Monoteizm (yun.μόνος — tək, yun.θεός, Tanrı) — təktanrıçılıqla bağlı dini dünyagörüş və nəzəriyyə. İslam, Xristianlıq və Yəhudilik ən məşhur monoteist dinlərdir. Bunları "İbrahimi" monoteistik dinlər adlandırırlar, çünki rəvayətlərdə onların hamısının mənşəyi İbrahim peyğəmbərdən gəlir. Monoteizmə başqa baxışlar da vardır.
Təməlçi monoteistik dini təlimlərdə Tanrı insan tərəfindən dərk edilməyən şəxsiyyət kimi qəbul edilir. Onun zatı ya da mahiyyəti birdir. Tanrının konkret adları və sifətləri vardır. Onların çoxluğuna baxmayaraq, hamısı bir Tanrıya aiddir və başqa tanrıların mövcud olmasına işarət etmir. Bir olan Tanrı hər şeyin yaradıcısıdır və insan tərəfindən dərk edilə bilməz. O butun varlığı idarə edir və hər şeyə qadirdir.
İbrahimi monoteisminə xas olan xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
1. Bütün varlığı tanrı yoxluqdan Öz sözü ilə yaratmışdır;
2. Tanrı yaratdığı maddi dunyada hər an mövcuddur və onu idarə edir. O təzahürlər vasitəsi ilə yox, hər an şəxsən kainatda mövcuddur və onu idarə edir.
3. Monoteist təlimlərində şərti olaraq iki mərhələyə bölünür: a) Bütün dünyanın 6 günə yaradılılmış; b) Mövcud dünyada daim baş verən yaradılış. Hər bir canlının həyata gəlməsi, ağacların çiçək açması və s. hallar bunun örnəyidir.
4. Tanrı dünyanı yoxdan öz kamil iradəsi ilə yaratmışdır. İbrahimi monoteizmində isə iddia edilir ki, Tanrı Öz sözünü müqəddəs kitablar vasitəsilə insanlara peyğəmbərlər vasitəsi ilə çatdırmışdır və orada yaradılışın necə baş verməsi haqqında məlumat vardır.
5. Kainatın idarə edilməsində Tanrının heç bir yardımçıya ehtiyacı yoxdur. O özü, heç bir kömək olmadan bütün dünyanı idarə edir və hər bir prosesi nəzarət altında saxlayır. Onun razılığı olmadan heç nə baş verə bilməz. Tanrı tərəfindən yaradılan məlakələrin azad iradəyə malik olub-olmaması ilahiyyatçılar arasında mübahisəli məsələdir. Onlar bir-biri ilə onda razılaşırlar ki, mələklər özbaşına heç bir qərar qəbul edə bilməzlər və Tanrının iradəsini yerinə gətirirlər.
6. Tanrının əzəli sifətləri (atributları) vardır. Onların vasitəsi ilə O dünyada təzahür olunur.
7. Tanrı bütün insanlarla bilavasitə ünsiyyətə girmir. Onun sözü yalnız xüsusi insanlar – elçilər (peyğəmbərlər) tərəfindən insanlara çatdırılmışdır.
8. Bütün ibadətlər yalnız Tanrıya edilməlidir. Ondan başqa heç bir ibadətə layiq varlıq yoxdur.
9. Tanrı ilə insanların arasında heç bir vasitəçi varlıqlar və ya obyektlər yoxdur. Vasitəçiliyə hər bir iddia politeizmin əlaməti sayılır.
Başqa təlimlər
Monoteizmi başqa cür təqdim edən təlimlər də vardır. Onların çoxunda Tanrı birdir. Ancaq o dünyanı yoxdan deyil, artıq əzəldən mövcud olan yaradılmamış materiyadan yaratmışdır.
Qeyri-ibrahimi monoteistik təlimlərin baxışları aşağıda verilmiş kimidir:
1. Bir olan Tanrı dünyanı yaradandan sonra onun inkişafını təmin edən prinsiplər və səbəb-nəticə ki qanunlar qoyaraq ondan aralanmış və artıq dünyanı bilavasitə idarə etmir. Bu kimi təlimləri deistik adlandırırlar.
2. Bütün varlığın Tanrının hissələri olması və varlığın vəhdəti haqqında təlimlər də vardır. Onlar da bir olan Tanrı ideyası ilə çıxış edir, ancaq təməlçi dini təlimlərdən fərqli olaraq onu varlıqda görür. Onlara panteist deyirlər.
3. Qeyri-ibrahimi inanclarda çoxlu tanrıların olmasına baxmayaraq, onları bir olan Tanrının təzahürləri ya da simvolları kimi təsəvvür edənlər də var (örnək üçün hind dinlərində). Bu kimi baxışların sonda bir Tanrıya bağlandığından, onları da monoteizmlə bağlayırlar.
Mənbə
Aydın Əlizadə. İbrahimi ənənələrində və krişnaizmdə monoteist konsepsiyasının müqayisəli təhlili. Bakı: AMEA Fəlsəfə və Hüquq institutunun "Şərq-Qərb: Sivilizasiyaların dialoqu" jurnalı, N1(2). 2006, s. 190–192.
Avqust 06, 2021
monoteizm, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa,. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Monoteizm yun monos tek yun 8eos Tanri tektanriciliqla bagli dini dunyagorus ve nezeriyye Islam Xristianliq ve Yehudilik en meshur monoteist dinlerdir Bunlari Ibrahimi monoteistik dinler adlandirirlar cunki revayetlerde onlarin hamisinin menseyi Ibrahim peygemberden gelir Monoteizme basqa baxislar da vardir DinDini ozunuderkin novleriMonoteizm Dualizm Politeizm Deizm Teizm Itsizm Panteizm PandeizmIbtidai inanclarTotemizm Animizm Fetiszm SamanizmDunya dinleriBuddizm BehailikIbrahimi dinlerIudaizm Xristianliq IslamDharma dinleriInduizm Caynizm Siqhizm BuddizmEnenevi Uzaq Serq dinleriDaoizm Konfutsicilik SintoizmDiger dinlerTenqricilik ZerdustilikEsas anlayislarTanri Ruh Gunah Sakralliq Ruh Iman Doqmat Muqeddes Kitablar Olumden sonraki heyat Ibadet MebedDinlerin siyahisig mIbrahimi telimlerde monoteizm RedakteTemelci monoteistik dini telimlerde Tanri insan terefinden derk edilmeyen sexsiyyet kimi qebul edilir Onun zati ya da mahiyyeti birdir Tanrinin konkret adlari ve sifetleri vardir Onlarin coxluguna baxmayaraq hamisi bir Tanriya aiddir ve basqa tanrilarin movcud olmasina isaret etmir Bir olan Tanri her seyin yaradicisidir ve insan terefinden derk edile bilmez O butun varligi idare edir ve her seye qadirdir Ibrahimi monoteismine xas olan xususiyyetler asagidakilardir 1 Butun varligi tanri yoxluqdan Oz sozu ile yaratmisdir 2 Tanri yaratdigi maddi dunyada her an movcuddur ve onu idare edir O tezahurler vasitesi ile yox her an sexsen kainatda movcuddur ve onu idare edir 3 Monoteist telimlerinde serti olaraq iki merheleye bolunur a Butun dunyanin 6 gune yaradililmis b Movcud dunyada daim bas veren yaradilis Her bir canlinin heyata gelmesi agaclarin cicek acmasi ve s hallar bunun orneyidir 4 Tanri dunyani yoxdan oz kamil iradesi ile yaratmisdir Ibrahimi monoteizminde ise iddia edilir ki Tanri Oz sozunu muqeddes kitablar vasitesile insanlara peygemberler vasitesi ile catdirmisdir ve orada yaradilisin nece bas vermesi haqqinda melumat vardir 5 Kainatin idare edilmesinde Tanrinin hec bir yardimciya ehtiyaci yoxdur O ozu hec bir komek olmadan butun dunyani idare edir ve her bir prosesi nezaret altinda saxlayir Onun raziligi olmadan hec ne bas vere bilmez Tanri terefinden yaradilan melakelerin azad iradeye malik olub olmamasi ilahiyyatcilar arasinda mubahiseli meseledir Onlar bir biri ile onda razilasirlar ki melekler ozbasina hec bir qerar qebul ede bilmezler ve Tanrinin iradesini yerine getirirler 6 Tanrinin ezeli sifetleri atributlari vardir Onlarin vasitesi ile O dunyada tezahur olunur 7 Tanri butun insanlarla bilavasite unsiyyete girmir Onun sozu yalniz xususi insanlar elciler peygemberler terefinden insanlara catdirilmisdir 8 Butun ibadetler yalniz Tanriya edilmelidir Ondan basqa hec bir ibadete layiq varliq yoxdur 9 Tanri ile insanlarin arasinda hec bir vasiteci varliqlar ve ya obyektler yoxdur Vasiteciliye her bir iddia politeizmin elameti sayilir Basqa telimler RedakteMonoteizmi basqa cur teqdim eden telimler de vardir Onlarin coxunda Tanri birdir Ancaq o dunyani yoxdan deyil artiq ezelden movcud olan yaradilmamis materiyadan yaratmisdir Qeyri ibrahimi monoteistik telimlerin baxislari asagida verilmis kimidir 1 Bir olan Tanri dunyani yaradandan sonra onun inkisafini temin eden prinsipler ve sebeb netice ki qanunlar qoyaraq ondan aralanmis ve artiq dunyani bilavasite idare etmir Bu kimi telimleri deistik adlandirirlar 2 Butun varligin Tanrinin hisseleri olmasi ve varligin vehdeti haqqinda telimler de vardir Onlar da bir olan Tanri ideyasi ile cixis edir ancaq temelci dini telimlerden ferqli olaraq onu varliqda gorur Onlara panteist deyirler 3 Qeyri ibrahimi inanclarda coxlu tanrilarin olmasina baxmayaraq onlari bir olan Tanrinin tezahurleri ya da simvollari kimi tesevvur edenler de var ornek ucun hind dinlerinde Bu kimi baxislarin sonda bir Tanriya baglandigindan onlari da monoteizmle baglayirlar Menbe RedakteAydin Elizade Ibrahimi enenelerinde ve krisnaizmde monoteist konsepsiyasinin muqayiseli tehlili Baki AMEA Felsefe ve Huquq institutunun Serq Qerb Sivilizasiyalarin dialoqu jurnali N1 2 2006 s 190 192 Menbe https az wikipedia org w index php title Monoteizm amp oldid 5888216, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
