fbpx
Wikipedia

Filon İskəndəriyyəli

Avqust 24, 2021

İskəndəriyyəlí Filón (lat. Philos Alexandreos), Yəhudi Filon; e.ə. 15, İsgəndəriyyə, Roma İmperiyası – 45, İsgəndəriyyə, Roma İmperiyası) — Antik dövrün yəhudi filosofu, Əhdi-Ətiqin ekzegeti (təfsirçisi), orta platonizm məktəbinin təmsilçici. Loqos haqqında özəl təlimi ilə tanınmışdır. Onun ekzegetik metodu Yəhudiliyə az təsir etmişdir. Ancaq ondan Xristian ilahiyyatçıları daha çox yararlanmışdırlar. Ona görə də Filonun Xristian ilahiyyatının inkişafına böyük təsiri olmuşdur. İsanın Tantının Sözü kimi təsəvvürlərinin inkişafında Filon fəlsəfəsinin təsiri vardır.

İskəndəriyyəli Filon
Philos Alexandreos
Doğum tarixi e.ə. 15
Doğum yeri
Vəfat tarixi 45
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Dövr Roma İmperiyası
İstiqaməti Orta platonizm
Əsas maraqları fəlsəfə
Təsirlənib Platonizm, Stoisizm
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm • Homer • Hesiod • Ferekid • Yeddi yunan müdriki • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII - IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit • Anaksaqor • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor • Prodikus • Qorqias • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus • Likofron • Kritius • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV - I yüzilliklər)
Qədim Roma dovrünün fəlsəfəsi
I - V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka • Epiktet • Mark_Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous • Apuleyus • Qalen • Plutarx • Maksim • Filon • Selsus • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas • Plotin • Porfirius • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx • Proklus • Marinus • Simplikius • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles • Hipatia • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm • Hermetizm • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius • Nikomaxus • Numenius • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement • Origen • Avqustin Avrelius • Boesius • Saxta Dionisius Areopagit

Bioqrafiyası

İskəndəriyyədə varlı yəhudi ailəsində doğulmuşdu. Ailəsinin əsili kahin olmuşdur. Yunandilli olmuşdur və əsərlərini yunanca yazmışdır. Onun yəhudi dilini bilib-bilməməsi haqqında bilgi yoxdur. Ancaq yunandilli olmasına baxmayaraq, Filon yəhudiliyə bağlı olmuşdur. Yəhudiliyi ellinistik dünyagörüşü ilə barışdırmaq məqsədi güdərək orjinal ideyalarla çıxış etmişdir. Həyatınə fəlsəfi və ədəbi əsərlər yazmaqla, düşüncələrə qapanmaqla keçirtmişdir. Çoxlu kitab müəllifi olmuşdur. Bir kərə Qüdsə gedib, orada əsilli yəhudi kimi məbəddə qurban kəsmişdir. Bir kərə də yəhudilərə qarşı təqiblərin qarşısını almaq üçün Roma imperatoru Kaliqulanın yanına getmiş, yəhudilərdən ibarət olan heyətə başçılıq etmişdir.

Yəhudi ekzegetikanın yaranması

Ptolemeusların hakimiyyəti altında olan Misir ellinizm dövründə ən inkişaf etmiş ölkələrindən biri idi. O, eyni zamanda qədim dünyanın mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Tanınmış kitabxanası olan İskəndəriyyə şəhərində çeşidli ölkələrdən gəlmiş tanınmış alimlər çalışırdı. Ptolemeuslar həm də müxtəlif dinlərin və dini ənənələrin bir-biri ilə yaxınlaşması, onların ziddiyyətlərini ortalıqdan qaldırılma siyasətini aparırdılar. Bunun nəticəsində dini-fəlsəfi sinkretizm meylləri güclənmişdi.

Bu prosesə İskəndəriyyədə yaşayan çoxsaylı yəhudi icması da cəlb edilmişdi. Yəhudilərin çoxu öz doğma dillərini unudub yunanca danışırdılar və yunan mədəniyyətinin bir çox elementlərini mənimsəmişdirlər. Eyni zamanda, yunanlar və İskəndəriyyədə yaşayan başqa xalqlar da yəhudilər vasitəsilə Yaxın Şərq mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmuşdurlar.

E. ə. III yüzillikdə İskəndəriyyədə ilk dəfə olaraq Əhdi-Ətiq yunan dilinə tərcümə edilmişdir. Bu tərcüməni "Septuaqinta" adlandarmışdırlar. Bundan sonra yəhudilər öz dini ənənəsi və adətlərini yunanlara təqdim etmək üçün və gerçək həyata uyuşmaq üçün Əhdi-Ətiqin mətnlərini və məzmununu alleqorik yozmalara məruz qoymaq məcburiyyətində qalmışdırlar. Beləliklə burada ilk dəfə olaraq Müqəddəs Kitabların yozulması əsasında yeni fəlsəfə yaranmışdı. Bu fəlsəfə də ekzegetika (təfsirçilik, yozma) üzərində qurulmuşdur.

Filonun ekzegetikası

Ekzegetikanın ən görkəmli nümayəndəsi Filon olmuşdur. Onun fəlsəfəsinin əsasını Tövratın mənasının yozulması təşkil edirdi. Filonun fikrincə bütün Tövrat bir alleqoriyadır, təvildir. Orada təsvir edilən hadisələr Musa tərəfindən qəsdən sadə hekayələr şəklinə salınmışdı. O bunu Tovratın dərin mənəvi mahiyyətini gizlətmək üçün etmişdi. Yəni Tövratın hekayələrin zahiri heç də onun əsil mahiyyətini açmır. Əsil mahiyyət isə həmin hadisələrin batinindədir. Batin isə yalnız seçilmiş insanlara açılır. Onun haqqında bilik İlahi bir nemətdir və ona təkcə əql vasitəsilə çatmaq mümkün deyil.

Başqa tərəfdən, düşüncəni də inkar etmək olmaz. Çünki yalnız onun vasitəsilə anlama prosesi baş verir. Bu səbəbdən qavranış (idrak) prosesində həm Tanrı ilhamı, həm də düşüncəni eyni dərəcədə rol oynamır. Daha doğrusu düşüncənin inkişaf etdirilməsi, elm və fəlsəfənin öyrənilməsi prosesi, mənəvi biliyin alınması üçün ilkin şərtdir. Çeşidli elmlər fəlsəfi biliyin artmasına, fəlsəfi biliyin artması isə düşüncənin Tanrı tərəfindən verilmiş mənəvi bilgəliyə (müdrikliyə) gətirir. Yalnız bu halda Müqəddəs Kitabın əsil mənəvi məzmunu insan üçün açılır.

Filonun fikrincə yunan fəlsəfəsinin və Əhdi-Ətiqin İlahi müdrikliyinin mənbəyi birdir. Onların mənbəyi "Loqosdur". Loqos isə Tanrının sözü, qanunu, ideyaların toplusu olaraq Tanrıda yerləşir və Onun səbədi Sözüdür. Ancaq əgər Əhdi-Ətiqdə müdriklik birbaşa Tanrının Sözüdürsə (vəhydirsə), yunan fəlsəfəsi bu Sözün insanlar tərəfindən düşüncələr nəticəsində ifadə edilməsidir.

Məsələyə bü cür yanaşmağa Filonu Əhdi-Ətiqin çox sadə, ibtidai dili və antropomorfizmləri sürükləmişdir. Çünki, yunan elmi və fəlsəfi ənənəsini bilən Filon, bu kimi ibtidai yanaşma ilə barışa bilmirdi. Dindar yəhudi olaraq, o, monoteizmi və kreasionizm konsepsiyalarından imtina etmədən, Əhdi-Ətiqin ona ibtidai görsənən yerlərini yozmalara məruz qoyurdu. Müqəddəs Kitabın yunan fəlsəfi fikri ilə uyğun olan yerlərinə isə daha da çox nəzər yetirirdi və onları yeni pifaqorçuluq, neoplatonizm, stoisizm üslublarında yozub təqdim edirdi.

Tanrı haqqında

Beləliklə Filon fəlsəfəsində Əhdi-Ətiqin Tanrısı yunan fəlsəfəsi metodları ilə yozulub yeni atributlar alırdı. O, artıq hər bir çoxluğun üzərində yüksəlmiş mütləq monadadır (varlığın substansial vahididir). Tanrı elə bir vahiddir ki, Onun yanında başqa vahidlər yoxdur, O kamildir, bölünməzdir . Tanrının əsl mahiyyətini əqllə dərk etmək mümkün deyil. İnsanlar onun varlığı haqqında biliyə malik ola bilərlər, lakin Onun nə olduğunu bilə bilməzlər. Ona görə də Tanrı Musaya özünü Yahve (var olan) adı ilə açmışdı və özünün digər adlarını açmamışdı. Tanrının nə olduğunu dərk edilməsi apofatik (mənfi) teologiya vasitəsi ilə mümkündür.

Tanrıya çatmaq yolu

İnsan dili kamil deyil və onun vasitəsi ilə Tanrının bütün keyfiyyətlərini tələffüz etmək olmaz. Ona görə də apofatik teologiyanı tətbiq edərək, demək olar ki, Tanrının heç bir şeyə ehtiyacı yoxdur, bölünməzdir, bənzəri yoxdur, dəyişməzdir və s. Beləliklə hər şeyi inkar edərək elə bir nəticəyə alınır ki, onun haqqında heç bir şey demək artıq mümkün olmayacaq. Bu hala çatanlar öz “Mən”inin xaricinə çıxaraq, ekstaz halına daxildir, sonra isə daha da yüksək mistik məqamlara qədəm qoyur. Bu məqama çatan adam Tanrıyla görüşür, amma onu dərk edə bilmir, çünki Onun nuru düşüncə imkanını bağlayır. Bu hal içki içmədən sərxoş olmaya bənzərdir .

Musanın peyğəmbərliyi – birbaşa Tanrının vəhyidir. Onu şüurla dərk etmək olmaz. Bunu yalnız imanla qəbul etmək lazımdır. Beləliklə Tanrı və dinə aid başqa şeylər haqqında bilik İlahi ekstaz (yaxud vəhy) vasitəsi ilə və yaxud İlahi kitab (Əhdi-Ətiq) vasitəsi ilə alına bilər.

Loqos haqqında

Filon fəlsəfəsində Tanrı yaratdığı dünyadan daha ucadır. Bu səbəbdən, bu yaradılışı o Loqos vasitəsi ilə həyata keçirib. Loqos Tanrının Sözüdür, onun atributudur. O əvvəllər Tanrının özündə olub, sonra isə ondan ayrılaraq sərbəstlik qazanıb. Loqosu Filon Tövratın birinci kitabında hallanan “…və Tanrı dedi” sözlərində çıxarırdı (1: 3). Lakin sonra ona yunan fəlsəfəsində olan meyarları aid edirdi. Yəni Loqos haqqında Filonun fikirləri antik fəlsəfi irsin yəhudi ənənəsi ilə qarışmasından irəli gəlmişdir. Buna Filon öz şəxsi fikirlərini də əlavə edirdi.

Yunan fəlsəfəsində olduğu kimi Loqos dünya düzənidir, gözəllik və harmoniyadır. Ondan hər şeyin təbii əlaqələri, forması müəyyənliyi yaranır. Eyni zamanda, Loqos ideyaların toplusudur. Dünya bu ideyaların obrazı ilə Tanrı tərəfindən yaradılıb.

Sonra isə Filon Loqos anlayışına Əhdi-Ətiq, yəni yəhudi dünyagörüşü, nöqteyi-nəzərindən baxır. Burada monoteizm və kreasionizm həlledici rol oynayır. Tanrı dünyanı öz sözünün (Loqosun) qüdrəti ilə yaradır. Loqos hər bir şeydə Tanrıya bərabərdir və Onun obrazıdır. Onun vasitəsi ilə dünya yaradılır.

İnsan torpaqdan Tanrının obrazına bənzər yaradılıb. Onun şüuru da İlahi Loqosa bənzərdir. Yəni kosmik və insanda olan Loqoslar mahiyyətcə birdirlər, birlik təşkil edirlər. Belə olan təqdirdə, insanın məntiqi cəhətindən, ətraf mühitin dərk edilməsi və onun barəsində düşüncələr məxluqatdan Tanrıya doğru atılan addımlardır. Dünyanın varlığı və gözəlliyi insanı Tanrının varlığını dərk etməsinə gətirməlidir. Beləliklə məntiqi fikir bir növ İlahi ilham kimi qəbul edilə bilər.

Buna görə də, Filona görə, yunan fəlsəfəsi və İlahi vəhy olan Əhdi-Ətiq birbirinə zidd deyillər, çünki hər ikisi Loqosun məhsuludur. Əhdi-Ətiqdə Loqos özünü peyğəmbərlərə vəhy vasitəsi ilə açmışdı, yunan fəlsəfəsində isə məntiqdə, düşüncədə. Ona görə də Musanın və Platonun müdrikliyinin mənbəyi birdir. Lakin buna baxmayaraq, Platon və Pifaqor təkcə düşüncə ilə monoteizmə yaxınlaşmamışdırlar. Onlar, Filonun fikrincə, Əhdi-Ətiqlə tanış idilər. Bu fikri gələcəkdə xristianlar da təkrarlayırdılar.

Filon Loqosu “Tanrının oğlu”, “Səmavi Adəm” və başqa adlarla adlandırırdı. Bu adlar onun Tanrı ilə dünya arasında bir vasitəçi olduğuna işarə edir.

Loqosa bu cür baxış Filona, Müqəddəs Kitabı alleqorik yozmalara məruz qoyma imkanı yaratmışdı, onu fəlsəfələşdirirdi. Bu baxımdann onu gələcəkdə yaranan orta əsr ilahiyyatının yaradıcısı adlandırmaq olar. Əhdi-Ətiq rəvayətləri uzaqlarda olan transsendent Tanrının deyil, Loqosun məhsuludur. Məsələn, yəhudilərin Misirdən köçməsini Filon ruhun bədənin əsarətindən azad olması kimi, yəhudilərin səhrada uzun illər boyu qalmasını insanın bu dünyada yolçu olması kimi yozurdu.

Təsiri

Filonun antik fəlsəfənin yəhudi dini ilə qarışdırması cəhdi yəhudi ortodoksları tərəfindən rədd edildi. Lakin onun fəlsəfəsindən xristianlar istifadə etdilər. Onlar Filonun Loqosunu simalaşdırıb İsa ilə eyniləşdirmişdilər. Bu ideya Yəhya İncilində öz əksini tapmışdı. Xristianlıqda olan Ata (Tanrı) – Oğul (Loqos) münasibətləri Filonun fəlsəfəsindən başlayır. Yəhudi dini ənənələrinin yunan fəlsəfəsi kateqoriyaları ilə izah edilməsi Romada müxtəlif xalqlar üçün yeni Dinin prinsiplərini aydınlaşdırırdı və bu amil xristianlığın yayılmasında müstəsna rol oynamışdı.

Gələcəkdə isə "Loqos-Tanrı" Sözü ideyaları müsəlman fəlsəfəsinə də təsir etmişdir. Müsəlman düşünürlərinin çoxu onu Quranda görürdülər. Bu problem üzrə VIII-IX yüzilliklərdə müsəlman təməlçilərinin mütəzililərlə Quranın yaradılıb-yaradılmaması mübahisəsi düşmüşdür. O zaman mütəzililər müsəlman təməlçilərini xristianların yolu ilə getdiyində, İsaya bənzər olaraq Quranı əbədi Tanrı Sözü (Loqosu) kimi görməsində suçlamışdırlar.

Mənbə

  • Aydın Əlizadə (2007). (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. s. 23-27. ISBN 5-87459-013-7. 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 202-204. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

  • Aydın Əlizadə (2007). (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. s. 23-27. ISBN 5-87459-013-7. 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 202-204. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16..
  • Runia, David T. (1990). Exegesis and Philosophy: Studies on Philo of Alexandria . Variorum. ISBN 9780860782872.
  • Runia, David T. (1993). Philo in Early Christian Literature: A Survey . Minneapolis: Fortress Press. ISBN 9789023227137.
  • Sly, Dorothy I. (1996). Philo's Alexandria . New York: Routledge. ISBN 9780415096799.
  • Borgen, Peder (1997). Philo of Alexandria: An Exegete for His Time . Leiden: Brill. ISBN 9789004103887.
  • Hillar, Marian (2012). From Logos to Trinity: The Evolution of Religious *Beliefs from Pythagoras to Tertullian . New York: Cambridge University Press. ISBN 9781107013308.
  • Муретов М. Д. Учение о Логосе Филона Александрийского и Иоанна в связи с предшествовавшим развитием идеи Логоса в греческой философии и иудейской теософии. М., 1885.
  • Иваницкий В. Ф. Филон Александрийский. Жизнь и обзор литературной деятельности. Киев, 1911. VIII, 606 стр.
  • Лосев А. Ф. История античной эстетики: Поздний эллинизм. М.: Искусство. 1980. С. 82-128.
  • Шенк К. Филон Александрийский: введение в жизнь и творчество. / Пер. с англ. (Серия «Современная библеистика»). М.: 2007. 275 стр.

Həmçinin bax

Orta platonizm

İstinadlar və şərhlər

  1. Onların siyahısı və mətnləri ingilis dilində burada yerləşir.
  2. Филон Александрийский 2014-07-19 at the Wayback Machine // Мень А. Библиологический словарь (СПб., 2002).
  3. Legum allegoriae (Alleqorik yozma) II, 85 // The Works of Philo Judaeus. The contemporary of Josephus, translated from the Greek By Charles Duke Yonge. London, H. G. Bohn, 1854-1890.
  4. Legum allegoriae, III, 244-245 // The Works of Philo Judaeus. The contemporary of Josephus, translated from the Greek By Charles Duke Yonge. London, H. G. Bohn, 1854-1890.
  5. Legum allegoriae, II, 2,3 // The Works of Philo Judaeus. The contemporary of Josephus, translated from the Greek By Charles Duke Yonge. London, H. G. Bohn, 1854-1890.
  6. Apofatik teologiya - Tanrının varlığını birbaşa təsdiq etməyərək, inkar yolu ilə, Onun haqqında işlənilən bütün anlayışların yetərsiz olduğunun təsdiq edilməsidir. Yəni Tanrının bütün düşünülən və düşünülməyən anlayışlarından uca olması, onun varlığını subuta yetirir. Bunun əksi olan katafatik (pozitiv) teologiya isə, maddi dünyada mövcud olan şeylərlə Tanrının varlığına işarə edən analogiyaların tapılmasından və bu analogiyalarla Tanrının varlığının sübuta yetirilməsindən ibarətdir.
  7. De Abrahamo, 15-24 // The Works of Philo Judaeus. The contemporary of Josephus, translated from the Greek By Charles Duke Yonge. London, H. G. Bohn, 1854-1890.
  8. Transsendent (latınca “transcendere” – həddi aşmaq) - İnsan düşüncəsinin imkanlarından daha uca məkanlarda yerləşən varlıqlar və anlayışlar.
  9. Peyğəmbər Musanın rəhbərliyi altında Misirdən Fələstinə köç edən yəhüdilər bu torpaqlara yaxınlaşandan sonra, Fələstində yaşayan yerli xalqların qüdrətindən qorxmuş, və Tanrının əmrindən yayınaraq onlarla müharibə etməkdən imtina etmişdilər. Buna görə Tanrı bu nəsil üçun Fələstin torpaqlarını yasaq etmiş və, beləliklə, yəhudilər uzun illər boyu səhralarda qalmış və köçəri həyat sürmüşdülər. Təxminən 40 ildən sonra, günaha batan yəhudilərin yeni nəslinin bir qismi fələstinlilərlə döyüşmək və Tanrının əmrini yerinə yetirməyə hazır olduqlarını bildirmişdilər. Bundan sonra Tanrı onlara Fələstin torpağına daxil olmağa icazə verdi. Lakin Musa artıq dünyasını dəyişmişdi və buna görə Fələstinə kirə bilmədi. Bundan sonra bir neçə ilin ərzində gedən müharibələrin nəticəsində yəhudilər Fələstini fəth etdilər. (Saylar, 13, 14).

Avqust 24, 2021
filon, iskəndəriyyəli, iskəndəriyyəlí, filón, philos, alexandreos, yəhudi, filon, isgəndəriyyə, roma, imperiyası, isgəndəriyyə, roma, imperiyası, antik, dövrün, yəhudi, filosofu, əhdi, ətiqin, ekzegeti, təfsirçisi, orta, platonizm, məktəbinin, təmsilçici, loqo. Iskenderiyyeli Filon lat Philos Alexandreos Yehudi Filon e e 15 Isgenderiyye Roma Imperiyasi 45 Isgenderiyye Roma Imperiyasi Antik dovrun yehudi filosofu Ehdi Etiqin ekzegeti tefsircisi orta platonizm mektebinin temsilcici Loqos haqqinda ozel telimi ile taninmisdir Onun ekzegetik metodu Yehudiliye az tesir etmisdir Ancaq ondan Xristian ilahiyyatcilari daha cox yararlanmisdirlar Ona gore de Filonun Xristian ilahiyyatinin inkisafina boyuk tesiri olmusdur Isanin Tantinin Sozu kimi tesevvurlerinin inkisafinda Filon felsefesinin tesiri vardir Iskenderiyyeli FilonPhilos AlexandreosDogum tarixi e e 15Dogum yeri Isgenderiyye Roma Misiri d Roma Imperiyasi Qedim RomaVefat tarixi 45Vefat yeri Isgenderiyye Roma Misiri d Roma Imperiyasi Qedim RomaVetendasligi Qedim RomaDovr Roma ImperiyasiIstiqameti Orta platonizmEsas maraqlari felsefeTesirlenib Platonizm Stoisizm Vikianbarda elaqeli mediafayllar Antik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebiFales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebiKsenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflarHeraklit Anaksaqor Empedokl PifaqorcularPifaqor Filolaus Hippasus Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculariLevkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve HipparxiaKirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus EvhemerusMeqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus KronusEretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetrius AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler SkeptisizmPirron Enesidemus Aqrippa EpikurculukEpikur Lukretius PeripatetizmRodoslu Andronikus PlatonizmKarneades Kliptomaxus Filon Larissali StoaciliqErken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler SkeptisizmSekst Empirik StoaciliqSeneka Epiktet Mark Avreli Siseron PeripatetizmAfrodisiali Aleksandr Orta platonizmAlkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon NeoplatonizmRoma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya mektebi Yamblix SopaterPerqama mektebi Sallustius Yulian AvqustAfina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatia Ioann Filoponus Antik dini telimlerQnostisizm Hermetizm MitraizmNeopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesiKlement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius Areopagit Mundericat 1 Bioqrafiyasi 2 Yehudi ekzegetikanin yaranmasi 3 Filonun ekzegetikasi 4 Tanri haqqinda 5 Tanriya catmaq yolu 6 Loqos haqqinda 7 Tesiri 8 Menbe 9 Edebiyyat 10 Hemcinin bax 11 Istinadlar ve serhlerBioqrafiyasi RedakteIskenderiyyede varli yehudi ailesinde dogulmusdu Ailesinin esili kahin olmusdur Yunandilli olmusdur ve eserlerini yunanca yazmisdir Onun yehudi dilini bilib bilmemesi haqqinda bilgi yoxdur Ancaq yunandilli olmasina baxmayaraq Filon yehudiliye bagli olmusdur Yehudiliyi ellinistik dunyagorusu ile barisdirmaq meqsedi guderek orjinal ideyalarla cixis etmisdir Heyatine felsefi ve edebi eserler yazmaqla dusuncelere qapanmaqla kecirtmisdir Coxlu kitab muellifi olmusdur 1 Bir kere Qudse gedib orada esilli yehudi kimi mebedde qurban kesmisdir Bir kere de yehudilere qarsi teqiblerin qarsisini almaq ucun Roma imperatoru Kaliqulanin yanina getmis yehudilerden ibaret olan heyete basciliq etmisdir 2 Yehudi ekzegetikanin yaranmasi RedaktePtolemeuslarin hakimiyyeti altinda olan Misir ellinizm dovrunde en inkisaf etmis olkelerinden biri idi O eyni zamanda qedim dunyanin medeniyyet merkezlerinden biri idi Taninmis kitabxanasi olan Iskenderiyye seherinde cesidli olkelerden gelmis taninmis alimler calisirdi Ptolemeuslar hem de muxtelif dinlerin ve dini enenelerin bir biri ile yaxinlasmasi onlarin ziddiyyetlerini ortaliqdan qaldirilma siyasetini aparirdilar Bunun neticesinde dini felsefi sinkretizm meylleri guclenmisdi Bu prosese Iskenderiyyede yasayan coxsayli yehudi icmasi da celb edilmisdi Yehudilerin coxu oz dogma dillerini unudub yunanca danisirdilar ve yunan medeniyyetinin bir cox elementlerini menimsemisdirler Eyni zamanda yunanlar ve Iskenderiyyede yasayan basqa xalqlar da yehudiler vasitesile Yaxin Serq medeniyyeti ile yaxindan tanis olmusdurlar E e III yuzillikde Iskenderiyyede ilk defe olaraq Ehdi Etiq yunan diline tercume edilmisdir Bu tercumeni Septuaqinta adlandarmisdirlar Bundan sonra yehudiler oz dini enenesi ve adetlerini yunanlara teqdim etmek ucun ve gercek heyata uyusmaq ucun Ehdi Etiqin metnlerini ve mezmununu alleqorik yozmalara meruz qoymaq mecburiyyetinde qalmisdirlar Belelikle burada ilk defe olaraq Muqeddes Kitablarin yozulmasi esasinda yeni felsefe yaranmisdi Bu felsefe de ekzegetika tefsircilik yozma uzerinde qurulmusdur Filonun ekzegetikasi RedakteEkzegetikanin en gorkemli numayendesi Filon olmusdur Onun felsefesinin esasini Tovratin menasinin yozulmasi teskil edirdi Filonun fikrince butun Tovrat bir alleqoriyadir tevildir Orada tesvir edilen hadiseler Musa terefinden qesden sade hekayeler sekline salinmisdi O bunu Tovratin derin menevi mahiyyetini gizletmek ucun etmisdi Yeni Tovratin hekayelerin zahiri hec de onun esil mahiyyetini acmir Esil mahiyyet ise hemin hadiselerin batinindedir Batin ise yalniz secilmis insanlara acilir Onun haqqinda bilik Ilahi bir nemetdir ve ona tekce eql vasitesile catmaq mumkun deyil 3 Basqa terefden dusunceni de inkar etmek olmaz Cunki yalniz onun vasitesile anlama prosesi bas verir Bu sebebden qavranis idrak prosesinde hem Tanri ilhami hem de dusunceni eyni derecede rol oynamir Daha dogrusu dusuncenin inkisaf etdirilmesi elm ve felsefenin oyrenilmesi prosesi menevi biliyin alinmasi ucun ilkin sertdir Cesidli elmler felsefi biliyin artmasina felsefi biliyin artmasi ise dusuncenin Tanri terefinden verilmis menevi bilgeliye mudrikliye getirir Yalniz bu halda Muqeddes Kitabin esil menevi mezmunu insan ucun acilir 4 Filonun fikrince yunan felsefesinin ve Ehdi Etiqin Ilahi mudrikliyinin menbeyi birdir Onlarin menbeyi Loqosdur Loqos ise Tanrinin sozu qanunu ideyalarin toplusu olaraq Tanrida yerlesir ve Onun sebedi Sozudur Ancaq eger Ehdi Etiqde mudriklik birbasa Tanrinin Sozudurse vehydirse yunan felsefesi bu Sozun insanlar terefinden dusunceler neticesinde ifade edilmesidir Meseleye bu cur yanasmaga Filonu Ehdi Etiqin cox sade ibtidai dili ve antropomorfizmleri suruklemisdir Cunki yunan elmi ve felsefi enenesini bilen Filon bu kimi ibtidai yanasma ile barisa bilmirdi Dindar yehudi olaraq o monoteizmi ve kreasionizm konsepsiyalarindan imtina etmeden Ehdi Etiqin ona ibtidai gorsenen yerlerini yozmalara meruz qoyurdu Muqeddes Kitabin yunan felsefi fikri ile uygun olan yerlerine ise daha da cox nezer yetirirdi ve onlari yeni pifaqorculuq neoplatonizm stoisizm uslublarinda yozub teqdim edirdi Tanri haqqinda RedakteBelelikle Filon felsefesinde Ehdi Etiqin Tanrisi yunan felsefesi metodlari ile yozulub yeni atributlar alirdi O artiq her bir coxlugun uzerinde yukselmis mutleq monadadir varligin substansial vahididir Tanri ele bir vahiddir ki Onun yaninda basqa vahidler yoxdur O kamildir bolunmezdir 5 Tanrinin esl mahiyyetini eqlle derk etmek mumkun deyil Insanlar onun varligi haqqinda biliye malik ola bilerler lakin Onun ne oldugunu bile bilmezler Ona gore de Tanri Musaya ozunu Yahve var olan adi ile acmisdi ve ozunun diger adlarini acmamisdi Tanrinin ne oldugunu derk edilmesi apofatik menfi teologiya 6 vasitesi ile mumkundur Tanriya catmaq yolu RedakteInsan dili kamil deyil ve onun vasitesi ile Tanrinin butun keyfiyyetlerini teleffuz etmek olmaz Ona gore de apofatik teologiyani tetbiq ederek demek olar ki Tanrinin hec bir seye ehtiyaci yoxdur bolunmezdir benzeri yoxdur deyismezdir ve s Belelikle her seyi inkar ederek ele bir neticeye alinir ki onun haqqinda hec bir sey demek artiq mumkun olmayacaq Bu hala catanlar oz Men inin xaricine cixaraq ekstaz halina daxildir sonra ise daha da yuksek mistik meqamlara qedem qoyur Bu meqama catan adam Tanriyla gorusur amma onu derk ede bilmir cunki Onun nuru dusunce imkanini baglayir Bu hal icki icmeden serxos olmaya benzerdir 7 Musanin peygemberliyi birbasa Tanrinin vehyidir Onu suurla derk etmek olmaz Bunu yalniz imanla qebul etmek lazimdir Belelikle Tanri ve dine aid basqa seyler haqqinda bilik Ilahi ekstaz yaxud vehy vasitesi ile ve yaxud Ilahi kitab Ehdi Etiq vasitesi ile alina biler Loqos haqqinda RedakteFilon felsefesinde Tanri yaratdigi dunyadan daha ucadir Bu sebebden bu yaradilisi o Loqos vasitesi ile heyata kecirib Loqos Tanrinin Sozudur onun atributudur O evveller Tanrinin ozunde olub sonra ise ondan ayrilaraq serbestlik qazanib Loqosu Filon Tovratin birinci kitabinda hallanan ve Tanri dedi sozlerinde cixarirdi 1 3 Lakin sonra ona yunan felsefesinde olan meyarlari aid edirdi Yeni Loqos haqqinda Filonun fikirleri antik felsefi irsin yehudi enenesi ile qarismasindan ireli gelmisdir Buna Filon oz sexsi fikirlerini de elave edirdi Yunan felsefesinde oldugu kimi Loqos dunya duzenidir gozellik ve harmoniyadir Ondan her seyin tebii elaqeleri formasi mueyyenliyi yaranir Eyni zamanda Loqos ideyalarin toplusudur Dunya bu ideyalarin obrazi ile Tanri terefinden yaradilib Sonra ise Filon Loqos anlayisina Ehdi Etiq yeni yehudi dunyagorusu noqteyi nezerinden baxir Burada monoteizm ve kreasionizm helledici rol oynayir Tanri dunyani oz sozunun Loqosun qudreti ile yaradir Loqos her bir seyde Tanriya beraberdir ve Onun obrazidir Onun vasitesi ile dunya yaradilir Insan torpaqdan Tanrinin obrazina benzer yaradilib Onun suuru da Ilahi Loqosa benzerdir Yeni kosmik ve insanda olan Loqoslar mahiyyetce birdirler birlik teskil edirler Bele olan teqdirde insanin mentiqi cehetinden etraf muhitin derk edilmesi ve onun baresinde dusunceler mexluqatdan Tanriya dogru atilan addimlardir Dunyanin varligi ve gozelliyi insani Tanrinin varligini derk etmesine getirmelidir Belelikle mentiqi fikir bir nov Ilahi ilham kimi qebul edile biler Buna gore de Filona gore yunan felsefesi ve Ilahi vehy olan Ehdi Etiq birbirine zidd deyiller cunki her ikisi Loqosun mehsuludur Ehdi Etiqde Loqos ozunu peygemberlere vehy vasitesi ile acmisdi yunan felsefesinde ise mentiqde dusuncede Ona gore de Musanin ve Platonun mudrikliyinin menbeyi birdir Lakin buna baxmayaraq Platon ve Pifaqor tekce dusunce ile monoteizme yaxinlasmamisdirlar Onlar Filonun fikrince Ehdi Etiqle tanis idiler Bu fikri gelecekde xristianlar da tekrarlayirdilar Filon Loqosu Tanrinin oglu Semavi Adem ve basqa adlarla adlandirirdi Bu adlar onun Tanri ile dunya arasinda bir vasiteci olduguna isare edir Loqosa bu cur baxis Filona Muqeddes Kitabi alleqorik yozmalara meruz qoyma imkani yaratmisdi onu felsefelesdirirdi Bu baximdann onu gelecekde yaranan orta esr ilahiyyatinin yaradicisi adlandirmaq olar Ehdi Etiq revayetleri uzaqlarda olan transsendent 8 Tanrinin deyil Loqosun mehsuludur Meselen yehudilerin Misirden kocmesini Filon ruhun bedenin esaretinden azad olmasi kimi yehudilerin sehrada uzun iller boyu qalmasini insanin bu dunyada yolcu olmasi kimi yozurdu 9 Tesiri RedakteFilonun antik felsefenin yehudi dini ile qarisdirmasi cehdi yehudi ortodokslari terefinden redd edildi Lakin onun felsefesinden xristianlar istifade etdiler Onlar Filonun Loqosunu simalasdirib Isa ile eynilesdirmisdiler Bu ideya Yehya Incilinde oz eksini tapmisdi Xristianliqda olan Ata Tanri Ogul Loqos munasibetleri Filonun felsefesinden baslayir Yehudi dini enenelerinin yunan felsefesi kateqoriyalari ile izah edilmesi Romada muxtelif xalqlar ucun yeni Dinin prinsiplerini aydinlasdirirdi ve bu amil xristianligin yayilmasinda mustesna rol oynamisdi Gelecekde ise Loqos Tanri Sozu ideyalari muselman felsefesine de tesir etmisdir Muselman dusunurlerinin coxu onu Quranda gorurduler Bu problem uzre VIII IX yuzilliklerde muselman temelcilerinin mutezililerle Quranin yaradilib yaradilmamasi mubahisesi dusmusdur O zaman mutezililer muselman temelcilerini xristianlarin yolu ile getdiyinde Isaya benzer olaraq Qurani ebedi Tanri Sozu Loqosu kimi gormesinde suclamisdirlar Menbe RedakteAydin Elizade 2007 Xristianliq tarix ve felsefe PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 23 27 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 Aydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 202 204 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Edebiyyat RedakteAydin Elizade 2007 Xristianliq tarix ve felsefe PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 23 27 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 Aydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 202 204 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Runia David T 1990 Exegesis and Philosophy Studies on Philo of Alexandria Variorum ISBN 9780860782872 Runia David T 1993 Philo in Early Christian Literature A Survey Minneapolis Fortress Press ISBN 9789023227137 Sly Dorothy I 1996 Philo s Alexandria New York Routledge ISBN 9780415096799 Borgen Peder 1997 Philo of Alexandria An Exegete for His Time Leiden Brill ISBN 9789004103887 Hillar Marian 2012 From Logos to Trinity The Evolution of Religious Beliefs from Pythagoras to Tertullian New York Cambridge University Press ISBN 9781107013308 Muretov M D Uchenie o Logose Filona Aleksandrijskogo i Ioanna v svyazi s predshestvovavshim razvitiem idei Logosa v grecheskoj filosofii i iudejskoj teosofii M 1885 Ivanickij V F Filon Aleksandrijskij Zhizn i obzor literaturnoj deyatelnosti Kiev 1911 VIII 606 str Losev A F Istoriya antichnoj estetiki Pozdnij ellinizm M Iskusstvo 1980 S 82 128 Shenk K Filon Aleksandrijskij vvedenie v zhizn i tvorchestvo Per s angl Seriya Sovremennaya bibleistika M 2007 275 str Hemcinin bax RedakteOrta platonizmIstinadlar ve serhler Redakte Onlarin siyahisi ve metnleri ingilis dilinde burada yerlesir Filon Aleksandrijskij Arxivlesdirilib 2014 07 19 at the Wayback Machine Men A Bibliologicheskij slovar SPb 2002 Legum allegoriae Alleqorik yozma II 85 The Works of Philo Judaeus The contemporary of Josephus translated from the Greek By Charles Duke Yonge London H G Bohn 1854 1890 Legum allegoriae III 244 245 The Works of Philo Judaeus The contemporary of Josephus translated from the Greek By Charles Duke Yonge London H G Bohn 1854 1890 Legum allegoriae II 2 3 The Works of Philo Judaeus The contemporary of Josephus translated from the Greek By Charles Duke Yonge London H G Bohn 1854 1890 Apofatik teologiya Tanrinin varligini birbasa tesdiq etmeyerek inkar yolu ile Onun haqqinda islenilen butun anlayislarin yetersiz oldugunun tesdiq edilmesidir Yeni Tanrinin butun dusunulen ve dusunulmeyen anlayislarindan uca olmasi onun varligini subuta yetirir Bunun eksi olan katafatik pozitiv teologiya ise maddi dunyada movcud olan seylerle Tanrinin varligina isare eden analogiyalarin tapilmasindan ve bu analogiyalarla Tanrinin varliginin subuta yetirilmesinden ibaretdir De Abrahamo 15 24 The Works of Philo Judaeus The contemporary of Josephus translated from the Greek By Charles Duke Yonge London H G Bohn 1854 1890 Transsendent latinca transcendere heddi asmaq Insan dusuncesinin imkanlarindan daha uca mekanlarda yerlesen varliqlar ve anlayislar Peygember Musanin rehberliyi altinda Misirden Felestine koc eden yehudiler bu torpaqlara yaxinlasandan sonra Felestinde yasayan yerli xalqlarin qudretinden qorxmus ve Tanrinin emrinden yayinaraq onlarla muharibe etmekden imtina etmisdiler Buna gore Tanri bu nesil ucun Felestin torpaqlarini yasaq etmis ve belelikle yehudiler uzun iller boyu sehralarda qalmis ve koceri heyat surmusduler Texminen 40 ilden sonra gunaha batan yehudilerin yeni neslinin bir qismi felestinlilerle doyusmek ve Tanrinin emrini yerine yetirmeye hazir olduqlarini bildirmisdiler Bundan sonra Tanri onlara Felestin torpagina daxil olmaga icaze verdi Lakin Musa artiq dunyasini deyismisdi ve buna gore Felestine kire bilmedi Bundan sonra bir nece ilin erzinde geden muharibelerin neticesinde yehudiler Felestini feth etdiler Saylar 13 14 Menbe https az wikipedia org w index php title Filon Iskenderiyyeli amp oldid 5922403, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.