fbpx
Wikipedia

Almaniya

Almaniya (alm. Deutschland[ˈdɔʏtʃlant]) və ya rəsmi adı ilə Almaniya Federativ Respublikası (alm. Bundesrepublik Deutschland‎) — MərkəziQərbi Avropada yerləşən federativ parlament respublikasıdır. Şimaldan BaltikŞimal dənizləri, cənubdan Alp dağları, Boden gölü və Yuxarı Reynlə əhatə olunmuşdur. Ölkə şimaldan Danimarka, şərqdən PolşaÇex Respublikası, cənubdan Avstriyaİsveçrə, cənub-qərbdən Fransa, qərbdən Lüksemburq, BelçikaNiderlandla həmsərhəddir. Əhalisi təxminən 83 milyondur ki, bu da Avropanın ən böyük (Rusiyadan sonra) əhalisidir. Almaniya həm də ABŞ dan sonra dünyada ən çox köç edilən ölkədir.

Almaniya Federativ Respublikası

alm. Bundesrepublik Deutschland
Almaniya
Şüarı: Einigkeit und Recht und Freiheit
"Birlik və Ədalət və Azadlıq"
Himni: 

Das Lied der Deutschen
Paytaxtı
və ən böyük şəhəri
Berlin
52°31′ şm. e. 13°23′ ş. u.
Rəsmi dilləriAlman dili
Etnik qrupları
Almanlar
İdarəetmə formasıFederativ parlament respublikası
• Prezident
Frank-Valter Ştaynmayer
• Kansler
Angela Merkel (CDU)
Qurulması
Tarixi 
• Aİ-yə qəbul
25 mart 1957
• Yaranması
23 may 1949
Ərazisi
• Ümumi
357021 (63-cü yer)
Əhalisi
• 2011 təxmini
81,843,743 (15-ci)
• Sıxlıq
229/km2 (593.1/kv. mil) (55-ci yer)
ÜDM (AQP)2012 təxmini
• Ümumi
3.467 trilyon ABŞ dolları (5-ci)
• Adam başına
40.678$
ÜDM (nominal)2010 təxmini
• Ümumi
3.332 milyard ABŞ dolları [2] (4)
ValyutasıAvro (EUR)
Yolun hərəkət istiqamətisağ
Telefon kodu49
ISO 3166 koduDE
İnternet domeni.de

Almaniya ərazisinə 16 federal torpaq daxildir, ümumi sahəsi 357,386 kvadrat kilometr təşkil edir və mülayim mövsümi iqlimə sahibdir. Almaniya dünyada ABŞ-dən sonra ən çox miqrant qəbul edən ikinci ölkədir 83 milyon nəfərlik əhalisi ilə Avropada Rusiyadan sonra ikinci, Avropa İttifaqına üzv ölkələr arasında isə ilk yerdədir. Almaniya yüksək səviyyədə desentralizasiyalaşmış ölkədir. Paytaxtıən böyük metropolisi Berlin olsa da, ölkənin əsas maliyyə mərkəzi və ən məşğul hava limanı Frankfurtdur. Almaniyanın digər böyük şəhərlərinə Hamburq, Münxen, Köln, Ştuttqart, Düsseldorf, Leypsiq, Drezden, Bremen, HannoverNürnberq aiddir.

Müasir Almaniyanın şimal hissələri antik dövrlərdən etibarən qədim germanlar tərəfindən məskunlaşılmışdır. Miladi tarixlə 100-cü ildən əvvəl həmin region orada məskunlaşan tayfaların adı ilə Germaniya olaraq adlandırılmışdır. Xalqların böyük köçü ərzində german tayfaları cənub istiqamətində də yayılmışdırlar. 10-cu əsrin başlanğıcından etibarən alman əraziləri Müqəddəs Roma İmperiyasının tərkib hissəsi olmuşdur. 16-cı əsr ərzində Şimali Almaniya regionları protestant reformasiyasının mərkəzi rolunu oynamışdır. Müqəddəs Roma İmperiyasının dağılmasından sonra, 1815-ci ildə Almaniya ittifaqı formalaşmışdır. Almaniyada 1848-1849-cu illər inqilabı Frankfurt Parlamentində mühüm demokratik hüquqların təsis edilməsi ilə nəticələnmişdir.

1871-ci ildə bir çox alman dövlətinin (İsveçrə və Avstriya istisna olmaqla) birləşməsi ilə Prussiya rəhbərliyində Almaniya İmperiyası yaradılmışdır. Birinci dünya müharibəsindən sonra, 1918–1919-cu illərdə baş vermiş inqilab nəticəsində imperiya parlamentli Veymar Respublikası ilə əvəzlənmişdir. 1933-cü ildə nasistlərin hakimiyyəti ələ keçirməsi ilə ölkədə diktatorluq rejimi qurulmasının ardınca, Avstriya anneksiya olundu və İkinci dünya müharibəsi başladı. Avropada İkinci dünya müharibəsinin başa çatması və Almaniyanın müttəfiq qoşunların işğalı altına düşməsindən sonra, Avstriya yenidən müstəqillik əldə etdi və iki yeni alman dövləti yaradıldı: Amerikan, ingilis və fransız işğal zonasında Qərbi Almaniya, Sovet işğal zonasında isə Şərqi Almaniya. 1989-cu il inqilabının ardınca, Mərkəzi və Şərqi Avropada kommunist idarəçiliyinə son qoyulmuş və 3 oktyabr 1990-cı ildə Almaniya yenidən vahid dövlət halında birləşmişdir.

Bugün suveren dövlət olan Almaniya kansler tərəfindən rəhbərlik olunan federal, parlamentli respublikadır. Güclü iqtisadiyyata sahib olan Almaniya dünya ölkələri arasında nominal ÜDM göstəricilərinə görə dördüncü, alıcılıq qabiliyyəti pariteti göstəricisinə görə isə beşinci yerdədir. Bəzi sənaye və texnoloji sektorlarda qlobal lider olan Almaniya dünya üzrə malların həm ixracına, həm də idxalına görə üçüncüdür. İnkişaf etmiş ölkə kimi yüksək həyat standartlarına, sosial təhlükəsizlik və universal səhiyyə sisteminə, təbiətin mühafizəsi və pulsuz ali təhsil sisteminə sahibdir.

Almaniya Federativ Respublikası 1957-ci ildə yaradılmış Avropa İqtisadi Birliyi və 1993-cü ildə əsası qoyulmuş Avropa İttifaqı kimi təşkilatların qurucu üzvlərindən biridir. Şengen zonasına daxil olan bu ölkə 1999-cu ildə yaradılmış Avrozonanın həmtəsisçisidir. Bundan başqa, Almaniya BMT, NATO, G7, G20, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı kimi təşkilatların da üzvüdür. Zəngin mədəni tarixi ilə məşhur olan bu ölkə təsirli və uğurlu rəssamların, filosofların, musiqiçilərin, idmançıların, sahibkarların, alimlərin, mühəndislərin və ixtiraçıların ev sahibi olmağa indi də davam edir. Ümumdünya irsi siyahısına daxil olan mədəni abidələri ilə zəngin olan Almaniya dünyanın əsas turizm məkanlarından biri hesab olunur.

Etimologiyası

Almaniya sözü müxtəlif dillərdə müxtəlif cür səslənir. Məsələn, ingilis dilində Germany, alman dilində Deutschland, fransız dilində Allemagne, polyak dilində Niemcy kimi. Germanlar tayfası etnonimindəndir. Alman dilində Deutschland adlanır. Müasir ad p.ger. Þeudiskaz adından törənmişdir. Deutsch sözü (p.ger. Þeodisk sözündən törənmişdir) ilk anlamda "xalqa aid olan" mənasını verir və ilk dövrlərdə dilə aid işlənirdi. Land "ölkə deməkdir. Ölkə adının müasir yazılış forması XV əsrdən işlənir.

Tarixi

  Əsas məqalə: Almaniya tarixi

Ən qədim dövr

 
Təqribən e.ə. 1700-cü ilə aid "Nebra səma diski"

Mauer-1 çənə sümüyünün kəşfi nəticəsində Almaniyada ilk insanların ən azı 600,000 il əvvəl yaşamağa başladığı müəyyən olunmuşdur. Dünyanın ən qədim ov silahı da 1994 və 1998-ci illər aralığında Şöningen şəhərindəki kömür mədənində kəşf olunmuşdur. Həmin mədəndən uzunluğu 1.82 ilə 2.25 metr arasında dəyişən ümumilikdə səkkiz ədəd 380,000 il yaşı olan taxtadan hazırlanmış nizələr tapılmışdır. Almaniyada yerləşən Neandertal vadisi Neandertal insanı adlanan yeni insan növünə aid fosillərin ilk dəfə kəşf olunduğu yerdir. Buradan tapılmış Neandertal-1 fosillərinin 40,000 yaşında olduğu bilinir. Bənzər şəkildə, müasir insanlara aid dəlillər Ulm şəhəri yaxınlığında, Şvabiya Alpları adlanan ərazidə yerləşən mağaralarda aşkar olunmuşdur. Həmçinin, 42,000 yaşlı quş sümüyü, indiyə qədər tapılmış ən qədim musiqi aləti hesab olunan, mamont dişindən hazırlanmış fleyta, indiyə qədər kəşf olunmuş ən qədim incəsənət fiquru olan "Aslan-adam" heykəli və 35,000 il yaşı olan, ən qədim insan təsvirindən ibarət olan incəsənət fiquru "Hol-Fels Venerası" da Almaniya ərazisindəki mağaralarda aşkar olunmuşdur. Saksoniya-Anhalt vilayətinin Nebra yaşayış məntəqəsi yaxınlığında kəşf olunmuş "Nebra səma diski" Avropa tunc dövrü ərzində tuncdan hazırlanmış əl işidir. Həmin əl işi UNESCO-nun "Dünya mirası proqramı"na daxil edilmişdir.

German tayfaları və Frank imperiyası

 
Avropada miqrasiyalar (100–500-cü illər)

Qədim germanların Tunc dövründə və ya Dəmir dövrünün əvvəlində ortaya çıxdığı güman edilir. Eramızdan əvvəl 1-ci əsrdə Skandinaviyanın cənubu və Almaniyanın şimalından gələn qəbilələr cənuba, şərqə və qərbə yayılaraq keltlər, qalliyalılar, slavyanlar, baltlarİrandilli xalqlar ilə əlaqəyə girdilər. Oktavian Avqustun rəhbərliyi altında Roma İmperiyası qoşunları Germaniyanı işğal etməyə başlamışdır. Miladi tarixlə 9-cu ildə Publius Varın rəhbərlik etdiyi üç Roma legionu Armininin rəhbərlik etdiyi german tayfalarından biri olan xerusk tayfası ilə döyüşdə məğlubiyyətə uğradı. Tasit Kornelinin yazdığı əsərə görə german tayfaları təqribən 100-cü ildə müasir Almaniyanın yerləşdiyi ərazidə məskunlaşdı. Buna baxmayaraq, Roma İmperiyası ilə german tayfaları arasında baş vermiş müharibələr nəticəsində Avstriya, Baden-Vürtemberq, BavariyaHessen əyalətinin cənubu işğal olundu və Roma vilayətlərinə birləşdirildi.

3-cü əsrdə bir çox qərbi german tayfaları ortaya çıxdı: alemanlar, franklar, sakslar, frizlər, xattilər, siqambrilər və turinqilər. Təxminən 260-cı ildə german tayfaları Roma idarəçiliyindəki ərazilərə daxil oldu. 375-ci ildə hunların işğalı və 395-ci ildə Romanın tənəzzülündən sonra german tayfaları cənub-qərb istiqamətində hərəkət etdi. Eyni zamanda, bir neçə böyük tayfa indiki Almaniya ərazisində məskunlaşdı. Merovinqlər sülaləsi dövründən etibarən Avstraziya, Neystriya və Akvitaniya kimi geniş ərazilər franklar tərəfindən işğal olundu və Frank krallığının əsası qoyuldu. Müasir Almaniyanın şərq hissəsini təşkil edən ərazilərdə isə qərbi slavyanlar məskunlaşdı.

Şərqi Frank krallığı və Müqəddəs Roma İmperiyası

800-cü ildə frank kralı Böyük Karlın imperator olması ilə birlikdə Karolinqlər İmperiyasının əsası qoyuldu. Hansı ki, həmin imperiya 843-cü ildə imzalanmış Verden müqaviləsi nəticəsində parçalandı. Frank Krallığının süqutunun ardınca, Almaniya tarixi 900 il müddətinə Müqəddəs Roma İmperiyasının tarixi ilə birləşdi. Əvvəllər Şərqi Frank krallığı adlanan bu ərazi qərbdə Reyn çayından şərqdə Elba çayına, şimalda Şimal dənizindən cənubda Alp dağlarına qədər uzanırdı. Saksoniya sülaləsi (919–1024) öz hakimiyyəti dövründə bir çox böyük knyazlıqları öz ərazisinə birləşdirdi və alman kralı I Otto 962-ci ildə həmin ərazilərdə Müqəddəs Roma İmperiyasının əsasını qoydu. 966-cı ildə III Otto taxta çıxdıqdan qısa müddət sonra öz qohumu V Qriqorini papa təyin etdi və beləliklə, V Qriqori ilk alman papa kimi tarixə keçdi. Salian sülaləsinin hakimiyyəti dövründə İtaliyanın şimalı və Burqundiya da imperiya ərazisinə birləşdirildi.

 
15-ci əsrdə yaşamış məşhur alman ixtiraçı Yohan Qutenberq

12-ci əsrdə, Hohenştaufen sülaləsi (1138–1254) dövründə alman hökmdarları imperiyanın sərhədlərini cənuba və şərqə doğru genişləndirərək slavyanlar tərəfindən məskunlaşılmış əraziləri də ələ keçirdilər. Əksər üzvləri şimali alman şəhərlərindən ibarət olan Hanza ittifaqı ticarətin genişləndirilməsi sayəsində bölgəni inkişaf etdirməyə nail oldu. Cənubda isə Böyük Ravensburq Ticarət Korporasiyası oxşar funksiyanı icra edirdi. 1356-cı ildə imperator IV Karl tərəfindən imzalanmış dekretə əsasən imperiyanın əsas konstitusional strukturu müəyyən edilirdi və həmin struktura əsasən imperator yeddi nəfər seçici tərəfindən təyin olunmalı idi.

 
Martin Lüter (1483–1546), protestant reformasiyaçı

1315-ci ildə baş tutmuş "Böyük aclıq" illərinin ardınca, 1348–1350-ci illər aralığında baş vermiş "Qara ölüm" adlı taun pandemiyası nəticəsində 14-cü əsrin birinci yarısında əhalinin sayı xeyli azalmışdı. Əhalinin say baxımından tənəzzülə uğramasına baxmayaraq, alman rəssamları, mühəndisləri və alimləri tərəfindən inkişaf etdirilmiş texnikalar italyan rəssamları və konstruktorları tərəfindən Venesiya, FlorensiyaGenuya kimi italyan şəhər-dövlətlərinin çiçəklənməsində istifadə olunmuşdur. Dövrün alman ixtiraçısı Yohan Qutenberq hərəkətli metal lövhələrin köməyi ilə kitab çapını asanlaşdırmış və elmin cəmiyyət arasında yayılmasını sürətləndirməyə nail olmuşdur.

1517-ci ildə Vittenberq keşişi Martin Lüter katolik kilsəsinin indulgensiyaların satışı aktına qarşı "95 tezis" çıxışı ilə yadda qalmışdır. 1555-ci ildə Auqsburq sülhünün imzalanması nəticəsində "Lüteranizm" inancı katolisizmə alternativ kimi qəbul olundu.

Köln müharibəsindən Otuzillik müharibənin başa çatmasına qədər olan müddət ərzində baş verən dini münaqişələr alman ərazilərini viran hala salmışdı. Həmin müharibələr nəticəsində alman dövlətləri öz əhalisinin təqribən 30 faizini, bəzi yerlərdə isə 80 faizindən çoxunu itirdi. 1648-ci ildə imzalanan Vestfaliya sülhü bu din müharibələrini bitirdi. Həmin sülh müqaviləsi nəticəsində imperiya bir neçə müstəqil dövlətə parçalandı. 1740-cı ildən sonra, Avstriyada hökm sürən Habsburqlar sülaləsiPrussiya dövləti alman əyalətlərini öz tərəflərinə çəkib ölkəyə tamamilə hökm etməyə başladılar.

1772-ci ildə və sonradan, 1793 və 1795-ci ildə iki dominant alman dövləti olan Prussiya və Avstriya, həmçinin Rusiya İmperiyası Polşa torpaqlarını öz aralarında bölüşdürməyə razılaşdılar. Bölüşdürülmə nəticəsində milyonlarla polyakdilli əhali iki alman monarxiyasının idarəçiliyi altına düşdü. Anneksiya olunmuş ərazilər Prussiya krallığı və Habsburqlar sülaləsinə birləşdirilsə də, həmin ərazilər rəsmi şəkildə Müqəddəs Roma İmperiyasının tərkib hissəsi hesab olunmadı. 1806-cı ildə Napoleon müharibələri ərzində Müqəddəs Roma İmperiyası tamamilə süquta uğradı və bir çox alman dövləti Fransanın təsiri altına düşdü. 1815-ci ilə qədər Fransa, Rusiya, Prussiya və Habsburqlar (Avstriya) dövlətləri Napoleon müharibələri ərzində alman əraziləri uğrunda mübarizə aparırdı.

Almaniya İttifaqı və İmperiya

 
39 üzv dövlətdən ibarət Almaniya İttifaqının (1815–1836) xəritəsi.

Napoleonun hakimiyyətdən düşməsinin ardınca, 1814-cü ildə toplanmış Vyana konqresi zamanı 39 suveren dövlətdən ibarət Almaniya İttifaqının əsası qoyuldu. İttifaqın daimi prezidenti olaraq Avstriya imperatorunu təyin etməsi konqresin Prussiyanın alman dövlətləri arasında artan nüfuzunu qəbul etməməsindəki uğursuzluğu göstərirdi ki, bu da Hohenzollern və Habsburqlar sülalələrinin hakimiyyət uğrunda uzunmüddətli çəkişmələrinin yaranmasına səbəb olmuşdu. Vyana konqresinə cavab olaraq Avropanın bir çox ölkələrində narazılıqlar baş verdi. Xüsusilə də Almaniyada elmfəlsəfə sahələrində müşahidə olunan inkişaf və liberalizm hərəkatı xalqların öz hüquqlarını axtarmasında əsas faktor oldu. Alman gömrük ittifaqının yaradılması müxtəlif alman dövlətləri arasında iqtisadi vəhdətin yaranmasına səbəb oldu.

Bu dövrdə alman xalqının əksər hissəsi Böyük Fransa inqilabımillətçilik hərəkatından təsirləndi. 1832-ci ilin may ayında təşkil edilmiş Hambax festivalı alman xalqı arasında birlik, azadlıq və demokratiya meyillərini gücləndirən əsas hərəkat oldu. Avropada baş vermiş 1848-ci il üsyanları nəticəsində Fransada respublika elan olundu. Bu hərəkatın uğurla başa çatması ilə birlikdə alman intellektuallar və xalq da Almaniyada inqilab başlatdılar. Başlanğıcda hökmdarlar tələb edilən liberal haqları təsdiqlədi. Prussiya kralı IV Fridrix Vilhelmə bir neçə haqqı alınmış şəkildə krallıq təklif olunsa da, bunu qəbul etmədi. Ölümündən sonra onun yerinə hakimiyyətə I Vilhelm gəldi.

 
Versal sarayında Almaniya İmperiyasının əsasının qoyulması, 1871-ci il. Mərkəzdəki ağ formalı Otto fon Bismarkdır.

Kral I Vilhelm 1862-ci ildə Otto fon Bismarkı Prussiyanın baş naziri vəzifəsinə təyin etdi. Bismark 1864-cü ildə baş vermiş Danimarka ilə müharibə nəticəsində bəzi əraziləri ələ keçirdi. Prussiya qoşunları 1866-cı ildə Avstriya ilə müharibədə də qalib gələrək Şimali Alman İttifaqını yaratdı və Avstriyanı bu ittifaqa daxil etmədi. Fransa-Prussiya müharibəsində fransızları məğlub etdikdən sonra, 1871-ci ildə Versal sarayında toplaşan alman şahzadələri Avstriya və İsveçrənin almandilli əraziləri istisna olmaqla, Almaniyanın bütün parçalanmış hissələrini vahid dövlətdə birləşdirərək Almaniya İmperiyasının əsasını qoydular. Ölkənin qurucusu Prussiya Krallığı idi. İmperiyaya Hohentsollern sülaləsi başçılıq edirdi və ölkənin paytaxtı Berlin seçilmişdi.

İmperiyanın qurulması dövründə hakimiyyətdə olan I Vilhelm xarici siyasətdə Almaniyanı digər böyük dövlətlər kimi güclü vəziyyətə gətirmək üçün çalışmışdır. Fransadan diplomatik olaraq uzaq durmağa çalışılmış və müharibədən çəkinilmişdir. II Vilhelmin hakimiyyəti dövründə isə Almaniya digər Avropa ölkələri kimi imperialist siyasət xətti tutmuş və bəzən müstəmləkələri məsələsində qonşu dövlətlərlə mübarizəyə girmişdir. 1879-cu ildə Almaniya ilə Avstriya-Macarıstan imperiyaları Rusiyanın mümkün müdaxiləsinə qarşı bir-birlərinə kömək etmək məqsədilə İkili ittifaq yaratmışdır. Oxşar şəkildə, Birləşmiş Krallıq, FransaRusiya da Rusiyanın Balkanlardakı maraqlarına qarşı Avstriya müdaxiləsi, həmçinin Almaniyanın Fransaya müdaxilə etməsi ehtimalına qarşı ittifaq yaratmışdır.

 
Almaniya İmperiyasının (1871–1918) xəritəsi, Prussiya Krallığı mavi rəngdə göstərilmişdir

Almaniyanın imperialist siyasətinin ölkə xaricinə çıxması nəticəsində dövlət digər Avropa gücləri kimi Afrikanın bölüşdürülməsində iştirak etmişdir. 1884-cü ildə keçirilmiş Berlin konfransı zamanı Afrika ərazisi Avropanın böyük gücləri arasında bölünmüşdür. Həmin bölüşdürülmə nəticəsində Almaniyanın payına Alman Şərqi Afrikası, Alman Cənub-Qərbi Afrikası, Toqo və Kamerun düşdü. Sonradan, Almaniya öz müstəmləkə imperiyasının sahəsini genişləndirərək Sakit Okeanda yerləşən Alman Yeni Qvineyası, Alman Mikroneziyası, Alman Samoası və Çin ərazisi hesab olunan Tszyao-Çjou körfəzini öz ərazilərinə daxil etdi. 1904 və 1907-ci illər aralığında Cənub-Qərbi Afrikanın (müasir Namibiya) alman müstəmləkə hökuməti müstəmləkə idarəçiliyinə qarşı üsyana qalxan yerli Herero və Namaka xalqlarına qarşı cəza tədbiri olaraq qətliam həyata keçirmişdir ki, bu da sonradan "İyirminci əsrin ilk soyqırımı" kimi tarixə keçmişdir. Ümumilikdə, təqribən yüz min insan, hereroların 80 faizi, namakaların isə 50 faizi qətlə yetirilmişdir.

28 iyun 1914-cü ildə Sarayevoda Avstriya-Macarıstan İmperiyasının vəliəhdi Franz Ferdinandın sui-qəsd nəticəsində öldürülməsinə cavab olaraq, Avstriya İmperiyasının Serbiyaya hücuma keçməsi nəticəsində Birinci Dünya müharibəsi başladı. Dörd il davam edən müharibə təxminən iki milyon alman hərbçinin həlak olması ilə nəticələndi və 11 noyabr 1918-ci ildə imzalanmış atəşkəslə birlikdə alman qoşunları öz evlərinə qayıtmışdır. Müharibədə məğlub olan Almaniyada 1918-ci ilin noyabrında başlamış inqilab nəticəsində imperator II Vilhelm hakimiyyətdən imtina etmək məcburiyyətində qaldı. Almaniyanın yeni siyasi hökuməti isə 1919-cu ildə Versal sülh müqaviləsi imzaladı. Bu müqavilə ilə birlikdə Almaniya İttifaq dövlətlərinin üzvü kimi Birinci Dünya müharibəsində müttəfiq dövlətlərə qarşı məğlub olduğunu qəbul edirdi. Almanlar müqaviləni alçaldıcı və ədalətsiz hesab etdilər və bu hadisə sonralar tarixçilər tərəfindən Adolf Hitlerin hakimiyyətə gəlməsinin əsas səbəbi kimi qəbul edildi. Birinci Dünya müharibəsindəki məğlubiyyət nəticəsində Almaniya Avropadakı ərazisinin təqribən 13 faizini, həmçinin bütün müstəmləkələrini itirdi.

Veymar Respublikası və Nasist Almaniyası

 
Filipp Şeydeman Reyxkanslerlik binasından Veymar Respublikasının qurulduğunu elan edir, 9 noyabr 1918-ci il.

Uğurla başa çatan 1918-ci ilin noyabr inqilabının ardınca respublika elan olundu. 9 noyabr 1918-ci ildə qurulduğu elan olunan dövlət öz adını milli məclisin yeni konstitusiyanı formalaşdırmaq üçün toplaşdığı Veymar şəhərindən alırdı. Bu hadisədən əvvəl Roza LüksemburqKarl Libknext 1918-ci ildə Almaniya Kommunist Partiyasını təsis etmişdilər. Bundan başqa, Alman Fəhlə Partiyası isə 5 yanvar 1919-cu ildə quruldu. Bu partiya daha sonra, 24 fevral 1920-ci ildə Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasına çevrildi. Bu vacib partiyalardan əlavə bir çox başqa partiyalar da mövcud idi.

Mühüm sənaye mərkəzlərində qanlı küçə döyüşlərinin baş verdiyi səs-küylü dövr, Rur bölgəsinin Belçika və Fransa qoşunları tərəfindən işğal edilməsi, 1922–1923-cü illərdə baş verən hiperinflyasiya və Almaniyadakı iqtisadi böhranı yatırmaq üçün təklif olunan Daues planı, həmçinin 1924-cü ildə yeni valyutanın yaradılması ölkədə bədii inovasiya və liberal mədəni həyatın inkişaf dövrü hesab olunur. Tarixçilər 1924 və 1929-cu illər aralığındakı periodu "qismən stabilləşmə" dövrü kimi təsəvvür edirlər. Qlobal miqyaslı Böyük böhran Almaniyanı 1929-cu ildə vurdu. 1930-cu ildə keçirilən federal seçkilərdən sonra, prezident Paul fon Hindenburq tərəfindən kansler Henrix Brüninq hökumətinə parlament icazəsi olmadan hərəkət etmə imkanı verildi. Brüninq hökuməti sərt maliyyə siyasəti həyata keçirdi ki, bu da 1932-ci ilə qədər ölkədəki işsizliyin təqribən 30 faizədək yüksəlməsinə səbəb oldu.

Adolf Hitler tərəfindən rəhbərlik olunan Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası 1932-ci ildə keçirilmiş xüsusi federal seçkilərdə qalib gəldi. Bir neçə uğursuz kabinetdən sonra, prezident Hindenburq 30 yanvar 1933-cü il tarixində Adolf Hitleri Almaniya kansleri elan etdi. Reyxstaq binasında baş verən yanğın hadisəsindən sonra, əsas mülki hüquqların ləğv olunması barədə fərman imzalandı və bir neçə həftə ərzində Daxauda ilk nasist həbs düşərgəsi açıldı. 1933-cü ildə qəbul olunmuş qanun nəticəsində Hitler qeyri-məhdud hakimiyyət əldə etdi. Bundan qısa müddət sonra onun rəhbərlik etdiyi hökumət totalitar dövlət formalaşdırdı, milli referendumun nəticələrinə əsasən ölkə Millətlər Liqasını tərk etdi və Almaniyanın yenidən silahlanması prosesi başladıldı.

Büdcə kəsirini bağlamaq və iqtisadiyyatı yeniləmək məqsədilə əsas diqqət hökumət tərəfindən maliyyələşdirilən ictimai işlərə yönəldildi. 1934-cü ildə cəmi 1.7 milyon alman (əhalinin təqribən 2 faizi) ictimai iş layihələrində fəaliyyət göstərərək həm gəlir qazanır, həm də sosial mənfəət əldə edirdi. Bu cür layihələrdən ən məşhuru isə yüksək sürətli avtomobil yolları ilə bağlı idi. Növbəti beş il ərzində bu cür iqtisadi layihələr sayəsində işsizlik azaldı və həm saatlıq, həm də həftəlik ortalama əmək haqqılarda artım baş verdi.

Rejim 1935-ci ildə Versal sülh müqaviləsindən çıxdı və yəhudiləri, həmçinin digər etnik azlıqları hədəf alan Nürnberq qanunları qəbul olundu. Almaniya həmçinin 1935-ci ildə Saar bölgəsində nəzarəti yenidən ələ keçirdi, 1936-cı ildə Reynboyu vilayətinə daxil oldu, 1938-ci ildə Avstriya anneksiya olundu, Münhen sazişi ilə birlikdə Çexoslovakiyanın Sudet bölgəsi anneksiya olundu və 1939-cu ilin martında Münhen sazişinin müddəalarına zidd şəkildə Çexoslovakiyanın işğalı prosesi başladı.

1938-ci ilin noyabrında tarixə "Kristal gecə" adı ilə daxil olan yəhudi poqromu baş verdi. "Kristal gecə" ərzində yüzlərlə sinaqoq yandırıldı, minlərlə yəhudi iş yeri dağıdıldı və Almaniya daxilində yaşayan təqribən 30,000 yəhudi kişi nasistlər tərəfindən həbs olundu. Bir çox yəhudi qadın həbs olundu, həmçinin yəhudilərin saxlanıldığı həbsxanalarda komendant saatı elan edildi.

1939-cu ilin avqustunda Nasist Almaniyası ilə Sovet İttifaqı arasında Şərqi Avropanın bu ölkələrin maraq dairəsinə uyğun şəkildə bölüşdürülməsini və bir-birilərinə qarşı hücuma keçməməyi nəzərdə tutan Molotov-Ribbentrop paktı imzalandı. Bu razılaşmanın ardınca, 1 sentyabr 1939-cu ildə alman qoşunları Polşanı işğal etdi və Avropada İkinci dünya müharibəsi başladı.

 
İkinci dünya müharibəsi, alman işğalı altındakı Avropa, 1942-ci il

Hitlerin bu hərəkətlərinə cavab olaraq, iki gün sonra, 3 sentyabrda Almaniyanın Böyük Britaniya tərəfindən hərbi əməliyyatların dərhal dayandırılması barədə göndərilən ultimatuma məhəl qoymaması nəticəsində Böyük BritaniyaFransa Almaniyaya müharibə elan etdi. 1940-cı ilin payızında alman qoşunları Danimarka, Norveç, Niderland, Belçika, Lüksemburqu işğal etdi, həmçinin Fransanın əksər hissəsini işğal edərək fransız hökumətini atəşkəs imzalamağa məcbur etdi. Elə həmin il ingilislər alman hava hücumunun qarşısını almağa nail oldu. 1941-ci ildə alman qoşunları Yuqoslaviya, YunanıstanSovet İttifaqı ərazilərinə daxil oldu. 1942-ci ilə qədər Almaniya və müttəfiqləri Avropa qitəsinin böyük hissəsini və Şimali Afrikanı ələ keçirə bilsə də, Sovet qoşunlarının Stalinqrad döyüşündə qalib gəlməsinin ardınca, müttəfiq qoşunlar Şimali Afrikanı geri qaytardı və 1943-cü ildə İtaliya ərazisinə daxil oldu. Alman qoşunları ardıcıl hərbi məğlubiyyətlərə məruz qaldı. 1944-cü ilin iyununda Antihitler koalisiyası qoşunları Overlord əməliyyatı ilə birlikdə Fransa ərazisinə daxil oldu. Bununla eyni zamanda, Şərq cəbhəsində Sovet qoşunları Şərqi Avropanın içərilərinə doğru irəliləməyə başladı. Alman qoşunlarının Arden meşələri istiqamətində sonuncu əks-hücum cəhdinə baxmayaraq, 1944-cü ilin sonlarına qədər müttəfiqlər Almaniyaya daxil ola bildi. Hitlerin ölümünün ardınca, Berlin döyüşü ərzində, 8 may 1945-ci ildə alman silahlı qüvvələrinin təslim olması nəticəsində Avropada İkinci dünya müharibəsi başa çatdı. İkinci dünya müharibəsinin başa çatmasından sonra, nasist rejimin keçmiş üzvləri törətdikləri müharibə cinayətlərinə görə Nürnberq prosesinə cəlb olundu.

Sonradan Holokost olaraq bilinən hadisələr zamanı alman hökuməti azlıqları təqib etmiş və Avropanın müxtəlif nöqtələrində yerləşən nasist həbs və ölüm düşərgələri şəbəkəsi vasitəsilə özlərindən aşağı səviyyədə gördükləri insanlara qarşı soyqırım həyata keçirmişdir. Nasistlər tərəfindən həyata keçirilmiş bu soyqırımlar nəticəsində 6 milyon yəhudi, 220,000 ilə 1,500,000 arasında qaraçı, 275,000 əlil, minlərlə Yehovanın Şahidləri, yüz minlərlə Almaniya əleyhinə fikirləri olan siyasi və dini şəxsiyyət də daxil olmaqla, ümumilikdə 17 milyon insan sistematik şəkildə qətlə yetirilmişdir. Alman qoşunları tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə aparılan nasist siyasəti nəticəsində 2.7 milyon polyak, 1.3 milyon ukraynalı, 1 milyon belorus və 3.5 milyon Sovet müharibə əsiri öldürülmüşdür. Bunlara əlavə olaraq, alman işğalı altındakı Avropa ərazilərindən toplanmış 12 milyon insan Almaniya sənayesində kölə kimi istifadə olunmuşdur. Müharibə nəticəsində Almaniya 5.3 milyon insan itirmişdir. Müharibənin başa çatmasından sonra təqribən 12 milyon etnik alman məcburi şəkildə Şərqi Avropadan çıxarılmışdır. Almaniya bu müharibə səbəbilə müharibədən əvvəlki ərazisinin dörddə bir hissəsini itirmişdir. Strateji bombardmanlar və quru döyüşləri bir çox şəhərin və mədəni abidələrin dağılmasına səbəb olmuşdur.

Şərqi və Qərbi Almaniya

 
Almaniya ərazisindəki amerikan, Sovet, ingilis və fransız işğal zonaları və Fransanın nəzarəti altında olan Saar bölgəsi, 1947-ci il. Potsdam konfransında əldə olunmuş razılaşmalara əsasən Oder çayının şərqində yerləşən ərazilər PolşaSovet İttifaqına verildi.

Nasist Almaniyasının təslim olmasından sonra, Antihitler koalisiyası Berlin və Almaniyanın qalan bütün ərazilərini dörd işğal zonasına böldü. Fransa, Birləşmiş Krallıq və ABŞ tərəfindən nəzarət olunan qərb sektoru adlanan ərazidə 23 may 1949-cu ildə Almaniya Federativ Respublikasının əsasının qoyulduğu halda, 7 oktyabr 1949-cu ildə Sovet işğal zonasında Almaniya Demokratik Respublikası yaradıldı. Bu ölkələr qeyri-rəsmi şəkildə müvafiq olaraq Qərbi AlmaniyaŞərqi Almaniya adlanırdı. Şərqi Almaniya Şərqi Berlini öz paytaxtı elan etsə də, "iki dövlət" həll yolunu müvəqqəti status-kvo kimi qəbul edən Qərbi Almaniya isə Bonn şəhərini paytaxt seçdi.

Federal parlamentli respublika şəklində qurulan Qərbi Almaniya sosial bazar iqtisadiyyatı modelinə üstünlük verdi. Qərbi Almaniya 1948-ci ilin əvvəlində Marşal planı adlanan ABŞ tərəfindən Avropa ölkələrinə yönələn dəstəyin əsas alıcısına çevrildi və bundan öz sənayesini yenidən qurmaq üçün istifadə etdi. Konrad Adenauer 1949-cu ildə Almaniyanın ilk federal kansleri seçildi və 1963-cü ilədək bu vəzifədə qaldı. Onun və onun ardınca kansler seçilən Lüdviq Erhardın dövründə ölkə 1950-ci illərin başlanğıcından etibarən uzunmüddətli iqtisadi artım əldə etdi ki, bu da sonradan tarixə "iqtisadi möcüzə" kimi daxil oldu. Almaniya Federativ Respublikası 1955-ci ildə NATO-ya daxil oldu və 1957-ci ildə əsası qoyulan Avropa İqtisadi Birliyi adlı təşkilatın qurucu üzvlərindən biri oldu.

 
1989-cu ildə Berlin divarının yıxılması, arxa planda Brandenburq darvazası.

Şərqi Almaniya isə bir Şərq bloku dövləti kimi işğal qüvvələri və Varşava Müqaviləsi Təşkilatı vasitəsilə SSRİ-nin siyasi və hərbi nəzarəti altında idi. Şərqi Almaniyada demokratiya elan olunmasına baxmayaraq, bütün siyasi güc kommunistlər tərəfindən idarə olunan Almaniya Sosialist Birlik Partiyasının aparıcı üzvlərinin əlində cəmləşmişdi və geniş səlahiyyətləri olan xüsusi xidmət orqanı cəmiyyətin bir çox aspektlərinə nəzarət edirdi. Ölkədə Sovet tərzi planlı iqtisadiyyat yaradıldı və Şərqi Almaniya Qarşılıqlı İqtisadi Yardımlaşma Konseyinə üzv qəbul olundu. Ölkənin sosial proqramını anladan və bunun faydalarından bəhs edən kommunist təbliğatına baxmayaraq, bir çox vətəndaş qərbdəki siyasi azadlıq və iqtisadi rifaha heyranlıq hissi ilə yanaşırdı.

13 avqust 1961-ci ildə sürətlə inşa olunan Berlin divarı Şərqi Almaniya vətəndaşlarının Qərbi Almaniyaya qaçmasının qarşısını almaq məqsədilə inşa olunmuşdu və tədricən Soyuq müharibənin simvoluna çevrildi. 26 iyun 1963-cü ildə Con Kennedinin "Mən bir Berlinliyəm" çıxışı başqa bir ABŞ Prezidenti Ronald Reyqanın 12 iyun 1987-ci ildəki "Bu divarı sökün!" nitqi ilə üst-üstə düşürdü. 1989-cu ildə Berlin divarının sökülməsi hadisəsi kommunizmin süqutu, Sovet İttifaqının dağılması, alman yenidən birləşməsinin əsas simvolu hesab olunur.

1970-ci illərin əvvəllərindən etibarən Almaniya Federativ Respublikasının kansleri Villi Brandtın "Ostpolitik" (yeni şərq siyasəti) adlanan siyasəti sayəsində Şərqi və Qərbi Almaniya arasındakı gərginlik azalmışdı. 1989-cu ilin yayında Macarıstanın "Dəmir pərdə"ni sökməsi və Avstriya ilə sərhədi açmağa qərar verməsi minlərlə Şərqi Almaniya vətəndaşının MacarıstanAvstriya vasitəsilə Qərbi Almaniyaya köç etməsinə səbəb oldu. Bu cür hadisələrin Almaniya Demokratik Respublikası üzərində dağıdıcı təsirləri oldu və ölkə üzrə baş verən kütləvi etiraz aksiyaları hökumətə qarşı narazılığı daha da artırdı. Bütün bunların nəticəsində Şərqi Almaniya hökuməti sərhəd məhdudiyyətlərini yüngülləşdirdi və ölkə vətəndaşlarının Qərbi Almaniyaya səyahət etməsinə icazə verildi. Bir il sonra, 12 sentyabr 1990-cı ildə "İki üstəgəl dörd razılaşması" əsasında dörd işğal gücü Almaniyanın təslimiyyət sənədində ifadə olunan hüquqlarından imtina etdilər və nəticədə, Almaniya tam suverenlik əldə etdi. 3 oktyabr 1990-cı ildə isə Almaniyanın yenidən birləşməsi prosesi tamamlandı.

Almaniyanın yenidən birləşməsi və Avropa İttifaqı

 
Almaniyanın yenidən birləşməsi 3 oktyabr 1990-cı ildə elan olundu. 1999-cu ildən etibarən Berlində yerləşən Reyxstaq binası alman parlamenti olan Bundestaqın iclas yeri hesab olunur.

Almaniyanın yenidən vahid dövlət halında birləşdirilməsindən sonra ölkə Qərbi Almaniyanın əvvəlcədən üzv olduğu təşkilatlardakı mövcudluğunu saxladı. 1994-cü ildə qəbul olunmuş Berlin-Bonn aktına əsasən Berlin şəhəri yenidən birləşmiş Almaniyanın paytaxtı seçildi, Bonn şəhəri isə "federal şəhər" statusu əldə etdi və bəzi nazirliklər burada saxlanıldı. Hökumətin yerdəyişməsi 1999-cu ildə tamamlandı. 1998-ci ildə keçirilmiş seçkilərin nəticələrinə görə Almaniya Sosial-Demokrat Partiyasının üzvü Gerhard Şröder Almaniyanın federal kansleri təyin olundu. Şröderin hökumət başçısı olduğu iki dövr ərzində həyata keçirilən islahatlar nəticəsində əmək bazarı daha çevik hala gəldi və işsizlik azaldı.

Yenidən birləşmədən əvvəl mövcud olan şərqi alman iqtisadiyyatının modernizasiyası və qərbə inteqrasiyası prosesinin uzunmüddətli olacağı və 2019-cu ilə qədər davam edəcəyi gözlənilirdi. Qərbdən şərqə illik transferin təqribi məbləği 80 milyard ABŞ dolları olaraq hesablanmışdır.

 
2007-ci ildə Lissabon müqaviləsini imzalayan dövlət başçıları.

Yenidən birləşmədən sonra Almaniya Avropa İttifaqında daha aktiv rol oynamağa başlamışdır. 1992-ci ildə Almaniyanın Avropalı tərəfdaş ölkələrlə birlikdə Maastrixt sazişi imzalamasının ardınca, 1999-cu ildə Avrozona yaradıldı və 2007-ci ildə Lissabon müqaviləsi imzalandı. Almaniya Balkanlarda stabilliyi qorumaq məqsədilə öz sülhməramlılarını buraya göndərdi, həmçinin öz qoşunlarının bir hissəsini Taliban terror qruplaşması ilə mübarizə aparmaq üçün NATO-nun tərkib hissəsi kimi Əfqanıstana göndərdi. Qoşunların xarici ölkələrdəki münaqişə zonalarına göndərilməsi Almaniyanın öz qoşunlarını yalnız müdafiə məqsədilə istifadə etmək barədə olan yerli qanunları ilə ziddiyyət təşkil edirdi.

2005-ci ildə keçirilmiş federal seçkilər nəticəsində Angela Merkel ölkənin ilk qadın kansleri seçildi. 2009-cu ildə alman hökuməti iqtisadiyyatın bəzi sahələrini iqtisadi tənəzzüldən qorumaq məqsədilə 50 milyard avro dəyərində iqtisadi stimul planı qəbul etdi.

2009-cu ildə liberal-mühafizəkar koalisiyasından Angela Merkel ikinci dəfə, 2013-cü ildə isə üçüncü dəfə ardıcıl şəkildə Almaniyanın Federal Kansleri təyin olundu. 21-ci əsrin əvvəlində Almaniyanın əsas siyasi layihələrinə Avropa inteqrasiyasının dərinləşdirilməsi, tükənməz enerji təchizatının artırılması, balanslaşdırılmış büdcə siyasətinin təşkili və alman iqtisadiyyatının gələcək dəyişimini təmin etmək üçün yüksək texnologiya strategiyalarının hazırlanması daxil idi.

2015-ci ildə baş vermiş Avropa miqrant böhranı Almaniyaya da təsir etdi. AfrikaYaxın Şərq kimi regionlardan Avropa İttifaqına daxil olan sığınacaq axtarışında olan insanların əksər hissəsinin son dayanacağı Almaniya hesab olunurdu. Bu hadisələr zamanı Almaniya hökuməti bir milyondan artıq məcburi köçkün və miqrantı qəbul edərək, növbəti mərhələdə kvota sistemi tətbiq etdi və həmin miqrantları gəlir vergisi dərəcəsi, əhalinin sıxlığı nəzərə alınmaqla müxtəlif federal ştatlara yerləşdirdi.

Coğrafiya

 
Almaniyanın fiziki xəritəsi

QərbiMərkəzi Avropa regionlarında yerləşən Almaniya şimaldan Danimarka, şərqdən PolşaÇex Respublikası, cənub-şərqdən Avstriya, cənub-qərbdən İsveçrə, qərbdən Fransa, LüksemburqBelçika, şimal-qərbdən Niderlandla həmsərhəddir. Ölkə 47° və 55° şimal paralelləri, həmçinin 5° və 16° şərq meridianları arasında yerləşir. Mərkəzi Avropanın üçüncü ən böyük gölü olan Boden gölü Almaniya, İsveçrə və Avstriya dövlətlərinin sərhədində yerləşir. Almaniyanın ümumi sahəsi 357,021 km² təşkil edir ki, bunun da 349,223 km²-i quru sahədən, 7,798 km²-i isə su sahəsindən ibarətdir. Ölkə ərazisinin böyüklüyünə görə Avropada yeddinci, dünyada isə 64-cü yerdədir.

Yüksəklik aralığı cənubda Alp dağlarından başlayır və şimal-qərbdə Şimal dənizi, şimal-şərqdə Baltik dənizinə qədər müxtəliflik təşkil edir. Mərkəzi Almaniyadakı meşəlik ərazidəki yaylalarla şimaldakı alçaq səviyyədə yerləşən düzənliklərə çıxış Reyn, DunayElba çayları vasitəsilə təmin olunur. Ölkə ərazisində rast gəlinən mühüm təbii resurslara dəmir filizi, kömür, potaş, linyit, uranium, mis, təbii qaz, duz, nikelsu daxildir.

İqlim

 
Köppen iqlim qruplaşdırması əsasında tərtib olunan Almaniya xəritəsi.

Almaniyanın əksər hissəsində rütubətli qərb küləklərinin üstün olduğu mülayim iqlim üstünlük təşkil edir. Ölkə Qərbi Avropanın dəniz iqlimi və Şərqi Avropanın kontinental iqlimi arasında yerləşir. İqlim Qolfstrim cərəyanının şimal uzantısı hesab olunan Şimali Atlantika cərəyanının təsiri altındadır. Bu isti cərəyanların təsiri nəticəsində Şimal dənizinin sahilində yerləşən ərazilərdə dəniz iqlimi hakimdir. Almaniyada illik ortalama 789 mm atmosfer yağıntıları müşahidə olunur və davamlı quru mövsümlərə rast gəlinmir. Qış mövsümü sərin, yay isə ilıq olur. Yay aylarında temperatur 30 °C-dək yüksəlir.

Şərq bölgələrində iqlim nisbətən quru olur. Ölkənin mərkəzi və qərb bölgələrində isə dəniz iqlimi və kontinental iqlim müxtəliflik göstərir. Almaniyanın əksər hissələrində dəniz iqlimi və kontinental iqlimin hakim olmasına baxmayaraq, ucqar cənubda Alp dağlarında isə daha aşağı temperatur və daha artıq atmosfer yağıntıları müşahidə olunur.

Ölkə ərazisində indiyə qədər qeydə alınmış ən yüksək temperatur 40,3 °C (2015-ci ilin iyulunda, Kitzingen şəhəri) olduğu halda, ən aşağı temperatur isə −37.8 °C (1929-cu ilin fevralında, Pfaffenhofen-an-der-İlm şəhəri) qeydə alınmışdır.

Biomüxtəliflik

 
Berxtesqaden Milli Parkı 1990-cı ildə UNESCO-nun biosfer rezervi elan olunmuşdur.

Almaniya ərazisi iki ekoloji bölgəyə ayrılır: Avropa-Aralıq dənizi dağlıq qarışıq meşələri və Şimal-şərqi Atlantik şelf zonası. 2008-ci ilə olan məlumata əsasən Almaniya ərazisinin əsas hissəsi kənd təsərrüfatına yararlı torpaq (34%), meşələr (30.1%), daimi otlaqlar (13.4%) və 11,8%-i isə yaşayış məntəqələrindən ibarətdir.

Bitki və heyvan növləri Mərkəzi Avropanın qalan bölgələri ilə eynidir. Fıstıq, palıd və başqa başqa yarpaqdəyişən ağaclar meşələrin üçdə bir hissəsini təşkil edir. Ölkə boyunca həyata keçirilən yaşıllaşdırma tədbirləri nəticəsində iynəyarpaqlı ağacların sayında artım müşahidə olunur. Küknarağ şam yüksək dağlıq ərazilərdə, şam ağacı və qaraşam kimi ağaclar isə düzənlik ərazilərdə üstünlük təşkil edir. Çiçək, göbələkmamırların müxtəlif növlərinə rast gəlinir. Almaniyada rast gəlinən vəhşi heyvanlara Mərkəzi Avropa qırmızı maralı, çöldonuzu, muflon, adi tülkü, porsuq, boz dovşan və az sayda qunduz daxildir. Mavi əkin güləvəri bir vaxtlar Almaniyanın milli simvolu hesab olunurdu.

Almaniya ərazisində 16 milli park yerləşir. Buna əlavə olaraq, ölkə ərazisində 15 biosfer rezervi və 98 təbiət parkı vardır. Almaniyada qeydiyyatdan keçmiş 400-dən çox zoologiya parkı mövcuddur. 1844-cü ildə açılmış Berlin zooparkı Almaniyanın ən köhnə zooparkı hesab olunur. Burada dünyanın müxtəlif yerlərində rast gəlinən heyvan növləri nümayiş olunur.

İnzibati ərazi bölgüsü

Almaniya ərazisində 16 əyalət və bunlara daxil olan 439 rayon vardır.

Əyalətlər və paytaxtları

Yer Paytaxt Ərazi (km²) Əhali
Baden-Vürtemberq Ştutqart 35.752 10.717.000
Bavariya Münhen 70.549 12.444.000
Berlin Berlin 892 3.400.000
Brandenburq Potsdam 29.477 2.568.000
Bremen Bremen 404 663.000
Hamburq Hamburq 755 1.735.000
Hessen Visbaden 21.115 6.098.000
Meklenburq-Ön Pomeraniya Şverin 23.174 1.720.000
Aşağı Saksoniya Hannover 47.618 8.001.000
Şimali Reyn-Vestfaliya Düsseldorf 34.043 18.075.000
Reynland-Pfalts Mayns 19.847 4.061.000
Saarland Saarbrükken 2.569 1.056.000
Saksoniya Drezden 18.416 4.296.000
Saksoniya-Anhalt Maqdeburq 20.445 2.494.000
Şlezviq-Holşteyn Kil 15.763 2.829.000
Türingiya Erfurt 16.172 2.355.000

İqtisadiyyat

  Əsas məqalə: Almaniya iqtisadiyyatı
 
Frankfurt şəhəri Almaniyanın iqtisadi mərkəzi hesab olunur.

Almaniya iqtisadiyyatı Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatıdır. Ölkə iqtisadiyyatı üçün yüksək ixtisaslaşmış işçi qüvvəsi, inkişaf etmiş infastruktur, böyük həcmdə kapital ehtiyatı, korrupsiyanın çox aşağı səviyyəsi xarakterikdir. Lakin ölkədə son illər korrupsiyanın və rüşvətin artması meylləri sezilir. Həmçinin Almaniyada yüksək səviyyəli innovasiya mövcuddur.

Almaniyanın ÜDM-i 3.332 milyard dollara bərabərdir. Bu göstəriciyə görə Almaniya Avropada birinci, dünyada isə 4-cü yeri tutur. Bundan başqa Almaniya ixrac həcminə görə dünyada Çindən sonra ikinci yeri tutur. 2009-cu ildə Almaniyanın ümumi ixracatı 1.120 trilyon dollar olmuşdur ki, bu da Ümumi Daxili Məhsulun üçdə birini təşkil edir. Almaniya külək və günəş enerjisinə aid olan məhsulların istehsalına görə dünyada birinci yeri tutur. Hər il beynəlxalq ticarətə dair konfranslar Almaniyanın müxtəlif şəhərlərində, Hannover, FrankfurtBerlində keçirilir. Ölkə ixracatının əsas hissəsini mühəndislik ixtisasına aid məhsullar tutur. Bunlar avtomobil və müxtəlif maşınlar, kimya və metal məhsullarıdır.

Almaniyada fəal işçi qüvvəsinin sayı 43.5 milyondur, işsizlik səviyyəsi isə 2010-cu il Oktyabr ayı məlumatlarına görə 6,7%-dir. İşçi qüvvəsinin 67%-i xidmət sahəsində, 29%-i sənayedə, təxminən 2%-i isə kənd təsərrüfatında təmsil olunub. Ölkədə adambaşına düşən ümumi daxili məhsul miqdarı 42.000 ABŞ dollarıdır. Lakin bunula belə 20 il əvvəl vahid dövlətdə birləşməsinə baxmayaraq, Şərqi Almaniya iqtisadi cəhətdən Qərbi Almaniyadan hələ də xeyli geridədir. Şərqi Almaniyada insanların gəliri qərbdəkindən 25% aşağıdır, işsizlik isə burada qərbə nisbətən 2 dəfə yüksəkdir. Almaniya hökumətinin planlarına görə Şərqi Almaniya ilə Qərbi Almaniya arasındakı iqtisadi göstəricilərə görə fərqlər 2019-cu ildə tam olaraq aradan qalxmalıdır.

Almaniya iqtisadiyyatı İkinci dünya müharibəsindən sonra sürətli inkişafda olmuşdur. Buna əsas təkan verən faktorlar Marşal planı, müharibədən sonra Almaniyada çoxlu sayda ucuz və yüksək ixtisaslaşmış işçi qüvvəsi, həmçinin vahid Avropa bazarının yaradılması olmuşdur. 1957-ci ildə qurulan Avropa Birliyinin ilk üzvləri Qərbi Almaniya, Belçika, Fransa, Luksemburq, İtaliya, və Niderland olmuşdur. Sürətlə inkişaf edən Qərbi Almaniyaya Türkiyədən, Yunanıstandan, İtaliyadanPortuqaliyadan çoxlu sayda qastarbayterlər (qonaq işçilər) axın etməyə başladı. Lakin kommunizmin çökməsindən və Almaniyanın birləşməsindən sonrakı illərdə ölkə iqtisadiyyatının artım sürəti azaldı, 2000-ci illərdən sonra isə ümumiyyətlə inkişaf dayandı. Son illər dünyada baş verən iqtisadi böhran Almaniyadan da yan keçməyib, ölkə iqtisadiyyatı 2 il dalbadal, 2009 və 2010-cu illərdə azalmağa doğru gedib.

Aşağıdakı cədvəldə Almaniya iqtisadiyyatının son illərdəki artım tempi və ÜDM həcmi göstərilib:

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
ÜDM € 1646.62 mlrd € 1694.37 mlrd € 1780.78 mlrd € 1848.45 mlrd € 1878.18 mlrd € 1915.58 mlrd € 1965.38 mlrd € 2012.00 mlrd
Artım +7.3% +2.9% +5.1% +3.8% +1.5% +2.1% +2.6% +2.4%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
ÜDM € 2062.50 mlrd € 2113.16 mlrd € 2143.18 mlrd € 2163.80 mlrd € 2210.90 mlrd € 2242.20 mlrd € 2325.10 mlrd € 2428.20 mlrd € 2495.80 mlrd € 2409.10 mlrd
Artım +2.5% +2.5% +1.4% +1.0% +2.2% +1.4% +3.7% +4.4% +2.8% -3.5%

Əhali

 
Hamburq şəhərindən görüntü

31 dekabr 2011-ci il məlumatlaarına görə Almaniyada 81 843 743 nəfər əhali məskunlaşıb. Əhalisinin sayına görə Almaniya Avropada 2-ci, dünyada isə 16-ci yeri tutur. Əhalisinin sıxlığı hər kvadrat kilometr üçün 230 nəfərdir ki, bu yüksək göstərici hesab olunur. Orta həyat davamlılığı 80 ildir, bu göstəriciyə görə Almaniya dünyada qabaqcıl yerlərdən birini tutur. Lakin buna baxmayaraq ölkədə ölüm səviyyəsi doğumdan daha yüksəkdir ki, bu da Almaniya əhalisinin azalmasına səbəb olmaqdadır. Ölkədə 15 yaşından yuxarı insanların 99 faizi yazıb oxumağı bacarır. Lakin yeni böyüyən nəsildə savadlılıq səviyyəsinin xeyli aşağı olması Almaniya rəhbərliyini narahat edən problemlərdəndir. Bundan başqa Almaniya miqrantların sayına görə də dünyada öncül yerlərdən birini tutur. Hal-hazırda Almaniyada 10 milyon nəfər Almaniyadan kənarda doğulmuş şəxs yaşayır. Bunların böyük hissəsi keçmir SSRİdə yaşayan etnik almanlar, həmçinin Almaniyaya işləməyə gələn türklər və polyaklardır. Hesablamalara görə Almaniyada doğulan və yaşı 5-dən az olan uşaqların 30 faizinin bir və ya hər iki valideyni qeyri-almandır. Əhalinin 91,5%-ni almanlar, 2,4%-ni türklər, 0,7%-ni italyanlar, 0,4%-ni yunanlar, 0,4%-ni polyaklar təşkil edir. Bundan başqa Almaniyadan kənarda çoxlu sayda etnik alman yaşayır.

Almaniya çox yüksək səviyyədə urbanizasiyalaşmış ölkə sayılır. Ölkə əhalisinin təxminən 90 faizə yaxını şəhərlərdə yaşayır. Almaniyada əhalisi 1 milyon nəfərdən çox olan dörd şəhər yerləşir. Bunlar Berlin, Hamburq, MünhenKöln şəhərləridir.

Dil

  Əsas məqalə: Alman dili

Almaniyada rəsmi dil Alman dilidir. Bu dil Almaniyada ən geniş yayılmış dildir və demək olar ki, ölkədə yaşayan hər bir insan bu dili yüksək səviyyədə bilir. Həmçinin alman dili Avropa Birliyinin 23 rəsmi dilindən biridir, həmçinin 3 işçi dillərdən biridir. (digər iki işçi dili İngilis diliFransız dilidir) Yerli etnik azlıqların dili kimi danimarka dili, sorbiya dili, friziya dilləridir. Həmçinin son illərdə Almaniyaya köç etmiş miqrantların istifadə etdiyi dillər kimi Türk dili Polyak dili, Rus diliBalkan yarımadasından olan xalqların dilləridir.

Bütün dünyada alman dili 100 milyon nəfər üçün əsas dil, təxminən 80 milyon nəfər üçün isə ikinci dildir. Alman dili Avropa Birliyində olan 90 milyon (18%) nəfər üçün ana dilidir. Almaniya əhalisinin 67% alman dilindən başqa daha bir dil, 27% isə alman dilindən başqa daha iki dil bilir. Ölkədə daha geniş yayılmış xarici dil ingilis dilidir. Xarici dil bilən almanların 51%-i ingilis dilini, 15%-i fransız dilini, 5%-i isə rus dilini bilir.

Din

 
Şvetzingen şəhərində 1779-cu ildə tikilmiş Almaniyadakı ilk məscid

30% protestantlar (lüteranlar), 30% katoliklər, 4% müsəlmanlar təşkil edir. Son illərdə Almaniyada xristianların sayının azalması ilə bərabər, ateistlərin sayı artmaqdadır.

Xristianlıq Almaniyada Roma İmperiyası və Frank Krallığı dövründə yayılmağa başlayıb. İlk dövrlərdən Almaniya əhalisi Roma Katolik kilsəsinə sadiq olsa da, reformasiya hərəkatı başlanan zamandan etibarən Almaniya katolik kilsəsindən ayrılmağa başladı. 16-cı əsrdən etibarən daha çox alman protestanlığı qəbul etdi. Hal-hazırda da Almaniyadakı xristianların əksəriyyəti protestant olmaqdadır.

İslam barədə Almaniya tarixində çox az şey məlumdur. Almaniya torpağına ilk gələn müsəlmanlar 1683-cü ildə Vyana mühasirəsi zamanı əsir düşmüş türk əsgərləri olmuşdular. Daha sonra onların bir çoxu ya xristianlığı qəbul edərək Almaniyada qalmış, ya da öz vətəninə qayıtmışdılar. Daha sonra rus-osmanlı muharibələrində əsir düşmüş türk əsgərləri bir neçə dəfə Almaniyaya gətirilmişdilər. 1741-ci ildə etibarən Prussiya kralı Frederik II dövründə tatar, BosniyaAlbaniya müsəlmanlarından ibarət 1000 nəfər əsgər olan polk Prussiya ordusunda daimi xidmət edir. Həmin polk Ulan (türkcə oğlan) polku adlanırdı. 1798-ci ildə Almaniyada indiyə qədər mövcud olan ilk müsəlman qəbiristanlığı salınır. Almaniyada ilk məscid 1779-cü ildə tikilir. Lakin müsəlmanların sayı əsas olaraq İkinci dünya müharibəsindən sonra sürətlə artmağa başlayır. Hal-hazırda da müsəlmanlar ateistlərlə birgə sayı sürətlə artan qruplardandır.

Almaniya həmçinin yəhudilərin ənənəvi olaraq yaşadığı ölkələrdən olmuşdur. Almaniyanın birləşməsindən əvvəl, 1989-cu ildə burada 30.000 yəhudi yaşasa da, SSRİ-nin dağılmasının ardından bir çox yəhudinin bura köçməsi onların sayının çoxalmasına səbəb olmuşdur. 2004-cü ildə Almaniyada 200.000 yəhudi yaşayırdı. Bundan başqa ölkədə təxminən 250.000 buddist yaşayır ki, bunların da yarısı Asiya ölkələrindən bura gəlmiş immiqrantlardır.

İdman

 
Şalke 04 ilə Borussiya Dortmund futbol oyunu

İdman alman həyatının ayrılmaz hissəsidir. 27 milyon almaniyalı idman klublarının üzvüdür, 12 milyon almaniyalı isə idman ilə individual olaraq məşğul olur. Almaniyada 91.000-dən çox idman klubu fəaliyyət göstərir. Olimpiya oyunlarında qazanılmış medalların sayına görə Almaniya bütün dünyada 3-cü yeri tutur. Həmçinin Almaniya 2 dəfə Olimpiya oyunlarına evsahibliyi edib. Bunlar 1936-cı ildə Berlində və 1972-ci ildə Münhendə keçirilən Olimpiada Oyunları olub.

İdman oyunları içərisində Almaniyada ən geniş yayılan növü futboldur. Almaniya Futbol Assosasiyası özündə 26.000 futbol klubunu və 6.6 milyon üzvü özündə birləşdirən böyük bir qurumdur. Almaniya futbol liqası Bundesliqa dünyadakı peşəkar idman yarışları içərisində özünə ən çox tamaşaçı cəlb edən yarışlardan biri hesab olunur. Futbol üzrə Almaniya yığma komandası 4 dəfə Dünya və 3 dəfə Avropa çempionu olub. Digər yarışlardan hokkey, reqbi, tennis və motorlu yarışlar da Almaniyada geniş yayılıb. "Formula-1"də alman pilotu Mihael Şumaxer 7 dəfə dünya çempionu olub.

Elm

 
1386-cı ildə əsası qoyulmuş Heydelberq Universitetinin ktabxanası

Almaniyada elm orta əsrlərdən bəri sürətlə inkişaf etməkdədir. Hal-hazırda da Almaniyada elmə yatırım çox yüksək səviyyədədir və bu məqam ölkə iqtisadiyyatının sürətlə inkişafına əsas təkan verən amillərdəndir. İndiyə kimi 103 alman Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Müasir dövrdə Almaniyada elmin inkişafına sənaye, universitetlər və dövlət tərəfindən böyük həcmdə yardımlar ayrılır.

Təhsil

 
Humboldt Berlin Universiteti

Almaniyada yüksək səviyyəli və keyfiyyətli təhsil mövcuddur. Burada təhsil ilə əlaqədar işlərə mərkəzi hökumət deyil, federal əyalətlər cavabdehdir. Uşaq bağçalarına gediş könüllü olsa da, orta məktəbdə 9 illik təhsil ölkədəki bütün uşaqlar üçün məcburi xarakter daşıyır. Bu gün Almaniyanın ali məktəblərində 1,98 milyon tələbə təhsil alır. Onların demək olar ki, yarısı, 48 faiz qadınlardır. Ümumilikdə 376 ali məktəb ali təhsil təklif edir və bunlardan 102-si universitet, 170-i ali peşə məktəbi və 69-u özəl ali məktəbdir. Ötən illərdə xarici tələbələrin sayı hiss olunacaq dərəcədə artmışdır.

Avropanın yalnız çox az dövlətləri Almaniya kimi çoxtərəfli təhsil imkanları təklif edir. 160-dan çox şəhərdə 376 ali məktəb gənclərə ali təhsil verir. Elmi cəhətdən güclü olan məktəblər yalnız Berlin və Hambuq kimi böyük şəhərlərdə deyil, Haydelberq kimi balaca şəhərlərdəki təhsil məktəbləri də bütün dünyada tanınır.

Ali məktəblər haqqında məlumat

Bir fakultənin tələbələri nə qədər razıdırlar. Onların elmi təchizatı necədir. Müvafiq universitet və ali məktəb axtarışında tələbələrin çoxlu sualları vardır. Almaniyada onlar öz suallarına Ali məktəb İnkişafı Mərkəzinin (Centrums für Hochschulentwicklung-CHE) siyahılarında tapa bilərlər. AİM-in məlumatları almandilli universitetləri və ali peşə məktəbləri haqqında ən ətraflı və detallı məlumatlardır.

Buraya 35 fənn daxildir və bununla demək olar ki, abituriyentlərin 3/4-dən çoxunun köməyinə gəlir. Təhsilə, təchizata və tədqiqata dair faktlarla yanaşı, həmçinin 250000 tələbənin də təhsil şərtləri və fakultələrin ayrı-ayrı fənn professorları arasındaki çəkisi haqqında fikirləri ilə də tanış olmaq olar.

Ali məktəb növləri

Ali peşə məktəbi, texniki ali məktəb, universitet, peşə akademiyası: Alman ali məktəb təhsil sistemi çoxtərəflidir və müxtəlif ali məktəb növlərindən ibarətdir. Bu ola bilər ki, ilk baxışda insanı çaşdırır, ancaq həm də o deməıkdir ki, müxtəliflik ən yaxşı təhsil seçiminə imkan yaradır. Təcrübəyə daha çox üstünlük verənlər peşə ali məktəbi, nəzəriyyəyə əsaslanan tədqiqata üstünlük verənlər isə universiteti seçirlər.

Bu gün Almaniyanın ali məktəblərində 1,98 milyon tələbə təhsil alır. Onların demək olar ki, yarısı, 48 faiz qadınlardır. Ümumilikdə 376 ali məktəb ali təhsil təklif edir və bunlardan 102-si universitet, 170-i ali peşə məktəbi və 69-u özəl ali məktəbdir. Ötən illərdə xarici tələbələrin sayı hiss olunacaq dərəcədə artmışdır.

Avropanın yalnız çox az dövlətləri Almaniya kimi çoxtərəfli təhsil imkanları təklif edir. 160-dan çox şəhərdə 376 ali məktəb gənclərə ali təhsil verir. Elmi cəhətdən güclü olan məktəblər yalnız Berlin və Hambuq kimi böyük şəhərlərdə deyil, Haydelberq kimi balaca şəhərlərdəki təhsil məktəbləri də bütün dünyada tanınır.

Siyasət

 
Böyük səkkizliyin Heiligendam sammiti

Almaniyada xarici siyasət orqanları bir sıra özünəməxsusluğa malikdirlər. Xarici siyasət sahəsində federal torpaqların səlahiyyətləri kifayət qədər məhduddur. Xarici əlaqələrin federal orqanları ikipalatalı parlament, prezident, federal kansler və hökumət, xarici işlər naziridir. İkipalatalı parlament bundestaq və bundesratdan ibarətdir.

Xarici əlaqələrin ali orqanı prezident olsa da, real hakimiyyət, demək olar ki, tamamilə icra edici hakimiyyətin — hökumət və onun başçısı kanslerin əlindədir. Hətta buna görə alman sistemini hərdən kansler diktaturası adlandırırlar.

Parlament qanunverici formalaşdırmaya ehtiyac duyan xarici əlaqələr məsələləri həll edir. Hər palatanın ayrıca xarici işlər üzrə komissiyası var. Bütövlükdə xarici əlaqələr sahəsi faktiki olaraq prezidentin, federal kanslerin, federal hökumətin və xarici işlər nazirliyinin əlində cəmləşib.

İcraedici hakimiyyətin hüquqlarının genişlənməsi Almaniyada uzun müddət federal kansler xətti ilə getmişdi.

Əsas əməliyyat halqası başda federal nazir olmaqla xarici işlər nazirliyidir. Bundan başqa xarici işlər nazirinin müavini qismində iki dövlət naziri işləyir ki, onlardan biri avropa işləri üzrə müavindir. Həmçinin iki baş (stats) katib fəaliyyət göstərməkdədir ki, onlardan biri nazirliyin direktorlar konfransı adlanan kollegiyasına rəhbərlik edir. Həmçinin XİN strukturuna Avropa və qərb şöbələri, Şərq şöbəsi, ticarət-siyasi və hüquqi şöbələr, kadrlar şöbəsi və mədəniyyət işləri üzrə idarə daxildir. Almaniyanın xaricdəki missiyalarında bir qayda olaraq, siyasi şöbələrdən başqa geniş iqtisadi şöbələr, həmçinin informasiya və mədəniyyət üzrə şöbələr mövcuddur, maliyyə, sığorta, sosial məsələlər üzrə referentlər çalışır. Bütövlükdə alman diplomatik qurumunda 5600 yaxın adam işləyir (3200 nəfəri xaricdə).

Almaniyada seçkilərdə 18 yaşı tamam olmuş bütün Almaniya vətəndaşları iştirak edə bilərlər. Əsas siyasi partiyalar:

  1. Almaniya Sosial-Demokrat Partiyası — ASDP (1946), 774 min nəfər üzvü, sədr: F.Munteferinq.
  2. Yaşıllar Alyansı — 90, sədr: H.Restel.
  3. Xristian-Demokratik İttifaqı — XDİ (1945), 636 min nəfər üzvü, sədr: A.Merkel

Silahlı qüvvələr

 
Almaniya istehsalı olan Leopard 2 tankları
 
Keçmiş Lüftvaffenin F-104 Starfighteri

Almaniya Silahlı Qüvvələri (alm. Bundeswehr‎) quru qoşunlarından, hərbi hava qüvvələrindən (Luftwaffe) və hərbi dəniz qüvvələrindən ibarətdir. Almaniyada hərbi xidmət 18 yaşından yuxarı olan bütün kişilər üçün məcburidir. Hərbi xidmət müddəti 6 aydan ibarətdir. Almaniyanın 2009-cu ildə hərbi xərcləri 45,6 mld. dollar olub. Hərbi xərclərin miqdarına görə dünyada 7-ci yeri tutur. Hərbi xərclər Almaniya Ümumi Daxili Məhsulunun 1,3%-ni təşkil edir ki, bu da aşağı göstərici hesab olunur. Hal-hazırda Almaniya ordusunda 200.500 peşəkar hərbçi, 50.000 nəfər 6 ay müddətinə orduda xidmət edən 18–25 yaş arası çağırışçı və 2.500 nəfər aktiv ehtiyat hərbçi xidmətdədir. 2001-ci ildə qadınların alman ordusunda xidmət etməsinə icazə verilmişdir, lakin onlar məcburi çağırışa məhkum deyillər. Hal-hazırda Almaniya ordusunda 14.500 qadın xidmət edir, indiyə kimi 2 qadın general rütbəsinə qədər yüksələ bilmişdir.

Alman ordusu Soyuq Müharibə dövründə Almaniyadan kənarda heç bir hərbi əməliyyatlarda iştirak etməmişdir. Buna baxmayaraq, keçirilən hərbi təlimlərdə əsgər itkiləri baş verirdi. Məsələn, 1957-ci ildə Bavariyada keçirilən hərbi təlimdə 15 desant əsgəri İller çayına eniş edərək orada boğulmuşdur. Lakin Soyuq Muharibədən sonrakı dövrdə Almaniya xarici ölkələrdə gedən muharibələrdə iştirak edir. Hal-hazırda alman ordusunun minlərlə əsgəri Əfqanıstanda gedən muharibədə iştirak edir. Bundan başqa alman ordusunun əsgərləri Kosovoda, Livanda, Bosniya və Herseqovinada sülhməramlı kontingentin tərkibinə daxildirlər. 1994-cü ildən bəri 70 alman əsgəri Almaniyadan kənarda aparılan hərbi əməliyyatlarda öldürülüb.

Bundan başqa Almaniya NATO-nun üzvüdür. Bir neçə NATO ölkəsinin qoşunları isə Almaniyada yerləşir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Almaniyada xarici ölkələrin yüz minlərlə əsgəri yerləşirdi. Lakin Soyuq müharibənin bitməsindən sonra bu qoşunların bir çoxu ölkəni tərk etdi. Hal-hazırda Almaniyada 64.000 ABŞ və 20.000 nəfər Böyük Britaniya əsgəri var. Böyük Britaniya 2020-ci ilə kimi bütün əsgərlərini Almaniyadan çıxaracağını bəyan edib.

Yeni qəbul olunmuş qanuna əsasən 2011-ci ildən etibarən Almaniyada məcburi əsgərlik xidməti ləğv olunur. Hərbi xidmətini yerinə yetirmək istəməyənlər bu vəzifədən azad ediləcəklər. Beləliklə Almaniyada 57 ildir davam edən hərbi xidmətə çağırış sona çatdı. Məcburi əsgərliklə əlaqədar konstitusiya maddəsi olduğu kimi qalacaq, lakin ölkədə zəruri əsgərlik qəti surətdə tətbiq olunmayacaq. Yəni Almaniya nə vaxtsa hücuma məruz qalarsa məcburi xidmət birmənalı şəkildə yenidən tətbiq ediləcək. Ölkədə bundan sonra silahlı qüvvələrin əsas hissəsini müqavilə əsasında xidmət edən əsgərlər və muzdlular təşkil edəcək.

Maraqlı məlumatlar

  • Demək olar ki, bütün polislər "Mersedes" maşınlarından istifadə edir.
  • Təxmini 40 nəfərlik millətçilərin nümayişi zamanı Hamburqda hərəkət dayanır və nümayiş polis tərəfindən müşayət olunur. Onlar millətçiləri qoruyurlar.
  • Almaniyada işləmədən sosial yardımla yaşamaq mümkündür.
  • Almaniyada bomjlar it saxlayır. Çünki itlərə baxdıqlarına görə onlara əlavə pul ödənilir.
  • Ölkə ərazisində dialekt müxtəlifliyi var, şimalda yaşayanlar cənubdakıları çətinliklə başa düşür.
  • Bir almandan ünvan soruşsanız, o sizə gülümsəyəcək və telefonunda naviqasiyaya baxaraq yolu izah edəcək, hətta ötürməyi təklif edəcək.
  • Almaniyada şillə vurulmasına görə cərimə 500 avrodur.
  • Almaniyada cinayətkarların 80%-i əcnəbilərdir.
  • Almaniyada sizə hücum edib vursalar, cavab şilləsini bircə saniyə içində qaytarmalısınız, ikinci saniyə keçdikdə artıq məhkəmə sizi günahkar biləcək.
  • Almanlar alman istehsalı olmayan pivəni çox az hallarda qəbul edirlər.
  • "Dornfelder" konyak ətri verən alman pivəsidir.
  • Bavariyada iş günü ərzində hər kəsin bir bakal pivə içmə hüququ var.
  • Alman qadınlarının bir çoxu yemək hazırlaya bilmir.
  • Alman qadınları kosmetikadan demek olar ki, istifadə etmirlər.
  • Almanlar hər yerə eyni paltarda getməyi xoşlayırlar. Məs, almanların çoxu standart yəni, ağ T-shirt, şalvar və idman ayaqqabısı geyinirlər. Onlar üçün rahatlıq və sağlamlıq hər şeydən önəmlidir.
  • Almaniyada uşaqlara tamamilə hər şey etməyə icazə var, məsuliyyəti valideyn daşıyır. Onlar yoxdursa, deməli cavabdeh də yoxdur.
  • "Əcnəbi" sözü almaniyada təhqir hesab olunur.
  • Bütün işguzar məktubların sonu "dostluq salamları ilə" bitir, hətta cərimə haqqında bildirişlərin də.
  • Hamburq və Berlinin keçmiş meri homoseksual idi. Almanlar cəmiyyətdə belə vəziyyətlərə normal yanaşırlar.
  • Alman bikerlərinin məşhur içkilərindən biri "Jacky-Cola"dır("Coca-cola" və "Jack Daniels"in qarışığı).
  • Almanları eqoist adlandırmaq düzgün deyil. Onlar sadəcə özlərini və həyatlarını sevirlər. Yaşayış üçün olan labüd şeylər Almaniyada çox ucuzdur. Rahatlıq və kaprizləri ödəyənlər isə bunun əksi olaraq bahadır.
  • Almaniyada sınmış və ya xarab olmuş əşyanın təmirindənsə, yenisini almaq daha ucuz başa gəlir.
  • Alman mentalitetinə görə onlar mübahisəyə birinci başlamırlar. Başladılarsa da, son nəfəsə kimi davam edirlər.
  • Almaniyada məmurlar vergi ödəmirlər.
  • Almanlar demək olar ki, siqaret çəkmirlər. Onlar sağlamlıqlarına qarşı diqqətlidirlər.
  • Almaniyada bizdən tam fərqli olaraq piyada keçidlərindən hətta gözüyumulu keçmək mümkündür.
  • Almaniya iqtisadiyyatı avropada ən böyük, 2008-ci ildə ÜDM-a görə dünyada dördüncü ən böyük iqtisadiyyatdır. 2009-cu il məlumatlarına görə Almaniyanın xarici valyuta ehtiyatları 185 milyard, xarici borcu isə 5.2 trilyon ABŞ dollarıdır.
  • Almanlar çox zaman "R" səsini tələffüz edə bilmirlər.
  • Almanlar öz uşaqlarına qarşı çox həssadırlar. Almaniyada hər il dəfələrlə uşaqların şərəfinə müxtəlif festivallar və bayramlar keçirilir.
  • Almanlar başqa millətdən olan insanları həmçinin müsəlmanları sevmirlər.
  • Afrika ölkələrindən gələn miqrantların əleyhinə olan ən böyük ölkə Almaniyadır.
  • Almanlar dünyanın ən güclü futbol pərəstişkarlarından biridilər.

Şəkillər

İstinadlar

  1. Lebendiges virtuelles Museum Online
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19601671"></a>
  2. Süsterhenn A., Heuss T., Schmid C. Basic Law for the Federal Republic of Germany // Bundesgesetzblatt / Hrsg.: Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz — Bo: Bundesanzeiger Verlag, 1949. — Vol. 1949, burax. 1. — S. 1–20.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22691499"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q498251"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q364351"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q586"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q56045"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q836156"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2594"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67511"></a>
  3. Federal Statistical Office and the statistical Offices of the Länder 2010-08-01 at the Wayback Machine  (alm.)
  4. Mangold, Max, ed. (2005). Duden, Aussprachewörterbuch (German) (6th). Dudenverlag. 271, 53f. ISBN 978-3-411-04066-7.
  5. "Germany Top Migration Land After U.S. in New OECD Ranking". Bloomberg. 20 may 2014. İstifadə tarixi: 11 may 2019.
  6. "Trends in International Migrant Stock: The 2015 Revision". United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. 2015.
  7. Demshuk, Andrew (30 aprel 2012). The Lost German East. ISBN 978-1-107-02073-3. 1 dekabr 2016 tarixində .
  8. Wilhelm Schmidt, Geschichte der deutschen Sprache. Ein Lehrbuch für das gemanistische Studium. 7., verbesserte Aufl., Stuttgart / Leipzig 1996, S. 80 f. (alm.)
  9. Wagner, G. A; Krbetschek, M; Degering, D; Bahain, J.-J; Shao, Q; Falgueres, C; Voinchet, P; Dolo, J.-M; Garcia, T; Rightmire, G. P (27 avqust 2010). "Radiometric dating of the type-site for Homo heidelbergensis at Mauer, Germany". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (46): 19726–19730. Bibcode:2010PNAS..10719726W. doi:10.1073/pnas.1012722107. PMC 2993404. PMID 21041630. 1 yanvar 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2019.
  10. Gerhard Trnka. "Rezension zu: H. Thieme (Hrsg.): Die Schöninger Speere, ...es sind acht Speere...(There are eight javelins)". H-Soz-Kult. İstifadə tarixi: 11 may 2019.
  11. "Earliest music instruments found". BBC News. BBC. 25 may 2012. 3 sentyabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2019.
  12. "Ice Age Lion Man is world's earliest figurative sculpture". The Art Newspaper. 31 yanvar 2013. 15 fevral 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2019.
  13. "The Venus of Hohle Fels". donsmaps.com. 14 may 2009. 4 yanvar 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2019.
  14. "Nebra Sky Disc". Unesco memory of the World. 2013. 11 oktyabr 2014 tarixində .
  15. Claster, Jill N. (1982). Medieval Experience: 300–1400. New York University Press. səh. 35. ISBN 978-0-8147-1381-5.
  16. Fulbrook, Mary (1991). A Concise History of Germany. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36836-0, pp. 9–13.
  17. Fichtner, Paula S. (2009). Historical Dictionary of Austria. Volume 70 (2nd). Scarecrow Press. səh. xlviii. ISBN 978-0-8108-6310-1. 16 may 2016 tarixində : "When the Romans began to appear in the region, shortly before the beginning of the Christian era, they turned Noricum into an administrative province, which encompassed much of what today is Austria."
  18. Modi, J. J. (1916). "The Ancient Germans: Their History, Constitution, Religion, Manners and Customs". The Journal of the Anthropological Society of Bombay. 10 (7): 647. Raetia (modern Bavaria and the adjoining country)
  19. Rüger, C. (2004) [1996]. "Germany". In Bowman, Alan K.; Champlin, Edward; Lintott, Andrew (eds.). The Cambridge Ancient History: X, The Augustan Empire, 43 B.C. – A.D. 69. Volume 10 (2nd). Cambridge University Press. 527–28. ISBN 978-0-521-26430-3. 23 dekabr 2016 tarixində .
  20. Bowman, Alan K.; Garnsey, Peter; Cameron, Averil (2005). The crisis of empire, A.D. 193–337. The Cambridge Ancient History. 12. Cambridge University Press. səh. 442. ISBN 978-0-521-30199-2.
  21. Fulbrook 1991, p. 11.
  22. McBrien, Richard (2000). Lives of the Popes: The Pontiffs from St. Peter to Benedict XVI. HarperCollins. səh. 138.
  23. Fulbrook 1991, pp. 13–24.
  24. Fulbrook 1991, p. 27.
  25. Nelson, Lynn Harry. The Great Famine (1315–1317) and the Black Death (1346–1351). University of Kansas. 29 aprel 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 14 may 2019.
  26. Eisenstein, Elizabeth. (1980). The printing press as an agent of change. Cambridge University Press, pp. 3–43.
  27. Philpott, Daniel (January 2000). "The Religious Roots of Modern International Relations". World Politics. 52 (2): 206–245. doi:10.1017/S0043887100002604.
  28. Macfarlane, Alan (1997). The Savage Wars of Peace: England, Japan and the Malthusian Trap. Blackwell. səh. 51. ISBN 978-0-631-18117-0.
  29. Gagliardo, G (1980). Reich and Nation, The Holy Roman Empire as Idea and Reality, 1763–1806. Indiana University Press. 12–13.
  30. Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Routledge. səh. 156.
  31. Batt, Judy; Wolczuk, Kataryna (2002). Region, State and Identity in Central and Eastern Europe. Routledge. səh. 153.
  32. Fulbrook 1991, p. 97.
  33. Henderson, W. O. (January 1934). "The Zollverein". History. 19 (73): 1–19. doi:10.1111/j.1468-229X.1934.tb01791.x.
  34. Fulbrook 1991, pp. 135, 149.
  35. Black, John, ed. (2005). 100 maps. Sterling Publishing. səh. 202. ISBN 978-1-4027-2885-3.
  36. Olusoga, David and Erichsen, Casper W (2010). The Kaiser's Holocaust. Germany's Forgotten Genocide and the Colonial Roots of Nazism. Faber and Faber. ISBN 978-0-571-23141-6
  37. Olusoga, David (18 aprel 2015). "Dear Pope Francis, Namibia was the 20th century's first genocide". The Guardian. The Guardian News and Media Limited. 3 iyun 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 18 may 2019.
  38. Crossland, David (22 yanvar 2008). "Last German World War I Veteran Believed to Have Died". Spiegel Online. 8 oktyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 18 may 2019.
  39. Boemeke, Manfred F.; Feldman, Gerald D.; Glaser, Elisabeth (1998). "Introduction". Versailles: A Reassessment after 75 Years. Publications of the German Historical Institute. Cambridge University Press. 1–20. ISBN 978-0-521-62132-8.
  40. Klein, Fritz (1998). "Between Compiègne and Versailles: The Germans on the Way from a Misunderstood Defeat to an Unwanted Peace". In Boemeke, Manfred F.; Feldman, Gerald D.; Glaser, Elisabeth (eds.). Versailles: A Reassessment after 75 Years. Publications of the German Historical Institute. Cambridge University Press. 203–220. ISBN 978-0-521-62132-8.
  41. Keylor, William R. (1998). "Versailles and International Diplomacy". In Boemeke, Manfred F.; Feldman, Gerald D.; Glaser, Elisabeth (eds.). Versailles: A Reassessment after 75 Years. Publications of the German Historical Institute. Cambridge University Press. 469–505. ISBN 978-0-521-62132-8.
  42. "GERMAN TERRITORIAL LOSSES, TREATY OF VERSAILLES, 1919". United States Holocaust Memorial Museum. United States Holocaust Memorial Museum, Washington, DC. 4 iyul 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 18 may 2019.
  43. Fulbrook 1991, pp. 156–160.
  44. Williamson (2005). Germany since 1815: A Nation Forged and Renewed. Palgrave Macmillan. 186–204.
  45. "PROLOGUE: Roots of the Holocaust". The Holocaust Chronicle. 1 yanvar 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 23 may 2019.
  46. Fulbrook 1991, pp. 155–158, 172–177.
  47. Richard Evans, The Coming of the Third Reich. New York: Penguin, 2003, ISBN 978-0-14-303469-8 p. 344
  48. . Münchner Neueste Nachrichten ("The Munich Latest News") (German). 21 mart 1933. 10 may 2000 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  49. "Industrie und Wirtschaft" (German). Deutsches Historisches Museum. 30 aprel 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 may 2019.
  50. McNab, p. 54
  51. Evans, Richard J. (2005). The Third Reich in Power. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-303790-3 pp. 322–326, 329
  52. Fulbrook 1991, pp. 188–189.
  53. "The "Night of Broken Glass"". www.ushmm.org (ingilis). 11 fevral 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 23 may 2019.
  54. Fulbrook, pp. 190–195.
  55. Axelrod, Alan (2007) Encyclopedia of World War II, Volume 1. Infobase Publishing. pp. 659.
  56. Hiden, John; Lane, Thomas (2003). The Baltic and the Outbreak of the Second World War. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-53120-7, pp. 143–144.
  57. Steinberg, Heinz Günter (1991). Die Bevölkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg: mit einem Überblick über die Entwicklung von 1945 bis 1990 (German). Kulturstiftung der dt. Vertriebenen. ISBN 978-3-88557-089-9.
  58. Ian Kershaw.Stalinism and Nazism: dictatorships in comparison 2015-09-15 at the Wayback Machine. Cambridge University Press, 1997, p.150 ISBN 0-521-56521-9
  59. Overy, Richard (17 fevral 2011). "Nuremberg: Nazis on Trial". BBC History. 16 mart 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 may 2019.
  60. Niewyk, Donald L.; Nicosia, Francis R. (2000). The Columbia Guide to the Holocaust. Columbia University Press. 45–52. ISBN 978-0-231-11200-0.
  61. Overmans, Rüdiger (2000). Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg. ISBN 978-3-486-56531-7.
  62. Kershaw, Ian (2011). The End; Germany 1944–45. Allen Lane. 279.
  63. Wise, Michael Z. (1998). Capital dilemma: Germany's search for a new architecture of democracy. Princeton Architectural Press. səh. 23. ISBN 978-1-56898-134-5.
  64. Carlin, Wendy (1996). "West German growth and institutions (1945–90)". In Crafts, Nicholas; Toniolo, Gianni (eds.). Economic Growth in Europe Since 1945. Cambridge University Press. səh. 464. ISBN 978-0-521-49964-4.
  65. Werner Bührer (24 dekabr 2002). "Deutschland in den 50er Jahren: Wirtschaft in beiden deutschen Staaten" [Economy in both German states]. Informationen zur Politischen Bildung. Bundeszentrale für politische Bildung. 1 dekabr 2017 tarixində .
  66. maw/dpa (11 mart 2008). "New Study Finds More Stasi Spooks". Spiegel Online. 19 noyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 24 may 2019.
  67. "Germany (East)", Library of Congress Country Study, Appendix B: The Council for Mutual Economic Assistance 2009-05-01 at the Wayback Machine
  68. Protzman, Ferdinand (22 avqust 1989). "Westward Tide of East Germans Is a Popular No-Confidence Vote". The New York Times. 4 oktyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 24 may 2019.
  69. "The Berlin Wall". 26 fevral 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 24 may 2019.
  70. "What the Berlin Wall still stands for". CNN Interactive. 8 November 1999. 6 fevral 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 24 may 2019.
  71. Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik über die Herstellung der Einheit Deutschlands (Einigungsvertrag) 4 fevral 2010 at the Wayback Machine Unification Treaty signed by the Federal Republic of Germany and the German Democratic Republic in Berlin on 31 August 1990 (official text, in German).
  72. "Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik über die Herstellung der Einheit Deutschlands (Einigungsvertrag) Art 11 Verträge der Bundesrepublik Deutschland" (German). Bundesministerium für Justiz und Verbraucherschutz. 25 fevral 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  73. "Gesetz zur Umsetzung des Beschlusses des Deutschen Bundestages vom 20. Juni 1991 zur Vollendung der Einheit Deutschlands" [Law on the Implementation of the Beschlusses des Deutschen Bundestages vom 20. Juni 1991 zur Vollendung der Einheit Deutschlands] (PDF) (German). Bundesministerium der Justiz. 26 aprel 1994. 14 iyul 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  74. "Brennpunkt: Hauptstadt-Umzug". Focus (German). 12 aprel 1999. 30 aprel 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  75. Kulish, Nicholas (19 iyun 2009). "In East Germany, a Decline as Stark as a Wall". The New York Times. 3 aprel 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  76. . Council of the European Union. 20 may 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyun 2019. After signature by all 27 Heads of State and governments, the Treaty will travel back to Brussels, where it will be officially sealed with the seals of the 27 Member States, on the 18th of December. Then, it will be sent to Rome, the Italian government being the depository of the Treaties.
  77. Dempsey, Judy (31 oktyabr 2006). "Germany is planning a Bosnia withdrawal". International Herald Tribune. 11 noyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  78. Merz, Sebastian (2007). "Still on the way to Afghanistan? Germany and its forces in the Hindu Kush" (PDF). Stockholm International Peace Research Institute. 2, 3. 3 aprel 2017 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  79. "Germany agrees on 50-billion-euro stimulus plan". France 24. 6 yanvar 2009. 13 may 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  80. "Government declaration by Angela Merkel" (German). ARD Tagesschau. 29 yanvar 2014. 1 January 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  81. "Migrant crisis: Migration to Europe explained in seven charts". 28 yanvar 2016. 31 yanvar 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  82. Image #432, Flying Camera Satellite Images 1999 15 oktyabr 2015 at the Wayback Machine, Lloyd Reeds Map Collection, McMaster University Library.
  83. "Germany". CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. 11 fevral 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  84. Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (30 oktyabr 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Scientific Data. 5: 180214. doi:10.1038/sdata.2018.214.
  85. "Climate in Germany". GermanCulture. 5 fevral 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  86. "Wetterrekorde Deutschland". wetterdienst.de. İstifadə tarixi: 4 iyun 2019.
  87. "Terrestrial Ecoregions". WWF. İstifadə tarixi: 5 iyun 2019.
  88. Strohm, Kathrin (may 2010). "Arable farming in Germany" (PDF). Agri benchmark. 2 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 5 iyun 2019.
  89. Bekker, Henk (2005). Adventure Guide Germany. Hunter. səh. 14. ISBN 978-1-58843-503-3.
  90. Marcel Cleene; Marie Claire Lejeune (2002). Compendium of Symbolic and Ritual Plants in Europe: Herbs. Man & Culture. The Cornflower was once the floral emblem of Germany (hence the German common name Kaiserblume).
  91. . Zoos and Aquariums of America. 7 oktyabr 2003 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2019.
  92. "Der Zoologische Garten Berlin" (German). Zoo Berlin. 30 aprel 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyun 2019.
  93. . 2011-11-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-16.
  94. Beynəlxalq Valyuta Fondu  (ing.)
  95. Almaniya Heç Kimə Borclu Deyil
  96. . 2010-08-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-02.
  97. Almaniyada Urbanizasiya Səviyyəsi 2010-07-21 at the Wayback Machine  (ing.)
  98. Aktuell 2001, Harenberg Lexikon Verlag, Dortmund 2000, ISBN 3-611-00890-7, səh. 56
  99. Rus dili Avropa, ABŞ və Kanadada
  100. EKD: Evangelische Kirche in Deutschland — EKD — Statistik
  101. [1][ölü keçid] (alm.)
  102. Studie über Muslime in Deutschland (alm.)
  103. ABŞ dövlət departamentinin 2007-ci il hesabatı (ing.)
  104. Almaniyada İslamın Tarixi  (ing.)
  105. Şvezingen məscidi (alm.)
  106. Religionen in Deutschland: Mitgliederzahlen (alm.)
  107. 2009-cu ildə 15 Ən Böyük Hərbi Büdcəyə Malik Ölkələrin Siyahısı 2011-02-17 at the Wayback Machine  (ing.)
  108. Böyük Britaniya 2020-ci ildə bütün qoşunlarının Almaniyadan çıxaracaq 2010-11-24 at the Wayback Machine  (ing.)
  109. Almanlar 57 illik məcburi əsgərliyi aradan qaldırıb[ölü keçid]

Xarici keçidlər

  • deutschland.de — Rəsmi Almaniya portalı
  • Almaniya Kanslerinin rəsmi saytı 2012-10-14 at the Wayback Machine
 
   

Vikianbarda Almaniya ilə əlaqəli mediafayllar var.

almaniya, deutschland, ˈdɔʏtʃlant, rəsmi, adı, ilə, federativ, respublikası, bundesrepublik, deutschland, mərkəzi, qərbi, avropada, yerləşən, federativ, parlament, respublikasıdır, şimaldan, baltik, şimal, dənizləri, cənubdan, dağları, boden, gölü, yuxarı, rey. Almaniya alm Deutschland ˈdɔʏtʃlant ve ya resmi adi ile Almaniya Federativ Respublikasi alm Bundesrepublik Deutschland Merkezi ve Qerbi Avropada yerlesen federativ parlament respublikasidir 4 Simaldan Baltik ve Simal denizleri cenubdan Alp daglari Boden golu ve Yuxari Reynle ehate olunmusdur Olke simaldan Danimarka serqden Polsa ve Cex Respublikasi cenubdan Avstriya ve Isvecre cenub qerbden Fransa qerbden Luksemburq Belcika ve Niderlandla hemserheddir Ehalisi texminen 83 milyondur ki bu da Avropanin en boyuk Rusiyadan sonra ehalisidir Almaniya hem de ABS dan sonra dunyada en cox koc edilen olkedir Almaniya Federativ Respublikasialm Bundesrepublik Deutschland AlmaniyaBayragi GerbiSuari Einigkeit und Recht und Freiheit Birlik ve Edalet ve Azadliq Himni source source source track track track track track track Das Lied der DeutschenPaytaxtive en boyuk seheriBerlin 52 31 sm e 13 23 s u Resmi dilleriAlman diliEtnik qruplariAlmanlarIdareetme formasiFederativ parlament respublikasi PrezidentFrank Valter Staynmayer KanslerAngela Merkel CDU QurulmasiTarixi AI ye qebul25 mart 1957 Yaranmasi23 may 1949 1 2 Erazisi Umumi357021 63 cu yer Ehalisi 2011 texmini81 843 743 3 15 ci Sixliq229 km2 593 1 kv mil 55 ci yer UDM AQP 2012 texmini Umumi3 467 trilyon ABS dollari 5 ci Adam basina40 678 UDM nominal 2010 texmini Umumi3 332 milyard ABS dollari 2 4 ValyutasiAvro EUR Yolun hereket istiqametisagTelefon kodu49ISO 3166 koduDEInternet domeni deAlmaniya erazisine 16 federal torpaq daxildir umumi sahesi 357 386 kvadrat kilometr teskil edir ve mulayim movsumi iqlime sahibdir Almaniya dunyada ABS den sonra en cox miqrant qebul eden ikinci olkedir 5 6 83 milyon neferlik ehalisi ile Avropada Rusiyadan sonra ikinci Avropa Ittifaqina uzv olkeler arasinda ise ilk yerdedir Almaniya yuksek seviyyede desentralizasiyalasmis olkedir Paytaxti ve en boyuk metropolisi Berlin olsa da olkenin esas maliyye merkezi ve en mesgul hava limani Frankfurtdur Almaniyanin diger boyuk seherlerine Hamburq Munxen Koln Stuttqart Dusseldorf Leypsiq Drezden Bremen Hannover ve Nurnberq aiddir Muasir Almaniyanin simal hisseleri antik dovrlerden etibaren qedim germanlar terefinden meskunlasilmisdir Miladi tarixle 100 cu ilden evvel hemin region orada meskunlasan tayfalarin adi ile Germaniya olaraq adlandirilmisdir Xalqlarin boyuk kocu erzinde german tayfalari cenub istiqametinde de yayilmisdirlar 10 cu esrin baslangicindan etibaren alman erazileri Muqeddes Roma Imperiyasinin terkib hissesi olmusdur 16 ci esr erzinde Simali Almaniya regionlari protestant reformasiyasinin merkezi rolunu oynamisdir Muqeddes Roma Imperiyasinin dagilmasindan sonra 1815 ci ilde Almaniya ittifaqi formalasmisdir Almaniyada 1848 1849 cu iller inqilabi Frankfurt Parlamentinde muhum demokratik huquqlarin tesis edilmesi ile neticelenmisdir 1871 ci ilde bir cox alman dovletinin Isvecre ve Avstriya istisna olmaqla birlesmesi ile Prussiya rehberliyinde Almaniya Imperiyasi yaradilmisdir Birinci dunya muharibesinden sonra 1918 1919 cu illerde bas vermis inqilab neticesinde imperiya parlamentli Veymar Respublikasi ile evezlenmisdir 1933 cu ilde nasistlerin hakimiyyeti ele kecirmesi ile olkede diktatorluq rejimi qurulmasinin ardinca Avstriya anneksiya olundu ve Ikinci dunya muharibesi basladi Avropada Ikinci dunya muharibesinin basa catmasi ve Almaniyanin muttefiq qosunlarin isgali altina dusmesinden sonra Avstriya yeniden musteqillik elde etdi ve iki yeni alman dovleti yaradildi Amerikan ingilis ve fransiz isgal zonasinda Qerbi Almaniya Sovet isgal zonasinda ise Serqi Almaniya 1989 cu il inqilabinin ardinca Merkezi ve Serqi Avropada kommunist idareciliyine son qoyulmus ve 3 oktyabr 1990 ci ilde Almaniya yeniden vahid dovlet halinda birlesmisdir 7 Bugun suveren dovlet olan Almaniya kansler terefinden rehberlik olunan federal parlamentli respublikadir Guclu iqtisadiyyata sahib olan Almaniya dunya olkeleri arasinda nominal UDM gostericilerine gore dorduncu aliciliq qabiliyyeti pariteti gostericisine gore ise besinci yerdedir Bezi senaye ve texnoloji sektorlarda qlobal lider olan Almaniya dunya uzre mallarin hem ixracina hem de idxalina gore ucuncudur Inkisaf etmis olke kimi yuksek heyat standartlarina sosial tehlukesizlik ve universal sehiyye sistemine tebietin muhafizesi ve pulsuz ali tehsil sistemine sahibdir Almaniya Federativ Respublikasi 1957 ci ilde yaradilmis Avropa Iqtisadi Birliyi ve 1993 cu ilde esasi qoyulmus Avropa Ittifaqi kimi teskilatlarin qurucu uzvlerinden biridir Sengen zonasina daxil olan bu olke 1999 cu ilde yaradilmis Avrozonanin hemtesiscisidir Bundan basqa Almaniya BMT NATO G7 G20 Iqtisadi Emekdasliq ve Inkisaf Teskilati kimi teskilatlarin da uzvudur Zengin medeni tarixi ile meshur olan bu olke tesirli ve ugurlu ressamlarin filosoflarin musiqicilerin idmancilarin sahibkarlarin alimlerin muhendislerin ve ixtiracilarin ev sahibi olmaga indi de davam edir Umumdunya irsi siyahisina daxil olan medeni abideleri ile zengin olan Almaniya dunyanin esas turizm mekanlarindan biri hesab olunur Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Tarixi 2 1 En qedim dovr 2 2 German tayfalari ve Frank imperiyasi 2 3 Serqi Frank kralligi ve Muqeddes Roma Imperiyasi 2 4 Almaniya Ittifaqi ve Imperiya 2 5 Veymar Respublikasi ve Nasist Almaniyasi 2 6 Serqi ve Qerbi Almaniya 2 7 Almaniyanin yeniden birlesmesi ve Avropa Ittifaqi 3 Cografiya 3 1 Iqlim 3 2 Biomuxteliflik 4 Inzibati erazi bolgusu 4 1 Eyaletler ve paytaxtlari 5 Iqtisadiyyat 6 Ehali 6 1 Dil 6 2 Din 7 Idman 8 Elm 8 1 Tehsil 8 1 1 Ali mektebler haqqinda melumat 8 2 Ali mekteb novleri 9 Siyaset 10 Silahli quvveler 11 Maraqli melumatlar 12 Sekiller 13 Istinadlar 14 Xarici kecidlerEtimologiyasi RedakteAlmaniya sozu muxtelif dillerde muxtelif cur seslenir Meselen ingilis dilinde Germany alman dilinde Deutschland fransiz dilinde Allemagne polyak dilinde Niemcy kimi Germanlar tayfasi etnonimindendir Alman dilinde Deutschland adlanir Muasir ad p ger THeudiskaz adindan torenmisdir Deutsch sozu p ger THeodisk sozunden torenmisdir ilk anlamda xalqa aid olan menasini verir ve ilk dovrlerde dile aid islenirdi 8 Land olke demekdir Olke adinin muasir yazilis formasi XV esrden islenir Tarixi Redakte Esas meqale Almaniya tarixiEn qedim dovr Redakte Teqriben e e 1700 cu ile aid Nebra sema diski Mauer 1 cene sumuyunun kesfi neticesinde Almaniyada ilk insanlarin en azi 600 000 il evvel yasamaga basladigi mueyyen olunmusdur 9 Dunyanin en qedim ov silahi da 1994 ve 1998 ci iller araliginda Soningen seherindeki komur medeninde kesf olunmusdur Hemin medenden uzunlugu 1 82 ile 2 25 metr arasinda deyisen umumilikde sekkiz eded 380 000 il yasi olan taxtadan hazirlanmis nizeler tapilmisdir 10 Almaniyada yerlesen Neandertal vadisi Neandertal insani adlanan yeni insan novune aid fosillerin ilk defe kesf olundugu yerdir Buradan tapilmis Neandertal 1 fosillerinin 40 000 yasinda oldugu bilinir Benzer sekilde muasir insanlara aid deliller Ulm seheri yaxinliginda Svabiya Alplari adlanan erazide yerlesen magaralarda askar olunmusdur Hemcinin 42 000 yasli qus sumuyu indiye qeder tapilmis en qedim musiqi aleti hesab olunan mamont disinden hazirlanmis fleyta 11 indiye qeder kesf olunmus en qedim incesenet fiquru olan Aslan adam heykeli 12 ve 35 000 il yasi olan en qedim insan tesvirinden ibaret olan incesenet fiquru Hol Fels Venerasi da Almaniya erazisindeki magaralarda askar olunmusdur 13 Saksoniya Anhalt vilayetinin Nebra yasayis menteqesi yaxinliginda kesf olunmus Nebra sema diski Avropa tunc dovru erzinde tuncdan hazirlanmis el isidir Hemin el isi UNESCO nun Dunya mirasi proqrami na daxil edilmisdir 14 German tayfalari ve Frank imperiyasi Redakte Esas meqale Xalqlarin boyuk kocu Avropada miqrasiyalar 100 500 cu iller Qedim germanlarin Tunc dovrunde ve ya Demir dovrunun evvelinde ortaya cixdigi guman edilir Eramizdan evvel 1 ci esrde Skandinaviyanin cenubu ve Almaniyanin simalindan gelen qebileler cenuba serqe ve qerbe yayilaraq keltler qalliyalilar slavyanlar baltlar ve Irandilli xalqlar ile elaqeye girdiler 15 Oktavian Avqustun rehberliyi altinda Roma Imperiyasi qosunlari Germaniyani isgal etmeye baslamisdir Miladi tarixle 9 cu ilde Publius Varin rehberlik etdiyi uc Roma legionu Armininin rehberlik etdiyi german tayfalarindan biri olan xerusk tayfasi ile doyusde meglubiyyete ugradi Tasit Kornelinin yazdigi esere gore german tayfalari teqriben 100 cu ilde muasir Almaniyanin yerlesdiyi erazide meskunlasdi Buna baxmayaraq Roma Imperiyasi ile german tayfalari arasinda bas vermis muharibeler neticesinde Avstriya Baden Vurtemberq Bavariya ve Hessen eyaletinin cenubu isgal olundu ve Roma vilayetlerine birlesdirildi 16 17 18 19 3 cu esrde bir cox qerbi german tayfalari ortaya cixdi alemanlar franklar sakslar frizler xattiler siqambriler ve turinqiler Texminen 260 ci ilde german tayfalari Roma idareciliyindeki erazilere daxil oldu 20 375 ci ilde hunlarin isgali ve 395 ci ilde Romanin tenezzulunden sonra german tayfalari cenub qerb istiqametinde hereket etdi Eyni zamanda bir nece boyuk tayfa indiki Almaniya erazisinde meskunlasdi Merovinqler sulalesi dovrunden etibaren Avstraziya Neystriya ve Akvitaniya kimi genis eraziler franklar terefinden isgal olundu ve Frank kralliginin esasi qoyuldu Muasir Almaniyanin serq hissesini teskil eden erazilerde ise qerbi slavyanlar meskunlasdi Serqi Frank kralligi ve Muqeddes Roma Imperiyasi Redakte Esas meqale Muqeddes Roma Imperiyasi800 cu ilde frank krali Boyuk Karlin imperator olmasi ile birlikde Karolinqler Imperiyasinin esasi qoyuldu Hansi ki hemin imperiya 843 cu ilde imzalanmis Verden muqavilesi neticesinde parcalandi 21 Frank Kralliginin suqutunun ardinca Almaniya tarixi 900 il muddetine Muqeddes Roma Imperiyasinin tarixi ile birlesdi Evveller Serqi Frank kralligi adlanan bu erazi qerbde Reyn cayindan serqde Elba cayina simalda Simal denizinden cenubda Alp daglarina qeder uzanirdi Saksoniya sulalesi 919 1024 oz hakimiyyeti dovrunde bir cox boyuk knyazliqlari oz erazisine birlesdirdi ve alman krali I Otto 962 ci ilde hemin erazilerde Muqeddes Roma Imperiyasinin esasini qoydu 966 ci ilde III Otto taxta cixdiqdan qisa muddet sonra oz qohumu V Qriqorini papa teyin etdi ve belelikle V Qriqori ilk alman papa kimi tarixe kecdi Salian sulalesinin hakimiyyeti dovrunde Italiyanin simali ve Burqundiya da imperiya erazisine birlesdirildi 22 15 ci esrde yasamis meshur alman ixtiraci Yohan Qutenberq 12 ci esrde Hohenstaufen sulalesi 1138 1254 dovrunde alman hokmdarlari imperiyanin serhedlerini cenuba ve serqe dogru genislendirerek slavyanlar terefinden meskunlasilmis erazileri de ele kecirdiler Ekser uzvleri simali alman seherlerinden ibaret olan Hanza ittifaqi ticaretin genislendirilmesi sayesinde bolgeni inkisaf etdirmeye nail oldu 23 Cenubda ise Boyuk Ravensburq Ticaret Korporasiyasi oxsar funksiyani icra edirdi 1356 ci ilde imperator IV Karl terefinden imzalanmis dekrete esasen imperiyanin esas konstitusional strukturu mueyyen edilirdi ve hemin struktura esasen imperator yeddi nefer secici terefinden teyin olunmali idi 24 Martin Luter 1483 1546 protestant reformasiyaci 1315 ci ilde bas tutmus Boyuk acliq illerinin ardinca 1348 1350 ci iller araliginda bas vermis Qara olum adli taun pandemiyasi neticesinde 14 cu esrin birinci yarisinda ehalinin sayi xeyli azalmisdi 25 Ehalinin say baximindan tenezzule ugramasina baxmayaraq alman ressamlari muhendisleri ve alimleri terefinden inkisaf etdirilmis texnikalar italyan ressamlari ve konstruktorlari terefinden Venesiya Florensiya ve Genuya kimi italyan seher dovletlerinin ciceklenmesinde istifade olunmusdur Dovrun alman ixtiracisi Yohan Qutenberq hereketli metal lovhelerin komeyi ile kitab capini asanlasdirmis ve elmin cemiyyet arasinda yayilmasini suretlendirmeye nail olmusdur 26 1517 ci ilde Vittenberq kesisi Martin Luter katolik kilsesinin indulgensiyalarin satisi aktina qarsi 95 tezis cixisi ile yadda qalmisdir 1555 ci ilde Auqsburq sulhunun imzalanmasi neticesinde Luteranizm inanci katolisizme alternativ kimi qebul olundu Otuzillik muharibeni basa catdiran Vestfaliya sulhunden sonra Muqeddes Roma Imperiyasi Koln muharibesinden Otuzillik muharibenin basa catmasina qeder olan muddet erzinde bas veren dini munaqiseler alman erazilerini viran hala salmisdi 27 Hemin muharibeler neticesinde alman dovletleri oz ehalisinin teqriben 30 faizini bezi yerlerde ise 80 faizinden coxunu itirdi 28 1648 ci ilde imzalanan Vestfaliya sulhu bu din muharibelerini bitirdi Hemin sulh muqavilesi neticesinde imperiya bir nece musteqil dovlete parcalandi 1740 ci ilden sonra Avstriyada hokm suren Habsburqlar sulalesi ve Prussiya dovleti alman eyaletlerini oz tereflerine cekib olkeye tamamile hokm etmeye basladilar 29 1772 ci ilde ve sonradan 1793 ve 1795 ci ilde iki dominant alman dovleti olan Prussiya ve Avstriya hemcinin Rusiya Imperiyasi Polsa torpaqlarini oz aralarinda bolusdurmeye razilasdilar Bolusdurulme neticesinde milyonlarla polyakdilli ehali iki alman monarxiyasinin idareciliyi altina dusdu Anneksiya olunmus eraziler Prussiya kralligi ve Habsburqlar sulalesine birlesdirilse de hemin eraziler resmi sekilde Muqeddes Roma Imperiyasinin terkib hissesi hesab olunmadi 30 31 1806 ci ilde Napoleon muharibeleri erzinde Muqeddes Roma Imperiyasi tamamile suquta ugradi ve bir cox alman dovleti Fransanin tesiri altina dusdu 1815 ci ile qeder Fransa Rusiya Prussiya ve Habsburqlar Avstriya dovletleri Napoleon muharibeleri erzinde alman erazileri ugrunda mubarize aparirdi 32 Almaniya Ittifaqi ve Imperiya Redakte Esas meqaleler Almaniya ittifaqi ve Almaniya Imperiyasi 39 uzv dovletden ibaret Almaniya Ittifaqinin 1815 1836 xeritesi Napoleonun hakimiyyetden dusmesinin ardinca 1814 cu ilde toplanmis Vyana konqresi zamani 39 suveren dovletden ibaret Almaniya Ittifaqinin esasi qoyuldu Ittifaqin daimi prezidenti olaraq Avstriya imperatorunu teyin etmesi konqresin Prussiyanin alman dovletleri arasinda artan nufuzunu qebul etmemesindeki ugursuzlugu gosterirdi ki bu da Hohenzollern ve Habsburqlar sulalelerinin hakimiyyet ugrunda uzunmuddetli cekismelerinin yaranmasina sebeb olmusdu Vyana konqresine cavab olaraq Avropanin bir cox olkelerinde naraziliqlar bas verdi Xususile de Almaniyada elm ve felsefe sahelerinde musahide olunan inkisaf ve liberalizm herekati xalqlarin oz huquqlarini axtarmasinda esas faktor oldu Alman gomruk ittifaqinin yaradilmasi muxtelif alman dovletleri arasinda iqtisadi vehdetin yaranmasina sebeb oldu 33 Bu dovrde alman xalqinin ekser hissesi Boyuk Fransa inqilabi ve milletcilik herekatindan tesirlendi 1832 ci ilin may ayinda teskil edilmis Hambax festivali alman xalqi arasinda birlik azadliq ve demokratiya meyillerini guclendiren esas herekat oldu Avropada bas vermis 1848 ci il usyanlari neticesinde Fransada respublika elan olundu Bu herekatin ugurla basa catmasi ile birlikde alman intellektuallar ve xalq da Almaniyada inqilab baslatdilar Baslangicda hokmdarlar teleb edilen liberal haqlari tesdiqledi Prussiya krali IV Fridrix Vilhelme bir nece haqqi alinmis sekilde kralliq teklif olunsa da bunu qebul etmedi Olumunden sonra onun yerine hakimiyyete I Vilhelm geldi Versal sarayinda Almaniya Imperiyasinin esasinin qoyulmasi 1871 ci il Merkezdeki ag formali Otto fon Bismarkdir Kral I Vilhelm 1862 ci ilde Otto fon Bismarki Prussiyanin bas naziri vezifesine teyin etdi Bismark 1864 cu ilde bas vermis Danimarka ile muharibe neticesinde bezi erazileri ele kecirdi Prussiya qosunlari 1866 ci ilde Avstriya ile muharibede de qalib gelerek Simali Alman Ittifaqini yaratdi ve Avstriyani bu ittifaqa daxil etmedi Fransa Prussiya muharibesinde fransizlari meglub etdikden sonra 1871 ci ilde Versal sarayinda toplasan alman sahzadeleri Avstriya ve Isvecrenin almandilli erazileri istisna olmaqla Almaniyanin butun parcalanmis hisselerini vahid dovletde birlesdirerek Almaniya Imperiyasinin esasini qoydular Olkenin qurucusu Prussiya Kralligi idi Imperiyaya Hohentsollern sulalesi basciliq edirdi ve olkenin paytaxti Berlin secilmisdi Imperiyanin qurulmasi dovrunde hakimiyyetde olan I Vilhelm xarici siyasetde Almaniyani diger boyuk dovletler kimi guclu veziyyete getirmek ucun calismisdir Fransadan diplomatik olaraq uzaq durmaga calisilmis ve muharibeden cekinilmisdir II Vilhelmin hakimiyyeti dovrunde ise Almaniya diger Avropa olkeleri kimi imperialist siyaset xetti tutmus ve bezen mustemlekeleri meselesinde qonsu dovletlerle mubarizeye girmisdir 1879 cu ilde Almaniya ile Avstriya Macaristan imperiyalari Rusiyanin mumkun mudaxilesine qarsi bir birlerine komek etmek meqsedile Ikili ittifaq yaratmisdir Oxsar sekilde Birlesmis Kralliq Fransa ve Rusiya da Rusiyanin Balkanlardaki maraqlarina qarsi Avstriya mudaxilesi hemcinin Almaniyanin Fransaya mudaxile etmesi ehtimalina qarsi ittifaq yaratmisdir 34 Almaniya Imperiyasinin 1871 1918 xeritesi Prussiya Kralligi mavi rengde gosterilmisdir Almaniyanin imperialist siyasetinin olke xaricine cixmasi neticesinde dovlet diger Avropa gucleri kimi Afrikanin bolusdurulmesinde istirak etmisdir 1884 cu ilde kecirilmis Berlin konfransi zamani Afrika erazisi Avropanin boyuk gucleri arasinda bolunmusdur Hemin bolusdurulme neticesinde Almaniyanin payina Alman Serqi Afrikasi Alman Cenub Qerbi Afrikasi Toqo ve Kamerun dusdu 35 Sonradan Almaniya oz mustemleke imperiyasinin sahesini genislendirerek Sakit Okeanda yerlesen Alman Yeni Qvineyasi Alman Mikroneziyasi Alman Samoasi ve Cin erazisi hesab olunan Tszyao Cjou korfezini oz erazilerine daxil etdi 1904 ve 1907 ci iller araliginda Cenub Qerbi Afrikanin muasir Namibiya alman mustemleke hokumeti mustemleke idareciliyine qarsi usyana qalxan yerli Herero ve Namaka xalqlarina qarsi ceza tedbiri olaraq qetliam heyata kecirmisdir ki bu da sonradan Iyirminci esrin ilk soyqirimi kimi tarixe kecmisdir Umumilikde teqriben yuz min insan hererolarin 80 faizi namakalarin ise 50 faizi qetle yetirilmisdir 36 37 28 iyun 1914 cu ilde Sarayevoda Avstriya Macaristan Imperiyasinin veliehdi Franz Ferdinandin sui qesd neticesinde oldurulmesine cavab olaraq Avstriya Imperiyasinin Serbiyaya hucuma kecmesi neticesinde Birinci Dunya muharibesi basladi Dord il davam eden muharibe texminen iki milyon alman herbcinin helak olmasi ile neticelendi 38 ve 11 noyabr 1918 ci ilde imzalanmis ateskesle birlikde alman qosunlari oz evlerine qayitmisdir Muharibede meglub olan Almaniyada 1918 ci ilin noyabrinda baslamis inqilab neticesinde imperator II Vilhelm hakimiyyetden imtina etmek mecburiyyetinde qaldi Almaniyanin yeni siyasi hokumeti ise 1919 cu ilde Versal sulh muqavilesi imzaladi Bu muqavile ile birlikde Almaniya Ittifaq dovletlerinin uzvu kimi Birinci Dunya muharibesinde muttefiq dovletlere qarsi meglub oldugunu qebul edirdi Almanlar muqavileni alcaldici ve edaletsiz hesab etdiler ve bu hadise sonralar tarixciler terefinden Adolf Hitlerin hakimiyyete gelmesinin esas sebebi kimi qebul edildi 39 40 41 Birinci Dunya muharibesindeki meglubiyyet neticesinde Almaniya Avropadaki erazisinin teqriben 13 faizini hemcinin butun mustemlekelerini itirdi 42 Veymar Respublikasi ve Nasist Almaniyasi Redakte Esas meqaleler Veymar Respublikasi ve Nasist Almaniyasi Filipp Seydeman Reyxkanslerlik binasindan Veymar Respublikasinin quruldugunu elan edir 9 noyabr 1918 ci il Ugurla basa catan 1918 ci ilin noyabr inqilabinin ardinca respublika elan olundu 9 noyabr 1918 ci ilde quruldugu elan olunan dovlet oz adini milli meclisin yeni konstitusiyani formalasdirmaq ucun toplasdigi Veymar seherinden alirdi 43 Bu hadiseden evvel Roza Luksemburq ve Karl Libknext 1918 ci ilde Almaniya Kommunist Partiyasini tesis etmisdiler Bundan basqa Alman Fehle Partiyasi ise 5 yanvar 1919 cu ilde quruldu Bu partiya daha sonra 24 fevral 1920 ci ilde Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasina cevrildi Bu vacib partiyalardan elave bir cox basqa partiyalar da movcud idi Muhum senaye merkezlerinde qanli kuce doyuslerinin bas verdiyi ses kuylu dovr Rur bolgesinin Belcika ve Fransa qosunlari terefinden isgal edilmesi 1922 1923 cu illerde bas veren hiperinflyasiya ve Almaniyadaki iqtisadi bohrani yatirmaq ucun teklif olunan Daues plani hemcinin 1924 cu ilde yeni valyutanin yaradilmasi olkede bedii inovasiya ve liberal medeni heyatin inkisaf dovru hesab olunur Tarixciler 1924 ve 1929 cu iller araligindaki periodu qismen stabillesme dovru kimi tesevvur edirler 44 Qlobal miqyasli Boyuk bohran Almaniyani 1929 cu ilde vurdu 1930 cu ilde kecirilen federal seckilerden sonra prezident Paul fon Hindenburq terefinden kansler Henrix Bruninq hokumetine parlament icazesi olmadan hereket etme imkani verildi Bruninq hokumeti sert maliyye siyaseti heyata kecirdi ki bu da 1932 ci ile qeder olkedeki issizliyin teqriben 30 faizedek yukselmesine sebeb oldu 45 Adolf Hitler terefinden rehberlik olunan Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasi 1932 ci ilde kecirilmis xususi federal seckilerde qalib geldi Bir nece ugursuz kabinetden sonra prezident Hindenburq 30 yanvar 1933 cu il tarixinde Adolf Hitleri Almaniya kansleri elan etdi 46 Reyxstaq binasinda bas veren yangin hadisesinden sonra esas mulki huquqlarin legv olunmasi barede ferman imzalandi ve bir nece hefte erzinde Daxauda ilk nasist hebs dusergesi acildi 47 48 1933 cu ilde qebul olunmus qanun neticesinde Hitler qeyri mehdud hakimiyyet elde etdi Bundan qisa muddet sonra onun rehberlik etdiyi hokumet totalitar dovlet formalasdirdi milli referendumun neticelerine esasen olke Milletler Liqasini terk etdi ve Almaniyanin yeniden silahlanmasi prosesi basladildi 49 Nasist Almaniyasinin lideri Adolf Hitler Budce kesirini baglamaq ve iqtisadiyyati yenilemek meqsedile esas diqqet hokumet terefinden maliyyelesdirilen ictimai islere yoneldildi 1934 cu ilde cemi 1 7 milyon alman ehalinin teqriben 2 faizi ictimai is layihelerinde fealiyyet gostererek hem gelir qazanir hem de sosial menfeet elde edirdi 50 Bu cur layihelerden en meshuru ise yuksek suretli avtomobil yollari ile bagli idi 51 Novbeti bes il erzinde bu cur iqtisadi layiheler sayesinde issizlik azaldi ve hem saatliq hem de heftelik ortalama emek haqqilarda artim bas verdi Rejim 1935 ci ilde Versal sulh muqavilesinden cixdi ve yehudileri hemcinin diger etnik azliqlari hedef alan Nurnberq qanunlari qebul olundu Almaniya hemcinin 1935 ci ilde Saar bolgesinde nezareti yeniden ele kecirdi 1936 ci ilde Reynboyu vilayetine daxil oldu 1938 ci ilde Avstriya anneksiya olundu Munhen sazisi ile birlikde Cexoslovakiyanin Sudet bolgesi anneksiya olundu ve 1939 cu ilin martinda Munhen sazisinin muddealarina zidd sekilde Cexoslovakiyanin isgali prosesi basladi 52 1938 ci ilin noyabrinda tarixe Kristal gece adi ile daxil olan yehudi poqromu bas verdi Kristal gece erzinde yuzlerle sinaqoq yandirildi minlerle yehudi is yeri dagidildi ve Almaniya daxilinde yasayan teqriben 30 000 yehudi kisi nasistler terefinden hebs olundu Bir cox yehudi qadin hebs olundu hemcinin yehudilerin saxlanildigi hebsxanalarda komendant saati elan edildi 53 1939 cu ilin avqustunda Nasist Almaniyasi ile Sovet Ittifaqi arasinda Serqi Avropanin bu olkelerin maraq dairesine uygun sekilde bolusdurulmesini ve bir birilerine qarsi hucuma kecmemeyi nezerde tutan Molotov Ribbentrop pakti imzalandi Bu razilasmanin ardinca 1 sentyabr 1939 cu ilde alman qosunlari Polsani isgal etdi ve Avropada Ikinci dunya muharibesi basladi 54 55 Ikinci dunya muharibesi alman isgali altindaki Avropa 1942 ci il Hitlerin bu hereketlerine cavab olaraq iki gun sonra 3 sentyabrda Almaniyanin Boyuk Britaniya terefinden herbi emeliyyatlarin derhal dayandirilmasi barede gonderilen ultimatuma mehel qoymamasi neticesinde Boyuk Britaniya ve Fransa Almaniyaya muharibe elan etdi 56 1940 ci ilin payizinda alman qosunlari Danimarka Norvec Niderland Belcika Luksemburqu isgal etdi hemcinin Fransanin ekser hissesini isgal ederek fransiz hokumetini ateskes imzalamaga mecbur etdi Ele hemin il ingilisler alman hava hucumunun qarsisini almaga nail oldu 1941 ci ilde alman qosunlari Yuqoslaviya Yunanistan ve Sovet Ittifaqi erazilerine daxil oldu 1942 ci ile qeder Almaniya ve muttefiqleri Avropa qitesinin boyuk hissesini ve Simali Afrikani ele kecire bilse de Sovet qosunlarinin Stalinqrad doyusunde qalib gelmesinin ardinca muttefiq qosunlar Simali Afrikani geri qaytardi ve 1943 cu ilde Italiya erazisine daxil oldu Alman qosunlari ardicil herbi meglubiyyetlere meruz qaldi 54 1944 cu ilin iyununda Antihitler koalisiyasi qosunlari Overlord emeliyyati ile birlikde Fransa erazisine daxil oldu Bununla eyni zamanda Serq cebhesinde Sovet qosunlari Serqi Avropanin icerilerine dogru irelilemeye basladi Alman qosunlarinin Arden meseleri istiqametinde sonuncu eks hucum cehdine baxmayaraq 1944 cu ilin sonlarina qeder muttefiqler Almaniyaya daxil ola bildi Hitlerin olumunun ardinca Berlin doyusu erzinde 8 may 1945 ci ilde alman silahli quvvelerinin teslim olmasi neticesinde Avropada Ikinci dunya muharibesi basa catdi 57 Ikinci dunya muharibesinin basa catmasindan sonra nasist rejimin kecmis uzvleri toretdikleri muharibe cinayetlerine gore Nurnberq prosesine celb olundu 58 59 Sonradan Holokost olaraq bilinen hadiseler zamani alman hokumeti azliqlari teqib etmis ve Avropanin muxtelif noqtelerinde yerlesen nasist hebs ve olum dusergeleri sebekesi vasitesile ozlerinden asagi seviyyede gordukleri insanlara qarsi soyqirim heyata kecirmisdir Nasistler terefinden heyata kecirilmis bu soyqirimlar neticesinde 6 milyon yehudi 220 000 ile 1 500 000 arasinda qaraci 275 000 elil minlerle Yehovanin Sahidleri yuz minlerle Almaniya eleyhine fikirleri olan siyasi ve dini sexsiyyet de daxil olmaqla umumilikde 17 milyon insan sistematik sekilde qetle yetirilmisdir 60 Alman qosunlari terefinden isgal olunmus erazilerde aparilan nasist siyaseti neticesinde 2 7 milyon polyak 1 3 milyon ukraynali 1 milyon belorus ve 3 5 milyon Sovet muharibe esiri oldurulmusdur 58 Bunlara elave olaraq alman isgali altindaki Avropa erazilerinden toplanmis 12 milyon insan Almaniya senayesinde kole kimi istifade olunmusdur Muharibe neticesinde Almaniya 5 3 milyon insan itirmisdir 61 62 Muharibenin basa catmasindan sonra teqriben 12 milyon etnik alman mecburi sekilde Serqi Avropadan cixarilmisdir Almaniya bu muharibe sebebile muharibeden evvelki erazisinin dordde bir hissesini itirmisdir Strateji bombardmanlar ve quru doyusleri bir cox seherin ve medeni abidelerin dagilmasina sebeb olmusdur Serqi ve Qerbi Almaniya Redakte Esas meqaleler Almaniya Demokratik Respublikasi ve Almaniya Federativ Respublikasi Almaniya erazisindeki amerikan Sovet ingilis ve fransiz isgal zonalari ve Fransanin nezareti altinda olan Saar bolgesi 1947 ci il Potsdam konfransinda elde olunmus razilasmalara esasen Oder cayinin serqinde yerlesen eraziler Polsa ve Sovet Ittifaqina verildi Nasist Almaniyasinin teslim olmasindan sonra Antihitler koalisiyasi Berlin ve Almaniyanin qalan butun erazilerini dord isgal zonasina boldu Fransa Birlesmis Kralliq ve ABS terefinden nezaret olunan qerb sektoru adlanan erazide 23 may 1949 cu ilde Almaniya Federativ Respublikasinin esasinin qoyuldugu halda 7 oktyabr 1949 cu ilde Sovet isgal zonasinda Almaniya Demokratik Respublikasi yaradildi Bu olkeler qeyri resmi sekilde muvafiq olaraq Qerbi Almaniya ve Serqi Almaniya adlanirdi Serqi Almaniya Serqi Berlini oz paytaxti elan etse de iki dovlet hell yolunu muveqqeti status kvo kimi qebul eden Qerbi Almaniya ise Bonn seherini paytaxt secdi 63 Federal parlamentli respublika seklinde qurulan Qerbi Almaniya sosial bazar iqtisadiyyati modeline ustunluk verdi Qerbi Almaniya 1948 ci ilin evvelinde Marsal plani adlanan ABS terefinden Avropa olkelerine yonelen desteyin esas alicisina cevrildi ve bundan oz senayesini yeniden qurmaq ucun istifade etdi 64 Konrad Adenauer 1949 cu ilde Almaniyanin ilk federal kansleri secildi ve 1963 cu iledek bu vezifede qaldi Onun ve onun ardinca kansler secilen Ludviq Erhardin dovrunde olke 1950 ci illerin baslangicindan etibaren uzunmuddetli iqtisadi artim elde etdi ki bu da sonradan tarixe iqtisadi mocuze kimi daxil oldu 65 Almaniya Federativ Respublikasi 1955 ci ilde NATO ya daxil oldu ve 1957 ci ilde esasi qoyulan Avropa Iqtisadi Birliyi adli teskilatin qurucu uzvlerinden biri oldu 1989 cu ilde Berlin divarinin yixilmasi arxa planda Brandenburq darvazasi Serqi Almaniya ise bir Serq bloku dovleti kimi isgal quvveleri ve Varsava Muqavilesi Teskilati vasitesile SSRI nin siyasi ve herbi nezareti altinda idi Serqi Almaniyada demokratiya elan olunmasina baxmayaraq butun siyasi guc kommunistler terefinden idare olunan Almaniya Sosialist Birlik Partiyasinin aparici uzvlerinin elinde cemlesmisdi ve genis selahiyyetleri olan xususi xidmet orqani cemiyyetin bir cox aspektlerine nezaret edirdi 66 Olkede Sovet terzi planli iqtisadiyyat yaradildi ve Serqi Almaniya Qarsiliqli Iqtisadi Yardimlasma Konseyine uzv qebul olundu 67 Olkenin sosial proqramini anladan ve bunun faydalarindan behs eden kommunist tebligatina baxmayaraq bir cox vetendas qerbdeki siyasi azadliq ve iqtisadi rifaha heyranliq hissi ile yanasirdi 68 13 avqust 1961 ci ilde suretle insa olunan Berlin divari Serqi Almaniya vetendaslarinin Qerbi Almaniyaya qacmasinin qarsisini almaq meqsedile insa olunmusdu ve tedricen Soyuq muharibenin simvoluna cevrildi 69 26 iyun 1963 cu ilde Con Kennedinin Men bir Berlinliyem cixisi basqa bir ABS Prezidenti Ronald Reyqanin 12 iyun 1987 ci ildeki Bu divari sokun nitqi ile ust uste dusurdu 1989 cu ilde Berlin divarinin sokulmesi hadisesi kommunizmin suqutu Sovet Ittifaqinin dagilmasi alman yeniden birlesmesinin esas simvolu hesab olunur 70 1970 ci illerin evvellerinden etibaren Almaniya Federativ Respublikasinin kansleri Villi Brandtin Ostpolitik yeni serq siyaseti adlanan siyaseti sayesinde Serqi ve Qerbi Almaniya arasindaki gerginlik azalmisdi 1989 cu ilin yayinda Macaristanin Demir perde ni sokmesi ve Avstriya ile serhedi acmaga qerar vermesi minlerle Serqi Almaniya vetendasinin Macaristan ve Avstriya vasitesile Qerbi Almaniyaya koc etmesine sebeb oldu Bu cur hadiselerin Almaniya Demokratik Respublikasi uzerinde dagidici tesirleri oldu ve olke uzre bas veren kutlevi etiraz aksiyalari hokumete qarsi naraziligi daha da artirdi Butun bunlarin neticesinde Serqi Almaniya hokumeti serhed mehdudiyyetlerini yungullesdirdi ve olke vetendaslarinin Qerbi Almaniyaya seyahet etmesine icaze verildi Bir il sonra 12 sentyabr 1990 ci ilde Iki ustegel dord razilasmasi esasinda dord isgal gucu Almaniyanin teslimiyyet senedinde ifade olunan huquqlarindan imtina etdiler ve neticede Almaniya tam suverenlik elde etdi 3 oktyabr 1990 ci ilde ise Almaniyanin yeniden birlesmesi prosesi tamamlandi Almaniyanin yeniden birlesmesi ve Avropa Ittifaqi Redakte Almaniyanin yeniden birlesmesi 3 oktyabr 1990 ci ilde elan olundu 71 1999 cu ilden etibaren Berlinde yerlesen Reyxstaq binasi alman parlamenti olan Bundestaqin iclas yeri hesab olunur Almaniyanin yeniden vahid dovlet halinda birlesdirilmesinden sonra olke Qerbi Almaniyanin evvelceden uzv oldugu teskilatlardaki movcudlugunu saxladi 72 1994 cu ilde qebul olunmus Berlin Bonn aktina esasen Berlin seheri yeniden birlesmis Almaniyanin paytaxti secildi Bonn seheri ise federal seher statusu elde etdi ve bezi nazirlikler burada saxlanildi 73 Hokumetin yerdeyismesi 1999 cu ilde tamamlandi 74 1998 ci ilde kecirilmis seckilerin neticelerine gore Almaniya Sosial Demokrat Partiyasinin uzvu Gerhard Sroder Almaniyanin federal kansleri teyin olundu Sroderin hokumet bascisi oldugu iki dovr erzinde heyata kecirilen islahatlar neticesinde emek bazari daha cevik hala geldi ve issizlik azaldi Yeniden birlesmeden evvel movcud olan serqi alman iqtisadiyyatinin modernizasiyasi ve qerbe inteqrasiyasi prosesinin uzunmuddetli olacagi ve 2019 cu ile qeder davam edeceyi gozlenilirdi Qerbden serqe illik transferin teqribi meblegi 80 milyard ABS dollari olaraq hesablanmisdir 75 2007 ci ilde Lissabon muqavilesini imzalayan dovlet bascilari Yeniden birlesmeden sonra Almaniya Avropa Ittifaqinda daha aktiv rol oynamaga baslamisdir 1992 ci ilde Almaniyanin Avropali terefdas olkelerle birlikde Maastrixt sazisi imzalamasinin ardinca 1999 cu ilde Avrozona yaradildi ve 2007 ci ilde Lissabon muqavilesi imzalandi 76 Almaniya Balkanlarda stabilliyi qorumaq meqsedile oz sulhmeramlilarini buraya gonderdi hemcinin oz qosunlarinin bir hissesini Taliban terror qruplasmasi ile mubarize aparmaq ucun NATO nun terkib hissesi kimi Efqanistana gonderdi 77 Qosunlarin xarici olkelerdeki munaqise zonalarina gonderilmesi Almaniyanin oz qosunlarini yalniz mudafie meqsedile istifade etmek barede olan yerli qanunlari ile ziddiyyet teskil edirdi 78 2005 ci ilde kecirilmis federal seckiler neticesinde Angela Merkel olkenin ilk qadin kansleri secildi 2009 cu ilde alman hokumeti iqtisadiyyatin bezi sahelerini iqtisadi tenezzulden qorumaq meqsedile 50 milyard avro deyerinde iqtisadi stimul plani qebul etdi 79 2009 cu ilde liberal muhafizekar koalisiyasindan Angela Merkel ikinci defe 2013 cu ilde ise ucuncu defe ardicil sekilde Almaniyanin Federal Kansleri teyin olundu 21 ci esrin evvelinde Almaniyanin esas siyasi layihelerine Avropa inteqrasiyasinin derinlesdirilmesi tukenmez enerji techizatinin artirilmasi balanslasdirilmis budce siyasetinin teskili ve alman iqtisadiyyatinin gelecek deyisimini temin etmek ucun yuksek texnologiya strategiyalarinin hazirlanmasi daxil idi 80 2015 ci ilde bas vermis Avropa miqrant bohrani Almaniyaya da tesir etdi Afrika ve Yaxin Serq kimi regionlardan Avropa Ittifaqina daxil olan siginacaq axtarisinda olan insanlarin ekser hissesinin son dayanacagi Almaniya hesab olunurdu Bu hadiseler zamani Almaniya hokumeti bir milyondan artiq mecburi kockun ve miqranti qebul ederek novbeti merhelede kvota sistemi tetbiq etdi ve hemin miqrantlari gelir vergisi derecesi ehalinin sixligi nezere alinmaqla muxtelif federal statlara yerlesdirdi 81 Cografiya Redakte Almaniyanin fiziki xeritesi Qerbi ve Merkezi Avropa regionlarinda yerlesen Almaniya simaldan Danimarka serqden Polsa ve Cex Respublikasi cenub serqden Avstriya cenub qerbden Isvecre qerbden Fransa Luksemburq ve Belcika simal qerbden Niderlandla hemserheddir Olke 47 ve 55 simal paralelleri hemcinin 5 ve 16 serq meridianlari arasinda yerlesir Merkezi Avropanin ucuncu en boyuk golu olan Boden golu Almaniya Isvecre ve Avstriya dovletlerinin serhedinde yerlesir 82 Almaniyanin umumi sahesi 357 021 km teskil edir ki bunun da 349 223 km i quru saheden 7 798 km i ise su sahesinden ibaretdir Olke erazisinin boyukluyune gore Avropada yeddinci dunyada ise 64 cu yerdedir 83 Yukseklik araligi cenubda Alp daglarindan baslayir ve simal qerbde Simal denizi simal serqde Baltik denizine qeder muxteliflik teskil edir Merkezi Almaniyadaki meselik erazideki yaylalarla simaldaki alcaq seviyyede yerlesen duzenliklere cixis Reyn Dunay ve Elba caylari vasitesile temin olunur Olke erazisinde rast gelinen muhum tebii resurslara demir filizi komur potas linyit uranium mis tebii qaz duz nikel ve su daxildir 83 Iqlim Redakte Koppen iqlim qruplasdirmasi esasinda tertib olunan Almaniya xeritesi 84 Almaniyanin ekser hissesinde rutubetli qerb kuleklerinin ustun oldugu mulayim iqlim ustunluk teskil edir Olke Qerbi Avropanin deniz iqlimi ve Serqi Avropanin kontinental iqlimi arasinda yerlesir Iqlim Qolfstrim cereyaninin simal uzantisi hesab olunan Simali Atlantika cereyaninin tesiri altindadir Bu isti cereyanlarin tesiri neticesinde Simal denizinin sahilinde yerlesen erazilerde deniz iqlimi hakimdir Almaniyada illik ortalama 789 mm atmosfer yagintilari musahide olunur ve davamli quru movsumlere rast gelinmir Qis movsumu serin yay ise iliq olur Yay aylarinda temperatur 30 C dek yukselir 85 Serq bolgelerinde iqlim nisbeten quru olur Olkenin merkezi ve qerb bolgelerinde ise deniz iqlimi ve kontinental iqlim muxteliflik gosterir Almaniyanin ekser hisselerinde deniz iqlimi ve kontinental iqlimin hakim olmasina baxmayaraq ucqar cenubda Alp daglarinda ise daha asagi temperatur ve daha artiq atmosfer yagintilari musahide olunur 85 Olke erazisinde indiye qeder qeyde alinmis en yuksek temperatur 40 3 C 2015 ci ilin iyulunda Kitzingen seheri oldugu halda en asagi temperatur ise 37 8 C 1929 cu ilin fevralinda Pfaffenhofen an der Ilm seheri qeyde alinmisdir 86 Biomuxteliflik Redakte Berxtesqaden Milli Parki 1990 ci ilde UNESCO nun biosfer rezervi elan olunmusdur Almaniya erazisi iki ekoloji bolgeye ayrilir Avropa Araliq denizi dagliq qarisiq meseleri ve Simal serqi Atlantik self zonasi 87 2008 ci ile olan melumata esasen Almaniya erazisinin esas hissesi kend teserrufatina yararli torpaq 34 meseler 30 1 daimi otlaqlar 13 4 ve 11 8 i ise yasayis menteqelerinden ibaretdir 88 Bitki ve heyvan novleri Merkezi Avropanin qalan bolgeleri ile eynidir Fistiq palid ve basqa basqa yarpaqdeyisen agaclar meselerin ucde bir hissesini teskil edir Olke boyunca heyata kecirilen yasillasdirma tedbirleri neticesinde iyneyarpaqli agaclarin sayinda artim musahide olunur Kuknar ve ag sam yuksek dagliq erazilerde sam agaci ve qarasam kimi agaclar ise duzenlik erazilerde ustunluk teskil edir Cicek gobelek ve mamirlarin muxtelif novlerine rast gelinir Almaniyada rast gelinen vehsi heyvanlara Merkezi Avropa qirmizi marali coldonuzu muflon adi tulku porsuq boz dovsan ve az sayda qunduz daxildir 89 Mavi ekin guleveri bir vaxtlar Almaniyanin milli simvolu hesab olunurdu 90 Almaniya erazisinde 16 milli park yerlesir Buna elave olaraq olke erazisinde 15 biosfer rezervi ve 98 tebiet parki vardir Almaniyada qeydiyyatdan kecmis 400 den cox zoologiya parki movcuddur 91 1844 cu ilde acilmis Berlin zooparki Almaniyanin en kohne zooparki hesab olunur Burada dunyanin muxtelif yerlerinde rast gelinen heyvan novleri numayis olunur 92 Inzibati erazi bolgusu Redakte Esas meqale Almaniya seherlerinin siyahisiAlmaniya erazisinde 16 eyalet ve bunlara daxil olan 439 rayon vardir Eyaletler ve paytaxtlari Redakte Asagi Saksoniya Bremen Hamburq Meklenburq On Pomeraniya Saksoniya Anhalt Saksoniya Brandenburq Berlin Turingiya Hessen Simali Reyn Vestfaliya Reynland Pfalts Bavariya Baden Vurtemberq Saarland Slezviq Holsteyn Yer Paytaxt Erazi km EhaliBaden Vurtemberq Stutqart 35 752 10 717 000Bavariya Munhen 70 549 12 444 000Berlin Berlin 892 3 400 000Brandenburq Potsdam 29 477 2 568 000Bremen Bremen 404 663 000Hamburq Hamburq 755 1 735 000Hessen Visbaden 21 115 6 098 000Meklenburq On Pomeraniya Sverin 23 174 1 720 000Asagi Saksoniya Hannover 47 618 8 001 000Simali Reyn Vestfaliya Dusseldorf 34 043 18 075 000Reynland Pfalts Mayns 19 847 4 061 000Saarland Saarbrukken 2 569 1 056 000Saksoniya Drezden 18 416 4 296 000Saksoniya Anhalt Maqdeburq 20 445 2 494 000Slezviq Holsteyn Kil 15 763 2 829 000Turingiya Erfurt 16 172 2 355 000Iqtisadiyyat Redakte Esas meqale Almaniya iqtisadiyyati Frankfurt seheri Almaniyanin iqtisadi merkezi hesab olunur Almaniya iqtisadiyyati Sosial yonumlu bazar iqtisadiyyatidir Olke iqtisadiyyati ucun yuksek ixtisaslasmis isci quvvesi inkisaf etmis infastruktur boyuk hecmde kapital ehtiyati korrupsiyanin cox asagi seviyyesi xarakterikdir Lakin olkede son iller korrupsiyanin ve rusvetin artmasi meylleri sezilir 93 Hemcinin Almaniyada yuksek seviyyeli innovasiya movcuddur Almaniyanin UDM i 3 332 milyard dollara beraberdir 94 Bu gostericiye gore Almaniya Avropada birinci dunyada ise 4 cu yeri tutur Bundan basqa Almaniya ixrac hecmine gore dunyada Cinden sonra ikinci yeri tutur 2009 cu ilde Almaniyanin umumi ixracati 1 120 trilyon dollar olmusdur ki bu da Umumi Daxili Mehsulun ucde birini teskil edir Almaniya kulek ve gunes enerjisine aid olan mehsullarin istehsalina gore dunyada birinci yeri tutur Her il beynelxalq ticarete dair konfranslar Almaniyanin muxtelif seherlerinde Hannover Frankfurt ve Berlinde kecirilir Olke ixracatinin esas hissesini muhendislik ixtisasina aid mehsullar tutur Bunlar avtomobil ve muxtelif masinlar kimya ve metal mehsullaridir Almaniyada feal isci quvvesinin sayi 43 5 milyondur issizlik seviyyesi ise 2010 cu il Oktyabr ayi melumatlarina gore 6 7 dir Isci quvvesinin 67 i xidmet sahesinde 29 i senayede texminen 2 i ise kend teserrufatinda temsil olunub Olkede adambasina dusen umumi daxili mehsul miqdari 42 000 ABS dollaridir Lakin bunula bele 20 il evvel vahid dovletde birlesmesine baxmayaraq Serqi Almaniya iqtisadi cehetden Qerbi Almaniyadan hele de xeyli geridedir Serqi Almaniyada insanlarin geliri qerbdekinden 25 asagidir issizlik ise burada qerbe nisbeten 2 defe yuksekdir 95 Almaniya hokumetinin planlarina gore Serqi Almaniya ile Qerbi Almaniya arasindaki iqtisadi gostericilere gore ferqler 2019 cu ilde tam olaraq aradan qalxmalidir Almaniya iqtisadiyyati Ikinci dunya muharibesinden sonra suretli inkisafda olmusdur Buna esas tekan veren faktorlar Marsal plani muharibeden sonra Almaniyada coxlu sayda ucuz ve yuksek ixtisaslasmis isci quvvesi hemcinin vahid Avropa bazarinin yaradilmasi olmusdur 1957 ci ilde qurulan Avropa Birliyinin ilk uzvleri Qerbi Almaniya Belcika Fransa Luksemburq Italiya ve Niderland olmusdur Suretle inkisaf eden Qerbi Almaniyaya Turkiyeden Yunanistandan Italiyadan ve Portuqaliyadan coxlu sayda qastarbayterler qonaq isciler axin etmeye basladi Lakin kommunizmin cokmesinden ve Almaniyanin birlesmesinden sonraki illerde olke iqtisadiyyatinin artim sureti azaldi 2000 ci illerden sonra ise umumiyyetle inkisaf dayandi Son iller dunyada bas veren iqtisadi bohran Almaniyadan da yan kecmeyib olke iqtisadiyyati 2 il dalbadal 2009 ve 2010 cu illerde azalmaga dogru gedib Asagidaki cedvelde Almaniya iqtisadiyyatinin son illerdeki artim tempi ve UDM hecmi gosterilib 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999UDM 1646 62 mlrd 1694 37 mlrd 1780 78 mlrd 1848 45 mlrd 1878 18 mlrd 1915 58 mlrd 1965 38 mlrd 2012 00 mlrdArtim 7 3 2 9 5 1 3 8 1 5 2 1 2 6 2 4 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009UDM 2062 50 mlrd 2113 16 mlrd 2143 18 mlrd 2163 80 mlrd 2210 90 mlrd 2242 20 mlrd 2325 10 mlrd 2428 20 mlrd 2495 80 mlrd 2409 10 mlrdArtim 2 5 2 5 1 4 1 0 2 2 1 4 3 7 4 4 2 8 3 5 Ehali Redakte Hamburq seherinden goruntu 31 dekabr 2011 ci il melumatlaarina gore Almaniyada 81 843 743 nefer ehali meskunlasib 96 Ehalisinin sayina gore Almaniya Avropada 2 ci dunyada ise 16 ci yeri tutur Ehalisinin sixligi her kvadrat kilometr ucun 230 neferdir ki bu yuksek gosterici hesab olunur Orta heyat davamliligi 80 ildir bu gostericiye gore Almaniya dunyada qabaqcil yerlerden birini tutur Lakin buna baxmayaraq olkede olum seviyyesi dogumdan daha yuksekdir ki bu da Almaniya ehalisinin azalmasina sebeb olmaqdadir Olkede 15 yasindan yuxari insanlarin 99 faizi yazib oxumagi bacarir Lakin yeni boyuyen nesilde savadliliq seviyyesinin xeyli asagi olmasi Almaniya rehberliyini narahat eden problemlerdendir Bundan basqa Almaniya miqrantlarin sayina gore de dunyada oncul yerlerden birini tutur Hal hazirda Almaniyada 10 milyon nefer Almaniyadan kenarda dogulmus sexs yasayir Bunlarin boyuk hissesi kecmir SSRIde yasayan etnik almanlar hemcinin Almaniyaya islemeye gelen turkler ve polyaklardir Hesablamalara gore Almaniyada dogulan ve yasi 5 den az olan usaqlarin 30 faizinin bir ve ya her iki valideyni qeyri almandir Ehalinin 91 5 ni almanlar 2 4 ni turkler 0 7 ni italyanlar 0 4 ni yunanlar 0 4 ni polyaklar teskil edir Bundan basqa Almaniyadan kenarda coxlu sayda etnik alman yasayir Almaniya cox yuksek seviyyede urbanizasiyalasmis olke sayilir Olke ehalisinin texminen 90 faize yaxini seherlerde yasayir 97 Almaniyada ehalisi 1 milyon neferden cox olan dord seher yerlesir Bunlar Berlin Hamburq Munhen ve Koln seherleridir Dil Redakte Esas meqale Alman diliAlmaniyada resmi dil Alman dilidir Bu dil Almaniyada en genis yayilmis dildir ve demek olar ki olkede yasayan her bir insan bu dili yuksek seviyyede bilir Hemcinin alman dili Avropa Birliyinin 23 resmi dilinden biridir hemcinin 3 isci dillerden biridir diger iki isci dili Ingilis dili ve Fransiz dilidir Yerli etnik azliqlarin dili kimi danimarka dili sorbiya dili friziya dilleridir Hemcinin son illerde Almaniyaya koc etmis miqrantlarin istifade etdiyi diller kimi Turk dili 98 Polyak dili Rus dili 99 ve Balkan yarimadasindan olan xalqlarin dilleridir Butun dunyada alman dili 100 milyon nefer ucun esas dil texminen 80 milyon nefer ucun ise ikinci dildir Alman dili Avropa Birliyinde olan 90 milyon 18 nefer ucun ana dilidir Almaniya ehalisinin 67 alman dilinden basqa daha bir dil 27 ise alman dilinden basqa daha iki dil bilir Olkede daha genis yayilmis xarici dil ingilis dilidir Xarici dil bilen almanlarin 51 i ingilis dilini 15 i fransiz dilini 5 i ise rus dilini bilir Din Redakte Svetzingen seherinde 1779 cu ilde tikilmis Almaniyadaki ilk mescid 30 protestantlar luteranlar 100 30 katolikler 101 4 muselmanlar 102 teskil edir Son illerde Almaniyada xristianlarin sayinin azalmasi ile beraber ateistlerin sayi artmaqdadir 103 Xristianliq Almaniyada Roma Imperiyasi ve Frank Kralligi dovrunde yayilmaga baslayib Ilk dovrlerden Almaniya ehalisi Roma Katolik kilsesine sadiq olsa da reformasiya herekati baslanan zamandan etibaren Almaniya katolik kilsesinden ayrilmaga basladi 16 ci esrden etibaren daha cox alman protestanligi qebul etdi Hal hazirda da Almaniyadaki xristianlarin ekseriyyeti protestant olmaqdadir Islam barede Almaniya tarixinde cox az sey melumdur Almaniya torpagina ilk gelen muselmanlar 1683 cu ilde Vyana muhasiresi zamani esir dusmus turk esgerleri olmusdular Daha sonra onlarin bir coxu ya xristianligi qebul ederek Almaniyada qalmis ya da oz vetenine qayitmisdilar Daha sonra rus osmanli muharibelerinde esir dusmus turk esgerleri bir nece defe Almaniyaya getirilmisdiler 1741 ci ilde etibaren Prussiya krali Frederik II dovrunde tatar Bosniya ve Albaniya muselmanlarindan ibaret 1000 nefer esger olan polk Prussiya ordusunda daimi xidmet edir Hemin polk Ulan turkce oglan polku adlanirdi 1798 ci ilde Almaniyada indiye qeder movcud olan ilk muselman qebiristanligi salinir 104 Almaniyada ilk mescid 1779 cu ilde tikilir 105 Lakin muselmanlarin sayi esas olaraq Ikinci dunya muharibesinden sonra suretle artmaga baslayir Hal hazirda da muselmanlar ateistlerle birge sayi suretle artan qruplardandir Almaniya hemcinin yehudilerin enenevi olaraq yasadigi olkelerden olmusdur Almaniyanin birlesmesinden evvel 1989 cu ilde burada 30 000 yehudi yasasa da SSRI nin dagilmasinin ardindan bir cox yehudinin bura kocmesi onlarin sayinin coxalmasina sebeb olmusdur 2004 cu ilde Almaniyada 200 000 yehudi yasayirdi Bundan basqa olkede texminen 250 000 buddist yasayir ki 106 bunlarin da yarisi Asiya olkelerinden bura gelmis immiqrantlardir Idman Redakte Salke 04 ile Borussiya Dortmund futbol oyunu Idman alman heyatinin ayrilmaz hissesidir 27 milyon almaniyali idman klublarinin uzvudur 12 milyon almaniyali ise idman ile individual olaraq mesgul olur Almaniyada 91 000 den cox idman klubu fealiyyet gosterir Olimpiya oyunlarinda qazanilmis medallarin sayina gore Almaniya butun dunyada 3 cu yeri tutur Hemcinin Almaniya 2 defe Olimpiya oyunlarina evsahibliyi edib Bunlar 1936 ci ilde Berlinde ve 1972 ci ilde Munhende kecirilen Olimpiada Oyunlari olub Idman oyunlari icerisinde Almaniyada en genis yayilan novu futboldur Almaniya Futbol Assosasiyasi ozunde 26 000 futbol klubunu ve 6 6 milyon uzvu ozunde birlesdiren boyuk bir qurumdur Almaniya futbol liqasi Bundesliqa dunyadaki pesekar idman yarislari icerisinde ozune en cox tamasaci celb eden yarislardan biri hesab olunur Futbol uzre Almaniya yigma komandasi 4 defe Dunya ve 3 defe Avropa cempionu olub Diger yarislardan hokkey reqbi tennis ve motorlu yarislar da Almaniyada genis yayilib Formula 1 de alman pilotu Mihael Sumaxer 7 defe dunya cempionu olub Elm Redakte 1386 ci ilde esasi qoyulmus Heydelberq Universitetinin ktabxanasi Almaniyada elm orta esrlerden beri suretle inkisaf etmekdedir Hal hazirda da Almaniyada elme yatirim cox yuksek seviyyededir ve bu meqam olke iqtisadiyyatinin suretle inkisafina esas tekan veren amillerdendir Indiye kimi 103 alman Nobel mukafatina layiq gorulmusdur Muasir dovrde Almaniyada elmin inkisafina senaye universitetler ve dovlet terefinden boyuk hecmde yardimlar ayrilir Tehsil Redakte Esas meqale Almaniya universitetlerinin siyahisi Humboldt Berlin Universiteti Almaniyada yuksek seviyyeli ve keyfiyyetli tehsil movcuddur Burada tehsil ile elaqedar islere merkezi hokumet deyil federal eyaletler cavabdehdir Usaq bagcalarina gedis konullu olsa da orta mektebde 9 illik tehsil olkedeki butun usaqlar ucun mecburi xarakter dasiyir Bu gun Almaniyanin ali mekteblerinde 1 98 milyon telebe tehsil alir Onlarin demek olar ki yarisi 48 faiz qadinlardir Umumilikde 376 ali mekteb ali tehsil teklif edir ve bunlardan 102 si universitet 170 i ali pese mektebi ve 69 u ozel ali mektebdir Oten illerde xarici telebelerin sayi hiss olunacaq derecede artmisdir Avropanin yalniz cox az dovletleri Almaniya kimi coxterefli tehsil imkanlari teklif edir 160 dan cox seherde 376 ali mekteb genclere ali tehsil verir Elmi cehetden guclu olan mektebler yalniz Berlin ve Hambuq kimi boyuk seherlerde deyil Haydelberq kimi balaca seherlerdeki tehsil mektebleri de butun dunyada taninir Ali mektebler haqqinda melumat Redakte Bir fakultenin telebeleri ne qeder razidirlar Onlarin elmi techizati necedir Muvafiq universitet ve ali mekteb axtarisinda telebelerin coxlu suallari vardir Almaniyada onlar oz suallarina Ali mekteb Inkisafi Merkezinin Centrums fur Hochschulentwicklung CHE siyahilarinda tapa bilerler AIM in melumatlari almandilli universitetleri ve ali pese mektebleri haqqinda en etrafli ve detalli melumatlardir Buraya 35 fenn daxildir ve bununla demek olar ki abituriyentlerin 3 4 den coxunun komeyine gelir Tehsile techizata ve tedqiqata dair faktlarla yanasi hemcinin 250000 telebenin de tehsil sertleri ve fakultelerin ayri ayri fenn professorlari arasindaki cekisi haqqinda fikirleri ile de tanis olmaq olar Ali mekteb novleri Redakte Ali pese mektebi texniki ali mekteb universitet pese akademiyasi Alman ali mekteb tehsil sistemi coxtereflidir ve muxtelif ali mekteb novlerinden ibaretdir Bu ola biler ki ilk baxisda insani casdirir ancaq hem de o demeikdir ki muxteliflik en yaxsi tehsil secimine imkan yaradir Tecrubeye daha cox ustunluk verenler pese ali mektebi nezeriyyeye esaslanan tedqiqata ustunluk verenler ise universiteti secirler Bu gun Almaniyanin ali mekteblerinde 1 98 milyon telebe tehsil alir Onlarin demek olar ki yarisi 48 faiz qadinlardir Umumilikde 376 ali mekteb ali tehsil teklif edir ve bunlardan 102 si universitet 170 i ali pese mektebi ve 69 u ozel ali mektebdir Oten illerde xarici telebelerin sayi hiss olunacaq derecede artmisdir Avropanin yalniz cox az dovletleri Almaniya kimi coxterefli tehsil imkanlari teklif edir 160 dan cox seherde 376 ali mekteb genclere ali tehsil verir Elmi cehetden guclu olan mektebler yalniz Berlin ve Hambuq kimi boyuk seherlerde deyil Haydelberq kimi balaca seherlerdeki tehsil mektebleri de butun dunyada taninir Siyaset Redakte Boyuk sekkizliyin Heiligendam sammiti Almaniyada xarici siyaset orqanlari bir sira ozunemexsusluga malikdirler Xarici siyaset sahesinde federal torpaqlarin selahiyyetleri kifayet qeder mehduddur Xarici elaqelerin federal orqanlari ikipalatali parlament prezident federal kansler ve hokumet xarici isler naziridir Ikipalatali parlament bundestaq ve bundesratdan ibaretdir Xarici elaqelerin ali orqani prezident olsa da real hakimiyyet demek olar ki tamamile icra edici hakimiyyetin hokumet ve onun bascisi kanslerin elindedir Hetta buna gore alman sistemini herden kansler diktaturasi adlandirirlar Parlament qanunverici formalasdirmaya ehtiyac duyan xarici elaqeler meseleleri hell edir Her palatanin ayrica xarici isler uzre komissiyasi var Butovlukde xarici elaqeler sahesi faktiki olaraq prezidentin federal kanslerin federal hokumetin ve xarici isler nazirliyinin elinde cemlesib Icraedici hakimiyyetin huquqlarinin genislenmesi Almaniyada uzun muddet federal kansler xetti ile getmisdi Esas emeliyyat halqasi basda federal nazir olmaqla xarici isler nazirliyidir Bundan basqa xarici isler nazirinin muavini qisminde iki dovlet naziri isleyir ki onlardan biri avropa isleri uzre muavindir Hemcinin iki bas stats katib fealiyyet gostermekdedir ki onlardan biri nazirliyin direktorlar konfransi adlanan kollegiyasina rehberlik edir Hemcinin XIN strukturuna Avropa ve qerb sobeleri Serq sobesi ticaret siyasi ve huquqi sobeler kadrlar sobesi ve medeniyyet isleri uzre idare daxildir Almaniyanin xaricdeki missiyalarinda bir qayda olaraq siyasi sobelerden basqa genis iqtisadi sobeler hemcinin informasiya ve medeniyyet uzre sobeler movcuddur maliyye sigorta sosial meseleler uzre referentler calisir Butovlukde alman diplomatik qurumunda 5600 yaxin adam isleyir 3200 neferi xaricde Almaniyada seckilerde 18 yasi tamam olmus butun Almaniya vetendaslari istirak ede bilerler Esas siyasi partiyalar Almaniya Sosial Demokrat Partiyasi ASDP 1946 774 min nefer uzvu sedr F Munteferinq Yasillar Alyansi 90 sedr H Restel Xristian Demokratik Ittifaqi XDI 1945 636 min nefer uzvu sedr A MerkelSilahli quvveler Redakte Esas meqale Almaniya Silahli Quvveleri Almaniya istehsali olan Leopard 2 tanklari Luftvaffe Kecmis Luftvaffenin F 104 Starfighteri Almaniya Silahli Quvveleri alm Bundeswehr quru qosunlarindan herbi hava quvvelerinden Luftwaffe ve herbi deniz quvvelerinden ibaretdir Almaniyada herbi xidmet 18 yasindan yuxari olan butun kisiler ucun mecburidir Herbi xidmet muddeti 6 aydan ibaretdir Almaniyanin 2009 cu ilde herbi xercleri 45 6 mld dollar olub Herbi xerclerin miqdarina gore dunyada 7 ci yeri tutur Herbi xercler Almaniya Umumi Daxili Mehsulunun 1 3 ni teskil edir ki bu da asagi gosterici hesab olunur 107 Hal hazirda Almaniya ordusunda 200 500 pesekar herbci 50 000 nefer 6 ay muddetine orduda xidmet eden 18 25 yas arasi cagirisci ve 2 500 nefer aktiv ehtiyat herbci xidmetdedir 2001 ci ilde qadinlarin alman ordusunda xidmet etmesine icaze verilmisdir lakin onlar mecburi cagirisa mehkum deyiller Hal hazirda Almaniya ordusunda 14 500 qadin xidmet edir indiye kimi 2 qadin general rutbesine qeder yuksele bilmisdir Alman ordusu Soyuq Muharibe dovrunde Almaniyadan kenarda hec bir herbi emeliyyatlarda istirak etmemisdir Buna baxmayaraq kecirilen herbi telimlerde esger itkileri bas verirdi Meselen 1957 ci ilde Bavariyada kecirilen herbi telimde 15 desant esgeri Iller cayina enis ederek orada bogulmusdur Lakin Soyuq Muharibeden sonraki dovrde Almaniya xarici olkelerde geden muharibelerde istirak edir Hal hazirda alman ordusunun minlerle esgeri Efqanistanda geden muharibede istirak edir Bundan basqa alman ordusunun esgerleri Kosovoda Livanda Bosniya ve Herseqovinada sulhmeramli kontingentin terkibine daxildirler 1994 cu ilden beri 70 alman esgeri Almaniyadan kenarda aparilan herbi emeliyyatlarda oldurulub Bundan basqa Almaniya NATO nun uzvudur Bir nece NATO olkesinin qosunlari ise Almaniyada yerlesir Ikinci dunya muharibesinden sonra Almaniyada xarici olkelerin yuz minlerle esgeri yerlesirdi Lakin Soyuq muharibenin bitmesinden sonra bu qosunlarin bir coxu olkeni terk etdi Hal hazirda Almaniyada 64 000 ABS ve 20 000 nefer Boyuk Britaniya esgeri var Boyuk Britaniya 2020 ci ile kimi butun esgerlerini Almaniyadan cixaracagini beyan edib 108 Yeni qebul olunmus qanuna esasen 2011 ci ilden etibaren Almaniyada mecburi esgerlik xidmeti legv olunur Herbi xidmetini yerine yetirmek istemeyenler bu vezifeden azad edilecekler Belelikle Almaniyada 57 ildir davam eden herbi xidmete cagiris sona catdi Mecburi esgerlikle elaqedar konstitusiya maddesi oldugu kimi qalacaq lakin olkede zeruri esgerlik qeti suretde tetbiq olunmayacaq Yeni Almaniya ne vaxtsa hucuma meruz qalarsa mecburi xidmet birmenali sekilde yeniden tetbiq edilecek 109 Olkede bundan sonra silahli quvvelerin esas hissesini muqavile esasinda xidmet eden esgerler ve muzdlular teskil edecek Maraqli melumatlar Redakte Demek olar ki butun polisler Mersedes masinlarindan istifade edir Texmini 40 neferlik milletcilerin numayisi zamani Hamburqda hereket dayanir ve numayis polis terefinden musayet olunur Onlar milletcileri qoruyurlar Almaniyada islemeden sosial yardimla yasamaq mumkundur Almaniyada bomjlar it saxlayir Cunki itlere baxdiqlarina gore onlara elave pul odenilir Olke erazisinde dialekt muxtelifliyi var simalda yasayanlar cenubdakilari cetinlikle basa dusur Bir almandan unvan sorussaniz o size gulumseyecek ve telefonunda naviqasiyaya baxaraq yolu izah edecek hetta oturmeyi teklif edecek Almaniyada sille vurulmasina gore cerime 500 avrodur Almaniyada cinayetkarlarin 80 i ecnebilerdir Almaniyada size hucum edib vursalar cavab sillesini birce saniye icinde qaytarmalisiniz ikinci saniye kecdikde artiq mehkeme sizi gunahkar bilecek Almanlar alman istehsali olmayan piveni cox az hallarda qebul edirler Dornfelder konyak etri veren alman pivesidir Bavariyada is gunu erzinde her kesin bir bakal pive icme huququ var Alman qadinlarinin bir coxu yemek hazirlaya bilmir Alman qadinlari kosmetikadan demek olar ki istifade etmirler Almanlar her yere eyni paltarda getmeyi xoslayirlar Mes almanlarin coxu standart yeni ag T shirt salvar ve idman ayaqqabisi geyinirler Onlar ucun rahatliq ve saglamliq her seyden onemlidir Almaniyada usaqlara tamamile her sey etmeye icaze var mesuliyyeti valideyn dasiyir Onlar yoxdursa demeli cavabdeh de yoxdur Ecnebi sozu almaniyada tehqir hesab olunur Butun isguzar mektublarin sonu dostluq salamlari ile bitir hetta cerime haqqinda bildirislerin de Hamburq ve Berlinin kecmis meri homoseksual idi Almanlar cemiyyetde bele veziyyetlere normal yanasirlar Alman bikerlerinin meshur ickilerinden biri Jacky Cola dir Coca cola ve Jack Daniels in qarisigi Almanlari eqoist adlandirmaq duzgun deyil Onlar sadece ozlerini ve heyatlarini sevirler Yasayis ucun olan labud seyler Almaniyada cox ucuzdur Rahatliq ve kaprizleri odeyenler ise bunun eksi olaraq bahadir Almaniyada sinmis ve ya xarab olmus esyanin temirindense yenisini almaq daha ucuz basa gelir Alman mentalitetine gore onlar mubahiseye birinci baslamirlar Basladilarsa da son nefese kimi davam edirler Almaniyada memurlar vergi odemirler Almanlar demek olar ki siqaret cekmirler Onlar saglamliqlarina qarsi diqqetlidirler Almaniyada bizden tam ferqli olaraq piyada kecidlerinden hetta gozuyumulu kecmek mumkundur Almaniya iqtisadiyyati avropada en boyuk 2008 ci ilde UDM a gore dunyada dorduncu en boyuk iqtisadiyyatdir 2009 cu il melumatlarina gore Almaniyanin xarici valyuta ehtiyatlari 185 milyard xarici borcu ise 5 2 trilyon ABS dollaridir Almanlar cox zaman R sesini teleffuz ede bilmirler Almanlar oz usaqlarina qarsi cox hessadirlar Almaniyada her il defelerle usaqlarin serefine muxtelif festivallar ve bayramlar kecirilir Almanlar basqa milletden olan insanlari hemcinin muselmanlari sevmirler Afrika olkelerinden gelen miqrantlarin eleyhine olan en boyuk olke Almaniyadir Almanlar dunyanin en guclu futbol perestiskarlarindan biridiler Sekiller Redakte Bavariyada Alp daglarinin menzeresi Bavariyada 12 ci esrde tikilmis kral qesri Tevtoburqda mese goruntusu Ulm seherinde kitabxana Almaniyada Kulek Elektrik Stansiyasi Munhende stadion Heydelberq seherin merkez hissesiIstinadlar Redakte 1 2 3 4 Lebendiges virtuelles Museum Online lt a href https wikidata org wiki Track Q19601671 gt lt a gt 1 2 3 4 Susterhenn A Heuss T Schmid C Basic Law for the Federal Republic of Germany Bundesgesetzblatt Hrsg Bundesministerium der Justiz und fur Verbraucherschutz Bo Bundesanzeiger Verlag 1949 Vol 1949 burax 1 S 1 20 lt a href https wikidata org wiki Track Q22691499 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q498251 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q364351 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q586 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q56045 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q836156 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q2594 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q67511 gt lt a gt Federal Statistical Office and the statistical Offices of the Lander Arxivlesdirilib 2010 08 01 at the Wayback Machine alm Mangold Max ed 2005 Duden Ausspracheworterbuch German 6th Dudenverlag 271 53f ISBN 978 3 411 04066 7 Germany Top Migration Land After U S in New OECD Ranking Bloomberg 20 may 2014 Istifade tarixi 11 may 2019 Trends in International Migrant Stock The 2015 Revision United Nations Department of Economic and Social Affairs Population Division 2015 Demshuk Andrew 30 aprel 2012 The Lost German East ISBN 978 1 107 02073 3 1 dekabr 2016 tarixinde arxivlesdirilib Wilhelm Schmidt Geschichte der deutschen Sprache Ein Lehrbuch fur das gemanistische Studium 7 verbesserte Aufl Stuttgart Leipzig 1996 S 80 f alm Wagner G A Krbetschek M Degering D Bahain J J Shao Q Falgueres C Voinchet P Dolo J M Garcia T Rightmire G P 27 avqust 2010 Radiometric dating of the type site for Homo heidelbergensis at Mauer Germany Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 107 46 19726 19730 Bibcode 2010PNAS 10719726W doi 10 1073 pnas 1012722107 PMC 2993404 PMID 21041630 1 yanvar 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 may 2019 Gerhard Trnka Rezension zu H Thieme Hrsg Die Schoninger Speere es sind acht Speere There are eight javelins H Soz Kult Istifade tarixi 11 may 2019 Earliest music instruments found BBC News BBC 25 may 2012 3 sentyabr 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 may 2019 Ice Age Lion Man is world s earliest figurative sculpture The Art Newspaper 31 yanvar 2013 15 fevral 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 may 2019 The Venus of Hohle Fels donsmaps com 14 may 2009 4 yanvar 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 may 2019 Nebra Sky Disc Unesco memory of the World 2013 11 oktyabr 2014 tarixinde arxivlesdirilib Claster Jill N 1982 Medieval Experience 300 1400 New York University Press seh 35 ISBN 978 0 8147 1381 5 Fulbrook Mary 1991 A Concise History of Germany Cambridge University Press ISBN 978 0 521 36836 0 pp 9 13 Fichtner Paula S 2009 Historical Dictionary of Austria Volume 70 2nd Scarecrow Press seh xlviii ISBN 978 0 8108 6310 1 16 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib When the Romans began to appear in the region shortly before the beginning of the Christian era they turned Noricum into an administrative province which encompassed much of what today is Austria Modi J J 1916 The Ancient Germans Their History Constitution Religion Manners and Customs The Journal of the Anthropological Society of Bombay 10 7 647 Raetia modern Bavaria and the adjoining country Ruger C 2004 1996 Germany In Bowman Alan K Champlin Edward Lintott Andrew eds The Cambridge Ancient History X The Augustan Empire 43 B C A D 69 Volume 10 2nd Cambridge University Press 527 28 ISBN 978 0 521 26430 3 23 dekabr 2016 tarixinde arxivlesdirilib Bowman Alan K Garnsey Peter Cameron Averil 2005 The crisis of empire A D 193 337 The Cambridge Ancient History 12 Cambridge University Press seh 442 ISBN 978 0 521 30199 2 Fulbrook 1991 p 11 McBrien Richard 2000 Lives of the Popes The Pontiffs from St Peter to Benedict XVI HarperCollins seh 138 Fulbrook 1991 pp 13 24 Fulbrook 1991 p 27 Nelson Lynn Harry The Great Famine 1315 1317 and the Black Death 1346 1351 University of Kansas 29 aprel 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 may 2019 Eisenstein Elizabeth 1980 The printing press as an agent of change Cambridge University Press pp 3 43 Philpott Daniel January 2000 The Religious Roots of Modern International Relations World Politics 52 2 206 245 doi 10 1017 S0043887100002604 Macfarlane Alan 1997 The Savage Wars of Peace England Japan and the Malthusian Trap Blackwell seh 51 ISBN 978 0 631 18117 0 Gagliardo G 1980 Reich and Nation The Holy Roman Empire as Idea and Reality 1763 1806 Indiana University Press 12 13 Bideleux Robert Jeffries Ian 1998 A History of Eastern Europe Crisis and Change Routledge seh 156 Batt Judy Wolczuk Kataryna 2002 Region State and Identity in Central and Eastern Europe Routledge seh 153 Fulbrook 1991 p 97 Henderson W O January 1934 The Zollverein History 19 73 1 19 doi 10 1111 j 1468 229X 1934 tb01791 x Fulbrook 1991 pp 135 149 Black John ed 2005 100 maps Sterling Publishing seh 202 ISBN 978 1 4027 2885 3 Olusoga David and Erichsen Casper W 2010 The Kaiser s Holocaust Germany s Forgotten Genocide and the Colonial Roots of Nazism Faber and Faber ISBN 978 0 571 23141 6 Olusoga David 18 aprel 2015 Dear Pope Francis Namibia was the 20th century s first genocide The Guardian The Guardian News and Media Limited 3 iyun 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 may 2019 Crossland David 22 yanvar 2008 Last German World War I Veteran Believed to Have Died Spiegel Online 8 oktyabr 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 may 2019 Boemeke Manfred F Feldman Gerald D Glaser Elisabeth 1998 Introduction Versailles A Reassessment after 75 Years Publications of the German Historical Institute Cambridge University Press 1 20 ISBN 978 0 521 62132 8 Klein Fritz 1998 Between Compiegne and Versailles The Germans on the Way from a Misunderstood Defeat to an Unwanted Peace In Boemeke Manfred F Feldman Gerald D Glaser Elisabeth eds Versailles A Reassessment after 75 Years Publications of the German Historical Institute Cambridge University Press 203 220 ISBN 978 0 521 62132 8 Keylor William R 1998 Versailles and International Diplomacy In Boemeke Manfred F Feldman Gerald D Glaser Elisabeth eds Versailles A Reassessment after 75 Years Publications of the German Historical Institute Cambridge University Press 469 505 ISBN 978 0 521 62132 8 GERMAN TERRITORIAL LOSSES TREATY OF VERSAILLES 1919 United States Holocaust Memorial Museum United States Holocaust Memorial Museum Washington DC 4 iyul 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 may 2019 Fulbrook 1991 pp 156 160 Williamson 2005 Germany since 1815 A Nation Forged and Renewed Palgrave Macmillan 186 204 PROLOGUE Roots of the Holocaust The Holocaust Chronicle 1 yanvar 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 may 2019 Fulbrook 1991 pp 155 158 172 177 Richard Evans The Coming of the Third Reich New York Penguin 2003 ISBN 978 0 14 303469 8 p 344 Ein Konzentrationslager fur politische Gefangene in der Nahe von Dachau Munchner Neueste Nachrichten The Munich Latest News German 21 mart 1933 10 may 2000 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Industrie und Wirtschaft German Deutsches Historisches Museum 30 aprel 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 may 2019 McNab p 54 Evans Richard J 2005 The Third Reich in Power New York Penguin ISBN 978 0 14 303790 3 pp 322 326 329 Fulbrook 1991 pp 188 189 The Night of Broken Glass www ushmm org ingilis 11 fevral 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 may 2019 1 2 Fulbrook pp 190 195 Axelrod Alan 2007 Encyclopedia of World War II Volume 1 Infobase Publishing pp 659 Hiden John Lane Thomas 2003 The Baltic and the Outbreak of the Second World War Cambridge University Press ISBN 978 0 521 53120 7 pp 143 144 Steinberg Heinz Gunter 1991 Die Bevolkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg mit einem Uberblick uber die Entwicklung von 1945 bis 1990 German Kulturstiftung der dt Vertriebenen ISBN 978 3 88557 089 9 1 2 Ian Kershaw Stalinism and Nazism dictatorships in comparison Arxivlesdirilib 2015 09 15 at the Wayback Machine Cambridge University Press 1997 p 150 ISBN 0 521 56521 9 Overy Richard 17 fevral 2011 Nuremberg Nazis on Trial BBC History 16 mart 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 may 2019 Niewyk Donald L Nicosia Francis R 2000 The Columbia Guide to the Holocaust Columbia University Press 45 52 ISBN 978 0 231 11200 0 Overmans Rudiger 2000 Deutsche militarische Verluste im Zweiten Weltkrieg Oldenbourg ISBN 978 3 486 56531 7 Kershaw Ian 2011 The End Germany 1944 45 Allen Lane 279 Wise Michael Z 1998 Capital dilemma Germany s search for a new architecture of democracy Princeton Architectural Press seh 23 ISBN 978 1 56898 134 5 Carlin Wendy 1996 West German growth and institutions 1945 90 In Crafts Nicholas Toniolo Gianni eds Economic Growth in Europe Since 1945 Cambridge University Press seh 464 ISBN 978 0 521 49964 4 Werner Buhrer 24 dekabr 2002 Deutschland in den 50er Jahren Wirtschaft in beiden deutschen Staaten Economy in both German states Informationen zur Politischen Bildung Bundeszentrale fur politische Bildung 1 dekabr 2017 tarixinde arxivlesdirilib maw dpa 11 mart 2008 New Study Finds More Stasi Spooks Spiegel Online 19 noyabr 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 may 2019 Germany East Library of Congress Country Study Appendix B The Council for Mutual Economic Assistance Arxivlesdirilib 2009 05 01 at the Wayback Machine Protzman Ferdinand 22 avqust 1989 Westward Tide of East Germans Is a Popular No Confidence Vote The New York Times 4 oktyabr 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 may 2019 The Berlin Wall 26 fevral 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 may 2019 What the Berlin Wall still stands for CNN Interactive 8 November 1999 6 fevral 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 may 2019 Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik uber die Herstellung der Einheit Deutschlands Einigungsvertrag Arxivlesdirilib 4 fevral 2010 at the Wayback Machine Unification Treaty signed by the Federal Republic of Germany and the German Democratic Republic in Berlin on 31 August 1990 official text in German Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik uber die Herstellung der Einheit Deutschlands Einigungsvertrag Art 11 Vertrage der Bundesrepublik Deutschland German Bundesministerium fur Justiz und Verbraucherschutz 25 fevral 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Gesetz zur Umsetzung des Beschlusses des Deutschen Bundestages vom 20 Juni 1991 zur Vollendung der Einheit Deutschlands Law on the Implementation of the Beschlusses des Deutschen Bundestages vom 20 Juni 1991 zur Vollendung der Einheit Deutschlands PDF German Bundesministerium der Justiz 26 aprel 1994 14 iyul 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 4 iyun 2019 Brennpunkt Hauptstadt Umzug Focus German 12 aprel 1999 30 aprel 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Kulish Nicholas 19 iyun 2009 In East Germany a Decline as Stark as a Wall The New York Times 3 aprel 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Lisbon Treaty The making of Council of the European Union 20 may 2013 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 After signature by all 27 Heads of State and governments the Treaty will travel back to Brussels where it will be officially sealed with the seals of the 27 Member States on the 18th of December Then it will be sent to Rome the Italian government being the depository of the Treaties Dempsey Judy 31 oktyabr 2006 Germany is planning a Bosnia withdrawal International Herald Tribune 11 noyabr 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Merz Sebastian 2007 Still on the way to Afghanistan Germany and its forces in the Hindu Kush PDF Stockholm International Peace Research Institute 2 3 3 aprel 2017 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 4 iyun 2019 Germany agrees on 50 billion euro stimulus plan France 24 6 yanvar 2009 13 may 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Government declaration by Angela Merkel German ARD Tagesschau 29 yanvar 2014 1 January 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Migrant crisis Migration to Europe explained in seven charts 28 yanvar 2016 31 yanvar 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Image 432 Flying Camera Satellite Images 1999 Arxivlesdirilib 15 oktyabr 2015 at the Wayback Machine Lloyd Reeds Map Collection McMaster University Library 1 2 Germany CIA World Factbook Central Intelligence Agency 11 fevral 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Beck Hylke E Zimmermann Niklaus E McVicar Tim R Vergopolan Noemi Berg Alexis Wood Eric F 30 oktyabr 2018 Present and future Koppen Geiger climate classification maps at 1 km resolution Scientific Data 5 180214 doi 10 1038 sdata 2018 214 1 2 Climate in Germany GermanCulture 5 fevral 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 iyun 2019 Wetterrekorde Deutschland wetterdienst de Istifade tarixi 4 iyun 2019 Terrestrial Ecoregions WWF Istifade tarixi 5 iyun 2019 Strohm Kathrin may 2010 Arable farming in Germany PDF Agri benchmark 2 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 5 iyun 2019 Bekker Henk 2005 Adventure Guide Germany Hunter seh 14 ISBN 978 1 58843 503 3 Marcel Cleene Marie Claire Lejeune 2002 Compendium of Symbolic and Ritual Plants in Europe Herbs Man amp Culture The Cornflower was once the floral emblem of Germany hence the German common name Kaiserblume Zoo Facts Zoos and Aquariums of America 7 oktyabr 2003 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2019 Der Zoologische Garten Berlin German Zoo Berlin 30 aprel 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2019 Korrupsiya Almaniyaya ilde 6 milyard avro zerer vurur 2011 11 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 16 Beynelxalq Valyuta Fondu ing Almaniya Hec Kime Borclu Deyil Area and population Foreign population 2010 08 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 08 02 Almaniyada Urbanizasiya Seviyyesi Arxivlesdirilib 2010 07 21 at the Wayback Machine ing Aktuell 2001 Harenberg Lexikon Verlag Dortmund 2000 ISBN 3 611 00890 7 seh 56 Rus dili Avropa ABS ve Kanadada EKD Evangelische Kirche in Deutschland EKD Statistik 1 olu kecid alm Studie uber Muslime in Deutschland alm ABS dovlet departamentinin 2007 ci il hesabati ing Almaniyada Islamin Tarixi ing Svezingen mescidi alm Religionen in Deutschland Mitgliederzahlen alm 2009 cu ilde 15 En Boyuk Herbi Budceye Malik Olkelerin Siyahisi Arxivlesdirilib 2011 02 17 at the Wayback Machine ing Boyuk Britaniya 2020 ci ilde butun qosunlarinin Almaniyadan cixaracaq Arxivlesdirilib 2010 11 24 at the Wayback Machine ing Almanlar 57 illik mecburi esgerliyi aradan qaldirib olu kecid Xarici kecidler Redakte deutschland de Resmi Almaniya portali Almaniya Kanslerinin resmi sayti Arxivlesdirilib 2012 10 14 at the Wayback Machine Vikianbarda Almaniya ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Almaniya amp oldid 6037650, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.