Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin. Bu məqalə sonuncu dəfə 45 gün əvvəl TexnoBot tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)
(İlk) Dəmir dövrü e.ə XI–VIII əsrləri əhatə edir. Tunca nisbətən daha möhkəm, keyfiyyətli dəmirin kəşfi, ondan hazırlanan əmək alətləri və silahlar yeni yüksəlişə səbəb oldu. At və dəvədən minik vasitəsi kimi istifadəyə başlanmışdır. Süni suvarmanın yaranması ilə bağçılıq və bostançılıq inkişaf etmişdir.
Son Tunc və Erkən Dəmir dövründə Azərbaycanda müdafiə tikililəri, siklopik qalalar inşa edilmişdir. E.ə. 7-ci əsrdən etibarən dəmirdən geniş istifadə edilməyə başlanmışdır.Bu dövrdə yazı meydana gəldi.Yazını papirus,gil lövhələr,daş,dəri və başqa materiallar üzərində yazırdılar. E.ə.II minilliyin I yarısını əhatə edir.Bu dövrdə 3-cü ictimai əmək bölgüsü yaranmışdır.Bu əmək bölgüsündə sənətkarlıqla əkinçilik birləşir. Son Tunc — İlk Dəmir dövrü e.ə. II minilliyin 2-ci yarısı I minilliyin əvvəllərini əhatə edir. Son Tunc — İlk Dəmir dövründə Azərbaycanda Xocalı-Gədəbəy və Talış—Muğan mədəniyyətləri inkişaf etmişdi. Bu dövrün abidələri Qarabağda, Qazaxda, Gəncəçay ətrafında, Naxçıvanda və s. yerlərdə öyrənilmişdir. Son Tunc dövründə daha möhkəm yaşayış və təsərrüfat binaları inşa edilmişdi. Düşmən hücumlarından qorunmaq üçün yaşayış məskənlərinin ətrafına qalın müdafiə divarları çəkilir, yaylaqlarda və ticarət yollarının kənarlarında iri qaya parçalarından siklopik tikililər qurulurdu. Bu tikililər üçbucaq, dördbucaq, trapesiya formasında olurdu. Siklopik tikililər köçmə maldarların və tacirlərin yağışdan, qardan, qızmar günəş şüalarından qorunması üçün tikilirdi. Əkinçilər buğda, arpa, darı və s. bitkilərin bir neçə növünü becərirdilər. Taxılı tunc və dəmirdən hazırlanmış oraqlarla biçir, taxta vəllərlə döyür, dən daşları ilə üyüdürdülər. Taxıl ehtiyatını isə iri küplərdə və quyularda saxlayırdılar. Süni suvarma sayəsində bağçılıq və bostançılıq da inkişaf etmişdi. Maldarlıqda xırda və iribuynuzlu heyvanların sayı artmış, geniş otlaq sahələrinə ehtiyac yaranmışdı. Atdan minik və qoşqu vasitəsi kimi istifadə edilirdi. At insanların həyatında böyük rol oynadığı üçün ona sitayiş edirdilər.
Minik vasitəsi kimi və yük daşınmasında dəvədən də istifadə olunurdu. Dəvənin yunundan, südündən, ətindən də istifadə edirdilər. Bu dövrdə saxsı qabların istehsalında ayaqla hərəkətə gətirilən dulus çarxından istifadə olunurdu. Son Tunc dövründə sənətkarların içərisindən sənətkar-tacirlər qrupu ayrıldı. Bu yeni — üçüncü ictimai əmək bölgüsü idi.Bu dövrdə ictimai həyatda tayfa başçılarının hakimiyyəti qüvvətlənmişdi. Hərbi və dini rəhbərliyin onların əlində toplanması bu şəxslərin ilahiləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdı. Tayfa başçılarına öləndən sonra da sitayiş olunur, onların xatirəsini əbədiləşdirmək üçün qəbirləri üzərində kurqanlar qurulurdu. Son Tunc dövründə Azərbaycan tayfaları oda, aya, ulduza, günəşə, dağa, meşəyə, müxtəlif ağac növlərinə, heyvanlara sitayiş edirdilər. Bu dövrdə Azərbaycan tayfaları Qədim Şərq ölkələri ilə geniş ticarət əlaqələri saxlayırdılar. Azərbaycanın zəngin filiz yataqları, cins at növləri, mal-qara sürüləri, sənətkarlıq nümunələri ticarətdə böyük rol oynayırdı. Tunc dövrünə aid yaşayış yerlərindən və qəbir abidələrindən Aşşurda hazırlanmış şirli gil qablar, möhürlər, silahlar, bəzək şeyləri aşkar edilmişdir. Bu tapıntılardan biri Qarabağdan — Xocalıdan tapılmış muncuqdur. Muncuğun üzərində mixi yazı ilə Aşşur padşahının (Adadnirari) adı yazılmışdır.
Qonşu ölkələrlə ticarət yalnız quru yolla aparılmırdı. Kür—Araz çayları və Xəzər dənizi vasitəsilə su yolları ilə də ticarət əlaqələri yaradılmışdı. Qobustan qayaları üzərində həkk edilmiş müxtəlif-tipli gəmi təsvirləri bunu sübut edir. Dəmirin kəşfi əkinçiliyin inkişafına təkan verdi. E.ə. VII əsrdən başlayaraq dəmirdən daha geniş istifadə olunmuşdur.
Bu dövrə aid silah nümunələri tunc və dəmirdən düzəldilmiş müxtəlif ölçüdə olan qılınc və xəncərlərdən ibarətdir. Dəstəklər yuxarı hissədə yanlara əyilmiş dairəvi qulaqcıqlarla tamamlanır. Tiyələri uzundur.
Erkən dəmir dövründə istifadə olunan qılınclar
Son Tunc dövrünə aid tapılan bəzək nümunələri tunc bilərzik və üzüklərdən, muncuqlardan ibarətdir. Saxsı məmulatı isə əldə hazırlanmış qara və qırmızı rəngli qablardır. Beyləqan rayonunda Kəbirli kəndi yaxınlığında yerləşən Qaratəpə qədim yaşayış yeri Dəmir dövrü abidəsidir.
Qaratəpə yaşayış yerində evlər çiy kərpicdən inşa olunmuşdur. Buradan ocaq yeri və gil qablar, dən daşları, iy başlıqları tapılmışdır. Dəmir dövrünə aid abidələr Qobustanda, Abşeronda, Salyanda və s. yerlərdə öyrənilmişdir.
VikianbardaDəmir dövrü ilə əlaqəli mediafayllar var.
Л.Н. Корякова. Археология раннего железного века Евразии (Rus dilində)
Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Avqust 24, 2021
dəmir, dövrü, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, məqaləni, vik. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 45 gun evvel TexnoBot terefinden redakte olunub Yenile Ilk Demir dovru e e XI VIII esrleri ehate edir Tunca nisbeten daha mohkem keyfiyyetli demirin kesfi ondan hazirlanan emek aletleri ve silahlar yeni yukselise sebeb oldu At ve deveden minik vasitesi kimi istifadeye baslanmisdir Suni suvarmanin yaranmasi ile bagciliq ve bostanciliq inkisaf etmisdir Son Tunc ve Erken Demir dovrunde Azerbaycanda mudafie tikilileri siklopik qalalar insa edilmisdir E e 7 ci esrden etibaren demirden genis istifade edilmeye baslanmisdir Bu dovrde yazi meydana geldi Yazini papirus gil lovheler das deri ve basqa materiallar uzerinde yazirdilar E e II minilliyin I yarisini ehate edir Bu dovrde 3 cu ictimai emek bolgusu yaranmisdir Bu emek bolgusunde senetkarliqla ekincilik birlesir Son Tunc Ilk Demir dovru e e II minilliyin 2 ci yarisi I minilliyin evvellerini ehate edir Son Tunc Ilk Demir dovrunde Azerbaycanda Xocali Gedebey ve Talis Mugan medeniyyetleri inkisaf etmisdi Bu dovrun abideleri Qarabagda Qazaxda Gencecay etrafinda Naxcivanda ve s yerlerde oyrenilmisdir Son Tunc dovrunde daha mohkem yasayis ve teserrufat binalari insa edilmisdi Dusmen hucumlarindan qorunmaq ucun yasayis meskenlerinin etrafina qalin mudafie divarlari cekilir yaylaqlarda ve ticaret yollarinin kenarlarinda iri qaya parcalarindan siklopik tikililer qurulurdu Bu tikililer ucbucaq dordbucaq trapesiya formasinda olurdu Siklopik tikililer kocme maldarlarin ve tacirlerin yagisdan qardan qizmar gunes sualarindan qorunmasi ucun tikilirdi Ekinciler bugda arpa dari ve s bitkilerin bir nece novunu becerirdiler Taxili tunc ve demirden hazirlanmis oraqlarla bicir taxta vellerle doyur den daslari ile uyudurduler Taxil ehtiyatini ise iri kuplerde ve quyularda saxlayirdilar Suni suvarma sayesinde bagciliq ve bostanciliq da inkisaf etmisdi Maldarliqda xirda ve iribuynuzlu heyvanlarin sayi artmis genis otlaq sahelerine ehtiyac yaranmisdi Atdan minik ve qosqu vasitesi kimi istifade edilirdi At insanlarin heyatinda boyuk rol oynadigi ucun ona sitayis edirdiler Minik vasitesi kimi ve yuk dasinmasinda deveden de istifade olunurdu Devenin yunundan sudunden etinden de istifade edirdiler Bu dovrde saxsi qablarin istehsalinda ayaqla herekete getirilen dulus carxindan istifade olunurdu Son Tunc dovrunde senetkarlarin icerisinden senetkar tacirler qrupu ayrildi Bu yeni ucuncu ictimai emek bolgusu idi Bu dovrde ictimai heyatda tayfa bascilarinin hakimiyyeti quvvetlenmisdi Herbi ve dini rehberliyin onlarin elinde toplanmasi bu sexslerin ilahilesdirilmesine getirib cixarmisdi Tayfa bascilarina olenden sonra da sitayis olunur onlarin xatiresini ebedilesdirmek ucun qebirleri uzerinde kurqanlar qurulurdu Son Tunc dovrunde Azerbaycan tayfalari oda aya ulduza gunese daga meseye muxtelif agac novlerine heyvanlara sitayis edirdiler Bu dovrde Azerbaycan tayfalari Qedim Serq olkeleri ile genis ticaret elaqeleri saxlayirdilar Azerbaycanin zengin filiz yataqlari cins at novleri mal qara suruleri senetkarliq numuneleri ticaretde boyuk rol oynayirdi Tunc dovrune aid yasayis yerlerinden ve qebir abidelerinden Assurda hazirlanmis sirli gil qablar mohurler silahlar bezek seyleri askar edilmisdir Bu tapintilardan biri Qarabagdan Xocalidan tapilmis muncuqdur Muncugun uzerinde mixi yazi ile Assur padsahinin Adadnirari adi yazilmisdir Qonsu olkelerle ticaret yalniz quru yolla aparilmirdi Kur Araz caylari ve Xezer denizi vasitesile su yollari ile de ticaret elaqeleri yaradilmisdi Qobustan qayalari uzerinde hekk edilmis muxtelif tipli gemi tesvirleri bunu subut edir Demirin kesfi ekinciliyin inkisafina tekan verdi E e VII esrden baslayaraq demirden daha genis istifade olunmusdur Bu dovre aid silah numuneleri tunc ve demirden duzeldilmis muxtelif olcude olan qilinc ve xencerlerden ibaretdir Destekler yuxari hissede yanlara eyilmis dairevi qulaqciqlarla tamamlanir Tiyeleri uzundur Erken demir dovrunde istifade olunan qilinclar Son Tunc dovrune aid tapilan bezek numuneleri tunc bilerzik ve uzuklerden muncuqlardan ibaretdir Saxsi memulati ise elde hazirlanmis qara ve qirmizi rengli qablardir Beyleqan rayonunda Kebirli kendi yaxinliginda yerlesen Qaratepe qedim yasayis yeri Demir dovru abidesidir Qaratepe yasayis yerinde evler ciy kerpicden insa olunmusdur Buradan ocaq yeri ve gil qablar den daslari iy basliqlari tapilmisdir Demir dovrune aid abideler Qobustanda Abseronda Salyanda ve s yerlerde oyrenilmisdir 1 Istinadlar Redakte http sinxronfenler blogspot com 2017 10 son tunc v ilk dmir dovru htmlQalereya Redakte demir dovru qilinclari erken demir dovru gil qabXarici kecidler Redakte Vikianbarda Demir dovru ile elaqeli mediafayllar var L N Koryakova Arheologiya rannego zheleznogo veka Evrazii Rus dilinde Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Demir dovru amp oldid 6043475, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
