fbpx
Wikipedia

Futbol

Avqust 01, 2021

Futbol
Ümumi məlumat
İcraçı qurum FİFA
İlk oyun 19 dekabr 1863-cü il, Limes Fild, Mortleyk, London, İngiltərə, Birləşmiş Krallıq
Xarakteristikaları
Tipi komanda oyunu
Cinsiyyətə görə kişi, qadın
Beynəlxalq arenada
Olimpiya oyunları daxildi

Futbol (ing. foot — ayaq ,ball — top ) — hər biri 11 oyunçu olmaqla iki komanda arasında sferik topla komanda şəklində oynanılan idman növü. Dünyanın 200-dən çox ölkəsində 250 million futbolçu tərəfindən oynalınır, bu da onu dünyanın ən populyar idman növü edir. Oyun hər sonunda qapı olan düzbucaqlı meydanda oynalınır. Oyunun məqsədi mümkün qədər çox dəfə rəqib qapısına qol vurmaq və öz qapından qol keçirdməməyə çalışmaqdı.

Qapıçılar əllə oynamaq icazəsi olan yeganə oyunçulardılar, bir şərtlə ki, onlar bunu öz qapılarının önündəki cərimə meydançasının daxilində edirlər. Digər oyunçular zərbə vurmaq və ya pas vermək üçün əsasən ayaqlarından istifadə edirlər, həmçinin onlar başlarını və bədənlərinin qoldan başqa hissələrini də istifadə edə bilərlər. Oyunu ən çox qol vuran komanda udur. Əgər hesab bərabər olarsa, yarışın formatından asılı olaraq ya heçheçə elan edilir, ya da oyun əlavə vaxtla və ya penaltilər seriyası ilə davam etdirilir. Futbolun qaydaları ilkin olaraq 1863-cü ildə İngiltərənin Futbol Assosiasiyası tərəfindən sistemləşdirilmişdir. Futbol beynəlxalq səviyyədə Beynəlxalq Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (FİFA; fr. Fédération Internationale de Football Association) tərəfindən tənzimləşdirilir, hansı ki hər 4 ildən bir kişilər və qadınlar üçün Dünya Çempionatlarını təşkil edir.

Oyunun adı

FİFA və Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi "futbol" sözünü oyunun rəsmi beynəlxalq adı kimi istifadə edirlər.

Oyunun ingilis dillində tam adı "association football" ("Assosiasiyanın qaydalarına görə futbol") 1863-ci ildə İngiltərə futbol assosiasiyasının yaradılmasından sonra seçildi ki, o vaxt mövcud olan futbolun digər növlərindən ayırd etmək mümkün olsun, məsələn, əllə oynamağa icazə verilən reqbi futbolundan. Zaman keçdikcə oyunun uzun variantda olan adları gündəlik nitq və mətbuatda istifadəsi azaldı. İngiltərədə əvvəlcə "assoc" qısaltması yayıldı, ondan sonra "soc" qısaltmasına "-er" şəkilçisi əlavə etməklə 1880-ci illərdə "sokker" (ing. soccer) termini yarandı. Dövri mətbuatda "soccer" termini ən azı 1892-ci ildən istifadə olunur.

Bizim günlərdə "sokker" adı bir sıra ingilisdilli ölkələrdə yayılıb, hansında ki futbolun digər növləri tarixən populyarlığını saxlaya biliblər. Məsələn, Avstraliya və Yeni Zelandiyada futbol adını Avstraliya futbolu və Reqbi liqinə aid edirlər. İrlandiyada "futbol" termini Gal futbolunda işlədilir, ona görə də mətbuatda "soccer" istifadə olunur. CAR-da oyun daha çox "soccer" kimi tanınır ki, bu da həm ölkə çempionatının adında Premier Soccer League, həm də 2010 DÇ-nın finalı keçirilən Sokker Siti stadionun adında əks olunub. ABŞ və Kanadada "soccer" termini işlədilir, çünki oralarda futbol adı Amerika futbolu və Kanada futboluna aid olunur. İngiltərədə "sokker" termini köhnəlmişdi və yeni nəsil azarkeşləri o sözü etinasız hesab edirlər.

Oyunun adı başqa dillərdə belə adlandırılıb:

  • Ya ingilis dillindən football alınma sözünü götürüblər, Azərbaycan dillindəki kimi "futbol"
  • Ya football sözünü kalkalaşdıraraq mənimsiyiblər. Məsələn, alman dillində Fußball, yunan dillində ποδόσφαιρο, fin dillində jalkapallo
  • Ya "təpik atmaq", "ayaq" sözlərindən törəmə düzəldiblər, italiyan (calcio) və xorvat (nogomet) dillərində olduğu kimi.

Tarixi

  Əsas məqalə: Futbol xronologiyası

FİFA-ya görə Çin rəqabət oyunu olan Tsu (蹴鞠, hərfbəhərf mənası ilə "topa vurmaq") futbolun ən erkən formasıdı, bunun üçün də elmi sübutlar mövcuddur. Tsu oyunçularına topa əldən başqa bütün bədən üzvləri ilə toxunmaq icazələri var idi və onların əsas məqsədi topu torun ortasında diametri təxminən 30 santimetr olan deşikdən keçirmək idi. Bu həddindən artıq müasir futbola oxşayırdı, hərçənd reqbi ilə də oxşarlıqlar yaranırdı. Han sülaləsinin (E.ə. 206 — b.e. 220) hakimiyyəti zamanı tsu oyunu standartlaşdırıldı və qaydaları qoyuldu.

Phaininda və episkyros yunanların topla oynanılan oyunları idi. Episkyros oynayan oyunçunun barelyef formasında vazaya təsvir edilmiş şəkili UEFA Avropa Çempionatında istifadə edilmişdir. Həmən vaza Afina Milli Arxeologiya Muzeyində saxlanılır. Yazıçı Afiniyin 228-ci ilə aid yazılarının birində romalıların topla oynanılan harpastum oynunun adını çəkir. Phaininda, episkyros və harpastum əl və zorakıllığın istifadəsi ilə oynanılan oyunlar idilər. Görünən odur ki, bütün bu oyunlar daha çox reqbi, güləş və voleybolu xatırladırdılar nəyinki müasir futbolu. Futbolun rəqabət olmayan növləri də var, onlar Yaponiyada kemari, Koreada tsu çu, Avstraliyada isə woggabaliri adı ilə tanınırlar.

Müasir futbolun özünə məxsus klassik tarixi yoxdur. Dünyanın bir çox yerində mövcud olan diger top oyunların futbolla oxşarlıqlarların olmasına baxmayaraq, FİFA Avropadan kənarda yaranmış qədim oyunların futbolla heç bir tarixi əlaqəsi olmadığını hesab edir. Futbolun müasir qaydaların yaranması 19-cu əsrin ortalarında İngiltərənin məktəblərində oynanılan futbolun müxtəlif formalarını standartlaşdırmaq üçün edilən səylər ilə bağlıdı. İngiltərədə futbol ən azı 8-ci əsrdən mövcuddur.

İlk dəfə 1848-ci ildə Kembric Universitetində tərtib edilmiş "Kembric qaydaları" futbolun da inkişafına xüsusilə böyük təsir göstərmişdir. Kembric qaydaları Triniti kollecində keçirilən və Harrou, Raqbi, Vinçester, İton və Şrusberi məktəblərin nümayəndələrinin də iştirak etdiyi görüşdə yazılmışdır. Bu qaydaları hər yerdə qəbul etmədilər. 1850-ci illər ərzində futbolun müxtəlif növlərini oynamaq üçün ingilis dilli ölkələrdə məktəb və ya universitetə bağlı olmayan bir çox klublar formalaşmışdı. Bəzi klubların öz qayda nizamnamələri vardı, onlar içərisində ilk növbədə 1857-ci ildə keçmiş məktəblilər tərəfindən yaranan Şeffild klubunun adını çəkmək olar. Appinqam (ing. Uppingham) məktəbindən olan Con Çarlz Trinq həmçinin nüfuzlu qaydalar siyahısını hazırlamışdır.

Tarixi, ədəbi mənbələr hələ IV–V əslərdə müxtəlif ölkələrdə topla oyunun mövcudluğu barədə məlumat veriblər. Arxivlərdən belə məlumatlar da tapılmışdır ki, daha qədim dövrlərdə müxtəlif xalqlar ayaqla top oynamışlar: məsələn, Qədim Romada, Böyük Novqorodda, orta əsrlərdə Fransada və İtaliyada.

Lakin o oyunlar indiki futbola çox az oxşamışdır. Futbolun vətəninin İngiltərə olduğunu düşünənlər çoxdur. Amma, müasir futbola çox oxşayan oyun 2000 il əvvəl Çində mövcud imiş. Bu oyun tsu-cu adlanırdı. Bu oyun içinə quş tükü doldurulmuş dəri topla oynanırdı. Topa yalnız əllə toxunmaq olmazdı, əldən başqa bütün bədən üzvləri ilə toxunmaq, vurmaq mümkün idi. Müasir terminlə desək,daha çox qol vuran qalib olurdu. Qapılar dirəklərdən və tordan düzəldilən müasir futbol qapılarına çox oxşayırdı. Fərq onda idi ki,torun ortasında diametri təxminən 30 santimetr olan deşik olurdu və topu məhz həmin deşikdən keçirmək lazım idi. Komandalarda 2-dən 16-ya qədər oyunçu ola bilərdi.

Tsu-cunun bir neçə variantı vardı. Bir varinatda rəqib komandalar topu qovub rəqibin torundan keçirməli idilər. Bəzən komandaların hər birinin yan-yana bir neçə qapısı olurdu. Bəzən isə komandalar kontaktda olmurdu. Qapı ortada quraşdırılırdı və hər bir komanda onu meydanın özünə aid hissəsindən vurub tordan keçirməyə çalışırdı. Tsu-cunun adı ilk dəfə milladdan əvvəl 3-cü əsrə aid mənbədə çəkilir. "Tsu" – topu vurmaq, "cu" isə içi doldurulmuş dəri deməkdi. İlk dövrlərdə əsgərlər üçün təmrinlərdən olan bu oyun daha sonra zadəganlar arasında da dəb düşmüş, nəhayət saraya yol tapmışdı. Hətta Sonq sülaləsindən olan imperator Taizu özü də tsu-cu oynayardı. Bu oyun bayramların, festivalların da ayrılmaz hissəsi idi.

Tsu-cu 17-ci əsrdən başlayaraq Çində populyarlığını itirib. Bu oyun müasir futbola çox oxşadığına görə, Çin futbolun vətəni də sayıla bilər. Təsadüfi deyil ki, 2004-cü ildə FİFA rəsmisi bildirmişdi ki, tsu-cu müasir futbolun sələfləri arasında ən qədimidir.

1863-cü ilin oktyabrında Londonda top oyunu həvəskarları toplaşırlar. Onlar arasında mübahisə gedir: futbolu "yalnız ayaqla" oynasınlar, yoxsa "ayaq və əllə"? "Yalnız ayaqla" oyun tərəfdarları öz ittifaqlarını yaradırlar. Bu ittifaq da oyunun ilk qaydalarını işləyib-hazırlayırlar. Həmin qaydalar heç də mükəmməl deyildi və bir neçə onillik ərzində ona əlavələr oldu, dəyişikliklər edildi.

Hakim meydana fit ilə yalnız 1878-ci ildə çıxmışdır. Həmin vaxta qədər hakim meydandan kənarda otururdu və oyunçular ona müraciət etdikdə onların mübahisələrini həll edirdi. Onbirmetrlik cərimə zərbəsi (penalti) 1891-ci ildən oyunun qaydalarına daxil edilmişdir. 1926-cı ildən isə birbaşa küncdən zərbə ilə vurulan qolları da hesaba almağa başlamışlar.

Futbol stadionu

 
Braziliyada yerləşən Marakana stadionu

Futbol meydanının uzunluğu 90–110 metr, eni 60–75 metr olan düzbucaqlı şəkildədir. Qısa tərəflərin ortasında bir-biri ilə üzbəüz iki qapı olur, dəri topu da bu qapılardan keçirmək lazımdır. Futbol qapısının sahəsi 18 m-dir (eni 7.32 m, hündürlüyü 2.44 m). Dünyada ən böyük stadion Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərindəki "Marakana" stadionudur. "Marakana" stadionu 200 min tamaşaçı tutumuna malikdir.

Futbol üzrə dünya çempionatı

  Əsas məqalə: FIFA Dünya Kuboku

Futbol üzrə dünya çempionatı dörd ildən bir təşkil edilir. 1930-cu ildə keçirilən çempionatın qalibi Uruqvay komandası olmuşdur. Sonuncu çempionat 2018-ci ildə 14 iyun-15 iyul tarixləri arasında Rusiyada keçirilmiş və Fransa milli komandası çempion olmuşdur.

Qaydaları

Rəqibə təpik vurmaq, badalaq gəlmək, təhlükəli hücum etmək, onun üstünə atılmaq, onu əl ilə tutmaq və itələmək futbolçuya qadağan edilir. Qapıçıdan başqa heç kim bilərəkdən əllə oynamamalıdır. Oyunun bu qaydaları pozulduqda hakim cərimə zərbəsi təyin edir. Əgər oyunçu oyunun qaydalarını pozmaqda davam edərsə, hakim ona xəbərdarlıq edir. Futbolçu bundan sonra da oyun qaydalarını pozursa onu meydandan çıxarırlar.

Ofsayd

 
Yan xətt hakimi oyundan kənar vəziyyət qeydə alır

Futbolda "oyundankənar vəziyyət" deyilən çox mühüm bir anlayış var. Belə bir vəziyyət yarandıqda oynamaq olmaz. Əgər futbolçu topu öz komanda yoldaşına ötürərkən yoldaşı ilə rəqib qapı arasında təkcə rəqib qapıçı qalıbsa, onda "oyundankənar vəziyyət yaranır. Başqa sözlə, ön hücum xəttində mövqe seçərkən qarşında qapıçı da daxil olmaqla azı 2 oyunçu olmalıdır.

Oyunun müddəti və davametmə vaxtı

Futbol matçı hər biri 45 dəqiqə olan iki hissədən ibarətdir. Hər bir hissə fasiləsiz davam edir, yəni top meydanın kənarında olsa belə, oyun dəyanmır. Hissələr arasında fasilə adətən 15 dəqiqə çəkir. Baş hakim oyunun rəsmi xronometristdir və əvəzetmələrə, oyunçu zədələrinə və sayr dəyandırılmalara görə itirilən dəqiqələri o, hissənin sonuna əlavə edə bilər. Əlavə vaxtın müddəti referinin səlahiyyətindədir. Yalnız baş hakim oyunu başa çatdıra bilər.

Əlavə vaxt 1891 ildə oynanılan Stok Siti-Aston Villa oyununda baş verən insidentdən sonra futbolda tətbiq edilməyə başlandı. Stok Siti 0:1 uduzan vaxtı, oyunun sonunda onlar penalti zərbəsini qazandılar, amma Aston Villanın qapıçısı topu göyə vurmuşdu, və top meydançanın lazım olan yerinə qayıdanadək, oyun vaxtı bitmişdir, və artıq hakim oyunu dəyandırmışdır. Həmçinin əlavə vaxt qaydası ilə birlikdə qəbul edildi ki, hər hansı hissənin sonunda 11 metrəlik cərmə zərbəsi təyin edilərsə, o zərbəni yerinə yetirmədən, oyun bitə bilməz.

Liqa yarışlarında oyun heç-heçə də bitə bilər. Əsas vaxtda hesab heç-heçə ilə bitsə, oyuna əlavə iki dənə 15 dəqiqəlik əlavə hissələr oynanıla bilər. Əgər əlavə vaxtada qalib müəyyənləşmədisə, onda bəzi yarışlarda penalti seriyası tətbiq olunur. Penalti zərbələrində vurulan qollar, yekun hesaba əlavə olunmurlar.

İki oyunluq yarışlarda hər bir komanda öz meydanında bir oyun keçirdir, və hansı komandanın növbəti mərhələyə keçəcəyini iki oyunun ümumi hesabı bəlli edir. Hesab bərabər olarsa, onda qonaq stadionda vurulan qollar qalibi müəyyənləşdirir. Bu kimi oyunlarda heç heçə olarsa belə əlavə vaxta və penalti seriyasına ehtiyac olmur.

1990 illərin sonlarında 2000 illərin əvvəlində Futbol Assosiasiyalarının Beynəlxalq Şurası penalti seriyasını istifadə etmədən, qalibi müəyyən etmək üçün eksperimentlər keçirdməyə başladı. Onlar "qızıl" (əlavə vaxtda ilk qolu vuran komanda, oyunun qalibi olur) və "bürünc" (əlavə vaxtda ilk qolu vuran komanda qalib olmur və əgər hansısa əlavə hissədən sonra komandalardan biri hesabda öndədirsə, onda qalib həmin o, klubdu) topları tətbiq etməyə başladılar. Qızıl qol 1998 və 2002 ilin dünya çempionatında istifadə olunmuşdur. Dünya Çempionatında Qızıl qolun həll etdiyi ilk oyun 1998 ildə keçirilən Fransa-Paraqvay olmuşdur. Almaniya millisi Qızı top saəsində mötəbər turnirdə ilk qələbə qazanan komanda olmuşdur, onlar Avro 1996 finalında Oliver Birhoffun qızıl qolu ilə Çexiya millisinə qalib gəlmişdilər. Bürünc qol Avro 2004 tətbiq edilmişdir. Hər iki eksperiment Futbol Assosiasiyalarının Beynəlxalq Şurası tərəfindən ləğv edilmişdir.

Standard vəziyyətlər

Futbolda standart vəziyyətlər var. Futbolda standart vəziyyələr hakimin siqnalına əsasən vurulan cərimə, sərbəst, künc və digər zərbələrdir.

  • Künc zərbəsi — Künc sektorundan hücum edən komandanın oyunçusu tərəfindən tətbiq olunur. Top müdafiə olunan komandanın oyunçusundan qapı xəttini tamamilə keçdikdə təyin edilir.
  • Sərbəst zərbə — Təhlükəli oyun oynayan komandanın qapısına rəqibə qarşı təhlükəli oyun (baş tutmamış qayda pozuntusu) halında təyin edilir. Təhlükəli oyunun baş verdiyi nöqtədən vurulur. Sərbəst zərbədən birbaşa vurulan qol hesaba alınmır.
  • 11 metrlik cərimə zərbəsi — Qapıdan 11 metr aralıda yerləşən xüsusi nişanlanmış yerdən vurulur. Bir oyunçu öz cərimə meydançası daxilində qaydaları pozduğu halda halda 11 metrlik cərimə zərbəsi təyin olunur.

Əsrin matçı

23 oktyabr 1963-cü ildə Londonda qeyri-adi bir futbol matçı keçirildi. Dünyanın yığma komandası oynayırdı. "Əsrin matçı" adını almış bu oyunu televiziya bütün dünyaya göstərirdi. Futbolun yüzillik yubileyi bu cür qeyd edilirdi. Oyunun Londonda keçirilməsinin və komandalardan birinin İngiltərənin yığma komandası olmasının izahı sadədir: futbolun vətəni İngiltərə sayılır. Oyunun qalibi İngiltərə oldu (2:1).

Adətlər

Köynək dəyişdirmək

Dünyada futbol matçından sonra ilk dəfə rəqiblə köynək dəyişdirmək ritualı 1921-ci ildə baş vermişdir. 1921-ci il 14 mayına kimi Fransa İngiltərə ilə 15 oyun keçirsə də, yalnız 1921-ci ildə qələbə qazana bilmişdi. Qeyri-peşəkar fransız futbolçular 35.000 azarkeşin önündə 5:2 hesabla peşəkar ingilis futbolçuları üzərində qələbə qazanırlar. Deyilənə görə, fransızlar o qədər sevinirlər ki, xatirə olsun deyə, rəqib oyunçulara köynəklərini dəyişdirmək təklifi edirlər. İngilislər təklifi qəbul etməyə məcbur olurlar. Bu zaman fransızların köynəkləri pambıqdan, ingilislərinki isə ipəkdən imiş.

İstinadlar

  1. The fa 1863-2013.
  2. "Overview of Football". Encyclopædia Britannica. 12 June 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 4 June 2008.
  3. Guttman, Allen (1993). "The Diffusion of Sports and the Problem of Cultural Imperialism". In Dunning, Eric; Maguire, Joseph A.; Pearton, Robert E. (eds.). The Sports Process: A Comparative and Developmental Approach. Champaign: Human Kinetics. səh. 129. ISBN 0-88011-624-2. the game is complex enough not to be invented independently by many preliterate cultures and yet simple enough to become the world's most popular team sport
  4. Dunning, Eric (1999). "The development of soccer as a world game". Sport Matters: Sociological Studies of Sport, Violence and Civilisation. London: Routledge. səh. 103. ISBN 0-415-06413-9. During the twentieth century, soccer emerged as the world's most popular team sport
  5. Mueller, Frederick; Cantu, Robert; Van Camp, Steven (1996). "Team Sports". Catastrophic Injuries in High School and College Sports. Champaign: Human Kinetics. səh. 57. ISBN 0-87322-674-7. Soccer is the most popular sport in the world and is an industry worth over US$400 billion world wide. 80% of this is generated in Europe, though its popularity is growing in the United States. It has been estimated that there were 22 million soccer players in the world in the early 1980s, and that number is increasing. In the United States soccer is now a major sport at both the high school and college levels
  6. . FIFA. 5 December 2006. Archived from the original on 14 March 2005. Retrieved 6 January 200
  7. ↑ Baily's Magazine of Sports & Pastimes, vol. lvii. — London: Vinton, 1892. — P. 198.
  8. The Irish Times: Soccer
  9. Independent.ie: Soccer
  10. "History of Football". FIFA
  11. "FIFAClassicFootball". FIFA.com. FIFA.
  12. ↑ "Football".
  13. Classic Football History of the Game". FIFA.com
  14. A gripping Greek derby". FIFA.com
  15. Bangkok Post article
  16. (NAMA) 873 2016-07-22 at the Wayback Machine eksponatı Afina Milli Arxeologiya Muzeyində
  17. Nigel Wilson, Encyclopedia of Ancient Greece, Routledge, 2005, p. 310
  18. Nigel M. Kennell, The Gymnasium of Virtue: Education and Culture in Ancient Sparta (Studies in the History of Greece and Rome), The University of North Carolina Press, 1995, Google Books saytında
  19. Steve Craig, Sports and Games of the Ancients: (Sports and Games Through History), Greenwood, 2002, Google Books saytında
  20. Don Nardo, Greek and Roman Sport, Greenhaven Press, 1999, p. 83
  21. Sally E. D. Wilkins, Sports and games of medieval cultures, Greenwood, 2002, Google books saytında
  22. "Fury as FIFA finds a field of dreams in China". Bangkok Post article. 5 iyun 2014. 
  23. Classic Football History of the Game". FIFA.com. 10 iyun 2014.
  24. . FIFA. Orijinalın arxivləşdirilməsi 1 iyul 2007-ci ildə edilmişdir
  25. Harvey, Adrian (2005). Football, the first hundred years. London: Routledge. p. 126. ISBN 0-415-35018-2.
  26. Winner, David (28 March 2005). "The hands-off approach to a man's game". The Times. London.
  27. ↑ Ümumdünya futbol günü
  28. The Sunday Times Illustrated History Of Football Reed International Books Limited 1996. p.11 ISBN 1-85613-341-9
  29. . FIFA. Archived from the original 
  30. ↑ IFAB. "Procedures to determine the winner of a match or home-and-away". Laws of the Game 2010/2011 (PDF). FIFA. pp. 51–52. 
  31. Collett, Mike (2 July 2004). "Time running out for silver goal". Rediff.com. Reuters. 
  32. http://bilirsenmi.blogspot.com/2014/07/ny-gor-futbolcular-oyundan-sonra.html

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Futbol ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 01, 2021
futbol, ümumi, məlumaticraçı, qurum, fifailk, oyun, dekabr, 1863, limes, fild, mortleyk, london, ingiltərə, birləşmiş, krallıq, xarakteristikalarıtipi, komanda, oyunucinsiyyətə, görə, kişi, qadınbeynəlxalq, arenadaolimpiya, oyunları, daxildi, foot, ayaq, ball,. FutbolUmumi melumatIcraci qurum FIFAIlk oyun 19 dekabr 1863 cu il Limes Fild Mortleyk London Ingiltere Birlesmis Kralliq 1 XarakteristikalariTipi komanda oyunuCinsiyyete gore kisi qadinBeynelxalq arenadaOlimpiya oyunlari daxildiFutbol ing foot ayaq ball top her biri 11 oyuncu olmaqla iki komanda arasinda sferik topla komanda seklinde oynanilan idman novu Dunyanin 200 den cox olkesinde 250 million futbolcu terefinden oynalinir bu da onu dunyanin en populyar idman novu edir 2 3 4 5 Oyun her sonunda qapi olan duzbucaqli meydanda oynalinir Oyunun meqsedi mumkun qeder cox defe reqib qapisina qol vurmaq ve oz qapindan qol kecirdmemeye calismaqdi Qapicilar elle oynamaq icazesi olan yegane oyunculardilar bir sertle ki onlar bunu oz qapilarinin onundeki cerime meydancasinin daxilinde edirler Diger oyuncular zerbe vurmaq ve ya pas vermek ucun esasen ayaqlarindan istifade edirler hemcinin onlar baslarini ve bedenlerinin qoldan basqa hisselerini de istifade ede bilerler Oyunu en cox qol vuran komanda udur Eger hesab beraber olarsa yarisin formatindan asili olaraq ya hechece elan edilir ya da oyun elave vaxtla ve ya penaltiler seriyasi ile davam etdirilir Futbolun qaydalari ilkin olaraq 1863 cu ilde Ingilterenin Futbol Assosiasiyasi terefinden sistemlesdirilmisdir Futbol beynelxalq seviyyede Beynelxalq Futbol Federasiyalari Assosiasiyasi FIFA fr Federation Internationale de Football Association terefinden tenzimlesdirilir hansi ki her 4 ilden bir kisiler ve qadinlar ucun Dunya Cempionatlarini teskil edir 6 Mundericat 1 Oyunun adi 2 Tarixi 3 Futbol stadionu 4 Futbol uzre dunya cempionati 5 Qaydalari 5 1 Ofsayd 5 2 Oyunun muddeti ve davametme vaxti 5 3 Standard veziyyetler 6 Esrin matci 7 Adetler 7 1 Koynek deyisdirmek 8 Istinadlar 9 Xarici kecidlerOyunun adi RedakteFIFA ve Beynelxalq Olimpiya Komitesi futbol sozunu oyunun resmi beynelxalq adi kimi istifade edirler Oyunun ingilis dillinde tam adi association football Assosiasiyanin qaydalarina gore futbol 1863 ci ilde Ingiltere futbol assosiasiyasinin yaradilmasindan sonra secildi ki o vaxt movcud olan futbolun diger novlerinden ayird etmek mumkun olsun meselen elle oynamaga icaze verilen reqbi futbolundan Zaman kecdikce oyunun uzun variantda olan adlari gundelik nitq ve metbuatda istifadesi azaldi Ingilterede evvelce assoc qisaltmasi yayildi ondan sonra soc qisaltmasina er sekilcisi elave etmekle 1880 ci illerde sokker ing soccer termini yarandi Dovri metbuatda soccer termini en azi 1892 ci ilden istifade olunur 7 Bizim gunlerde sokker adi bir sira ingilisdilli olkelerde yayilib hansinda ki futbolun diger novleri tarixen populyarligini saxlaya bilibler Meselen Avstraliya ve Yeni Zelandiyada futbol adini Avstraliya futbolu ve Reqbi liqine aid edirler Irlandiyada futbol termini Gal futbolunda isledilir ona gore de metbuatda soccer istifade olunur 8 9 CAR da oyun daha cox soccer kimi taninir ki bu da hem olke cempionatinin adinda Premier Soccer League hem de 2010 DC nin finali kecirilen Sokker Siti stadionun adinda eks olunub ABS ve Kanadada soccer termini isledilir cunki oralarda futbol adi Amerika futbolu ve Kanada futboluna aid olunur Ingilterede sokker termini kohnelmisdi ve yeni nesil azarkesleri o sozu etinasiz hesab edirler Oyunun adi basqa dillerde bele adlandirilib Ya ingilis dillinden football alinma sozunu goturubler Azerbaycan dillindeki kimi futbol Ya football sozunu kalkalasdiraraq menimsiyibler Meselen alman dillinde Fussball yunan dillinde podosfairo fin dillinde jalkapallo Ya tepik atmaq ayaq sozlerinden toreme duzeldibler italiyan calcio ve xorvat nogomet dillerinde oldugu kimi Tarixi Redakte Esas meqale Futbol xronologiyasiFIFA ya gore Cin reqabet oyunu olan Tsu 蹴鞠 herfbeherf menasi ile topa vurmaq futbolun en erken formasidi bunun ucun de elmi subutlar movcuddur 10 Tsu oyuncularina topa elden basqa butun beden uzvleri ile toxunmaq icazeleri var idi ve onlarin esas meqsedi topu torun ortasinda diametri texminen 30 santimetr olan desikden kecirmek idi Bu heddinden artiq muasir futbola oxsayirdi hercend reqbi ile de oxsarliqlar yaranirdi 11 Han sulalesinin E e 206 b e 220 hakimiyyeti zamani tsu oyunu standartlasdirildi ve qaydalari qoyuldu 12 Phaininda ve episkyros yunanlarin topla oynanilan oyunlari idi 13 14 Episkyros oynayan oyuncunun barelyef formasinda vazaya tesvir edilmis sekili UEFA Avropa Cempionatinda istifade edilmisdir 15 Hemen vaza Afina Milli Arxeologiya Muzeyinde saxlanilir 16 Yazici Afiniyin 228 ci ile aid yazilarinin birinde romalilarin topla oynanilan harpastum oynunun adini cekir Phaininda episkyros ve harpastum el ve zorakilligin istifadesi ile oynanilan oyunlar idiler Gorunen odur ki butun bu oyunlar daha cox reqbi gules ve voleybolu xatirladirdilar neyinki muasir futbolu 12 17 18 19 20 21 Futbolun reqabet olmayan novleri de var onlar Yaponiyada kemari Koreada tsu cu Avstraliyada ise woggabaliri adi ile taninirlar Muasir futbolun ozune mexsus klassik tarixi yoxdur 22 Dunyanin bir cox yerinde movcud olan diger top oyunlarin futbolla oxsarliqlarlarin olmasina baxmayaraq FIFA Avropadan kenarda yaranmis qedim oyunlarin futbolla hec bir tarixi elaqesi olmadigini hesab edir 23 Futbolun muasir qaydalarin yaranmasi 19 cu esrin ortalarinda Ingilterenin mekteblerinde oynanilan futbolun muxtelif formalarini standartlasdirmaq ucun edilen seyler ile baglidi Ingilterede futbol en azi 8 ci esrden movcuddur 24 Ilk defe 1848 ci ilde Kembric Universitetinde tertib edilmis Kembric qaydalari futbolun da inkisafina xususile boyuk tesir gostermisdir Kembric qaydalari Triniti kollecinde kecirilen ve Harrou Raqbi Vincester Iton ve Srusberi mekteblerin numayendelerinin de istirak etdiyi gorusde yazilmisdir Bu qaydalari her yerde qebul etmediler 1850 ci iller erzinde futbolun muxtelif novlerini oynamaq ucun ingilis dilli olkelerde mekteb ve ya universitete bagli olmayan bir cox klublar formalasmisdi Bezi klublarin oz qayda nizamnameleri vardi onlar icerisinde ilk novbede 1857 ci ilde kecmis mektebliler terefinden yaranan Seffild klubunun adini cekmek olar 25 Appinqam ing Uppingham mektebinden olan Con Carlz Trinq hemcinin nufuzlu qaydalar siyahisini hazirlamisdir 26 Tarixi edebi menbeler hele IV V eslerde muxtelif olkelerde topla oyunun movcudlugu barede melumat veribler Arxivlerden bele melumatlar da tapilmisdir ki daha qedim dovrlerde muxtelif xalqlar ayaqla top oynamislar meselen Qedim Romada Boyuk Novqorodda orta esrlerde Fransada ve Italiyada Lakin o oyunlar indiki futbola cox az oxsamisdir Futbolun veteninin Ingiltere oldugunu dusunenler coxdur Amma muasir futbola cox oxsayan oyun 2000 il evvel Cinde movcud imis Bu oyun tsu cu adlanirdi Bu oyun icine qus tuku doldurulmus deri topla oynanirdi Topa yalniz elle toxunmaq olmazdi elden basqa butun beden uzvleri ile toxunmaq vurmaq mumkun idi Muasir terminle desek daha cox qol vuran qalib olurdu Qapilar direklerden ve tordan duzeldilen muasir futbol qapilarina cox oxsayirdi Ferq onda idi ki torun ortasinda diametri texminen 30 santimetr olan desik olurdu ve topu mehz hemin desikden kecirmek lazim idi Komandalarda 2 den 16 ya qeder oyuncu ola bilerdi Tsu cunun bir nece varianti vardi Bir varinatda reqib komandalar topu qovub reqibin torundan kecirmeli idiler Bezen komandalarin her birinin yan yana bir nece qapisi olurdu Bezen ise komandalar kontaktda olmurdu Qapi ortada qurasdirilirdi ve her bir komanda onu meydanin ozune aid hissesinden vurub tordan kecirmeye calisirdi Tsu cunun adi ilk defe milladdan evvel 3 cu esre aid menbede cekilir Tsu topu vurmaq cu ise ici doldurulmus deri demekdi Ilk dovrlerde esgerler ucun temrinlerden olan bu oyun daha sonra zadeganlar arasinda da deb dusmus nehayet saraya yol tapmisdi Hetta Sonq sulalesinden olan imperator Taizu ozu de tsu cu oynayardi Bu oyun bayramlarin festivallarin da ayrilmaz hissesi idi Tsu cu 17 ci esrden baslayaraq Cinde populyarligini itirib Bu oyun muasir futbola cox oxsadigina gore Cin futbolun veteni de sayila biler Tesadufi deyil ki 2004 cu ilde FIFA resmisi bildirmisdi ki tsu cu muasir futbolun selefleri arasinda en qedimidir 1863 cu ilin oktyabrinda Londonda top oyunu heveskarlari toplasirlar Onlar arasinda mubahise gedir futbolu yalniz ayaqla oynasinlar yoxsa ayaq ve elle Yalniz ayaqla oyun terefdarlari oz ittifaqlarini yaradirlar Bu ittifaq da oyunun ilk qaydalarini isleyib hazirlayirlar Hemin qaydalar hec de mukemmel deyildi ve bir nece onillik erzinde ona elaveler oldu deyisiklikler edildi Hakim meydana fit ile yalniz 1878 ci ilde cixmisdir Hemin vaxta qeder hakim meydandan kenarda otururdu ve oyuncular ona muraciet etdikde onlarin mubahiselerini hell edirdi Onbirmetrlik cerime zerbesi penalti 1891 ci ilden oyunun qaydalarina daxil edilmisdir 1926 ci ilden ise birbasa kuncden zerbe ile vurulan qollari da hesaba almaga baslamislar 27 Futbol stadionu Redakte Braziliyada yerlesen Marakana stadionu Futbol meydaninin uzunlugu 90 110 metr eni 60 75 metr olan duzbucaqli sekildedir Qisa tereflerin ortasinda bir biri ile uzbeuz iki qapi olur deri topu da bu qapilardan kecirmek lazimdir Futbol qapisinin sahesi 18 m dir eni 7 32 m hundurluyu 2 44 m Dunyada en boyuk stadion Braziliyanin Rio de Janeyro seherindeki Marakana stadionudur Marakana stadionu 200 min tamasaci tutumuna malikdir 27 Futbol uzre dunya cempionati Redakte Esas meqale FIFA Dunya KubokuFutbol uzre dunya cempionati dord ilden bir teskil edilir 1930 cu ilde kecirilen cempionatin qalibi Uruqvay komandasi olmusdur Sonuncu cempionat 2018 ci ilde 14 iyun 15 iyul tarixleri arasinda Rusiyada kecirilmis ve Fransa milli komandasi cempion olmusdur Qaydalari RedakteReqibe tepik vurmaq badalaq gelmek tehlukeli hucum etmek onun ustune atilmaq onu el ile tutmaq ve itelemek futbolcuya qadagan edilir Qapicidan basqa hec kim bilerekden elle oynamamalidir Oyunun bu qaydalari pozulduqda hakim cerime zerbesi teyin edir Eger oyuncu oyunun qaydalarini pozmaqda davam ederse hakim ona xeberdarliq edir Futbolcu bundan sonra da oyun qaydalarini pozursa onu meydandan cixarirlar 27 Ofsayd Redakte Yan xett hakimi oyundan kenar veziyyet qeyde alir Futbolda oyundankenar veziyyet deyilen cox muhum bir anlayis var Bele bir veziyyet yarandiqda oynamaq olmaz Eger futbolcu topu oz komanda yoldasina oturerken yoldasi ile reqib qapi arasinda tekce reqib qapici qalibsa onda oyundankenar veziyyetyaranir Basqa sozle on hucum xettinde movqe secerken qarsinda qapici da daxil olmaqla azi 2 oyuncu olmalidir 27 Oyunun muddeti ve davametme vaxti Redakte Futbol matci her biri 45 deqiqe olan iki hisseden ibaretdir Her bir hisse fasilesiz davam edir yeni top meydanin kenarinda olsa bele oyun deyanmir Hisseler arasinda fasile adeten 15 deqiqe cekir Bas hakim oyunun resmi xronometristdir ve evezetmelere oyuncu zedelerine ve sayr deyandirilmalara gore itirilen deqiqeleri o hissenin sonuna elave ede biler Elave vaxtin muddeti referinin selahiyyetindedir Yalniz bas hakim oyunu basa catdira biler Elave vaxt 1891 ilde oynanilan Stok Siti Aston Villa oyununda bas veren insidentden sonra futbolda tetbiq edilmeye baslandi Stok Siti 0 1 uduzan vaxti oyunun sonunda onlar penalti zerbesini qazandilar amma Aston Villanin qapicisi topu goye vurmusdu ve top meydancanin lazim olan yerine qayidanadek oyun vaxti bitmisdir ve artiq hakim oyunu deyandirmisdir 28 Hemcinin elave vaxt qaydasi ile birlikde qebul edildi ki her hansi hissenin sonunda 11 metrelik cerme zerbesi teyin edilerse o zerbeni yerine yetirmeden oyun bite bilmez 29 Liqa yarislarinda oyun hec hece de bite biler Esas vaxtda hesab hec hece ile bitse oyuna elave iki dene 15 deqiqelik elave hisseler oynanila biler Eger elave vaxtada qalib mueyyenlesmedise onda bezi yarislarda penalti seriyasi tetbiq olunur Penalti zerbelerinde vurulan qollar yekun hesaba elave olunmurlar 30 Iki oyunluq yarislarda her bir komanda oz meydaninda bir oyun kecirdir ve hansi komandanin novbeti merheleye kececeyini iki oyunun umumi hesabi belli edir Hesab beraber olarsa onda qonaq stadionda vurulan qollar qalibi mueyyenlesdirir Bu kimi oyunlarda hec hece olarsa bele elave vaxta ve penalti seriyasina ehtiyac olmur 30 1990 illerin sonlarinda 2000 illerin evvelinde Futbol Assosiasiyalarinin Beynelxalq Surasi penalti seriyasini istifade etmeden qalibi mueyyen etmek ucun eksperimentler kecirdmeye basladi Onlar qizil elave vaxtda ilk qolu vuran komanda oyunun qalibi olur ve burunc elave vaxtda ilk qolu vuran komanda qalib olmur ve eger hansisa elave hisseden sonra komandalardan biri hesabda ondedirse onda qalib hemin o klubdu toplari tetbiq etmeye basladilar Qizil qol 1998 ve 2002 ilin dunya cempionatinda istifade olunmusdur Dunya Cempionatinda Qizil qolun hell etdiyi ilk oyun 1998 ilde kecirilen Fransa Paraqvay olmusdur Almaniya millisi Qizi top saesinde moteber turnirde ilk qelebe qazanan komanda olmusdur onlar Avro 1996 finalinda Oliver Birhoffun qizil qolu ile Cexiya millisine qalib gelmisdiler Burunc qol Avro 2004 tetbiq edilmisdir Her iki eksperiment Futbol Assosiasiyalarinin Beynelxalq Surasi terefinden legv edilmisdir 31 Standard veziyyetler Redakte Futbolda standart veziyyetler var Futbolda standart veziyyeler hakimin siqnalina esasen vurulan cerime serbest kunc ve diger zerbelerdir Kunc zerbesi Kunc sektorundan hucum eden komandanin oyuncusu terefinden tetbiq olunur Top mudafie olunan komandanin oyuncusundan qapi xettini tamamile kecdikde teyin edilir Serbest zerbe Tehlukeli oyun oynayan komandanin qapisina reqibe qarsi tehlukeli oyun bas tutmamis qayda pozuntusu halinda teyin edilir Tehlukeli oyunun bas verdiyi noqteden vurulur Serbest zerbeden birbasa vurulan qol hesaba alinmir 11 metrlik cerime zerbesi Qapidan 11 metr aralida yerlesen xususi nisanlanmis yerden vurulur Bir oyuncu oz cerime meydancasi daxilinde qaydalari pozdugu halda halda 11 metrlik cerime zerbesi teyin olunur Esrin matci Redakte23 oktyabr 1963 cu ilde Londonda qeyri adi bir futbol matci kecirildi Dunyanin yigma komandasi oynayirdi Esrin matci adini almis bu oyunu televiziya butun dunyaya gosterirdi Futbolun yuzillik yubileyi bu cur qeyd edilirdi Oyunun Londonda kecirilmesinin ve komandalardan birinin Ingilterenin yigma komandasi olmasinin izahi sadedir futbolun veteni Ingiltere sayilir Oyunun qalibi Ingiltere oldu 2 1 27 Adetler RedakteKoynek deyisdirmek Redakte Dunyada futbol matcindan sonra ilk defe reqible koynek deyisdirmek rituali 1921 ci ilde bas vermisdir 1921 ci il 14 mayina kimi Fransa Ingiltere ile 15 oyun kecirse de yalniz 1921 ci ilde qelebe qazana bilmisdi Qeyri pesekar fransiz futbolcular 35 000 azarkesin onunde 5 2 hesabla pesekar ingilis futbolculari uzerinde qelebe qazanirlar Deyilene gore fransizlar o qeder sevinirler ki xatire olsun deye reqib oyunculara koyneklerini deyisdirmek teklifi edirler Ingilisler teklifi qebul etmeye mecbur olurlar Bu zaman fransizlarin koynekleri pambiqdan ingilislerinki ise ipekden imis 32 Istinadlar Redakte The fa 1863 2013 Overview of Football Encyclopaedia Britannica 12 June 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 June 2008 Guttman Allen 1993 The Diffusion of Sports and the Problem of Cultural Imperialism In Dunning Eric Maguire Joseph A Pearton Robert E eds The Sports Process A Comparative and Developmental Approach Champaign Human Kinetics seh 129 ISBN 0 88011 624 2 the game is complex enough not to be invented independently by many preliterate cultures and yet simple enough to become the world s most popular team sport Dunning Eric 1999 The development of soccer as a world game Sport Matters Sociological Studies of Sport Violence and Civilisation London Routledge seh 103 ISBN 0 415 06413 9 During the twentieth century soccer emerged as the world s most popular team sport Mueller Frederick Cantu Robert Van Camp Steven 1996 Team Sports Catastrophic Injuries in High School and College Sports Champaign Human Kinetics seh 57 ISBN 0 87322 674 7 Soccer is the most popular sport in the world and is an industry worth over US 400 billion world wide 80 of this is generated in Europe though its popularity is growing in the United States It has been estimated that there were 22 million soccer players in the world in the early 1980s and that number is increasing In the United States soccer is now a major sport at both the high school and college levels 2002 FIFA World Cup TV Coverage FIFA 5 December 2006 Archived from the original on 14 March 2005 Retrieved 6 January 200 Baily s Magazine of Sports amp Pastimes vol lvii London Vinton 1892 P 198 The Irish Times Soccer Independent ie Soccer History of Football FIFA FIFAClassicFootball FIFA com FIFA 1 2 Football Classic Football History of the Game FIFA com A gripping Greek derby FIFA com Bangkok Post article NAMA 873 Arxivlesdirilib 2016 07 22 at the Wayback Machine eksponati Afina Milli Arxeologiya Muzeyinde Nigel Wilson Encyclopedia of Ancient Greece Routledge 2005 p 310 Nigel M Kennell The Gymnasium of Virtue Education and Culture in Ancient Sparta Studies in the History of Greece and Rome The University of North Carolina Press 1995 Google Books saytinda Steve Craig Sports and Games of the Ancients Sports and Games Through History Greenwood 2002 Google Books saytinda Don Nardo Greek and Roman Sport Greenhaven Press 1999 p 83 Sally E D Wilkins Sports and games of medieval cultures Greenwood 2002 Google books saytinda Fury as FIFA finds a field of dreams in China Bangkok Post article 5 iyun 2014 Classic Football History of the Game FIFA com 10 iyun 2014 History of Football Britain the home of Football FIFA Orijinalin arxivlesdirilmesi 1 iyul 2007 ci ilde edilmisdir Harvey Adrian 2005 Football the first hundred years London Routledge p 126 ISBN 0 415 35018 2 Winner David 28 March 2005 The hands off approach to a man s game The Times London 1 2 3 4 5 Umumdunya futbol gunu The Sunday Times Illustrated History Of Football Reed International Books Limited 1996 p 11 ISBN 1 85613 341 9 Laws of the game Law 7 3 The duration of the match FIFA Archived from the original 1 2 IFAB Procedures to determine the winner of a match or home and away Laws of the Game 2010 2011 PDF FIFA pp 51 52 Collett Mike 2 July 2004 Time running out for silver goal Rediff com Reuters Archived http bilirsenmi blogspot com 2014 07 ny gor futbolcular oyundan sonra htmlXarici kecidler Redakte Vikianbarda Futbol ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Futbol amp oldid 6021786, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.