fbpx
Wikipedia

Hunlar


Hun türkləri və ya qısaca Hunlar — qədim Türk xalqlarından biri. Hunlar II—IV əsrlərdə Orta Asiyadan Şərqi Avropaya kimi bir ərazini tutaraq Volqa çayından Reyn çayına kimi bir ərazidə Hun dövləti yaratmışlar. Attilanın hökmdarlığı dövründə hunlar ən parlaq dövrlərini yaşamışlar.

Hun türkləri


Cürbəcür Hun dövlətlərinin bayraqları
Yaşadığı ərazilər
Türküstan, Avropa
Dili

Hun türkcəsi

Dini

Tanrıçılıq (Şamanizm)

Qohum xalqlar

Digər Türk xalqları

Hunlar 4 yerə ayrılırdı. Şərqdə yaşayan Göy Hunlar, şimalda yaşayanlar Qara Hunlar, cənubda yaşayanlar Qırmızı Hunlar, qərbdə yaşayanlar isə Ağ Hunlar adlanırdı.

Əraziləri

Mərkəzi Asiyanın tarixinə dərin təsir göstərmiş qüdrətli köçəri xalqlardan biri də türk mənşəli hunlar olmuşlar. Hunların əsas yaşayış yerləri Mərkəzi Monqolustan və Transbaykalda olan hündür düzənliklər idi. Onların başçısı Mete xan e.ə. 209-cu ildə şərqə doğru hərəkət edərək Mancuriyanı, sonra şimala Böyük göl adlanan Baykalın cənubunu, Yenisey çayının yuxarı axınlarında yerləşən Tuva çökəkliyini, qərbdə Altay dağlarını, İrtış (qeyd:əsil adı türkcə "Erdişi" olan çay adının "İrtış" ruslar tərəfinən dəyiştirilmiş formasıdır) vadisini, cənubi Ural çöllərini tutmuşdur.

Sonrakı illərdə hunlar Avropanın içərilərinə qədər gedib çıxmışlar. Qərbi hunlar Qara dənizAzov dənizi sahillərində məskən salmış və Dunay boyu əraziləri mənimsəmişlər. B.e. V əsrinin əvvəllərində hunlar Dunay sahillərində möhkəm dövlət yaradırlar və Attilanın başçılığı ilə 452-ci ildə hətta İtaliyaya gedib çıxmışlar. Şərqdə isə Çin hunlarla ticarət əlaqələrini genişləndirmək üçün e.ə. 156-cı ildə "sərhəd bazarları" açırdı.

Beləliklə, e.ə. II-I əsrlərdə hunlar şərqdə Böyük Xinqana söykənən,qərbdə İrtış vadisinə çatan, şimalda Baykal gölündən başlayıb cənubda Qobi səhrasına qədər uzanan bir imperiya yaratmışlar. Ona görə də bütün əsaslarla deyə bilərik ki, Mərkəzi Asiyanın şimal hissəsini – Monqolustanı, Qərbi Sayanları, Altayı, Transbaykaliya və Baykal gölünün ilk kəşfçiləri məhz hunlar olmuşdur.

Tarixi

Hunlara aid ilk tarixi mənbələr Çin mənbələridir. E.ə. 244-cü ildə adı çəkilən hunlar Çin sərhədlərinə axınlar edirdilər. Buna görə 29 il sonra Sin Şi Xuandi Böyük Çin Səddini çəkdirdi. Sin Şi Xuandinin əmrilə hunlara hücum edən Menq Tyan adlı general hun hökmdarı Tumanı məğlub edərək qovur. Teomandan sonra taxta keçən Mete xaqan hakimiyyətinin ikinci ilində şərq qonşuları olan Tunqhuların torpağını işğal edərək konfederasiyanınn tərkibinə qatdı. E.ə. 202-ci ildə Çində Xan sülaləsi hakimiyyətə keçdi. Xan sülaləsindən ilk hökmdar olan Qao-tszu hunlara qarşı 400.000 nəfərlik orduyla yürüş edərək Peteng dağı yaxınlığında pusquya düşdü. 7 gün ac-susuz mühasirədə qalan imperator məcbur olub sülh bağladı. Sülhün şərtlərinə əsasən imperatorun qızı həmişə hun imperatoru ilə evlənəcəkdi. Bu sülh şəraiti 60 il çəkdi. 176-cı ildə Qansunu işğal edən hunları vusunları burdan qovdular. Eramızdan əvvəl 133-cü ildə yenə müharibə baş verdi. Bu dəfə Xan sülaləsinin yeddinci imperatoru Vu Mete xanın nəvəsi Günçeni tələyə salmaq istəsə də hunlar tələdən qaçmağı bacardılar. Növbəti müharibə 14 il sonra baş verdi. Bu döyüşdə sayca az olan Hunlar böyük məğlubiyyətə uğradılar. Eramızdan 60-cı ildə Hunlar arasında vətəndaş müharibəsi baş verdi, taxta 4 namizəd vardı. Bu namizədlərin hamısı öldürüldü. Yerdə qalan tək namizəd olan Çiçi də hakimiyyətə iddia edirdi, qardaşı Huxanye isə Çindən kömək istədi. Həlledici döyüşdə Roma İmperiyasından əsir götürülmüş əsgərlərdən yardım alan Çiçi məğlub edildi. Eramızın 24-cü ilində Huduerşi xan hunları yenidən qüvvətləndirdi. Oğlu Panu dövründə yenidən vətəndaş müharibəsi baş verdi və Qara Hunlarla Göy Hunlar ayrıldılar. Hunların son hökmdarı olan Huçuquan 215-ci ildə devrildi. Ondan sonrakı hun hökmdarları barədə çox məlumat bəlli deyil. Çünki çinlilər hunları artıq təhlükə saymırdılar. Hunlar beş tayfaya bölündü.

Dini inancları

Hunlar səma,yerüstü, yeraltı tanrılara və ruhlara inanırdılar. Ən ulu səma allahları Günəş və Ay sayılırdı. Yerüstü tanrıları dağlar, çaylar, göllər, hündür ağaclar idi. Ruhlara inam var idi. Pis ruhlar yeraltı dünyanı idarə edən Yerlik tanrıya tabe idi. Yerlik tanrıdan qorxurdular. Hunlara görə insanın pis ruhlardan təmizlənməsi üçün cənazənin 3-6 ay ərzində dəfn olunmaması lazım idi. Onlara eləgəlirdiki bu vaxt ruhlar yaşadığı evin vəcəsədin ətrafından ayrılmırlar. Ölünün qohumlarını qurban kəsirdilər. Ruhlarla insanlar arasında münasibət yaradan adam şaman adlanırdı.

Davamçıları

Həmçinin bax

Mənbə

İstinadlar

  1. Ebrey, e University Press]]. p. 69. ISBN 978-0-521-12433-1.
  2. Patricia Buckley (2nd edition, 2010). The Cambridge Illustrated History of China.
  3. Iaroslav Lebedynsky, "Les Nomades", p172.
  4. Yap, Joseph P. pp 71-76. "Wars With The Xiongnu, A Translation From Zizhi tongjian" AuthorHouse (2009) ISBN 978-1-4490-0604-4

Xarici keçidlər

  • TÜRK XALQLARININ COĞRAFİ KƏŞFLƏRİ 2008-03-03 at the Wayback Machine
  • Türklər bəşər tarixinin ruhudur[ölü keçid]

hunlar, türkləri, qısaca, qədim, türk, xalqlarından, biri, əsrlərdə, orta, asiyadan, şərqi, avropaya, kimi, ərazini, tutaraq, volqa, çayından, reyn, çayına, kimi, ərazidə, dövləti, yaratmışlar, attilanın, hökmdarlığı, dövründə, hunlar, parlaq, dövrlərini, yaşa. Hun turkleri ve ya qisaca Hunlar qedim Turk xalqlarindan biri 1 2 Hunlar II IV esrlerde Orta Asiyadan Serqi Avropaya kimi bir erazini tutaraq Volqa cayindan Reyn cayina kimi bir erazide Hun dovleti yaratmislar Attilanin hokmdarligi dovrunde hunlar en parlaq dovrlerini yasamislar Hun turkleri Curbecur Hun dovletlerinin bayraqlariYasadigi erazilerTurkustan AvropaDiliHun turkcesiDiniTanriciliq Samanizm Qohum xalqlarDiger Turk xalqlariHunlar 4 yere ayrilirdi 3 Serqde yasayan Goy Hunlar simalda yasayanlar Qara Hunlar cenubda yasayanlar Qirmizi Hunlar qerbde yasayanlar ise Ag Hunlar adlanirdi Mundericat 1 Erazileri 2 Tarixi 3 Dini inanclari 4 Davamcilari 5 Hemcinin bax 6 Menbe 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerErazileri RedakteMerkezi Asiyanin tarixine derin tesir gostermis qudretli koceri xalqlardan biri de turk menseli hunlar olmuslar Hunlarin esas yasayis yerleri Merkezi Monqolustan ve Transbaykalda olan hundur duzenlikler idi Onlarin bascisi Mete xan e e 209 cu ilde serqe dogru hereket ederek Mancuriyani sonra simala Boyuk gol adlanan Baykalin cenubunu Yenisey cayinin yuxari axinlarinda yerlesen Tuva cokekliyini qerbde Altay daglarini Irtis qeyd esil adi turkce Erdisi olan cay adinin Irtis ruslar terefinen deyistirilmis formasidir vadisini cenubi Ural collerini tutmusdur Sonraki illerde hunlar Avropanin icerilerine qeder gedib cixmislar Qerbi hunlar Qara deniz ve Azov denizi sahillerinde mesken salmis ve Dunay boyu erazileri menimsemisler B e V esrinin evvellerinde hunlar Dunay sahillerinde mohkem dovlet yaradirlar ve Attilanin basciligi ile 452 ci ilde hetta Italiyaya gedib cixmislar Serqde ise Cin hunlarla ticaret elaqelerini genislendirmek ucun e e 156 ci ilde serhed bazarlari acirdi Belelikle e e II I esrlerde hunlar serqde Boyuk Xinqana soykenen qerbde Irtis vadisine catan simalda Baykal golunden baslayib cenubda Qobi sehrasina qeder uzanan bir imperiya yaratmislar Ona gore de butun esaslarla deye bilerik ki Merkezi Asiyanin simal hissesini Monqolustani Qerbi Sayanlari Altayi Transbaykaliya ve Baykal golunun ilk kesfcileri mehz hunlar olmusdur Tarixi RedakteHunlara aid ilk tarixi menbeler Cin menbeleridir E e 244 cu ilde adi cekilen hunlar Cin serhedlerine axinlar edirdiler Buna gore 29 il sonra Sin Si Xuandi Boyuk Cin Seddini cekdirdi Sin Si Xuandinin emrile hunlara hucum eden Menq Tyan adli general hun hokmdari Tumani meglub ederek qovur Teomandan sonra taxta kecen Mete xaqan hakimiyyetinin ikinci ilinde serq qonsulari olan Tunqhularin torpagini isgal ederek konfederasiyaninn terkibine qatdi E e 202 ci ilde Cinde Xan sulalesi hakimiyyete kecdi Xan sulalesinden ilk hokmdar olan Qao tszu hunlara qarsi 400 000 neferlik orduyla yurus ederek Peteng dagi yaxinliginda pusquya dusdu 7 gun ac susuz muhasirede qalan imperator mecbur olub sulh bagladi Sulhun sertlerine esasen imperatorun qizi hemise hun imperatoru ile evlenecekdi 4 Bu sulh seraiti 60 il cekdi 176 ci ilde Qansunu isgal eden hunlari vusunlari burdan qovdular Eramizdan evvel 133 cu ilde yene muharibe bas verdi Bu defe Xan sulalesinin yeddinci imperatoru Vu Mete xanin nevesi Gunceni teleye salmaq istese de hunlar teleden qacmagi bacardilar Novbeti muharibe 14 il sonra bas verdi Bu doyusde sayca az olan Hunlar boyuk meglubiyyete ugradilar Eramizdan 60 ci ilde Hunlar arasinda vetendas muharibesi bas verdi taxta 4 namized vardi Bu namizedlerin hamisi olduruldu Yerde qalan tek namized olan Cici de hakimiyyete iddia edirdi qardasi Huxanye ise Cinden komek istedi Helledici doyusde Roma Imperiyasindan esir goturulmus esgerlerden yardim alan Cici meglub edildi Eramizin 24 cu ilinde Huduersi xan hunlari yeniden quvvetlendirdi Oglu Panu dovrunde yeniden vetendas muharibesi bas verdi ve Qara Hunlarla Goy Hunlar ayrildilar Hunlarin son hokmdari olan Hucuquan 215 ci ilde devrildi Ondan sonraki hun hokmdarlari barede cox melumat belli deyil Cunki cinliler hunlari artiq tehluke saymirdilar Hunlar bes tayfaya bolundu Dini inanclari RedakteHunlar sema yerustu yeralti tanrilara ve ruhlara inanirdilar En ulu sema allahlari Gunes ve Ay sayilirdi Yerustu tanrilari daglar caylar goller hundur agaclar idi Ruhlara inam var idi Pis ruhlar yeralti dunyani idare eden Yerlik tanriya tabe idi Yerlik tanridan qorxurdular Hunlara gore insanin pis ruhlardan temizlenmesi ucun cenazenin 3 6 ay erzinde defn olunmamasi lazim idi Onlara elegelirdiki bu vaxt ruhlar yasadigi evin vecesedin etrafindan ayrilmirlar Olunun qohumlarini qurban kesirdiler Ruhlarla insanlar arasinda munasibet yaradan adam saman adlanirdi Davamcilari RedakteXan Cao imperiyasi ve Hu Cao imperiyasi Hucuquanin qardasi nevesi Yuanxay terefinden qurulmusdu Luanti qebilesinin idi Hsia imperiyasi Yuanxayin emisi nevesi Liu Bobo terefinden qurulmusdu Tiefu qebilesinin idi Simal Lianq kralligi Yuqu qebilesinin idi Menksun terefinden qurulmusdu Kidar imperiyasi Ki qebilesinin idi 320 ci illerde I Kidara terefinden qurulmusdu Hemcinin bax RedakteAtli xalqlar Turk diliMenbe RedakteB E Budaqov Turk uluslarinin yer yaddasi Baki 1994 seh 87 Cografiya tarixi Tapdiq Hesenov Ebdurrehim Hacizade Baki 2001Istinadlar Redakte Ebrey e University Press p 69 ISBN 978 0 521 12433 1 Patricia Buckley 2nd edition 2010 The Cambridge Illustrated History of China Iaroslav Lebedynsky Les Nomades p172 Yap Joseph P pp 71 76 Wars With The Xiongnu A Translation From Zizhi tongjian AuthorHouse 2009 ISBN 978 1 4490 0604 4Xarici kecidler RedakteTURK XALQLARININ COGRAFI KESFLERI Arxivlesdirilib 2008 03 03 at the Wayback Machine Turkler beser tarixinin ruhudur olu kecid Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Hunlar amp oldid 6069517, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.