddiyyət və mübarizədədirlər. Bu kimi qarşıdurmaların nəticəsində inkişaf və dəyişikliklər baş verir. Çünki, bu ziddiyyətlər olmasaydı dünyada durğunluq müşahidə edilərdi. Eyni zamanda, bu ziddiyyətlər bir-biri ilə vəhdətdədir. Məsələn, qaranlıq olmasaydı işığın, soyuq olmasaydı istinin nə olduğu bilinməzdi.
Heraklitə görə dünyada olan dəyişkənlik "yuxarı və aşağıya doğru hərəkətdir". Belə ki, od qatlaşaraq suya, sonra isə bərkiyərək torpağa çevrilir. Bu məhz aşağıya doğru hərəkətdir. Digər tərəfdən yer və sudan buxarlanma baş verir və bu da yuxarıya doğru hərəkətdir. Göründüyü kimi bu fikirlərdə hər şeyin dairəvi hərəkətdə olması və maddələr mübadiləsi ideyaları ortaya çıxır.
Buxarlanma "qaranlıq" və "işıqlı" olur. İlin fəsilləri, gündüzün gecə ilə dəyişməsi kimi olaylar bunun nəticəsidir. Gün və yay "işıqlı", gecə və qış isə "qaranlıq" buxarlanmalardan doğur.
Dünyanın yaranması haqqında
Heraklit hesab edirdi ki, dünyanın əsasında ilk maddə durur. Onun fikrincə bu maddə oddur. O, odun şölələnməsində varlığın dəyişkənliyini və formasını dəyişdirdiyini görürdü. Heraklitə görə hər şey oddan yaranır və oda qayıdır. Ona görə bu proses daim təkrarlanmaqdadır. Bu səbəbdən də Heraklit qeyd edirdi ki, əgər bu dünya məhv olarsa odun şölələnməsi nəticəsində başqa dünya yaranar. Odun ən çox cəmləşdiyi yer günəşdir. Araşdırmaçılara görə Heraklitin bu baxışları Zərdüştiliyin təsiri altında formalaşmışdır.
Loqos haqqında
Heraklitə görə dünyanı heç kəs yaratmamışdır. O əbədidir, hər zaman hərəkətdədir. Ancaq onu idarə edən bir prinsip var, bu da "Loqos"dur. Loqos qanunauyğunluq, mütləq qanun, fələk, tale və alın yazısıdır. Hər şey, hətta tanrılar belə ona tabedir.
Heraklitə görə həqiqətin meyarı kütlələrin razılaşdığı fikir ya da ayrı-ayrı adamların rəyi deyil. Həqiqət Loqosdur. Bizim fikirlərimiz onun bir hissəciyidir. Ona görə həqiqət hər kəsdə vardır. Ancaq, köz oddan uzaq düşəndə sönən kimi, fərdi düşüncə də Loqosa yaxınlaşmasa həqiqətdən uzaqlaşır. Həqiqətə çatmaq istəyən hər şeyi başqa şeylərlə və dünya ilə bağlılıqda görməlidir. Şeylərin bir-birindən ayrılıqda təsəvvür edilməsi yanlışlıqdır. Əslində çoxluq yoxdur, yalnız birlik vardır və o müxtəlif formalarda özünü göstərir. Buna görə də, kainatda ümumi qanunauyğunluq vardır. Beləliklə, Loqos həm birlik, həm də qanunauyğunluqdur, həm də taledir.
İdrak nəzəriyyəsi
Heraklit hesab edirdi ki, insan dünyanı duyğular və düşüncə ilə qavrayır. Ancaq o, duyğulara etibar etməmiş, yalnız həqiqətin tək bir meyarı kimi düşüncəni tanıyırdı. Onun fikrincə yetkin insan duyğulara etibar etməz, bunu cahil adamlar edirlər. Eyni zamanda, hər bir düşüncə də həqiqəti açmır. Bunu yalnız Loqosa uyğunlaşan düşüncə edə bilir. Beləliklə, insan öz təbiətinə görə ağılsızdır. Yalnız öz üzərində işləməklə, düşünməklə, çevrəni (ətrafı) anlamaqla, bilikləri əldə etməklə ağıl sahibi olur.
Mənbə
Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 22-25. ISBN5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 22-25. ISBN5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Aristotle. Metaphysics / Translated by T. Taylor. : Printed for the author by Davis, Wilks, and Taylor, 1801.
Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi. Bakı: 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, s. 18–19.
Гераклитъ Ефесскiй. Фрагменты[ölü keçid]. М: Мусагетъ, 1910, c. 15.
Гераклитъ Ефесскiй. Фрагменты[ölü keçid]. М: Мусагетъ, 1910, c. 15 və 21.
Маковельский А. О. Досократики. Минск: Харвест, 1999, c. 245.
Две книги против логиков // Секст Эмпирик. Сочинения. Том. 1. М: Мысль, 1976, c. 86.
September 13, 2021
efesli, heraklit, efeslí, heraklít, Ἡράκλειτος, Ἐφέσιος, qədim, yunan, filosofu, onun, həyatı, haqqında, bilgilər, çox, azdır, çağdaş, türkiyənin, ərazisində, yerləşən, efesdən, dərin, fikirliyinə, görə, ifadəsinin, sirrliliyinə, görə, qaranlıq, təxəllüsü, alm. Efesli Heraklit q yun Ἡrakleitos ὁ Ἐfesios m o 535 E e 475 qedim yunan filosofu Onun heyati haqqinda bilgiler cox azdir O cagdas Turkiyenin erazisinde yerlesen Efesden idi Derin fikirliyine gore ve ifadesinin sirrliliyine gore Qaranliq texellusu almisdir Efesli HeraklitἩrakleitos ὁ ἘfesiosDogum tarixi e e 535Dogum yeri Efes Qedim YunanistanVefat tarixi e e 470 ci illerVefat yeri Efes Qedim YunanistanVefat sebebi odem d Vetendasligi EfesIstiqameti antik felsefe Avropa felsefesiEsas maraqlari felsefeTesirlenib Hippasus Ksenofan Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebiFales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebiKsenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflarHeraklit Anaksaqor Empedokl PifaqorcularPifaqor Filolaus Hippasus Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculariLevkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve HipparxiaKirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus EvhemerusMeqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus KronusEretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetrius AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler SkeptisizmPirron Enesidemus Aqrippa EpikurculukEpikur Lukretius PeripatetizmRodoslu Andronikus PlatonizmKarneades Kliptomaxus Filon Larissali StoaciliqErken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler SkeptisizmSekst Empirik StoaciliqSeneka Epiktet Mark Avreli Siseron PeripatetizmAfrodisiali Aleksandr Orta platonizmAlkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon NeoplatonizmRoma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya mektebi Yamblix SopaterPerqama mektebi Sallustius Yulian AvqustAfina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatia Ioann Filoponus Antik dini telimlerQnostisizm Hermetizm MitraizmNeopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesiKlement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitSonra heyatinin belli zamaninda o insanlara nifret edib abid heyati ile yasamaga baslamisdir Bundan sonra o otlarla qidalanaraq daglarda yasamisdir Heraklitin olumu de qeyri adi olmusdur Revayetlere gore o qesden ozunu necizle surtub olmus ve onun meyitini itler yemisdirler Heraklitin basqa yunan filosoflarinin eserleri ile tanis olub olmamasi haqqinda melumat yoxdur Tebiet haqqinda adli kitabin muellifi olmusdur Onun yalniz bezi fraqmentleri gunumuze gelib catmisdir Mundericat 1 Felsefesi 1 1 Dialektika 1 2 Dunyanin yaranmasi haqqinda 1 3 Loqos haqqinda 1 4 Idrak nezeriyyesi 2 Menbe 3 Edebiyyat 4 Xarici kecidler 5 IstinadlarFelsefesi RedakteDialektika Redakte Heraklitin felsefesinin esasinda dunyanin deyisken olmasi ideyasi dayanir 1 Bu barede onun Iki defe bir axara girmek olmaz 2 kimi meshur ifadesi de vardir Platon Heraklitin bu ifadesini Kratilles dialoqunda isletmisdir Ona gore de Heraklit dialektikanin esasini qoyan filosoflardan biri sayilir 3 O qeyd edir ki dunyada her zaman varliqlararasi mubarize musahide edilmekdedir Bir varliq basqasini yox etmeye calisir ve bunu ederken o ozu ucun heyat qazanmis olur Belelikle soyuq isti qaranliq isiq kimi dualistik anlayislar bir biri ile ziddiyyet ve mubarizededirler Bu kimi qarsidurmalarin neticesinde inkisaf ve deyisiklikler bas verir Cunki bu ziddiyyetler olmasaydi dunyada durgunluq musahide edilerdi Eyni zamanda bu ziddiyyetler bir biri ile vehdetdedir Meselen qaranliq olmasaydi isigin soyuq olmasaydi istinin ne oldugu bilinmezdi Heraklite gore dunyada olan deyiskenlik yuxari ve asagiya dogru hereketdir 4 Bele ki od qatlasaraq suya sonra ise berkiyerek torpaga cevrilir Bu mehz asagiya dogru hereketdir Diger terefden yer ve sudan buxarlanma bas verir ve bu da yuxariya dogru hereketdir Gorunduyu kimi bu fikirlerde her seyin dairevi hereketde olmasi ve maddeler mubadilesi ideyalari ortaya cixir Buxarlanma qaranliq ve isiqli olur Ilin fesilleri gunduzun gece ile deyismesi kimi olaylar bunun neticesidir Gun ve yay isiqli gece ve qis ise qaranliq buxarlanmalardan dogur 4 Dunyanin yaranmasi haqqinda Redakte Heraklit hesab edirdi ki dunyanin esasinda ilk madde durur Onun fikrince bu madde oddur 5 O odun solelenmesinde varligin deyiskenliyini ve formasini deyisdirdiyini gorurdu Heraklite gore her sey oddan yaranir ve oda qayidir Ona gore bu proses daim tekrarlanmaqdadir Bu sebebden de Heraklit qeyd edirdi ki eger bu dunya mehv olarsa odun solelenmesi neticesinde basqa dunya yaranar 5 Odun en cox cemlesdiyi yer gunesdir Arasdirmacilara gore Heraklitin bu baxislari Zerdustiliyin tesiri altinda formalasmisdir Loqos haqqinda Redakte Heraklite gore dunyani hec kes yaratmamisdir O ebedidir her zaman hereketdedir 6 Ancaq onu idare eden bir prinsip var bu da Loqos dur Loqos qanunauygunluq mutleq qanun felek tale ve alin yazisidir Her sey hetta tanrilar bele ona tabedir 7 Heraklite gore heqiqetin meyari kutlelerin razilasdigi fikir ya da ayri ayri adamlarin reyi deyil Heqiqet Loqosdur Bizim fikirlerimiz onun bir hisseciyidir Ona gore heqiqet her kesde vardir Ancaq koz oddan uzaq dusende sonen kimi ferdi dusunce de Loqosa yaxinlasmasa heqiqetden uzaqlasir Heqiqete catmaq isteyen her seyi basqa seylerle ve dunya ile bagliliqda gormelidir Seylerin bir birinden ayriliqda tesevvur edilmesi yanlisliqdir Eslinde coxluq yoxdur yalniz birlik vardir ve o muxtelif formalarda ozunu gosterir Buna gore de kainatda umumi qanunauygunluq vardir Belelikle Loqos hem birlik hem de qanunauygunluqdur hem de taledir 8 Idrak nezeriyyesi Redakte Heraklit hesab edirdi ki insan dunyani duygular ve dusunce ile qavrayir Ancaq o duygulara etibar etmemis yalniz heqiqetin tek bir meyari kimi dusunceni taniyirdi Onun fikrince yetkin insan duygulara etibar etmez bunu cahil adamlar edirler Eyni zamanda her bir dusunce de heqiqeti acmir Bunu yalniz Loqosa uygunlasan dusunce ede bilir Belelikle insan oz tebietine gore agilsizdir Yalniz oz uzerinde islemekle dusunmekle cevreni etrafi anlamaqla bilikleri elde etmekle agil sahibi olur 9 Menbe RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 22 25 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Edebiyyat RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 22 25 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Aristotle Metaphysics Translated by T Taylor Printed for the author by Davis Wilks and Taylor 1801 Aydin Elizade Antik felsefe tarixi Baki 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 18 19 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 Plato The Dialogues of Plato Vol 1 Translated by B Jowett M A Oxford University Press 1892 Geraklit Efesskij Fragmenty olu kecid M Musaget 1910 Makovelskij A O Dosokratiki Minsk Harvest 1999 Xarici kecidler RedakteHeraclitus Internet Encyclopedia of PhilosophyIstinadlar Redakte Aristotle Metaphysics Translated by T Taylor Printed for the author by Davis Wilks and Taylor 1801 c 317 Plato The Dialogues of Plato Vol 1 Translated by B Jowett M A Oxford University Press 1892 p 344 345 Aristotle Metaphysics Translated by T Taylor Printed for the author by Davis Wilks and Taylor 1801 p 19 1 2 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 379 1 2 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 378 Geraklit Efesskij Fragmenty olu kecid M Musaget 1910 c 15 Geraklit Efesskij Fragmenty olu kecid M Musaget 1910 c 15 ve 21 Makovelskij A O Dosokratiki Minsk Harvest 1999 c 245 Dve knigi protiv logikov Sekst Empirik Sochineniya Tom 1 M Mysl 1976 c 86 Menbe https az wikipedia org w index php title Efesli Heraklit amp oldid 6058203, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
