Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fleyta — nəfəslə çalınan musiqi aləti.
| Fleyta | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 421 |
| Audio nümunəsi | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Söz açımı
İtalyanca "flauto" sözü "külək, meh" deməkdir.
Tarixçə
Qədim tarixə malikdir. Keçmişdə qamışdan düzəldilən fleytanı şaquli (uzununa) tutaraq çalırdılar. Əsrlər boyu bu alət təkmilləşdirilmişdir, hal-hazırda üfqi (eninə) vəziyyətdə tutularaq çalınır. 1832-ci ildə alman fleytaçısı T. Byom tərəfindən təkmilləşdirilmişdir .
XVIII yüzillik qoboy və köndələn fleytanın yerinin orkestrdə görünməsinin, möhkəmlənməsinin şahididir. Ilk dəfə fleytanı opera orkestrində daimi alət kimi tətbiq edən Lülli olmuşdur. Onun orkestrindəki fleyta dikinə (blokfleyta) ifa olunurdu. Dikinə və ya ucluqlu fleytanı qarşıda düz saxlayırdılar. Bu fleytanyn səsi daha poetik olduğu üçün başqa bir adı da italyanca “flüte dolce” - zərif fleytadır. Böyük səs gücünə malik köndələn fleyta daha uzunömürlü olub müxtəlif təkmilləşdirilmələrə asanlıqla uyuşdu. Elə buna görə də o, XVIII yüzilliyin ortalarında dikinə fleytanı simfonik orkestrdən tamamilə sıxışdırıb çıxara bildi.
Köndələn fleytanyn nə vaxt yaranması məlum deyil. Fərz olunur ki, Qərbi Avropaya, xüsusən Almaniyaya o, Asiyadan keçmişdir.
Daha çox intonasiya dəqiqliyinə nail olmaq və menzuradan səsin rahat çıxmasından ötrü sonralar fleytaya sabit dəyişməz görkəm verdilər. XVII əsrə qədər fleyta bir parça taxtadan hazırlanırdı. XVII yüzillikdən fleyta təkmilləşdirilməyə başladı, klapan və yardımçı vasitələr alət boyu bütün diapazonlarda xüsusi intonasiya dəqiqliyinə nail olmağı asanlaşdırdı. Fleytany təkmilləşdirən usta musiqiçilər ichərisində Denner (1655-1707), Kvants (1697-1773) və başqalarını qeyd etmək olar. Almaniyanın Nürnberq şəhərində ağac nəfəs alətləri ustası Iohann Kristof Denner və bəstəkar, pedaqoq Iohann Yoaxim Kvants fleytaya musiqi auditoriyasının diqqət və rəğbətinin qazanmasına nail oldular. Iş o yerə gəlib çatdı ki, vəliəhd şahzadə II Fridrix Kvantsdan fleytada çalmaq dərslərini aldı.
Fleytanın tədrisini Azərbaycanda Q. Mədətov başlatmışdır, şagirləri tərəfindən davam etdirilmişdir .
Quruluşu
Müasir fleyta qara ağac və ya metaldan (gümüş, melxior və ya mis) 67-68 sm uzunluqda böyük borudan ibarətdir. Material səslənməyə təsir göstərir. Metal fleytalar daha sirayətedici, ağac fleytalar isə daha yumşag səsə malikdir. Fleyta borusu üç hissədən ibarətdir. Yuxarı hissə "baş" adlanır. Orada havanı üfürmək üçün “dodaq” və ya “köndələn” dəliyi açılıb. Bu dəlik dodaq cizgilərinə uyğun qalınlaşır. Bu, alətin ifa zamanı dözümlünü artırıb izafi səs itkisinə yol vermir. Başlığın əsası kökləmək üçün hərəkət edə bilən tıxacla örtülür.
Fleytanın orta hissəsi “korpus” adlanır. Orada əsas klapanlar açıg vəziyyətdə yerləşir. Fleytanın klapan mexanizmi, qoboy və klarnetə nisbətən sadədir. Əlavə trel klapanlarının sayı çox deyil.
Fleytanın aşağı hissəsi “ayaq” və ya “pəncə” adlanır. Burada üç və ya dörd klapan yerləşir. Aşağı hissəsində dörd klapan olan fleyta, üç klapanlıya nisbətən tembrcə daha genişdir.
Fleytanın quruluşunda iki sistemi fərqləndirmək lazımdır:
- adi fleyta altı dəlikdən ibarətdir, barmaqlarla örtülür. Bundan başqa diatonik və xromatik səpkidə alətin bütün səsdüzümündə ifanı təmin edən 13-15 klapan olur. Adi fleyta indi təkmilləşdirilmiş Teobald Büm (1794-1881) fleytası tərəfindən sıxışdırılıb aradan çıxarılmışdır.
- Böm sistemli fleytada bütün dəliklər klapanlarla örtülür. Bu virtuoz ifa imkanlarını asanlaşdırır . Böm fleytasının əsas yeniliyi üzükvari klapan örtüklər idi. Almaniyada bu ixtira qiymətləndirilmədiyindən Böm onu fransız və ingilis ustalarına satdı. Alman ifaçıları deyirdilər ki, üzükvari klapanlar fleytanın əsl, özünəməxsus səsini vermir. Daha sonralar Bömün fleytası Strasburq şəhərində Bürger tərəfindən təkmilləşdi.
Növləri
Fleyta pikkolo daha nazik və incə yüksək səsli alətdir. Bu, simfonik orkestrin ən incə səsli alətidir. Onun diapazonu təxminən fleyta ilə eyni olsa da bir oktava yuxarı səslənir.
Çox nadir hallarda alt və bas fleytalara da təsadüf edilir. Onların ölçüsü adi fleytadan bir qədər böyükdür və səsi daha qalındır.
Musiqidə rolu
Simfonik orkestrlərdə fleytanın özünəməxsus yeri var. “Bu alətdə mürəkkəb virtuoz musiqi çalarını tək və qoşa hissələrlə (stakkato, frullato, akkordlar) ifa etmək mümkündür. Eyni zamanda flejytada kantilena da gözəl səslənir. Fleytanın diapazonu kiçik oktavanın si notundan dördüncü oktavanın fa notuna qədər səsdüzümünü əhatə edir, skripka açarında notlaşdırılır. Ağac nəfəs alətləri qrupuna aid edilsə də, indi fleytanı müxtəlif metalların xəlitəsindən hazırlayırlar.”
İstinadlar
- Consortium M. Revision of the Hornbostel-Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium.
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Fleyta 2022-03-27 at the Wayback Machine
- Ю. Усов. История зарубежтого исполнительства на духовых инструментах». Москва: «Музыка» 1978, стр. 25-26.
- Н. Платонов. «Школа игры на флейте». Москва: «Музыка» 1983, стр. 3.
- Из истории класса флейты Бакинской Музыкальной Академии им. Узеира Гаджибекова 2022-03-27 at the Wayback Machine. Журнал HARMONY.
- А. Искендеров. Об использовании флейты в симфоническом оркестре. Ученые записки, серия ХIII, история и теория музыки, N 1(6), 1969, Баку, səh. 5.
- А. Магомедов. Вопросы методики обучения игре на духовых инструментах. Баку: «Азербайджанское Государственное Музыкальное Издательство», 1962, sяh.10
- Н.Платонов. Школа игры на флейте. Москва: «Музыка» 1983, səh. 3.
- "Sevda Əliqızı. Hekayətli musiqi lüğəti". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-03-10.
- Азер Абдуллаев. Очерк истории исполнительства на духовых инструментах европейского типа. Баку: «Адилоглы» 2003, səh.62
- İlham Nəcəfov. Fleyta və ney musiqi alətlərinin müqayisəli təhlili 2022-03-27 at the Wayback Machine. "Musiqi dünyası" jurnalı.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fleyta nefesle calinan musiqi aleti FleytaHornbostel Zaks tesnifati 421Audio numunesi source source Fayl haqqinda melumat Vikianbarda elaqeli mediafayllarSoz acimiItalyanca flauto sozu kulek meh demekdir TarixceQedim tarixe malikdir Kecmisde qamisdan duzeldilen fleytani saquli uzununa tutaraq calirdilar Esrler boyu bu alet tekmillesdirilmisdir hal hazirda ufqi enine veziyyetde tutularaq calinir 1832 ci ilde alman fleytacisi T Byom terefinden tekmillesdirilmisdir XVIII yuzillik qoboy ve kondelen fleytanin yerinin orkestrde gorunmesinin mohkemlenmesinin sahididir Ilk defe fleytani opera orkestrinde daimi alet kimi tetbiq eden Lulli olmusdur Onun orkestrindeki fleyta dikine blokfleyta ifa olunurdu Dikine ve ya ucluqlu fleytani qarsida duz saxlayirdilar Bu fleytanyn sesi daha poetik oldugu ucun basqa bir adi da italyanca flute dolce zerif fleytadir Boyuk ses gucune malik kondelen fleyta daha uzunomurlu olub muxtelif tekmillesdirilmelere asanliqla uyusdu Ele buna gore de o XVIII yuzilliyin ortalarinda dikine fleytani simfonik orkestrden tamamile sixisdirib cixara bildi Kondelen fleytanyn ne vaxt yaranmasi melum deyil Ferz olunur ki Qerbi Avropaya xususen Almaniyaya o Asiyadan kecmisdir Daha cox intonasiya deqiqliyine nail olmaq ve menzuradan sesin rahat cixmasindan otru sonralar fleytaya sabit deyismez gorkem verdiler XVII esre qeder fleyta bir parca taxtadan hazirlanirdi XVII yuzillikden fleyta tekmillesdirilmeye basladi klapan ve yardimci vasiteler alet boyu butun diapazonlarda xususi intonasiya deqiqliyine nail olmagi asanlasdirdi Fleytany tekmillesdiren usta musiqiciler icherisinde Denner 1655 1707 Kvants 1697 1773 ve basqalarini qeyd etmek olar Almaniyanin Nurnberq seherinde agac nefes aletleri ustasi Iohann Kristof Denner ve bestekar pedaqoq Iohann Yoaxim Kvants fleytaya musiqi auditoriyasinin diqqet ve regbetinin qazanmasina nail oldular Is o yere gelib catdi ki veliehd sahzade II Fridrix Kvantsdan fleytada calmaq derslerini aldi Fleytanin tedrisini Azerbaycanda Q Medetov baslatmisdir sagirleri terefinden davam etdirilmisdir QurulusuMuasir fleyta qara agac ve ya metaldan gumus melxior ve ya mis 67 68 sm uzunluqda boyuk borudan ibaretdir Material seslenmeye tesir gosterir Metal fleytalar daha sirayetedici agac fleytalar ise daha yumsag sese malikdir Fleyta borusu uc hisseden ibaretdir Yuxari hisse bas adlanir Orada havani ufurmek ucun dodaq ve ya kondelen deliyi acilib Bu delik dodaq cizgilerine uygun qalinlasir Bu aletin ifa zamani dozumlunu artirib izafi ses itkisine yol vermir Basligin esasi koklemek ucun hereket ede bilen tixacla ortulur Fleytanin orta hissesi korpus adlanir Orada esas klapanlar acig veziyyetde yerlesir Fleytanin klapan mexanizmi qoboy ve klarnete nisbeten sadedir Elave trel klapanlarinin sayi cox deyil Fleytanin asagi hissesi ayaq ve ya pence adlanir Burada uc ve ya dord klapan yerlesir Asagi hissesinde dord klapan olan fleyta uc klapanliya nisbeten tembrce daha genisdir Fleytanin qurulusunda iki sistemi ferqlendirmek lazimdir adi fleyta alti delikden ibaretdir barmaqlarla ortulur Bundan basqa diatonik ve xromatik sepkide aletin butun sesduzumunde ifani temin eden 13 15 klapan olur Adi fleyta indi tekmillesdirilmis Teobald Bum 1794 1881 fleytasi terefinden sixisdirilib aradan cixarilmisdir Bom sistemli fleytada butun delikler klapanlarla ortulur Bu virtuoz ifa imkanlarini asanlasdirir Bom fleytasinin esas yeniliyi uzukvari klapan ortukler idi Almaniyada bu ixtira qiymetlendirilmediyinden Bom onu fransiz ve ingilis ustalarina satdi Alman ifacilari deyirdiler ki uzukvari klapanlar fleytanin esl ozunemexsus sesini vermir Daha sonralar Bomun fleytasi Strasburq seherinde Burger terefinden tekmillesdi NovleriFleyta pikkolo daha nazik ve ince yuksek sesli aletdir Bu simfonik orkestrin en ince sesli aletidir Onun diapazonu texminen fleyta ile eyni olsa da bir oktava yuxari seslenir Cox nadir hallarda alt ve bas fleytalara da tesaduf edilir Onlarin olcusu adi fleytadan bir qeder boyukdur ve sesi daha qalindir Musiqide roluSimfonik orkestrlerde fleytanin ozunemexsus yeri var Bu aletde murekkeb virtuoz musiqi calarini tek ve qosa hisselerle stakkato frullato akkordlar ifa etmek mumkundur Eyni zamanda flejytada kantilena da gozel seslenir Fleytanin diapazonu kicik oktavanin si notundan dorduncu oktavanin fa notuna qeder sesduzumunu ehate edir skripka acarinda notlasdirilir Agac nefes aletleri qrupuna aid edilse de indi fleytani muxtelif metallarin xelitesinden hazirlayirlar IstinadlarConsortium M Revision of the Hornbostel Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium Efrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Fleyta 2022 03 27 at the Wayback Machine Yu Usov Istoriya zarubezhtogo ispolnitelstva na duhovyh instrumentah Moskva Muzyka 1978 str 25 26 N Platonov Shkola igry na flejte Moskva Muzyka 1983 str 3 Iz istorii klassa flejty Bakinskoj Muzykalnoj Akademii im Uzeira Gadzhibekova 2022 03 27 at the Wayback Machine Zhurnal HARMONY A Iskenderov Ob ispolzovanii flejty v simfonicheskom orkestre Uchenye zapiski seriya HIII istoriya i teoriya muzyki N 1 6 1969 Baku seh 5 A Magomedov Voprosy metodiki obucheniya igre na duhovyh instrumentah Baku Azerbajdzhanskoe Gosudarstvennoe Muzykalnoe Izdatelstvo 1962 syah 10 N Platonov Shkola igry na flejte Moskva Muzyka 1983 seh 3 Sevda Eliqizi Hekayetli musiqi lugeti 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2014 03 10 Azer Abdullaev Ocherk istorii ispolnitelstva na duhovyh instrumentah evropejskogo tipa Baku Adilogly 2003 seh 62 Ilham Necefov Fleyta ve ney musiqi aletlerinin muqayiseli tehlili 2022 03 27 at the Wayback Machine Musiqi dunyasi jurnali Xarici kecidlerHemcinin baxNey