fbpx
Wikipedia

Soyuq müharibə

Soyuq müharibəSosialist düşərgəsi ölkələri və Qərb bloku ölkələri arasında 1945-1990-cı illərdə qlobal səviyyədə geo-siyasi, iqtisadi və ideoloji mübarizə vəziyyəti. Bəzən "Üçüncü dünya müharibəsi" də adlandırırlar. Dünyada iki bir-birinə əks olan ictimai quruluş - sosializmkapitalizm qaldı. İkinci dünya müharibəsindən sonra kapitalist ölkələr yeni yaranmış quruluşu hər vəchlə yox etmək istəyirdilər. SSRİ isə əksinə olaraq sosializmi dünyaya yaymaq niyyətində idi. Məhz tərəflərin bu istəklərin onlar arasında Soyuq müharibənin başlanmasına səbəb oldu.

Soyuq müharibə

Soyuq Müharibə dövründə NATO (mavi) və Varşava Paktı (qırmızı) dövlətlərinin sərhədləri.
Tarix 1947-1991
Yeri Bütün dünya
Səbəbi İki blok arasındakı ideoloji, hərbi, siyasi və iqtisadi qarşıdurma
Nəticəsi Soyuq müharibə isti müharibəyə çevrilmədən sona çatdı.
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Soyuq müharibə-1956
     NATO üzv ölkələri      ABŞ-ın digər müttəfiqləri      Müstəmləkə ölkələri      Varşava Paktı üzv ölkələri      SSRİ-nin digər müttəfiqləri      Tərəfsiz ölkələr

Kapitalist Qərbə, iki partiyalı prezident sisteminə sahib olan federal bir respublika olan Amerika Birləşmiş Ştatları, habelə Qərb Blokunun digər Birinci Dünya xalqları, ümumiyyətlə azad mətbuat və müstəqil təşkilatlara sahib olan, ancaq iqtisadi və siyasi cəhətdən banan respublikaları və digər əksəriyyəti Qərb Blokunun keçmiş koloniyaları olan digər avtoritar rejimlər şəbəkəsi ilə birləşdi. İndoneziya və Konqo kimi bəzi böyük Soyuq Müharibə cəbhələri 1947-ci ildə yenə də Qərb müstəmləkəsi idi. Sovet İttifaqı, digər tərəfdən, kiçik bir rəhbərlik etdiyi totalitar bir rejimi tətbiq edən özünü elan etmiş marksist-lenist dövlət idi. komitə, Siyasi Büro. Partiya Varşava Paktı və digər peyklər daxil olmaqla, İkinci Dünya boyunca dövlət, mətbuat, hərbi, iqtisadiyyat və yerli təşkilatlara tam nəzarət etdi. Kreml dünyadakı kommunist partiyaları maliyyələşdirdi, lakin 1960-cı illərin Çin-Sovet dostluğunun dağılmasından sonra Mao Çin Xalq Respublikası tərəfindən nəzarət altına alındı. Təxminən bütün müstəmləkəçi dövlətlər 1945-1960-cı illərdə müstəqillik əldə etdikləri üçün Soyuq müharibədə Üçüncü dünya döyüş sahələri oldular.

Terminin mənşəyi

İkinci Dünya müharibəsinin sonunda ingilis yazıçı Corc Oruell 19 oktyabr 1945-ci ildə İngilis Tribunası qəzetində yayımlanan "Siz və Atom Bombası" adlı məqaləsində ümumi bir termin olaraq Soyuq müharibə sözündən istifadə etdi. Nüvə müharibəsi təhlükəsinin kölgəsində yaşayan bir dünyanı misal gətirən Corc Oruell Ceyms Burnhamın qütblü bir dünyaya dair proqnozlarına baxaraq yazırdı:

Dünyaya bütövlükdə baxdıqda, on illərlə sürüşmə anarxiyaya deyil. Ceyms Burnhamın nəzəriyyəsi çox müzakirə edildi, lakin hələ də az adam onun ideoloji təsirlərini - yəni dünyagörüşü, inanc növləri və sosial quruluşu, ehtimal ki, bir anda əlçatmaz bir vəziyyətdə hakim ola biləcəyini düşündü. qonşuları ilə daimi müharibə vəziyyətində idi.

10 mart 1946-cı il tarixli müşahidəçi Oruell, "Keçən dekabrdakı Moskva konfransından sonra Rusiya, İngiltərə və İngilis imperiyasına qarşı soyuq müharibə etməyə başladı.

Sovet İttifaqı və ABŞ arasında müharibədən sonrakı konkret geosiyasi qarşıdurmanı təsvir etmək üçün terminin ilk istifadəsi Demokratik prezidentlərin nüfuzlu məsləhətçisi Bernard Baruchun 16 aprel 1947-ci il tarixli nitqində gəldi. Jurnalist Herbert Bayard tərəfindən yazılan nitq, "Aldanmasın: biz bu gün soyuq müharibənin ortasındayıq" . Qəzet köşə yazarı Valter Lippmann "Soyuq müharibə" adlı kitabı ilə geniş valyuta termini verdi. Terminin mənbəyi haqqında 1947-ci ildə soruşulduqda, Lippmann bunu 1930-cu illərdən etibarən bir fransız termini ilə izlədi.

İki nəhəng dövlət arasında qarşılıqlı fəaliyyətdəki konfliktin xarakteri qlobal liderliyi ələ keçirməklə bağlı idi. Hər iki dövlət beynəlxalq aləmdə təhlükəsizliyi və ekoloji sahələrdə söz sahibi olmaq istəyirdi. Moskvanı və Vaşinqtonu praktiki olaraq eyni ölçüdə “hegemonizm”də günahlandırmaq olardı. Bunu başa düşən hər iki dövlətin elitası rəqibini ən qəddar addımlarda günahlandırır, öz ekspansionizmini ört-basdır etməyə çalışır. 1970-ci illərdə ABŞ beynəlxalq münasibətlərdə təmkinlilik göstərirdisə (Vyetnam sindromundan sonra), 80-ci illərdə liderlik uğrunda ənənvi mübrarizə üsullarına qayıtdı. İdeoloji sahədə SSRİ və ABŞ öz məqsədlərini müxtəlif formada həyata keçirirdilər. Sovet İttifaqı “dünya inqilabı” konsepsiyasından çoxdan uzaqlaşmışdı, ancaq “sosialist beynəlmiləlçiliyi” və “sosial və milli azadlıq uğrunda mübarizə aparan xalqlarla həmrəylik” ideyası hələ yaşayırdı. Bu SSRİ-yə dünyanın müxtəlif regionlarında hər hansı ölkənin daxili işlərinə müdaxilə etməyə bəhanə yaradırdı. Sovet rəhbərliyi “kapitalizmin daxildən dağılması” prinsiplərindən də sakitcə uzaqlaşmışdı. Qərbi Avropa ölkələrinin kommunist partiyaları SSRİ-yə əvvəlki tək etimad göstərmirdilər.

Arxa plan

Rus inqilabı

Tarixçilərin əksəriyyəti Soyuq müharibənin başlanğıcını II Dünya müharibəsindən dərhal sonrakı dövrə təsadüf etsə də, digərləri bunun Rusiyada 1917-ci ildə Bolşeviklərin hakimiyyətə gəldiyi Oktyabr inqilabından başladığını iddia edirlər. Birinci Dünya müharibəsində İngiltərə, Fransa və Rusiya imperiyaları əvvəlcədən Müttəfiq Dövlətləri əhatə etdilər və ABŞ 1917-ci ilin martında onlara qoşuldu. Müttəfiqlər bütün Rusiyaya qarşı iqtisadi blokada ilə cavab verdilər. 1918-ci il martın əvvəlində Sovetlər, müharibəyə qarşı xalqın iyrənc dalğasını izlədi və Brest-Litovsk müqaviləsi ilə Almaniyanın sərt sülh şərtlərini qəbul etdi. Bəzi müttəfiqlərin nəzərinə görə, Rusiya indi Almaniyanın Qərb cəbhəsi üçün bir milyon alman əsgərini azad etməklə müharibəyə qalib gəlməsinə kömək etdi və "Rusiyanın çox miqdarda ərzaq təchizatı, sənaye bazası, yanacaq təchizatı və Qərbi Avropa ilə əlaqədən imtina edərək". Tarixçi Spenser Takerə görə, Müttəfiqlər hiss etdilər: “Müqavilə Müttəfiqlərin son xəyanəti idi və Soyuq müharibə üçün toxum səpdi. Brest-Litovsk ilə Almaniyanın Şərqi Avropadakı hökmranlığının reallığa çevriləcəyi ilə qorxuduldu və müttəfiqlər indi hərbi müdaxilə haqqında ciddi düşünməyə başladılar "və bolşeviklərə qarşı" iqtisadi müharibələrini "başladılar. Bəzi bolşeviklər gördülər. Rusiya yalnız ilk addım olaraq, hər bir qərb ölkəsində kapitalizmə qarşı inqilablar etməyi planlaşdırırdı, lakin Almaniya ilə barış ehtiyacı Sovet lideri Vladimir Lenini bu mövqedən uzaqlaşdırdı.

1918-ci ildə İngiltərə anti-bolşevik "Ağ" əks-inqilabçılara dəstək vermək üçün pul və bəzi qüvvələr göndərdi. Bu siyasəti müharibə əleyhinə olan antikommunizm müharibə naziri Vinston Çörçill aparırdı. Fransa, YaponiyaABŞ da Almaniyanın qazanc əldə etməməsi üçün qüvvələr göndərdi. Buna baxmayaraq, bolşeviklər bütün müxalifəti məğlub edərək Rusiyanı, eləcə də Ukrayna, Gürcüstan, ErmənistanAzərbaycan kimi parçalanan vilayətləri tam nəzarətə götürdülər.

Sovet Rusiyası beynəlxalq diplomatiyada təcrid olundu. Vladimir Lenin Sovet İttifaqının "düşmən kapitalist mühasirəsi" ilə əhatə olunduğunu bildirdi və diplomatiyaya Sovet düşmənlərinin bölünməməsi üçün bir silah kimi baxdı. Komintern adlı qardaş inqilablarını dünyada tanıtmaq üçün bir təşkilat qurdu. Hər yerdə uğursuz oldu; Almaniya, Bavariya və Macarıstanda inqilablar başlatmaq istəyəndə əzildi. Uğursuzluqlar Moskvanın daxili dönüşünə səbəb oldu və İngiltərə və digər böyük ölkələr - ABŞ-dan başqa - iş gördü və bəzən yeni Sovet İttifaqını tanıdı.1933-cü ilə qədər köhnə kommunist təhdidləri qorxuları azaldı və Amerika iş birliyi, qəzet redaktorları da diplomatik tanınmağa çağırdılar. Prezident Franklin D. Ruzvelt 1933-cü ilin noyabrında münasibətləri normallaşdırmaq üçün prezident səlahiyyətindən istifadə etdi. Ancaq Vaşinqton Moskvanın geri qaytarmaq istədiyi çar borcları ilə bağlı irəliləyiş olmadı. Genişləndirilmiş ticarətin gözləntiləri gerçək olmadı. Tarixçilər Justus D. Doeneke və Mark A.Stoler qeyd edirlər ki, "Hər iki xalq tezliklə bu razılaşmaya uğradı." Ruzvelt Viliyam Bullitt-in 1933-cü ildən 1936-cı ilə qədər səfir təyin etdi. Bullitt Sovet-Amerika münasibətlərinə böyük ümidlərlə Moskvaya gəldi. , lakin Sovet rəhbərliyinə olan baxışı daha yaxından yoxlanmağa səbəb oldu. İşlədiyi dövrün sonunda Bullitt Sovet hökumətinə açıq düşmən idi və ömrü boyu açıq-aşkar bir anti-kommunist olaraq qaldı.

1917-ci ilin əvvəllərində Rusiyada inqilabi demokratik hərəkat daha da gücləndi. "Rədd olsun müharibə!", "Rədd olsun çar!" şüarları altında tətillər bütün ölkəni bürüdü. Təkcə Petroqradda "Qanlı bazar" gününün 12-ci ildönümü münasibətilə 9 yanvarda keçirilən tətildə 150 min adam iştirak etmişdi.

Bütün bu etiraz çıxışları göstərirdi ki, Rusiyada artıq ümummilli böhran ən yüksək səviyyəsinə çatıb. Artıq çarizm ilə sazişə girməyə çalışan burjua dairələri də çarın və onun hökumətinin qətiyyətsiz hərəkətlərindən narazılığa başlamışdılar. Dövlət Dumasının sədri M.V.Rodzyankonun Dumanın səlahiyyətini uzatmaq və hökumətin heyətində dəyişikliklər etmək barədəki 1917-ci il fevralın 10-dakı xahişinə cavab olaraq fevralın 13-də çar II Nikolay Dövlət Dumasının buraxılması haqqında fərman imzaladı (Fərman fevralın 26-da elan edilmişdi).

1917-ci il fevralın ortalarında böhran daha da dərinləşdi. Fevralın 14-də Petroqradda "Rədd olsun müharibə!", "Rədd olsun çar hökuməti", "Yaşasın ikinci rus inqilabı" şüarları altında böyük tətil keçirildi. Bundan 10 gün sonra, fevralın 24-də tətil kütləvi xarakter aldı. Həmin gün təkcə Petroqradda tətilçilərin sayı 200 mindən çox idi. Hətta fevralın 25-də bir sıra müəssisələrdə fəhlələr Petroqrad Sovetinə nümayəndələr seçdilər. Tətil ümumsiyasi tətilə çevrildi. Bəzi yerlərdə polis ilə toqquşmalar da baş verdi. Bolşeviklər 1917-ci ilin noyabrında Rusiyada hakimiyyəti ələ keçirtdi. O zamanki vəziyyətə nəzər salsaq görərik ki, 1917 - ci ildə ki Antanta ittifaqında müharibənin sona qədər davam etdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul olunduşdu. Bu zaman Rusiya ve Fransa isə gizli olaraq Almaniya ilə sərhədlərini müstəqil şəkildə bölməyə qərara gəldilər. Müvəqqəti Hökumət dövründə nazir bəyan etdi ki, bu müharibə almanlar üzərində qələbə ilə yekunlaşmayana qədər davam etməlidir. Ümumiyyətlə isə Rusiya o dövrdə çar Sazanovun hakimiyyətindəki siyasətə bənzər siyasət aparırdı. Daha bir maraqlı məsələlərdən biri ondan ibarətdir ki, Rusiya daxildə baş verən bu natarazlıqlar səbəbi ilə tərəfdaşlarından Almaniya üçün nəzərdə tutulan əməliyyatları bir neçə aylıq gecikdirməyi xahiş etsə də, İngiltərə və Fransanın təkidi Almanların şərq sərhədlərində xeyli üstünlük əldə etmələrinə gətirib çıxardı. Bu ölkənin həm daxili həm də xarici vəziyyətini daha da pisləşdirdi.

Bu sovet hakimiyyətinin ilk qərarı Sülh və Torpaq haqqında qanun olmuşdu. Bu qanunla bütün mülkədarların torpaqları müsadirə edilib kəndlilərə paylandı. Onun sosialistik ideyalarına əsasən fəhlə və kəndli cəmiyyətin əsas təbəqəsini təşkil edirdi. Varlı mülkədarlara isə xalq düşməni imici verilmişdi.

II Dünya Müharibəsinin başlanğıcı

1930-cu illərin sonlarında Stalin Xarici İşlər Naziri Maksim Litvinovla birlikdə faşizmə qarşı çıxmaq üçün kapitalist partiyaları və hökumətləri ilə xalq cəbhələrini təbliğ etmək üçün çalışmışdı. Qərb dövlətləri bunun əvəzinə nasist Almaniyası ilə görüşməyi seçəndə Sovetlər qəzəbləndilər. 1939-cu ilin martında İngiltərəFransa, SSRİ ilə məsləhətləşmədən Hitlerə Münhen sazişində Çexoslovakiyanın böyük bir hissəsini nəzarət etdilər. Bununlada Münhen sazişi Qərbin liberal-demokrat dövlətlərinin təcavüzkarı "sakitləşdirmək", "şirnikləndirmək" və "qarışmamaq" siyasətlərinə parlaq nümunə idi. Onlar Çexoslovakiyanı parçalamaq qərarını qəbul etdilər, bu ölkənin rəyini soruşmadan, hətta onun nümayəndəsini belə konfransa dəvət etmədən Sudet vilayətini Almaniyaya güzəştə getmək sazişini imzaladılar.

"Münhen siyasəti" nəticəsində Mərkəzi Avropada vəziyyət kökündən dəyişdi. Almaniya strateji mövqeyini xeyli möhkəmləndirdi. Fransa və Böyük Britaniya isə beynəlxalq mövqelərini zəiflətdilər. Rusiya sərhədlərində də təcavüzkar bir Yaponiya ilə qarşılaşan Stalin istiqamətləri dəyişdirdi və Litvinovu Almaniya ilə daha yaxın münasibətlər quran Vyaçeslav Molotovla əvəz etdi.

Molotov-Ribbentrop paktıAlman-Sovet sərhəd müqaviləsi imzalandıqdan sonra Sovet İttifaqı Baltikyanı ölkələri - Estoniya, LatviyaLitvanı sovet qoşunlarının öz ölkələrində yerləşdirməsinə icazə verdi. Finlandiya ərazi tələblərini rədd edərək 1939-cu ilin noyabrında Sovet işğalını istədi. Yaranan Qış müharibəsi 1940-cı ilin martında Fin güzəştləri ilə başa çatdı. Sovet İttifaqının Finlandiyaya hücumunu Almanların tərəfində müharibəyə girməyinə nisbət olaraq qiymətləndirən İngiltərəFransa SSRİ-nin Millətlər Liqasından qovulmasını dəstəkləyərək Sovet işğalına cavab verdi.

1940-cı ilin iyun ayında Sovet İttifaqı Estoniya, LatviyaLitvanı zorla ilhaq etdi. Bununla yanaşı, mübahisəli Rumıniya Bessarabia, Şimali Bukovina və Hertza bölgələrini ələ keçirdi. Lakin Alman ordusu 1941-ci ilin iyun ayında Barbarossa Əməliyyatında Sovet İttifaqını istila etdikdən və 1941-ci ilin dekabrında ABŞ-a müharibə elan etdikdən sonra Sovet İttifaqı və Müttəfiq güclər birlikdə Almaniyaya qarşı mübarizə apardılar. İngiltərə rəsmi bir ittifaq imzaladı və ABŞ qeyri-rəsmi bir razılaşma etdi. Müharibə illərində Birləşmiş Ştatlar Lend-Lizinq Proqramı vasitəsi ilə İngiltərə, Sovet İttifaqı və digər müttəfiq xalqları təmin etdi. Lakin, Stalin çox şübhəli olaraq qaldı və ingilislərin və amerikalıların Sovetlərin Almaniyaya qarşı apardığı mübarizənin baş verməsini təmin etmək üçün qəsd etdiklərinə inanırdı. Bu görüşə görə, Qərb müttəfiqləri son anda addım atmaq və barışıq nizamını formalaşdırmaq üçün ikinci anti-Alman cəbhəsinin açılmasını qəsdən təxirə saldılar. Beləliklə, Sovet İttifaqının Qərb haqqında təsəvvürü Müttəfiq güclər arasında güclü gərginlik və düşmənçilik yaratdı.

II Dünya Müharibəsinin sonu (1945-1947)

Müharibədən sonrakı Avropa ilə əlaqədar müharibə konfransları

Müttəfiqlər müharibənin ardınca Avropa xəritəsinin necə görünməsi və sərhədlərin necə çəkiləcəyi ilə bağlı fikir ayrılığı yaratdı. Hər bir tərəf müharibədən sonrakı təhlükəsizliyin qurulması və saxlanması ilə bağlı fərqli fikirlər səsləndirdi. Bəzi alimlər iddia edirlər ki, bütün Qərb müttəfiqləri, demokratik hökumətlərin mümkün qədər geniş qurulduğu bir təhlükəsizlik sistemini istədilər, ölkələrə beynəlxalq təşkilatlar vasitəsi ilə fikir ayrılıqlarını sülh yolu ilə həll etmələrinə icazə verdilər. Digərləri qeyd edir ki, Atlantik gücləri müharibədən sonrakı dünyaya dair fikirlərini bölüşdülər. Ruzveltin hədəfləri - həm Avropa, həm də Asiyada hərbi qələbə, İngilis İmperiyası üzərində qlobal Amerika iqtisadi üstünlüyünə nail olmaq və dünya bir sülh təşkilatının yaradılması - əsasən Aralıq dənizi üzərində nəzarəti təmin etmək və mərkəzləşdirmək olan Çörçilldən daha qlobal idi.

1945-ci ilin fevralında Yaltada "Böyük üçlüyün" dövlət başçılarının (Çörçill, RuzveltStalin) yeni görüşü keçirildi. Krım konfransı adını almış bu konfransda qərara alındı ki, Almaniya danışıqsız təslim olmalı və ərazisi işğal edilməlidir. SSRİ, ABŞBöyük Britaniyadan başqa Fransaya da işğal zonası verilməlidir.

Almaniyadan təzminat alınmasının vacibliyi də qeyd olundu. Belə ki, konfrans qərara aldı ki, Almaniya 20 milyard dollar təzminat ödəməlidir və bunun da, 10 milyard dolları SSRİ-yə çatmalı idi. Konfransda SSRİ qərb sərhədlərinin tanınmasına nail oldu. Bununla yanaşı, SSRİ Almaniya ilə müharibə qurtarandan 2-3 ay sonra Yaponiyaya qarşı müharibəyə başlamaq barədə götürmüş olduğu öhdəliyə sadiq qaldı. İosif Stalin bunun müqabilində Cənubi Saxalin, Kuril adaları, Mancuriyada Cənub-Şərqi Çin dəmir yolu və Port-Arturun SSRİ-yə verilməsini tələb etdi. Konfransda Azad edilmiş Avropa haqqında bəyannamədə qeyd edildi ki,Todd, Allan. History for the IB Diploma Paper 3 The Soviet Union and Post-Soviet Russia (1924–2000). Cambridge University Press. səh. 105–111. qitə xalqlarının arzularına uyğun demokratik təsisatlar qurmasına təminat veriləcəkdir. Konfransda gələcək Birləşmiş Millətlər Təşkilatının iş qaydaları müəyyənləşdirildi. Yalta konfransının qərarlarının təsdiqi 1945-ci ilin 17 iyul-2 avqustda keçirilmiş Potsdam konfransının qərarları oldu.

Sovet İttifaqı sərhəd bölgələrindəki ölkələrin daxili işlərinə hakim olmağa çalışırdı. Müharibə illərində Stalin müxtəlif ölkələrin kommunistləri üçün xüsusi təlim mərkəzləri yaratmışdı ki, Qırmızı Ordunun nəzarəti altına düşən kimi Moskvaya sadiq gizli polis qüvvələri yaratsınlar. Sovet agentləri mediaya, xüsusən radioya nəzarəti ələ aldı; tez bir zamanda gənc qruplardan tutmuş məktəblərə, kilsələrə və rəqib siyasi partiyalara qədər bütün müstəqil vətəndaş institutlarına təcavüz etdilər və sonra qadağan etdilər.

RuzveltÇörçill arasındakı anlaşılmazlıq Sovetlər ilə bir neçə ayrı sövdələşməyə səbəb oldu. 1944-cü ilin oktyabrında Çörçil Moskvaya getdi və Balkanları RumıniyaBolqarıstandan üstünlüyü və Yunanıstan üzərində Cörçill kartet blanklarını da daxil olmaqla Balkanları təsir dairəsinə bölmək üçün "faiz sazişi"ni təklif etdi. 1945-ci ilin fevral ayında Yalta konfransında Ruzvelt Asiya ilə əlaqədar Stalinlə ayrı bir müqavilə imzaladı və Polşaya və Təmas məsələlərinə görə Çörçillə dəstək olmaqdan imtina etdi.

Potsdam konfransı və Yaponiyanın təslim olması

 
Clement Attlee, Harry S. Truman və Cozef Stalin, Potsdam konfransında, 1945-ci il

17 iyul–2 avqust 1945-ci ildə Almaniyanın Potsdam şəhərində keçirilmiş ikinci dünya müharibəsinə dair konfrans. Almaniyanın təslim olmasından sonra iyulun sonlarında başlayan Potsdam konfransında Almaniyanın və Mərkəzi və Şərqi Avropanın qalan inkişafı ilə bağlı ciddi fikir ayrılıqları ortaya çıxdı. 1945-ci ilin iyulun 17-dən avqustun 2dək Berlin yaxınlığında yerləşən Potsdamda "böyük üçlüyün" növbəti görüşü keçirildi. SSRİ-dən İosif Stalin, Böyük Britaniyadan Klement Ettli, ABŞ-dan Harri Trumen bu konfransda iştirak edirdi. Konfransın əsas məqsədi Almaniyaya münasibətdə müttəfiqlərin siyasətini müəyyənləşdirmək idi. Almaniya ərazisi SSRİ, Böyük Britaniya, ABŞFransa işğal zonalarına bölündü. Ələ keçmiş faşist rəhbərləri beynəlxalq tribunala verildi. Ölkənin paytaxtı Berlin də 4 zonaya bölündü. Konfransda Almaniyanın dövlət sərhədləri müəyyənləşdirildi. Almaniya öz ərazisinin 4/1-ni itirdi. Almaniyadan alınacaq təzminatın miqdarı 20 milyard $ müəyyən edildi. Onun 50%-i SSRİ-yə çatmalı idi.

Bu konfransda ABŞ İngiltərəni atom bombası layihəsinə dəvət etdi, lakin Sovet İttifaqından gizli saxladı. Stalin amerikalıların atom bombası üzərində işlədiyindən xəbərdar idi və o, xəbərə sakit reaksiya verdi. Potsdam konfransı başa çatdıqdan bir həftə sonra ABŞ Hirosima və Naqasakini bombaladı. Hücumlardan qısa müddət sonra Truman Sovetlərə işğal olunmuş Yaponiyada real təsir imkanını təklif etdikdə ABŞ rəsmilərinə etiraz etdi. Bombaların faktiki olaraq atılmasından Stalin də qəzəbləndi, onları "üst-üstə düşmə" adlandırdı və "tarazlığın pozulduğunu ... Bu ola bilməz." Truman rəhbərliyi davam edən nüvə silahı proqramını Sovet İttifaqına beynəlxalq münasibətlərdə təzyiq göstərmək üçün istifadə etmək niyyətində idi.

Şərq blokunun yaranması

Şərq bloku, Kommunist bloku və ya Sosialist bloku — Soyuq Müharibə dövründə SSRİ tərəfindən marksizm və leninizmi dəstəkləyən dövlətləri aid etdirmək üçün termin. Baxmayaraq ki, SSRİ sovet blokunun qeyri rəsmi idarə edirdi, bir sıra sosialist dövlətlər (Yuqoslaviya, ÇinAlbaniya) 1975 - 1990-ci illərdə SSRİ ilə ideoloji və siyası qarşıdurmalar peyda olmuşdur. ABŞ-da və ona ittifaq olan ölkələrdə sosialist blokuna aid ölkələri tez-tez kommunist ölkələri kimi də adlandırılar.

Almaniyadan azad edilmiş və Sovet silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmiş Mərkəzi və Şərqi Avropa əraziləri, peyk dövlətlərinə çevrilərək Şərq blokuna əlavə edildi:

Bayraq Respublikanın adı mövcud olma müddəti
  Sovet Sosialist Respublikalar İttifaqı (SSRİ) 1922—1991 illər.
  Monqol Xalq Respublikası (MXR) 1924—1992 illər
  Alban Sosialist Xalq Respublikası (ASXR) 1946—1992 illər.
  Bolqarıstan Xalq Respublikası (BXQ) 1946—1990 illər.
  Macar Xalq Respublikası (MCR) 1949—1989 illər.
  Almaniya Demokratik Respublikası (ADR) 1949—1990 illər.
  Polşa Xalq Respublikası (PXR) 1952—1989 illər.
  Rumın Sosialist Respublikası (RSR) 1947—1989 illər.
  Çexoslovakiya Sosialist Respublikası (ÇSSR) 1948—1990 illər.
  Yuqoslav Sosialist Federativ Respublikası (YSFR) 1945—1992 illər.
  Çin Xalq Respublikası (ÇXR)
  Vyetnam Sosialist Respublikası (VSR)
  Koreya Xalq Demokratik Respublikası (KXDR)
  Kuba Respublikası (KR)
  Laos Xalq Demokratik Respublikası (LXDR)

Blokda yaranan sovet rejimi təkcə sovet komandanlığının iqtisadiyyatını inkişaf etdirmədi, həm də İosif Stalinin və sovet gizli polisinin həm real, həm də potensial müxalifəti yatırtmaq üçün tətbiq etdiyi qəddar metodları tətbiq etdi.Asiyada, Qırmızı Ordu, müharibənin son ayında Mançuriyanı üstələdi və 38-ci paralelin şimalında yerləşən Koreyanın geniş ərazisini işğal etməyə başladı. Şərq bloku üzərində Stalinin nəzarətini gücləndirmək məqsədi ilə Lavrentiy Beriyanın başçılıq etdiyi Daxili İşlər Xalq Komissarlığı (NKVD), Blokda anti-kommunist müqavimətini ləğv etməli olan sovet tipli gizli polis sistemlərinin qurulmasına nəzarət etdi. Blokda kiçik bir müstəqillik qarışıqlıqları ortaya çıxdıqda, Stalinin strategiyası müharibədən qabaqkı rəqiblərlə işləmək strategiyasına uyğun gəldi: onlar hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı, mühakimə olundu, həbs edildi və bir sıra hallarda edam edildi.

İngiltərənin Baş naziri Vinston Çörçill, müharibənin sonunda Avropada yerləşdirilən sovet qüvvələrinin çoxluğunu və Sovet lideri İosif Stalinin etibarsız olduğu düşüncəsini nəzərə alsaq, Qərbi Avropa üçün Sovet təhlükəsi mövcud olduğundan narahat idi. II Dünya müharibəsindən sonra ABŞ rəsmiləri Qərbi Avropa liderlərinə Qladio Əməliyyatına çevrilən Qərb blokunda dağılmağın qarşısını almaq üçün öz gizli təhlükəsizlik qüvvələrini yaratmağa rəhbərlik etdilər.

Zərər və Trumen doktrinası

Harri Trumen tərəfindən İkinci Dünya Müharibəsindən sonra irəli sürülmüş xarici siyasət proqramı. İlk dəfə 12 mart 1947-ci ildə bəyan edilib. Əsas mahiyyəti Sovet İttifaqının dünya üzrə ifəallığının dayandırılmasıdır. Doktrina dünyanın siyasi-iqtisadi birliyinin təmin edilməsi vəzifəsini qarşıya qoyur.ABŞ prezidenti Trumenin müşayiəti ilə Çerçil 1946-cl il martın 5-də Fulton şəhərində Vestminster kollecində nitq söylədi. O, dünya dövlətlərini yeni dünya müharibəsi təhlükəsi gözlədiyini və bu təhlükənin əsas səbəbkarının SSRİ olduğunu bəyan etdi. Çerçil SSRİ-yə qarşı ən qəddar siyasətin yeridilməsinə çağırdı, SSRİ-yə qarşı böyük dövlətlərindən ibarət ittifaqın yaradılmasını təklif etdi.

Çerçilin Fultondakı nitqinin nəticələri dərin idi. 1946-cı ilin ikinci yarısından ingilis-amerikan danışıqları başladı. Bu danışıqlar, əsasən, Yunanıstan və Türkiyənin taleyi məsələlərinin müzakirəsinə yönəldi. Trumen 1946-cı il martın 12-də Yunanıstan və Türkiyəyə yardım edilməsi müraciəti ilə çıxış etdi. Trumenin müraciətində Yunanıstan və Türkiyə kommunist təhlükəsi altında olan dövlətlər hesab edildi. Bunu aradan qaldırmaq üçün 400 mln. dollar həcmində amerikan yardımı ayrıldı. Bu vəsait Yunanıstan və Türkiyənin ABŞ-ın müttəfiqinə çevrilməsi məqsədini güdürdü.

Konqres prezidentin təklifini qəbul etdi. TürkiyəYunanıstana ABŞ-ın hərbi ehtiyatlarından göndərildi. SSRİ-nin Türkiyəyə böhtanlar atması və ərazi iddiaları irəli sürməsi Türkiyəni ABŞ-la daha da yaxınlaşdırdı. Amerikan hərbçiləri Yunanıstan və Türkiyədə hərbi bazalar yaratdı. Bu bazalar Yaxın və Orta Şərqdə kommunist təhlükəsinin yayılmasının qarşısını alaraq bu regiondakı dövlətlərin təhlükəsizliyini qorudu. Trumen doktrinası Qafqaza qədərki ərazini də əhatə edirdi. Bu doktrina regionda ABŞ maraqlarını qorudu.

Trumen doktrinası diplomatiya və beynəlxalq münasibətlər tarixində yeni mərhələnin başlanğıcını qoydu. Bu mərhələ tezliklə - “soyuq müharibə” adlandırıldı.

Dəmir Pərdə, İran, Türkiyə və Yunanıstan

1946-cı il fevralın sonlarında George F. Kennan'ın Moskvadan Vaşinqtona qədər çəkdiyi "Uzun Telegram", ABŞ hökumətinin Sovet İttifaqına qarşı getdikcə sərt xəttini ortaya qoydu. Truman Administrasiyası Stalinin Avropa və İranla bağlı verdiyi vədlərə görə teleqramı qəbul etdi. II Dünya Müharibəsi Anglo-Sovet işğalından sonra ölkə uzaq şimalda Qırmızı Ordu və cənubda İngilislər tərəfindən işğal edildi. İrandan ABŞ və İngilislər Sovet İttifaqını təchiz etmək üçün istifadə etdilər və müttəfiqlər hərbi əməliyyatların dayandırılmasından sonra altı ay ərzində İrandan çəkilməyə razı oldular. Lakin bu son tarix gələndə Sovetlər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Kürd Mahabad Respublikası rəhbərliyi altında İranda qaldılar. Bir qədər sonra, 5 mart tarixində, İngiltərənin keçmiş baş naziri Vinston Çörçill, Missuri ştatının Fulton şəhərində məşhur "Dəmir pərdə" nitqini söylədi. Çıxış, Avropanı "Baltikdəki Stettindən Adriatikdəki Trieste" ə bölən "dəmir pərdə" qurmaqda ittiham etdiyi Sovetlərə qarşı Anglo-Amerika birliyinə çağırıldı.Vinston Çörçillin Vestminster kollecində 1946-cı ilin 5 martında Fulton çıxışında etdiyi nitqdə "dəmir pərdə" termini, Şərqi Avropa üzərindəki Sovet dominantlığı kontekstində istifadə edilmişdi:

Baltikdə Şetsindən Adriatikdə Triestə "dəmir pərdə" qitəni bölür. Bu xətt ilə MərkəziŞərqi Avropanın qədim dövlətlərinin bütün paytaxtları uzanır. Varşava, Berlin, Praqa, Vyana, Budapeşt, Belqrad, BuxarestSofiya; bu məşhur şəhərlərin hamısı və insanları, mənim Sovet zonası adlandırmalı olduğum yerdədir və hamısı təbəədir, yalnız Sovet təsiri deyil, bəzi hallarda Moskvanın nəzarəti artır.

Çörçillin "dəmir pərdə" barəsində coğrafi təsviri, AlmaniyaAvstriyanın Sovet işğalı zonalarında BerlinVyana şəhərləri yerləşdiyinə görə ikimənalı idi, sonra ABŞ, Böyük Britaniya, FransaSovet işğalı zonalarına bölündü, lakin Sovet təsiri altında olan ərazilərdə yerləşdiyindən blokadaya düşmüşdü. Lakin, Çörçill Oder-Neyse xəttinin şərq hissəsində yerləşən Şetsin şəhərini "dəmir pərdə"nin Baltikdəki dayanacağı kimi qələmə vermişdi.

Çörçillin Fulton çıxışı, SSRİ-nin tənqidinə məruz qalmışdı. ABŞSSRİ əməkdaşlığı iflasa uğradı və sonra ABŞ prezidenti Harri Trumen anti-kommunizm xətti siyasətini tətbiq etməyə başladı. Sonra bu ifadə məşhur oldu və Qərb ölkələrində anti-Sovet İttifaqı təbliğat termini kimi istifadə edildi.

Dəmir pərdə, ideoloji münaqişə idi və fiziki sərhəd, 1945-ci ildə İkinci dünya müharibəsinin sonundan 1991-ci ildə Soyuq müharibənin bitiminə qədər Avropanı 2 ayrı əraziyə bölürdü. Termin, SSRİ-nin özünü və peyk dövlətlərinin qərblə və sovetlərin nəzarətində olmayan ərazilərlə açıq əlaqədən məhrum etmək səylərini simvolizə edirdi. Dəmir pərdənin şərq hissəsində olan ölkələr, SSRİ-nin təsirində olan ölkələr idi. Dəmir pərdənin digər hissəsindəki dövlətlər isə özlərinin beynəlxalq iqtisadi və hərbi ittifaqlarını inkişaf etdirmişdi:

Dəmir pərdə, əsasən qitənin mərkəzində Avropa ölkələri arasında sərhəd müdafiələri formasını götürdü. Ən diqqətəlayiq sərhəd, Berlin divarı və bütünlüklə dəmir pərdənin simvolu kimi xidmət edən Çekpoynt Çarli ilə idi. Çörçill, "dəmir pərdə" terminini ABŞ prezidenti Harri Trumenə göndərdiyi 12 may 1945-ci il teleqramında işlətmişdir. 4 iyun 1945-ci ildə də bir teleqramla bu sözləri təkrarlamışdı.

Amerikan mətbuatında ilk dəfə olaraq "dəmir pərdə" ifadəsinə rəy, 23 iyul 1945-ci il tarixində The New York Times qəzetində K.L. Sulzberger tərəfindən verilmiş məlumatda istifadə edilmişdi. O, termini xorvat siyasətçi Vladko Maçek tərəfindən işlədilərkən eşitmişdi.

Marşal planı və Çexoslovakiya dövlət çevrilişi

 
Marşal planı Qərbi Avropaya kömək üçün istifadə olunan etiket

1947-ci il iyunun 5-də dövlət katibi Corc Marşall (George C. Marshall) özünün Harvard Universitetindəki çıxışında sonradan "Marşall planı" kimi məşhurlaşan planın konturlarını cızdı.

Müharibənin səfalətini yaşamış Avropa çox ağır bir qışdan çıxmışdı. Avropa ölkələrində dönərli valyutaya satıla bilən mallar yox dərəcəsində idi, əlavə olaraq bu ölkələrin çoxundakı sosial-demokratik iqtidarlar liberal fikirli iqtisadçıların irəli sürdükləri ağrıverici bərpa tədbirlərini qəbul etmək niyyətində deyildilər. Əlbəttə, humanitar sahədə islahatlar həyata keçirməklə yanaşı, kommunizmin qərbə doğru yürüşünün qabağını alan əks addımlara ehtiyac duyulurdu.

Belə bir anda Birləşmiş Ştatlar Avropa dövlətlərinə 20 milyard dollarlıq yardım təklif etdi . Ancaq bir şərtlə ki, Avropa dövlətləri bu yardımdan istifadəni çevik, planlı, həm də müştərək şəkildə həyata keçirsinlər. Avropa dövlətləri ilk dəfə idi ki, bir-biri ilə sıx şəkildə əməkdaşlıq qurmaqla, vahid iqtisadi qurum kimi fəaliyyət göstərəcəkdilər. Marşall həm də Sovet İttifaqına, eləcə də onun Şərqi Avropadakı müttəfiqlərinə də yardım təklif etdi. Fəqət, Stalin bu proqramı bir fənd kimi qəbul edərək bu yardımdan boyun qaçırdı. Stalinin mənfi cavabı ola bilsin bu planın Konqresdə qəbul olunmağında həlledici əhəmiyyət daşıdı.

Qeyd etmək lazımdır ki, Marşall planı amerikan iqtisadiyyatına da xeyir gətirdi. Çünki Avropa dövlətlərinə yardım şəklində ayrılan pullar məhz Birləşmiş Ştatlarda istehsal olunan məhsulların alınmasına xərclənməliydi və həmin məhsullar amerikan ticarət gəmilərində Atlantik okeanın o tayından bu tayına daşınmalı idi. Bu plan həqiqətən öz işini gördü. Artıq 1953-cü ilə qədər Birləşmiş Ştatlar Avropa iqtisadiyyatına 13 milyard dollar köçürmüşdü, elə bununla da Avropa iqtisadiyyatı doğrudan da dirçəlmiş oldu. Bundan əlavə, həmin proqram Qərbi Almaniyanı da əhatə edirdi ki, ölkənin qərb hissəsi yenidən Avropa işbirliyinə qatılmış oldu. (Planda yalnız iqtisadi yardım nəzərdə tutulmuşdu. Koreya müharibəsi qurtarana qədər hərbi sahədə yardım göstərilmirdi).

Avropanın bərpasından əlavə Marşall planı başqa bir Şuman planını da həyata keçirməyə imkan qazandırdı. Şuman planının nəticəsində öncə "Avroatom", "Kömür və polad birliyi" sonradan isə "Ümumi bazar" yaranmış oldu. Beləliklə, Şuman planı Avropanı inkişaf etdirərək sonradan onun iqtisadi-siyasi cəhətdən tərəqqisinə və birliyinə zəmin yaratdı.

Marşall planı xarici siyasətimizi xeyirxah və səxavətli görmək istəyənləri, həm də dünyanın reallıqlarından baş çıxaranları xeyli razı saldı; bu plan çox acların qarnını doyurdu, evsiz-eşiksizlərə yurd-yuva bəxş elədi. Ən başlıcası isə, Avropanı dirçəltməklə, kommunizmin qabağına keçilməz bir sədd çəkdi.

Centlmenlər, mən deməsəm də, sizə aydındır ki, dünyada vəziyyət son dərəcə gərgindir. Hər bir ağlı başında olan adam bunu hiss eləyir, duyur. Bir tərəfdən də, mətbuatın, radionun xalqa təqdim etdiyi saysız-hesabsız faktlar məsələni daha da qəlizləşdirir. Hər hansı insanın vəziyyətdən baş çıxarmağı əngələ düşür.

Düzdür, ölkəmizin insanları bədbəxtliyə düçar olmuş bölgələrdən çox uzaqdadır. Və əziyyət çəkən, iztirab içində çırpınan xalqların əhvalını başa düşmək bizlər üçün çətindir. Çoxumuzdan ötrü özgə dövlətlərdə yaşayanların fikrini-zikrini öz ölkələri, eləcə də dünya barədə niyyətlərini anlamaq mürəkkəbdir.

Avropada insan itkisini, dağılan şəhərləri, fabrikləri, şaxtaları, dəmir yollarını bərpa etmək üçün sərf olunan vəsait məqsədəuyğun şəkildə xərclənib. Ancaq son aylar məlum olub ki, Bütöv Avropa iqtisadi sisteminin bərpası göz önündəki dağıntıları bərpa etməkdən daha çətindir. Son on il ərzində Avropada yaşamaq hər adamın hünəri deyil. Bundan əlavə, total şəkildə aparılan silahlanma da bütün dövlət iqtisadiyyatının hər bir sahəsinə nüfuz edib. Avadanlıq sarıdan hər şey sınıq-salxaq vəziyyətdədir, yaxud da tamamilə köhnəlib. Faşist rejiminin dağıdıcı təzyiqi altında işləmək məcburiyyətində qalan hər bir müəssisə alman hərbi maşınına tabe edilmişdi. Əvvəlki kommersiya əlaqələri, şəxsi mülkiyyətlər, banklar, sığorta, eləcə də gəmiçilik şirkətləri müflis olduğundan, ya da milliləşdirildiyindən tamamilə öz fəaliyyətlərini dayandırıblar, yaxud da sadəcə olaraq, yararsız hala düşüblər. Ölkələrin çoxunda yerli pul vahidinə inam demək olar ki, itib. Müharibə dövründə Avropanın işgüzar qurumları tamamilə məhv edilib. Saydıqlarımın bərpası həm də ona görə gecikir ki, müharibədən iki il keçmiş olsa da, Almaniya və Avstriya ilə sülh danışıqları başa çatdırılmayıb. Və əgər bütün bu mürəkkəb problemlərin həlli üçün dərhal tədbir görülsə belə ümumi vəziyyətdən bəlli olur ki, Avropa iqtisadi strukturunu işlək hala salmaqdan ötrü bizim gümanımızdan daha çox zaman və qüvvə sərf olunasıdır.

Dediyimiz problemin başqa vacib cəhəti də var. Bəllidir ki, kənddəki fermerlər öz məhsullarını şəhər əhlinə məxsus digər çoxişlənən mallara dəyişmək üçün istehsal edirlər. Əslində, müasir tərəqqinin özülündə məhz həmin cür əmək bölgüsü dayanır. Hazırda isə bu sistem tamamilə yox olmaq təhlükəsi qarşısındadır. Belə ki, şəhər və şəhərətrafı müəssisələr kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən fermerlərlə dəyişmək üçün kifayət qədər mal ortaya çıxara bilmirlər. Xammal və yanacaq yoxa çıxıb. Maşın avadanlığı çatışmır, yaxud da yararsız haldadır. Fermer, kəndli satışda istədiyi malları tapmır. Beləliklə, onun öz məhsulunu satandan sonra qazandığı pul elə cibindəcə qalır, çünki istədiyi şeyi tapıb almaq mümkün deyil. Fermer belə təqdirdə məhsul əkib-becərdiyi tarlalara, sadəcə olaraq, əl gəzdirir onları mal-qara üçün örüş yerinə çevirir. Beləliklə, kəndli mal-qara üçün daha artıq yem istehsal etməyə məcbur olur, bununla da hər şeydən əvvəl özünü, öz ailəsini ərzaqla təmin edir. Əvəzində isə özünü və dediyimiz kimi ailəsini geyim-kecimlə, başqa çoxişlənən mallarla təmin etmək iqtidarında olmur. Eyni vəziyyət şəhər əhlinin də başına gəlir, yəni şəhərdə də nə doyunca yemək, nə də yanacaq tapılır. Belə olan təqdirdə, dövlət məcburdur ki, xarici valyuta ehtiyatlarından, kreditlərdən istifadə etsin və ölkədən qıraqda əhaliyə lazım olan ilk tələbat mallarını axtarsın. Bu proses ölkəni bərpa etmək üçün nəzərdə tutulan fondları müflisləşdirir. Belə bir vəziyyətə addımbaşı rast gəlirsən və bu vəziyyət heç də çıxış yolu sayıla bilməz. Məhsul dövriyyəsinə güvənən müasir əmək bölgü sistemi tamamilə dağılmaq ərəfəsindədir.

Həqiqət burasındadır ki, son 3-4 il ərzində Avropanın əcnəbi mallarına, xüsusilə də Amerika məhsullarına tələbatı o dərəcədə artıb ki, tələbat Avropanın bugünkü ödəmə qabiliyyətini qat-qat üstələyir. Bu minvalla, Avropanın əməlli-başlı əlavə yardıma ehtiyacı var, yoxsa çox dərin iqtisadi, sosial və siyasi böhrandan yan keçə bilməyəcək. Biz bu əlverişsiz dairəni sındırmalı, Avropa xalqlarının öz ölkələrində, eləcə də, bütövlükdə qitədə iqtisadi yüksəlişə nail olmaq ümidini yenidən doğrultmalıyıq. Fəhlə, ya fermer öz istehsal etdiyi məhsulu etibarlı bir pul vahidinə dəyişmək inamı ilə yaşamalı və bu yolda səylə çalışmalıdır.

İnsanların çarəsizliyi müxtəlif cür başıpozuqluq yaradar, eyni zamanda, dünyada gərəksiz effektlər doğura bilər. Ancaq Birləşmiş Ştatların iqtisadiyyatı üçün həmin hadisələrin sonluğu hamı üçün aydın olmalıdır. Buna görə də, Birləşmiş Ştatlar bütün planetin iqtisadi sağlamlığını bərpa etmək üçün əlindən gələni əsirgəməməlidir. Çünki bunsuz dünyanın əmin-amanlığı, eləcə də siyasi sabitliyi mümkün sayılmaz. Siyasətimiz hər hansı bir ölkəyə, ya doktrinə qarşı yönəlməyib. Biz yalnız aclığa, yoxsulluğa və çarəsizliyə çarə tapmağa çalışırıq. Siyasətimiz dünya iqtisadiyyatının bərpasına xidmət göstərir, bu isə, öz növbəsində, demokratik institutların varlığını mümkün edir. Yardımımız heç cürə yarımçıq olmamalıdır, çünki biz eyni vaxtda bir neçə böhranla üzləşmişik. Gələcəkdə dövlətimizin təqdim edəcəyi hər cürə kömək problemin adicə yumşalmasına deyil, onun kökündən həllinə can atmalıdır. Bərpa məsələsinə əl yetirmək istəyən hər hansı dövlət isə, mən əminəm ki, Birləşmiş Ştatlar tərəfindən başa düşüləcək, hərtərəfli rəğbət qazanacaqdır. Əksinə, başqa dövlətlərin iqtisadiyyatını dirçəltmək işinə pəl vurmaq niyyətində olan hər hansı dövlət qoy bizdən heç vaxt kömək ummasın. Hətta deyərdim ki, insan iztirablarını az qala əbədiləşdirmək istəyən, bundan siyasi, ya qeyri-faydalar götürmək iddiasında olan hər hansı bir hökumət, siyasi partiya, yaxud da qurumlar Birləşmiş Ştatlar tərəfindən özünün layiqli cavabını alacaqdır.

Ancaq belə görünür ki, Birləşmiş Ştatlar Avropanın bərpasına başlamazdan əvvəl, ilk növbədə Avropa ölkələrinin öz aralarında məxsusi razılıq yaranmalıdır. O razılıq mövcud şəraitə uyğun, həm də bizim dövlətin bu sahədə atdığı addımlara həmahəng səslənməlidir. Şübhəsiz ki, Avropa iqtisadiyyatını bərpa etmək barədə yalnız bizim hökumətimiz tərəfindən düşünülən proqram sərfəli, yeganə xeyirli proqram sayıla bilməz. Bu məsələ ilk növbədə avropalıların özlərinin işidir, yəni təşəbbüs də Avropa tərəfdən olmalıdır. Bizim ölkənin rolu isə avropalılara bu yöndə, yəni proqramın hazırlanmasında dəstək verməkdir. Belə bir proqram bütün Avropa dövlətləri ilə mümkün olmasa da, bəziləri ilə mütləq razılaşdırılmalıdır.

Birləşmiş Ştatların həyata keçirdiyi hər hansı siyasəti uğura yetirən amil – ortaya çıxan problemlərin həlli yolunda bizim xalqın məsələni bütün dərinliyi ilə dərk etməyindədir. Bu gün haqqında danışdığım çətinliklər xalqımızın uzaqgörənliyi, ölkəmizin öhdəsinə düşən müşkülləri çözə bilmək bacarığı nəticəsində vaxtında öz həllini tapacaq. Biz bu tarixi missiyamızı məğrurcasına başa düşür və anlayırıq.

Stalin Qərblə iqtisadi inteqrasiyanın Şərq Blok ölkələrinin Sovet nəzarətindən qaçmasına imkan verəcəyinə inanırdı və ABŞ-ın Avropaya tərəf yönəlmiş birləşməsini satın almağa çalışırdı. Buna görə Stalin Şərq Bloku ölkələrinə Marşal Planı yardımı almağa mane oldu. Sovet İttifaqının Sovet subsidiyaları və mərkəzi və şərqi Avropa ilə ticarəti cəlb etdiyi Marşal Planına alternativ olaraq, Molotov Planı (daha sonra 1949-cu ilin yanvarında Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası olaraq təsis edildi) olaraq tanındı. Stalin yenidən qurulan Almaniyadan qorxurdu; Müharibədən sonrakı Almaniyaya dair fikri Sovet İttifaqı üçün hər hansı bir təhlükə yarada bilmək və ya yenidən qurmaq imkanını özündə ehtiva etməmişdir. 1948-ci ilin əvvəlində "mürtəce elementləri" gücləndirmək barədə aşağıdakı məlumatlar, Sovet əməliyyatçıları Sovetlərin demokratik quruluşları saxlamağa icazə verdiyi yeganə Şərq Bloku olan Çexoslovakiyada dövlət çevrilişi etdilər. Zərbənin ictimai vəhşiliyi, Qərbin güclərini bu anadək baş verən hər hansı bir hadisədən daha çox şoka saldı, müharibənin baş verəcəyinə dair qısa bir qorxu ilə hərəkət etdi və Birləşmiş Ştatlar Konqresindəki Marşall planına qarşı çıxan müxalifətin son vizitlərini süpürdü.

Casusluq

Çox böyük casuslardan, ikiqat agentlərdən və telefon kabellərinə toxunmaq kimi yeni texnologiyalardan istifadə edərək casusluqla məşğul olan bütün böyük güclər. Ən məşhur və aktiv təşkilatlar Amerika CIA, Sovet KQB və İngilis MI6 idi. Şərqi Alman Stasi, digərlərindən fərqli olaraq, ilk növbədə daxili təhlükəsizliklə maraqlanırdı, lakin onun Yenidənqurma Baş İdarəsi dünyada casusluq fəaliyyətini həyata keçirirdi. CIA gizli şəkildə anti-kommunist mədəni fəaliyyət və təşkilatlara subsidiya verir və təbliğ edir. CIA Avropa siyasətində, xüsusilə İtaliyada da iştirak edirdi. Casusluq bütün dünyada baş verdi, lakin Berlin casusluq fəaliyyəti üçün ən vacib döyüş meydanı idi.

Tarixçi Raymond L. Garthoffun, hər tərəfdən əldə etdiyi gizli məlumatların miqdarında və keyfiyyətində paritet olduğu qənaətinə gəlmək üçün o qədər gizli arxiv məlumatları yayıldı. Ancaq Sovetlər HUMINT (casusluq) və "bəzən yüksək siyasət dairələrinə çatmaqda" baxımından bir üstünlüyə sahib idilər. Lakin həlledici təsir baxımından belə nəticəyə gəlir:

Artıq hər iki tərəfdə siyasi qərar vermə səviyyəsində uğurlu bir "kölgə" olmadığına dair qərarımıza da böyük inam göstərə bilərik. Eynilə, casusluq yolu ilə vaxtından əvvəl aşkar edilmiş və qarşı tərəfin qarşısını almış hər hansı bir əsas siyasi və ya hərbi qərara dair heç bir sübut yoxdur. Qarşı tərəfin bir agenti tərəfindən çox əhəmiyyətli dərəcədə təsirlənmiş (çox az istehsal edilmiş) hər hansı bir siyasi və ya hərbi qərara dair heç bir dəlil yoxdur. Adi casusluqdan əlavə, Qərb agentlikləri Şərq Bloku defektlərini pozmağa xüsusi diqqət yetirirdilər.

Kominform və Tito-Stalin davası

1947-ci ilin sentyabrında Sovetlər Kominform yaratdılar, məqsədi beynəlxalq kommunist hərəkatı daxilində ortodoksi tətbiq etmək və Sovet Blokundakı kommunist partiyaların koordinasiyası yolu ilə Sovet peyklərinə siyasi nəzarəti sərtləşdirmək idi. Kominform, növbəti iyun ayında Tito-Stalin Split üzvlərini kommunist olaraq qalmış, lakin birləşməyən bir mövqe tutan Yuqoslaviyanı qovmağı məcbur etdikdə utanc verici bir uğursuzluqla üzləşdi.

Berlin böhranı

1 yanvar 1947-ci ildə ABŞ və B.Britaniya, bir müddət sonra isə Fransa sovetlərin razılığı olmadan öz işğal zonalarını iqtisadi cəhətdən birləşdirdilər. Birtərəfli razılaşmalara etiraz olaraq 20 mart 1948-ci ildə SSRİ Nəzarət Şurasını tərk etdi. Bununla da dördtərəfli idarəçilik sisteminə son qoyuldu.

1948-ci ilin mayında Qərb dövlətləri Qərbi Berlindəki işğal zonalarını birləşdirməyə qərar verdilər və vahid pul vahidinin yaradılması ilə bağlı qərar qəbul etdilər. 20 iyun 1948-də köhnə reyxsmarka əvəzinə yeni marka tədavülə buraxıldı. İ.Stalinin etirazlarına baxmayaraq islahat həyata keçirildi. Bu islahat Qərb işğal zonalarını iqtisadi cəhətdən sovet işğal zonasından ayırdı. Cavab olaraq SSRİ şərqi Berlində oxşar addım atdı.İyunda Qərb zonalarından Berlinə gələn qatarlar yoxlanmağa başladı. İosif Stalin Qərbi Berlinlə Qərb dövlətlərinin əlaqəsinin kəsmək və Qərb dövlətlərinin qüvvələrinin Berlindən çıxması üçün Berlinin mühasirəyə alınmasına qərar verdi. 1948-ci ilin mayından 1949-cu ilin 12 mayına qədər blokada davam etdi. Az sonra isə yolların təmiri adı ilə demək olar ki qərbdən Berlinə qatarların gəlməsi dayandırıldı. Su yolları və avtomobil yolları bağlandı. Blokadada olan qərb qüvvələrinin ehtiyaclarının təmin etmək məqsədi ilə ABŞ hərbi qüvvələrinin təyyarəıləri vasitəsi ilə Qərbi Berlin ərzaqla təmin olunurdu. Məhz bu əməliyyat “hava körpüsü” adı ilə adlandılırdı. Həmin əməliyyat çərçivəsində Berlinə 278 min üçüş təşkil olunmuş və 2,3 milyon ton yük daşınmışdır. Berlin blokadasının nəticəsi olaraq qərb dövlətlərində SSRİ haqqında mənfi rəy yarandı və nəticədə Almaniyanın qərbi işğal zonalarının 1949-cu ilin mayında vahid bir dövlət - Almaniya Federativ Respublikası şəklində birləşdirilməsinə yol açdı. Qərbi Berlin muxtar özünüidarə hüququ qazandı və nəqliyyat dəhlizi ilə AFR ilə birləşmişdi. 1949-cu ilin oktyabrında Şərqi Almaniya ərazisində isə SSRİ-nin dəstəyi ilə sosialist rejimin hökm sürdüyü Almaniya Demokratik Respublikası quruldu. Baş verə biləcək növbəti blokadaya hazır olmaq üçün Berlin şurası tərəfindən ən vacib qida məhsullarının ehtiyatının yaradılması ilə bağlı qərar qəbul etdi hansı ki onu "Şura ehtiyatı" da adlandırıldılar. Nəticələr effektiv şəkildə şəhərin keçmişini Şərq və Qərb versiyalarına böldü. 300.000 Berliner beynəlxalq hava gəmisini nümayiş etdirdi və davam etməyə çağırdı və ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin pilotu Gail Halvorsen Alman uşaqlarına konfet təqdim edən "Əməliyyat Vittles" yaratdı. 1949-cu ilin mayında Stalin geri çəkildi və mühasirəni qaldırdı.

1952-ci ildə Stalin dəfələrlə Şərqi və Qərbi Almaniyanı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nəzarətində olan seçkilərdə seçilmiş vahid bir hökumət daxilində birləşdirmək planını təklif etdi, əgər yeni Almaniyanın Qərb hərbi ittifaqlarından kənarda qalacağı təqdirdə bu təklif Qərb gücləri tərəfindən rədd edildi.

NATO və Azad Avropa radiolarının yaranması

Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı sülhün qorunmasını və azadlıqların müdafiəsini siyasi həmrəylik yolu ilə təmin edən və üzvlərinə qarşı yönəlmiş istənilən aqressiya formalarının dəf edilməsini, lazım gəldikdə isə hərbi gücdən istifadə edilməsini nəzərdə tutan müstəqil dövlətlərin hərbi ittifaqı. 4 aprel 1949-cu ildə qurulmuşdur və hazırda 29 üzvü var. Təşkilatın üzvləri hər hansı xarici gücdən gələ biləcək hücuma qarşı ortaq müdafiə həyata keçirir. NATO-nun Baş Qərargahı üzv ölkələrdən biri olan Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində, Müttəfiq Qüvvələrin Əməliyyat Komandanlığının baş qərargahı isə Belçikanın Mons şəhəri yaxınlığında yerləşir. Bütün NATO üzvlərinin ümumi hərbi xərcləri dünya üzrə bütün ölkələrin müdafiə xərclərinin 70%-dən çoxdur. Üzv ölkələrin müdafiə xərcləri ÜDM-nin ən azı 2%-ni təşkil etməlidir.

Belçika, Birləşmiş Krallıq, Fransa, HollandiyaLüksemburq tərəfindən 17 mart 1948-ci ildə imzalanan və Soyuq müharibənin başlanğıcındakı Sovet təhdidinə qarşı ortaq müdafiə razılaşması olan Brüssel müqaviləsi NATO-nun quruluşunun ilk addımı hesab olunur. Sovet İttifaqının həyata keçirdiyi Berlin böhranı 1948-ci ilin sentyabrında Qərbi Avropa Birliyinin müdafiə təşkilatının yaradılmasına səbəb oldu. Buna baxmayaraq, müttəfiq dövlətlər Sovet İttifaqının hərbi gücü qarşısında zəif mövqeyə sahib idi. Həmçinin, 1948-ci ildə kommunistlər tərəfindən Çexoslovakiyada həyata keçirilən hərbi çevriliş nəticəsində ölkədəki demokratik hökumətin hakimiyyəti tərk etməsinin ardınca Böyük Britaniyanın Xarici İşlər naziri Ernest Bevin oxşar hadisələrin qarşısını almaq üçün ən yaxşı yolun Qərb ölkələri arasında ortaq hərbi strategiyanın təşkil olunması olduğunu qeyd etdi.

1948-ci ildə ABŞ Xarici İşlər naziri Corc Marşallın təlimatı ilə Pentaqonda avropalı liderlərlə amerikalı hərbi və siyasi rəsmilər arasında görüş təşkil olundu. Yeni hərbi ittifaq üçün təşkil olunan bu görüşmələr 4 aprel 1949-cu ildə Vaşinqton şəhərində Şimali Atlantika müqaviləsinin imzalanması ilə nəticələndi. Bu müqaviləni imzalayanlar arasında Brüssel müqaviləsinə tərəf olan beş dövlət, həmçinin ABŞ, Danimarka, İtaliya, İslandiya, Kanada, NorveçPortuqaliya var idi. İlk NATO baş katibi Lord İsmay 1949-cu ildə verdiyi açıqlamada bu təşkilatın məqsədinin "rusları çöldə, amerikalıları içəridə və almanları aşağıda saxlamaq" olduğunu bildirdi. Müqavilə bütün ölkələr tərəfindən müsbət şəkildə qarşılanmadı. Bəzi islandiyalılar 1949-cu ilin martında baş tutan NATO əleyhinə etirazlara qatıldı. NATO-nun yaradılmasının ilkin təşkilati nəticəsi olaraq "Atlantikçilik" adı verilən və Şimali Amerika ilə Avropa arasındakı əməkdaşlığın vacibliyinə önəm verən düşüncə tərzinin meydana gəlməsi göstərilir.

NATO-nun təşkil olunması Avropa ölkələrinin ABŞ standartlarını mənimsəməsi ilə müttəfiqlərin hərbi terminologiya, üsul və texnologiyalarına standartlaşdırma gətirdi. Təqribən 1300 standartlaşdırma razılaşması NATO-nun həyata keçirdiyi bir çox üsulu sistemləşdirdi. Bunun nəticəsi olaraq, 7,62×51mm NATO tüfəng kalibri 1950-ci illərdə bir çox NATO ölkəsində standart avtomat kalibri olaraq qəbul edildi. Təyyarə manevr işarələrinin standartlaşdırılması nəticəsində NATO təyyarələri bütün NATO bazalarına enə bilmək potensialına sahib oldu. Digər standartlar arasında yer alan NATO hecalama əlifbası NATO sərhədlərini aşaraq mülki həyatda da istifadə olunmağa başladı.

1950-ci ilin iyununda Koreya müharibəsinin başlanması nəticəsində bir-biri ilə əlaqəli şəkildə işləyən bütün kommunist ölkələrin müəyyən təhdidini artırması NATO-nu konkret hərbi planlar hazırlamağa məcbur etdi. Avropada yerləşən hərbi qüvvələri daha səmərəli idarə etmək üçün Avropa Müttəfiq Qüvvələri Baş Qərargahının əsası qoyuldu və 1951-ci ilin yanvarında Duayt Eyzenhauer bu qurumun ilk komandanı təyin olundu. 1950-ci ilin sentyabrında NATO Hərbi Komitəsi Sovet İttifaqı ilə tarazlığa nail olmaq üçün konvensional qüvvələr yaradılması çağırışı etdi və 1952-ci ilin fevralında Lissabon şəhərində təşkil olunan Şimali Atlantika Şurasının iclasında bu istəyi yenidən ifadə etdi. NATO-nun Uzunmüddətli Müdafiə Planı üçün lazım olan qüvvələri təşkil etmək məqsədilə keçirilən Lissabon konfransında diviziya sayının 96-ya çıxarılması təklif olunsa da, növbəti il üçün nüvə silahı istifadə edə biləcək 35 diviziyanın olması barədə razılıq əldə edildi. NATO həmin dövrdə Mərkəzi Avropada 15, İtaliya və Skandinaviyada isə 10 hazır diviziyanı çağıra bilirdi. Lissabondakı konfransda təşkilatın ən yüksək vəzifəsi hesab edilən NATO baş katibi vəzifəsi də yaradıldı və Qastinqs İsmay bu vəzifəyə təyin olundu.

1952-ci ilin sentyabrında Danimarka və Norveçin müdafiə qabiliyyətini təkmilləşdirmək məqsədilə 200 gəmi və 50.000 nəfərdən çox şəxsi heyətin qatıldığı NATO-nun ilk böyük dəniz təlimlərindən biri olan Meynbreys təlimi başladı. Bunun ardınca təşkil olunan digər böyük təlimlər arasında Aralıq dənizində həyata keçirilən "Qrand Slam" və "Lonqstep" təlimləri, Şimali İtaliyada "Italic Weld" adı altında həyata keçirilən hava-dəniz-quru təlimi, Mərkəz Ordu Qrupunun qatıldığı simulyasiya edilmiş "Monte Karlo" adlı hava-quru təlimi, ABŞ, Böyük Britaniya, İtaliya, Türkiyə və Yunanıstan hərbi dəniz qüvvələrinin iştirak etdiyi Aralıq dənizində təşkil olunan "Veldfast" adlı amfibik desant çıxarma təlimi yer aldı.

Sovet İttifaqı 1954-cü ildə Avropada sülhü qorumaq üçün NATO-ya daxil olmasının vacib olduğunu iddia etdi. Sovet İttifaqının əsas məqsədinin ittifaqı zəiflətmək olduğundan çəkinən NATO ölkələri bu təklifi qəbul etmədi.

17 dekabr 1954-cü ildə Şimali Atlantika Şurası NATO-nun nüvə silahından istifadəsi ilə bağlı olan MC 48 adlı sənədi təsdiq etdi. MC 48 Sovet İttifaqı ilə baş verə biləcək müharibənin başlanğıcından etibarən ilk olaraq SSRİ tərəfindən istifadə edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq NATO-nun atom silahlarını istifadə etməsinin vacibliyini vurğulayırdı. Beləliklə, Avropa müttəfiq qüvvələri baş komandanına nüvə silahının avtomatik istifadəsi məsələsində ABŞ-dakı Strateji Hava Komandanlığı ilə eyni səlahiyyətlər verilmiş oldu.

9 may 1955-ci ildə Qərbi Almaniyanın təşkilata daxil edilməsi dövrün Norveç Xarici İşlər naziri Halvard Lange tərəfindən "qitəmizin tarixində qərarlı bir dönüş nöqtəsi" sözləri ilə şərh olundu. Almaniyanın ittifaqa daxil olmasının əsas səbəbi alman iş gücü olmadan Sovet işğalına qarşı mübarizə aparmaq üçün yetəri qədər konvensional qüvvə göndərmənin imkansız olması idi. Buna rəsmi cavab 14 may 1955-ci ildə Sovet İttifaqı, Macarıstan, Çexoslovakiya, Polşa, Bolqarıstan, Rumıniya, Albaniya və Şərqi Almaniyanın imzaladığı Varşava Müqaviləsi Təşkilatının qurulması oldu. Beləliklə, Soyuq müharibənin hər iki tərəfi bəlli oldu.

1957-ci ilin payızında şimalda NATO tərəfindən eyni vaxtda üç böyük təlim həyata keçirildi. Norveçdən Türkiyəyə qədər olan ərazidə 250.000 hərbçi, 300 gəmi və 1500 təyyarənin qatıldığı həmin təlimlər ittifaqın indiyə qədərki ən böyük təlimləri hesab edilir.

ABŞ Konqresinin maliyyələşdirdiyi qeyri-kommersiya təşkilatıdır.Radio Free Europe/Radio Liberty tərəfindən 1950-ci ildə qurulmuş və John Foster Dulles, qurum CIA tərəfindən Anti-Kommunizm təbliğat etmək məqsədiylə xüsusilə Soyuq Müharibə dövründə sıx şəkildə istifadə edilmişdir. O, Şərqi və Cənub-Şərqi Avropa, Qafqaz, Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq ölkələrinə yayımlanır. 35 milyondan çox insan hər gün "Azadlıq" radiosunun verilişlərini dinləyir.

Çin vətəndaş müharibəsi, SEATO və NSC-68

Çin Respublikası qüvvələri ilə Çin kommunistləri arasında 1927-1950-ci illərdə (fasilələrlə) baş vermiş silahlı qarşıdurmalar seriyası. Müharibə 1927-ci ildə Şimal yürüşündən sonra, Çan Kayşinin rəhbərlik etdiyi Qomindanın sağ qanadının qərarı ilə Qomindan ilə ÇKP arasındakı ittifaqın pozulan zaman başladı.

1936-cı ilin dekabrında Qomindan generalları Çjan Syuelan və Yan Xuçen, "Sian insidenti" adlandırılan hadisə zamanı Çan Kayşini həbs etdi, hər iki tərəfin yapon işğalçılarına qarşı mübarizəyə diqqət yetirməsi üçün kommunistlərin atəşkəs təklifini qəbul etməsini məcbur etdi. Yaponiya üzərində qələbədən sonra vətəndaş müharibəsi yenidən canlandı.

Koreya müharibəsi

Koreya yarımadasının Şimal və Cənuba bölünməsi. Bu iki ölkənin meydana gəlməsi 1945-ci ildə o zamana kimi tərkibində olduğu Yaponiyanın İkinci Dünya müharibəsində məğlubiyyəti nəticəsində baş verir. İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ və SSRİ ölkənin birgə idarə edilməsi haqqında müqavilə imzaladılar. Hər iki ölkənin sərhəddi 38-ci şimal paralelindən keçməli idi.

Koreya müharibəsindən (19501953) sonra iki yeri təşkil olunan dövlət Koreya silahsızlaşdırılmış zonası ilə bir-birindən ayrılır.

ŞimaliCənubi Koreya dövlətləri arasında 1950-ci il iyunun 25-dən 1953-cü il iyulun 27-ə qədər davam etmiş hərbi münaqişə (əslində müharibənin bitməsi hələ də rəsmən elan olunmayıb). Bəzən bu konfliktə Soyuq müharibə dövründə ABŞ və onun müttəfiqləri ilə ÇXRSSRİ qüvvələri arasında baş vermiş gizli müharibə kimi baxılır. Şimal koalisiyasının tərkibinə Şimali Koreya və onun hərbi qüvvələri, Çin ordusu (amma rəsmən hesab edilir ki, ÇXR konfliktdə iştirak etməmişdir, Çinin nizami ordusu formal olaraq «Çin Xalq Könüllüləri» adlanan birləşmə hesab olunmuşdur) daxil idi. SSRİ rəsmən müharibədə iştirak etməsə də Şimal koalisiyasının maliyələşdirilməsinin və Çin ordusunun təchizatının böyük hissəsini öz üzərinə götürmüşdür. Çoxsaylı sovet hərbi məsləhətçi və mütəxəssisləri müharibənin başlanmasına qədər Şimali Koreyadan çıxarılmış, amma müharibə dövründə SİTA-nın müxbiri adı ilə geri göndərilmişdilər. Cənub koalisiyasınında isə Cənubi Koreya, ABŞ, Böyük Britaniya, həmçinin BMT Sülhməramlı Qüvvələri tərkibində bir sıra başqa ölkələr iştirak etmişdilər. 1947-ci ilin mayında Cənubi Koreyanın Milli Məclisinə demokratik seçkilər keçirildi, keçid hökuməti yaradıldı.Cənubi Koreyada dövlət quruculuğu sahəsində ən mühüm tədbir 1948-ci ilin avqustunda Koreya respublikası yaradılmasının elan edilməsi oldu. Liberal partiyasının lideri Li Sın Man Koreya Respublikasının ilk prezidenti seçildi. Buna cavab olaraq Şimalda da 1948-ci ilin 25 avqustunda Koreya Ali Xalq Məclisi yaradıldı. Məclis 1948-ci ilin 9 sentyabrında Koreya Xalq Demokratik Respublikasının yaradıldığını elan etdi. Nazirlər Kabinetinə başçılıq Kim İr Sena tapşırıldı. O, eyni zamanda Koreya Əmək partiyasının sədri də seçildi. Beləliklə də Koreyanın iki yerə bölünməsi hüquqi baxımdan da təsbit olundu.

Tərəflərdən hər biri özünü qanuni hesab edir, digərinin varlığı fikrini yaxına buraxmırdı. Təbiidir ki, belə bir vəziyyətin yaranması bir tərəfdən regionda iki supergücün - Sovet İttifaqı və ABŞ-ın üstünlük uğrunda mübarizəsindən irəli gəlirdisə, o biri tərəfdən qarşıdurmanın daha da kəskinləşməsinə, silahlı münaqişənin qaçılmaz olmasına zəmin olaraq qalırdı. Doğrudur, formal olaraq sovet qoşunları 1948-ci ilin sonunda, amerika qoşunları isə 1949-cu ilin əvvəlində yarımadadan çıxmışdılar. Əslində isə hər iki tərəf müəyyən adlar altında burada yetərincə hərbi qüvvələr saxlamışdı və faktik olaraq Koreyanı ikiyə bölən 38-ci en dairəsi qarşı-qarşıya dayanmış iki dünya sistemini ayıran cəbhə xətti idi.

ABŞ-ın Cənubi Koreya və Yaponiyada hərbi qüvvələrinin mövcudluğu onun strateji baxımdan qüvvətli bir durumda olduğuna dəlalət edirdi. Sovet İttifaqı hələlik başı Çində kommunistlərin hakimiyyətə gətirilməsi uğrunda mübarizənin təşkilinə qatıldığından ABŞ-ın bu durumuna dözürdü. Elə ki, Çin 1949-cu ilin sonralarında kommunist rejimi idarəsi altına keçdi, bundan sonra Sovet İttifaqının Asiyada güclənməsi imkanları kifayət qədər genişləndi. Sovet rəhbərliyi belə düşünürdü ki, artıq ABŞ-ı Asiya qitəsindən atmaq zamanı çatmışdır. Bu işi Koreyada həyata keçirmək mümkün olardısa, onda ABŞ-ın Yaponiyadan da çıxarılması asanlaşa bilərdi.

Elə bu səbəbdən də Sovet İttifaqının təlimatı ilə KXDR rəhbərliyi Cənubi Koreyaya qarşı hərbi təcavüzə qərar verdi. 1950-ci ilin 25 iyununda səhər tezdən KXDR silahlı qüvvələri bütün sərhəd boyunca Cənuba qarşı hərbi əməliyyatlara başladılar. Həm də bu zaman Şimal elan edirdi ki, hərbi əməliyyatların başlanmasında Cənub günahkardır. Bu baxımdan 1990-cı ildə sovet mətbuatında Koreya müharibəsi dövründə KXDR baş qərargah rəisinin müavini olmuş, 1955-1956-cı illərdə SSRİ-də səfir işləmiş, siyasi motivlərə görə vətənə qayıtmaqdan imtina etmiş Li San Çanın dərc edilmiş məlumatı çox şeyi açıqlayır. Li San Çan bildirmişdir ki, müharibəni Şimali Koreya başlamışdır, təşəbbüs Kim İr Sen tərəfindən irəli sürülmüşdür və İ.V.Stalin tərəfindən bəyənilmiş və dəstəklənmişdir. Hərbi əməliyyatların bütün sərhəd boyunca aparılması, mütəşəkkil şəkildə müəyyən edilmiş istiqamətlərdə hücumlar edilməsi və qısa bir zaman kəsiyində böyük ərazilərin ələ keçirilməsi də müharibənin əvvəlcədən yüksək səviyyədə planlaşdırıldığına dəlalət edir. Belə ki, 38-ci en dairəsi boyunca cəmləşdirilmiş Şimali Koreya silahlı qüvvələrinin qəflətən hücumu artıq üç gündən sonra Seulun işğalı ilə nəticələnmişdi. Cənubi Koreya olduqca ağır bir duruma gəlmişdi.

Belə olduqda ABŞ məsələni BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına çıxardı, Şimali Koreya təcavüzkar elan olundu və ona qarşı mübarizə aparmaq üçün Cənubi Koreyaya BMT silahlı qüvvələrinin göndərilməsi qərara alındı. BMT silahlı qüvvələri müxtəlif dövlətlərin əsgərlərindən ibarət idi. Ancaq əksəriyyəti ABŞ əsgərləri təşkil edirdi. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, bu silahlı qüvvələrin sırasına Türkiyə də bir diviziya göndərmişdi. Milli istiqlal savaşından keçən müddət ərzində ilk dəfə idi ki, türk əsgəri hərbi əməliyyatlarda iştirak etdi və onun Koreyada göstərdiyi qəhrəmanlıq Türkiyənin NATO-ya üzv qəbul edilməsində mühüm bir rol oynadı.

Hərbi əməliyyatların getdiyi bir zamanda 1951-ci ilin iyun ayından atəşin kəsilməsi və barış danışıqlarına başlamaq haqqında razılaşma əldə edildi. Danışıqlar təklifi Şimali Koreyadan, təbiidir ki, Sovet İttifaqının təşəbbüsü və razılığı ilə gəlmişdi. Danışıqların getdiyi dövrdə hərbi əməliyyatlar hələ də davam etdirilirdi. Nəhayət, sovet lideri İ.V.Stalinin 1953-cü ilin martında ölməsi, bunun ardınca ali siyasi hakimiyyət daxilində mübarizənin güclənməsi və kəskinləşməsi səbəbindən Sovet İttifaqı təqdim olunan şərtlərə razı oldu. 1953-cü ilin iyulunda Phanmuncom kəndində \Keson şəhərinin yaxınlığında\ tərəflər arasında barışıq haqqında saziş imzalandı.

Qeyd edək ki, istər danışıqlarda, istərsə də barışıq haqqında sazişin imzalanması prosesində Çin də «könüllülər» adından iştirak edirdi. Sazişin şərtlərinə görə Şimali Koreya və Cənubi Koreya arasındakı sərhəd yenə də 38-ci en dairəsindən keçirdi. İki Koreyanın durumunda heç bir dəyişiklik olmadı. Yalnız Sovet İttifaqı və ABŞ-ın Koreyadan çıxmayacaqları gerçəkləşdi. Halbuki, sazişin şərtlərinə görə xarici qoşunlar 90 gün ərzində Koreyadan çıxmalı idi. Koreyanın birləşdirilməsi və bərpası üzrə BMT-nin Komissiyası ölkənin gələcəyi haqqında tədbirlər hazırlamalı və həyata keçirməli idi.

1953-cü ilin 1 oktyabrında ABŞ ilə Cənubi Koreya arasında bağlanan müqavilənin şərtləri ilə ölkədə amerika hərbi qüvvələrinin saxlanılmasına hüquqi əsas verilmiş oldu.

Bu müharibə Koreya xalqına böyük bəlalar gətirdi. Çox böyük əksəriyyəti Şimaldan olmaqla milyonlarla dinc əhali və əsgər məhv edildi və yaralandı. 1 mln-a yaxın çinli əsgər öldürüldü və şikəst edildi. BMT qoşunlarının itkisi 54 min nəfər olmuş, ölkənin iqtisadiyyatına güclü zərər dəymişdir.

Böhran və kəskinləşmə (1953–1962)

Xruşşov, Eyzenhauer və Antistalinizm

1953-cü ildə hər iki tərəfdəki siyasi rəhbərlikdəki dəyişikliklər Soyuq müharibənin dinamikasını dəyişdirdi. Duayt Eyzenhauer bu ilin yanvar ayında prezident vəzifəsinə başladı. Trumen administrasiyasının son 18 ayı ərzində Amerikanın müdafiə büdcəsi dörd dəfə artdı və Eisenhower Soyuq Müharibəni təsirli şəkildə davam etdirərkən hərbi xərcləri üçdə bir azaltdı.

İosif Stalinin vəfatından sonra Nikita Xruşşov Lavrenti Beriyanın həbs və edam edilməsindən və rəqibləri Georgi MalenkovVyaçeslav Molotovun itələməsindən sonra Sovet lideri oldu. 25 Fevral 1956-cı ildə Xruşşov Sovet Kommunist Partiyasının 20-ci qurultayındakı nümayəndə heyətini Stalinin cinayətlərini kataloqlaşdırmaq və inkar etməklə şoka saldı. De-Stalinization kampaniyasının bir hissəsi olaraq, o, Stalinin siyasətindən islahat və uzaqlaşmağın yeganə yolunun keçmişdə buraxılmış səhvləri etiraf etmək olduğunu bəyan etdi.

Bu təhdidlərə baxmayaraq, 1959-cu ildə diplomatiyada yüksəliş baş verdikdə, xruşşevin ABŞ-a iki həftəlik səfəri və 1960-cı ilin mayında iki güclü sammit planları baş verdikdə həbs olunanlar üçün böyük ümidlər var idi. U-2 casus təyyarəsi skandalı ilə, Eisenhowerin Amerikanın nəzarət təyyarələrinin Sovet ərazisinə girməsi ilə əlaqədar dünyaya yalan danışdığı.

Varşava paktı və Macarıstan İnqilabı

1953-cü ildə Stalinin ölümü gərginliyi bir qədər rahatlaşdırsa da, Avropadakı vəziyyət narahat silahlı barışıq olaraq qaldı. 1949-cu ilə qədər Şərq blokunda qarşılıqlı yardım müqavilələri şəbəkəsini yaratmış Sovetlər, 1955-ci ildə Varşava Paktı ilə rəsmi bir ittifaq qurdu. NATO-ya qarşı çıxdı.

Macarıstan Xalq Respublikasına və onun Sovetlərdən asılı siyasət yürütməsinə qarşı baş vermiş, 1956-cı ilin 23 oktyabrından 10 noyabrına qədər davam edən ümummilli inqilab. Bu, inqilab başlayan zaman hər hansı liderə sahib olmayan Sovet hakimiyyəti üçün Avropada cərəyan edən II Dünya Müharibəsinin sonlarında Qızıl ordunun Nasist Almaniyasının qüvvələrini SSRİ ərazilərindən təmizləməsi uğrunda mübarizəsindən sonrakı ən böyük və əsas təhlükə idi.

Üsyan ilk öncə tələbə etirazları şəklində başladı. Onlar Budapeştin mərkəziylə Macarıstanın parlament binasına doğru irəliləyərkən səsucaldıcı cihazların olduğu avtofurqonlardan istifadə edərək edərək minlərlə insanın bu mübarizəyə qoşulmasına səbəb oldular. Tələbələrin ümumi tələblərini yayımlamaq cəhdi göstərərək radio binasına daxil olan bir qrup tələbə heyəti saxlanıldı. Çöldəki etirazçılar bu heyətin azad olunmasını tələb etdikdə onlara binanın içərisindən ÁVH kimi tanınan (mac. Államvédelmi Hatóság və ya ÁVH, azərb. Dövlət Mühafizə Təşkilatı‎) Dövlət Təhlükəsizlik Polisləri tərəfindən atəş açıldı. Nəticədə bir tələbə həyatını itirdi və bayrağa sarılaraq izdihamın çiyinləri üzərində tutuldu. Bu, inqilabın növbəti mərhələsinin başlanğıcı mənasına gəlirdi. Xəbərlər yayıldıqca paytaxtda iğtişaşlar və şiddət daha da artaraq pik həddə çatırdı.

Üsyan sürətlə yayıldı və hökumət parçalandı. Minlərlə insan milis dəstələrində birləşərək DMT (Dövlət Mühafizə Təşkilatı) və Sovet qoşunları ilə vuruşurdu. Üsyan zamanı zorakı hadisələr baş verirdi. Bir tərəfdən bir neçə yerli lider və DMT üzvləri ələ keçirilərək linç edilir, digər tərəfdən isə əvvəlki siyasi məhbuslar azadlığa çıxaraq silahlanırdı. Radikal və hazırlıqsız fəhlə şuraları bələdiyyə hakimiyyətini idarəedici Macarıstan Zəhmətkeşlər Partiyasının əlindən alaraq siyasi reform tələb etdi.

İmre Nadın başçılıq etdiyi yeni hökumət rəsmi olaraq DMT-ni ləğv etdi, Varşava Müqaviləsi Təşkilatından çıxmaq niyyətində olduğunu bildirdi və azad seçkilərin yenidən keçiriləcəyi vədini verdi. Oktyabr ayının sonunadək döyüşlər, demək olar ki, dayandı və normal günlər geri qayıtmağa başladı. Əvvəlcə SSRİ qüvvələrinin geri çəkilməsi üçün danışıqlara açıq görünən Sov.İKP MK Siyasi Bürosu daha sonra fikrini dəyişdi və inqilabı sıxışdırmağa başladı. Noyabrın 4-də çoxsaylı Sovet qüvvələri Budapeşti və ölkənin digər ərazilərini işğal etdi. Macarların müqaviməti 10 noyabra qədər davam etdi. Münaqişədə 2500-dən çox macar və 700-dən çox Sovet əsgəri həlak oldu, 200000-ə yaxın macar isə qaçqın düşdü. Bundan sonra kütləvi həbslər və ittihamlar aylarla davam etdi. 1957-ci ilin yanvarına qədər yeni qurulmuş Sovet hökuməti bütün ictimai müxalifəti aradan qaldırdı. Sovetlərin bu hərəkətləri ilə Şərq Bloku üzərində nəzarətini gücləndirməsinə baxmayaraq Qərb blokundakı bir çox marksistin rəğbətini itirdi. Nəticədə bu, parçalanmalara və kapitalist ölkələrdəki kommunist partiyaları üçün böyük üzv itkisinə səbəb oldu.

Varşava Müqaviləsi Təşkilatı 14 may 1955-ci ildə SSRİ və Avropadakı sosialist bloku dövlətləri tərəfindən imzalanan Varşava müqaviləsi əsasında yaranan hərbi ittifaq. Bu müqavilə NATO-nun yaradılmasına SSRİ-nin cavabı idi. Müqavilənin şərtlərinə görə müqaviləyə qoşulan ölkələr beynəlxalq münasibətlərdə güc nümayiş etdirmək və tətbiq etməkdən çəkinmək və müqaviləyə qoşulan ölkələrdən hər hansı birinə hərbi hücum olacağı təqdirdə ona bütün mümkün vasitələrlə, o cümlədən hərbi qüvvə ilə dərhal yardım etmək öhdəliyini götürürdülər.

Müqavilə Albaniya, Almaniya Demokratik Respublikası, Bolqarıstan, Çexoslovakiya, Macarıstan, Polşa, RumıniyaSSRİ arasında imzalanmış və 5 iyun 1955-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Əslində Varşava Müqaviləsi əvvəllər SSRİ ilə Çexoslovakiya (1943), Polşa (1945), Bolqarıstan, Macarıstan ve Rumıniya (1948) arasında imzalanmış ikitərəfli müqavilələri tamamlayırdı. Almaniya Demokratik Respublikası Paktın hərbi qoluna 1956-cı ildə qoşuldu. 1962-ci ildə Albaniya SSRİ ilə siyasi ixtilaflarına görə təşkilatdakı fəaliyyətini dondurdu və 1968-ci ildə təşkilatın qoşunlarının Çexoslovakiyaya yeridilməsindən sonra onu tərk etdi.

Berlin ultimatumu

1958-ci ilin noyabr aylarında Xruşşov, bütün Berlini müstəqil, silahsızlaşdırılmış "azad şəhərə" çevirmək uğursuz bir cəhd etdi. Amerika Birləşmiş Ştatlarına, Böyük Britaniyaya və Fransaya qoşunlarını Qərbi Berlində hələ də işğal etdikləri sektorlardan çıxarmaq üçün altı aylıq ultimatum verdi, yoxsa Qərbin giriş hüquqlarına nəzarəti Şərq Almanlarına verdi. Xruşşov daha əvvəl Mao Zedong-a izah etdi: "Berlin Qərbin meyvəsidir. Hər dəfə Qərbin qışqırtmaq istədiyi zaman Berlinə sıxılıram." Alman məsələsinə dair Cenevrə konfransına.

Amerika hərbi quruluşu

Kennedinin xarici siyasətində Amerikanın Sovet İttifaqı ilə qarşıdurmaları üstünlük təşkil edirdi, bu da proxy müsabiqələri ilə özünü büruzə verdi. Truman və Eisenhower kimi, Kennedi də kommunizmin yayılmasını dayandırmaq üçün mühasirəni dəstəklədi. Prezident Eisenhower-in "Yeni Görünüş" siyasəti, Sovet İttifaqının bütün kütləvi nüvə hücumlarını təhdid edərək Sovet təcavüzünün qarşısını almaq üçün daha az baha nüvə silahının istifadəsini vurğuladı. Nüvə silahları böyük bir daimi ordunu saxlamaqdan daha ucuz idi, buna görə Eisenhower pul qazanmaq üçün şərti qüvvələri kəsdi. Kennedi, çevik cavab olaraq bilinən yeni bir strategiya həyata keçirdi. Bu strategiya məhdud məqsədlərə çatmaq üçün adi silahlara güvənirdi. Kennedi bu siyasətin bir hissəsi olaraq ABŞ-ın xüsusi əməliyyat qüvvələrini, müxtəlif münaqişələrdə qeyri-ənənəvi şəkildə mübarizə edə biləcək elit hərbi hissələrini genişləndirdi. Kennedi, çevik cavab strategiyasının ABŞ-ın nüvə müharibəsinə müraciət etmədən Sovet təsirinə qarşı çıxmasına imkan verəcəyinə ümid etdi.

Kennedi yeni strategiyasını dəstəkləmək üçün müdafiə xərclərini çox artırmağı əmr etdi. Sovet İttifaqı üzərində itirilmiş üstünlüyü bərpa etmək üçün nüvə arsenalının sürətli bir şəkildə qurulmasını istədi və Konqres təmin etdi - 1960-cı ildə Eisenhower büdcə kəsiri ilə həddindən artıq narahatlıq üzündən onu itirdiyini iddia etdi. Kennedi açılış nitqində azadlığın müdafiəsində “hər hansı bir yük daşıyacağına” söz verdi və dəfələrlə hərbi xərclərin artırılmasını və yeni silah sistemlərinin icazə verilməsini istədi. 1961-ci ildən 1964-cü ilə qədər nüvə silahlarının sayı 50 faiz artdı və onları çatdıracaq B-52 bombardmançı sayı da artdı. Yeni ICBM qüvvəsi 63 qitələrarası ballistik raketdən 424-ə qədər artdı. Hər biri 16 nüvə raketi daşıyan 23 yeni Polaris sualtı qayığına icazə verdi. O, şəhərləri nüvə müharibəsi üçün düşərgələr hazırlamağa çağırdı. Eisenhowerin hərbi-sənaye kompleksinin təhlükələri ilə bağlı xəbərdarlığından fərqli olaraq, Kennedi yenidən silahlanmaya diqqət etdi.

Üçüncü dünyada rəqabət

Bəzi ölkələrdə və bölgələrdə, xüsusən Qvatemala, İndoneziya və Indochinadakı millətçi hərəkatlar çox vaxt kommunist qrupları ilə müttəfiq olur və ya başqa şəkildə Qərb maraqlarına qarşı dost deyildilər. Bu çərçivədə ABŞ və Sovet İttifaqı getdikcə daha çox nüfuz qazanmaq üçün rəqabət aparırdı. Üçüncü Dünyadakı proksi, dekolonizasiya olaraq 1950-ci və 1960-cı illərin əvvəllərində geniş vüsət aldı. Hər iki tərəf nüfuz qazanmaq üçün silah-sursat satırdılar. Kreml imperial güclər tərəfindən davam edən ərazi itkilərini onların ideologiyasının son qələbəsini qorumaq kimi görürdü.

 
200

ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsindən (CIA) neytral və ya düşmən olan Üçüncü Dünya hökumətlərini məhv etmək və müttəfiqlərini dəstəkləmək üçün istifadə etdi. 1953-cü ildə Prezident Eisenhower, İranın baş naziri Məhəmməd Mosaddegi devirmək üçün gizli çevriliş əməliyyatı olan Ayaks əməliyyatını həyata keçirdi. Xalq tərəfindən seçilən Mosaddeg, 1951-ci ildə İngilislərə məxsus Anglo-İran Neft Şirkətini milliləşdirdikdən bəri İngiltərənin Yaxın Şərq nemesi idi. Qərbyönümlü şah Məhəmməd Rza Pəhləvi avtokratik monarx kimi nəzarəti ələ aldı. Şahın siyasətinə İranın kommunist Tudeh Partiyasının qadağan edilməsi və şahın daxili təhlükəsizlik və kəşfiyyat agentliyi olan SAVAK tərəfindən siyasi müxalifətə ümumi təzyiq göstərilməsi də daxildir.

Qvatemalada, banan respublikasında, 1954-cü il Qvatemala dövlət çevrilişi ilə CİA-nın maddi dəstəyi ilə solçu prezident Jacobo Arbenzi devrildi. Arbenzdən sonrakı hökumət, Carlos Castillo Armasın başçılıq etdiyi hərbi bir xunta, mütərəqqi bir torpaq islahatı qanununu ləğv etdi, Birləşmiş Meyvə Şirkətinə məxsus milliləşdirilmiş mülkləri geri qaytardı, Kommunizmə qarşı Milli Müdafiə Komitəsi yaratdı və Kommunizmə Qarşı Mübarizə Qanunu qəbul etdi. ABŞ-ın tələbi ilə.

Qoşulmamış İndoneziya Sukarno hökuməti, 1956-cı ildə bir neçə regional komandanlığın Jakartadan muxtariyyət tələb etməyə başladığı andan, legitimliyi üçün böyük bir təhlükə ilə qarşı-qarşıya qaldı. Vasitəçilik uğursuz olduqdan sonra Sukarno müxalif komandirləri kənarlaşdırmaq üçün hərəkətə keçdi. 1958-ci ilin fevralında Mərkəzi Sumatera (Polkovnik Əhməd Hüseyni) və Şimali Sulavesi (Polkovnik Ventje Sumual) arasındakı müxalif hərbi komandirlər Sukarno rejimini devirmək məqsədi ilə İndoneziya Respublikası-Permesta Hərəkatının İnqilab Hökümətini elan etdilər. Bunlara kommunist Partai Komunis İndoneziya partiyasının artan nüfuzuna qarşı olan Sjafruddin Prawiranegara kimi Masyumi Partiyasından bir çox mülki siyasətçi qatıldı. Kommunist əleyhinə söylədiklərinə görə, üsyançılar CIA-dan silah, maliyyələşmə və digər gizli yardım aldılar. Amerikalı pilot Allen Lourens Papa, 1958-ci ilin aprelində hökumət tərəfindən Ambon bölgəsinə bombalı basqın edildikdən sonra vuruldu. üsyançı Padang və Manado qalalarının hava və dənizdən hərbi hücumlarına başlamaqla cavab verdi. 1958-ci ilin sonunda qiyamçılar hərbi yolla məğlub oldular və son qalan üsyançı partizan dəstələri 1961-ci ilin avqustuna təslim oldu.

1960-cı ilin iyunundan etibarən Belçikadan yeni müstəqil olan Konqo Respublikasında, CIA tərəfindən yetişdirilən Prezident Cozef Kasa-Vubu, sentyabr ayında demokratik yolla seçilmiş Baş nazir Patrice Lumumba və Lumumba kabinetinin vəzifədən alınmasını əmr etdi. Yaranan Konqo böhranında, CIA tərəfindən dəstəklənən polkovnik Mobutu Sese Seko, hərbi çevriliş cəhdi ilə hakimiyyəti ələ keçirmək üçün qüvvələrini sürətlə səfərbər etdi və Lumumbaya sui-qəsd etmək üçün Qərb xüsusi xidmət orqanları ilə birlikdə çalışdı.

Britaniya Qvianasında solçu Xalq Mütərəqqi Partiyasının (PPP) namizədi Cheddi Jagan 1953-cü ildə kolonial idarə olunan seçkidə baş nazir vəzifəsini qazandı, lakin İngiltərənin hələ də asılı olan ölkənin konstitusiyasını dayandırmasından sonra tez bir zamanda istefa verməyə məcbur edildi. Jaqan'ın iddia etdiyi Marksist partiyasının səsvermə zəfərindən xəcalət çəkən İngilislər PPP rəhbərliyini həbs etdilər və 1955-ci ildə Jagan və PPP həmkarları arasında parçalanma yarataraq təşkilatı bölücü bir parçalanma halına gətirdilər. 1957 və 1961-ci illərdə Jagan yenidən müstəmləkə seçkilərində qalib gəldi; İngiltərənin bu zaman sol qanadlı Jagan-a sovet tipli bir kommunist kimi baxışı yenidən nəzərdən keçirilməsinə baxmayaraq, Amerika Birləşmiş Ştatları, Jagan-a alternativ tapılmayan, dəstəklənən və vəzifəyə gətirilməyincə İngilislərə Guyanın müstəqilliyini əldən verməsinə təzyiq göstərmişdir.

Vyetnamın müstəqilliyi uğrunda kommunist partizan müharibəsi nəticəsində viran qalmış və 1954-cü ildə Dien Bien Phu döyüşündə kommunist Viet Minh üsyançılarına su məğlubiyyətini vermiş fransızlar, Vyetnamdakı müstəmləkə paylarından imtina edilməsini qəbul etdilər. Cenevrə konfransında sülh razılaşmaları imzalanaraq, Vyetnam Şimali Vyetnamdakı sovet tərəfdarı bir idarəetmə ilə 17-ci paralel şimalda Cənubi Vyetnamdakı Qərbyönümlü bir idarə arasında ayrıldı. 1954-1961-ci illər arasında Eisenhowerin Birləşmiş Ştatları Cənubi Vyetnamın qərbyönümlü rejimini sabitliyi pozmaq üçün kommunist səylərinə qarşı gücləndirmək üçün iqtisadi yardım və hərbi məsləhətçilər göndərdi.

Asiya, Afrika və Latın Amerikasının bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələri Şərq-Qərb rəqabətində tərəfləri seçmək təzyiqlərini rədd etdilər. 1955-ci ildə İndoneziyadakı Bandung konfransında onlarla Üçüncü Dünya hökumətləri Soyuq Müharibədən kənarda qalmağa qərar verdilər. Bandunqda əldə edilmiş razılıq 1961-ci ildə Belqrad-qərargahlı Qoşulmama Hərəkatının yaradılması ilə sona çatdı. Bununla yanaşı, Xruşşov Moskvanın Hindistan və digər əsas neytral dövlətlərlə əlaqələrin qurulması siyasətini genişləndirdi. Üçüncü Dünyadakı İstiqlal hərəkatları müharibədən sonrakı nizamı daha çox plüralistik bir Afrika və Orta Şərq xalqlarının və Asiya və Latın Amerikasında yüksələn millətçilik dünyasına çevirdi.

Çin-Sovetin parçalanması

Çin-Sovet parçalanması nəticəsində Çin-Sovet sərhədi boyunca gərginlik 1969-cu ildə ən yüksək həddə çatdı və Birləşmiş Ştatlar Prezidenti Riçard Nikson Soyuq Müharibədə güc tarazlığını Qərbə doğru dəyişdirmək üçün münaqişədən istifadə etmək qərarına gəldi. Çinlilər Sovetlərdən də üstün olmaq üçün amerikalılarla münasibətləri yaxşılaşdırmağa çalışdılar.1972-ci ilin fevralında Nikson Çin ilə təəccüblü bir yaxınlaşma əldə etdi, Pekinə getdi və Mao Zedong və Zhou Enlai ilə görüşdü. Bu zaman SSRİ ABŞ ilə kobud nüvə paritetinə nail oldu; Bu vaxt, Vyetnam müharibəsi Amerikanın Üçüncü Dünyadakı təsirini zəiflətdi və Qərbi Avropa ilə münasibətləri soyudu.

1960-cı illərin sonu - 1970-ci illərin əvvəllərində Soyuq Müharibə gücləri arasında dolayı qarşıdurma davam etsə də, gərginlik azalmağa başladı.

Kosmik yarış

SSRİABŞ arasında 1957-1975-ci illərdə kosmosun fəthi sahəsində gedən gərgin mübarizə. Bu dövr süni peyklərin buraxılması, kosmosa heyvanların və insanın göndərilməsi, avtomatik stansiyaların Ay, MarsVeneraya göndərilməsi və insanın Aya ayaq basması ilə xarakterizə olunur.

Terminin adı "Silahlanma yarışı"nın adına uyğunlaşdırılmışdır. Kosmik yarış soyuq müharibə dövründə SSRİ və ABŞ arasında mədəni, texnoloji və ideoloji qarşıdurmanın vacib bir hissəsinə çevrilmişdi. Bu onunla əlaqəli idi ki, kosmik tədqiqatlar elmi və hərbi layihələr üçün böyük əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, insanlarda ruh yüksəkliyi də yaradırdı.

"Yarış" 4 oktyabr 1957-ci ildə Sovet İttifaqında Yerin ilk süni peyki "Sputnik-1"in kosmosa göndərilməsi ilə başlanmışdır. Kosmik yarış dövründə SSRİ və ABŞ peyklərini orbitə öz daşıyıcı raketləri ilə çıxaran, idarəolunan kosmik uçuşları başladan, Günəş sisteminin digər planetlərini tədqiq edən dünyanın ilk və əsas "kosmik gücünə" çevrildilər.

Kosmosa insan göndərilməsi ətrafında gedən yarış SSRİ-nin qələbəsi ilə başa çatdı. 1961-ci il, aprelin 12-də SSRİ-də "Vostok" gəmisi ilə Yuri Qaqarin yerətrafı orbitə göndərildi. Beləliklə, SSRİ dünyada kosmosa ilk insan göndərən dövlət oldu və bu məsələdə ABŞ-a texniki və ideoloji zərbə endirdi.

Amerika buna 23 gündən sonra cavab verə bildi. ABŞ astronavtı Alan Şepard "Freedom-7" kosmik gəmisi ilə yerətrafı orbitə göndərildi, Şepard kosmosa göndərilən ikinci insan oldu. SSRİ buna növbəti kosmonavtlarını yerətrafı orbitə göndərməklə cavab verdi. SSRİ 1962-ci il avqustun 12-15-də kosmosa iki nəfər göndərdi və bununla Amerikanı yenə də qabaqlamış oldu.

Kosmos uğrunda gedən savaşa qadınlar da cəlb edildilər. Belə ki, 1963-cü il iyunun 16-da "Vostok-5" gəmisi ilə SSRİ ilk qadın kosmonavtı, Valentina Tereşkovanı kosmosa göndərdi. Bu isə ideoloji baxımdan ABŞ-a vurulan daha bir zərbə oldu.

1966-68-ci illərdə SSRİ-nin kosmosa göndərdiyi kosmik gəmilərin bəziləri qəzaya uğradı. Bundan sonra kosmosda ağalıq etmək uğrunda mübarizədə ABŞ tədricən üstünlüyü ələ almağa başladı. 1969-cu il iyulun 21-də ABŞ-ın Ay proqramı çərçivəsində "Apollon-11" kosmik gəmisi uğurla Ay səthinə ilk astronavtları, Nil Armstronq və Edvin Oldrini çıxardı.

Kuba inqilabı və Donuzların istilası

 
Che Guevara (solda) və Fidel Castro (sağda) 1961-ci ildə

1961-ci ilin 17 aprel - 19 aprel tarixlərində Kubanın Donuzlar körfəzi ərazisində baş vermiş hərbi əməliyyat. Əməliyyat Kuba inqilabı vasitəsi ilə hakimiyyətə gələn Fidel Kastro və tərəfdarlarının hakimiyyətdən salınması üçün həyata keçirilmişdir. 2 gün davam edən döyüşlərdən sonra ABŞ tərəfindən dəstəklənən Sürgün Kuba Höküməti birlikləri məğlub olmuş və nəticədə əməliyyat ordunun qələbəsi ilə başa çatmışdır. Donuzlar Körfəzi əməliyyatı Soyuq müharibə dövrünün əhəmiyyəti hadisələrindən biri hesab olunur.

26 iyul 1953-ci ildə başlayan və 1959-cu ildə inqilabçıların qələbəsi ilə qutaran inqilab. Fidel Kastro, Raul KastroErnesto Çe Qevaranın başçılığı ilə inqilabçılar diktator Fulhensiyo Batistanın Hərbi-diktaturasını ləğv etdilər.

XX əsrin 50-ci illərində Kuba ABŞ inhisarçılığının qurbanına çevrilmiş; tam şəkildə ABŞ investisiyasından asılı idi. Fulhensiyo Batista hakimiyyətə gələndən sonra isə Kuba başqa bu cür dövlətlərdən fərqli olaraq inkişaf edir; amma o, Kubada hərbi-diktatura elan edərək bir çox partiyaları, həmçinin Kommunist Partiyasını da ləğv edir. Ölkədə Konstitusiya ləğv olunur. Cavan ali təhsilli kubalılar diktatura ilə barışmaq istəmirdilər. Onların içərisində (Fidel Kastro və onun qardaşı Raul Kastro) Kastro qardaşları ortodoks partiyasının üzvləri idilər. Kastro qardaşları Ortodoks partiyasının diktataturayla mübarizə aparacağnı düşünürdülər amma ortodoks partiyasının qətiyətsizliyi nəticəsində FidelRaul partiyanı tərk etdilər olarla birlikdə bir neçə cavan kubalılarda partiyanı tərk etdilər və sərbəst mübarizəyə başladılar. Silahlar əldə etmək üçün Fidel Kastro və onun adamları Santyaqo-de-Kuba şəhərində Monkada kazarmasını və Bayamo şəhərindəki kazarmanı ələ keçirmək istəyirdilər. Bir il ərzində hücüma hazırlıq gedirdi. Silahlanmaq üçün bəzi Fidelin tərəfdaşları hər şeyi satmağa məcbur idilər.

 
26 iyul hərəkatı

26 iyul 1953-ci ildə bir qrup inqilabçı Fidel Kastronun başçılığı altında Santyaqo-De-Kuba da yerləşə Monkada kazarmasına hücüma keçirlər. İki saatlıq döyüşdən sonra inqilabçılar məğlub olur. Çoxsu ölür sağ qalanlar isə (FidelRaul qardaşları sağ qalırlar) həbs edirlər.Məhkəmədə bütün inqlabçılara ağır cəza verirlər.Kastro hüqüqşünasdan imtina edir və məhkəmədə özü özünü müdafiə edir. Məhkəmədə Fidel Kastro özünün tanınmış sözünü deyir "Tarix mənə bəraət qazandıracaq!".Məhkəmənin qərarına görə Fidel 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum olunur. Daha sonra Batista milləti sakitləşdirmək üçün və yeni inqilabdan qorxaraq Fideli və onun tərəfdaşlarını azad edir.

2 dekabr 1956 Gəmi ilə Kubaya 82 nəfərdən ibarət inqilabçı dəstəsi gəlir.İnqilabçıların gəlməyindən xəbər tutan dövlət ordusu hücüma keçir nəticədə 82 nəfər inqılabçı qalır Kastro inqilabçıları Syerra-Maestra dağlarına aparır.Batista 1000 nəfərlik ordunu inqilabçıların üstünə yollayır yaxınlığda olan bütün yollar bağlanılır hər yerdə silahlılar dayanır. Qanlı döyüşlərlə inqilabçılar Syerra-Maestra dağlarına yalnız 22 nəfər sağ çatır buların arasında gələcəydə Kuba İnqilabında böyük rol oynayan(Fidel Kastro, Raul KastroErnesto Çe Qevara, Kamilo Syenfueqos, Ramiro Valdes, Xuan Almeyda). 22 nəfərlə qalsalarda İnqilabçılara böyük kömək millətdən eləcə-də başqa dövlətlərdə yaşayanlardan gəlirdi.Belə-ki Kuba dan kənarda 62 qrup fəaliyyət göstərirdi bular əsasən ABŞ Mərkəzi Amerika,Karib dənizinin yaxınlığında yerləşən dövlətlərdə Silah və pul yığımı ilə məşğul olurdular həm də orada yaşayanalra inqilabın məqsədi səbəbləri haqqında danışılırdı. 1 yanvar 1959-cı ildə İnqilabçı ordusu Santyaqoya daxil oldular digər inqilabçı qrupu Çe Qevaranın başçılığı altında Santa-Klara şəhərini ələ keçirdilər.


1961-ci il Berlin böhranı

Qərbi Berlinlə dövlət sərhədi rejiminin tətbiqinə və sərhəd istehkamlarının qurulmasına Varşava müqaviləsi üzv-ölkələrin tövsiyəsi ilə 1961-ci il avqustun 13-də başlanılmışdır. Bu divarın ucaldılması ilə qədim alman paytaxt şəhərinin müttəfiq amerika, ingilis və fransız qoşunlarından tamamilə təcrid olunması gerçəkləşdirilmiş və 1948-ci ildə ikiyə bölünmüş Berlinin hissələri arasında əlaqə tamamilə kəsilmişdir. Berlin divarı 1989-cu ildə orta hündürlüyü 3,6 m və ümumi uzunluğu 106 km olan beton divardan, metal tordan (65,5 km), gərginlik altında siqnal çəpərindən (127,5 km), həmçinin ayrı-ayrı sahələrdə xəndəklərdən (105,5 km) və tank əleyhinə istehkamlardan ibarət idi. Berlin divarı boyunca 302 gözətçi qülləsi və digər sərhəd qurğuları quraşdırılmışdı. Çay və su hövzələrindən keçən sərhəd yerlərində hasar yox idi. Sərhəddə ilk vaxtlar 13 nəzarət-buraxılış məntəqəsi fəaliyyət göstərirdi; 1989-cu ildə onların sayı üç idi.

1949–61-ci illərdə Qərbi Berlindən keçməklə təqribən 1,6 mln. nəfər ADR-i qeyri-leqal şəkildə tərk etmişdir. İstehkamların qurulmasına və sərhədin ciddi qorunmasına baxmayaraq, ADR vətəndaşlarının Qərbi Berlinə qaçması davam edirdi. 1961–88-ci illərdə təqribən 39 min nəfər sərhəd istehkamlarını keçə bilmişdi. Sərhədi keçməyə cəhd edənlərin 192 nəfəri həlak olmuş, təqribən 200 nəfər yaralanmış, 3 mindən çox həbs olunmuşdur.

9 noyabr 1989-cu ildə Almaniya Demokratik Respublikasının hökuməti Almaniya Federativ Respublikası əhalisi ilə təmasa qoyulmuş məhdudiyyəti aradan qaldırmaq qərarını qəbul edib. ADR hökuməti kütləvi xalq çıxışlarının təzyiqi ilə 1989-cu il noyabrın 11-də Qərbi Berlinlə əlaqə məhdudiyyətlərini aradan qaldırdı, 1990-cı il iyulun 1-də isə sərhəd nəzarətini tamamilə ləğv etdi. Onda Şərqi Berlinin minlərlə sakini qərb tərəfə axın edib. ADR ilə Qərbi Berlin arasındakı sərhəd istehkamlarının dağıdılması rəsmən 1990-cı ilin yanvarında başladı və həmin ilin noyabrında başa çatdı.

Uzunluğu 1,3 km olan Berlin divarının hissəsi abidə kimi saxlanıldı. Almaniyanın birləşməsindən sonra (oktyabr, 1990) AFR hakimiyyət orqanları ADR ilə AFR və Qərbi Berlin arasındakı sərhəddə insanların ölümü ilə nəticələnən silah tətbiqində günahlandırılan şəxsləri, o cümlədən ADR-in keçmiş yüksəkvəzifəli rəhbərlərini məsuliyyətə cəlb etdi.

Kuba raket böhranı və Xruşovun devrilməsi

ABŞ-lı iş adamlarının və çox mühüm kapitalların yatırıldığı o dövrdə qumar və mafia cənnəti olaraq bilinən Fulgencio Batistanın prezident olduğu Kubada yaşanan rejim- əvvəllərdə rejimin lideri Fidel Kastronun ideolojik cizgisi dəqiq olmasa da, daha sonra gedərək artan antiimperalist və sosialist hərəkətləri səbəbiylə Amerikanı narahat etməyə başlamışdır. Fidel Kastro, Che Guevara və inqilabçı dostlarının 1953-ci iyulun 26 tarixindəki Moncada Kışlasına etdikləri uğursuz hücumla başlayan hərəkatlari, 1957 il mayın 28-də Uveroda bir qarnizona edilən uğurlu hücumla sürətlənmiş və 1959 il yanvarın 1-də xalqın alqışları ilə Havanaya girən Kastro və 300 qarilla dostu diktator Batıstayı hakimiyyətdən salaraq Kuba rejimini yaratmışdır. Kastro bu rejimi yaradarkən idolojik cizgisi dəqiq deyildi. Nüvələr bəhanə idi, əsl hədəf Kastro rejimi idi. Gedərək daha sosialist bir cizgiyə çevrilən və Sovet Birliyi ilə əlaqələrini genişləndirən Kastro Amerika tərəfindən ona qarşı olan ambarqo, sui-qəsd və savaş təhdidlərinə qarşı hayatda qala bilmək üçün Sovet Birliyindən daha çox kömək istəyirdi. Kastronun o dövrdəki zəifliyindən faydalanmaq istəyən Kennedi idarəçiliyi və CİA, rejimə qarşı olan maraqlı planı ilə Kastroyu hakimiyyətdən salmaq istədi. Domuzlar Körfəzi Çikartması olaraq tanınan bu plan 1961-ci il aprelin 17-də üsyan qaldıran 1500 qədər Amerikan Kubalısı, Kuba ordusu və rejimə sahib çıxan xalq tərəfindən asanlıqla yatırıldı. Elə bu vəziyyətdə Kubanın gec və ya tez devriləcəyini düşünən Sovet lideri Nikita Xruşov ani və çox fikirləşmədən verdiyi qərarla Kubaya Sovet nüvə silahlarının yerləşdirilməsi üçün əmr verdi. Əməliyyat gizli həyata keçiriləcək və dünya ictimaiyyətinə məlumat verilməyəcəkdi. Xruşovun planına görə beləcə Sovet Birliyi də sayca Amerikadan daha az nüvə başlığı olmasına baxmayaraq yaxın məsafə əldə etməsi ilə nüvə yarışında Amerikadan daha avantajlı bir mövqeyə keçəcəkdi. Ancaq Amerikanın cəsus təyyarələri Sovet nüvə mərkəzlərini tez bir zamanda müəyyən edir. Fidel Kastro bu krizin başlaması haqqında belə məlumat verir."Nüvə mərkəzlərini oktyabrın 16-da müəyyən etdilər. Çox hündürdən uçan bir Amerika U-2 cəsus təyyarəsi fırlanan rampaların fotoşəkillərini çəkir. Əslində nüvə başlıqlarının dəqiq yerini Amerikalılara Sovet gizli mərkəzindən Albay Oleg Penkovskinin verdiyi bilinir. U-2 bunları sonradan müəyyən edir. Kennedi həmin gün ayın 16-da xəbərdar edilir, kriz o vaxtdan başlanır."ABŞ-da seçki mübarizəsinin gücləndiyi dövrdə 1962-ci il oktyabrın 16-sı günü o dövrün Müdafiə naziri Robert McNamara Kubada nüvə mərkəzlərini göstərən fotoşəkilləri prezident Kennediyə göstərdi. Fotoşəkillərdən görünənə görə Sovetlərə məxsus nüvə başlıqları yerləşdirilməyə başlamış, amma atəşlənməyə hazır olmadığı üçün bəzi parçaların Kubaya gətirilməsi lazım idi.

Xruşov ABŞ ilə müharibəni gözə almadığını və nüvə müharibəsinin dünyayı bir fəlakətə aparacağını bildiyi üçün Kubadakı silahları götürməsi əvəzində ABŞ-ın da Türkiyəyə yerləşdirdiyi Yupiter nüvə başlıqlarını götürməsini və Kubayı işğal etməyəcəyi mövzusunda açıqlama verməsini istəyirdi. Xruşovun qorxaq və məsuliyyətli addımlarından cəsarət alan Kennedi- "Onsuz da Türkiyəyə qoyduğumuz nüvələr köhnəlmişdi, 6 ay içərisində onları götürəcəkdik", "ABŞ-ın onsuz da Kubanı işğal etmək fikri olmamışdır" demişdir. Nəhayət dünyanın nüvə fəlakətinin mərkəzinə çevriləcəyi bu gərgin saat və günlərin sonunda Xruşov Kennedinin təklifini müsbət qarşılayır ambarqo sona çatır və Kubadakı sovet gəmiləri geri çəkilir. Beləliklə 1962-ci il Karib böhranı sona çatdı.

Karib böhranı bir az da qarışıq olaraq Soyuq müharibənin kuliminasiya nöqtəsinə çatdığı bir dövrdə "yumuşama" və "anlaşmaya" şərait yaratmışdı. Nüvə müharibəsinin başlaya biləcəyini başa düşən tərəflər bundan sonra daha təmkinli olacaqlardı. Nato üzvləri, daha doğrusu NATO-nun Avropa qanadı belə böyük bir böhranda (hətta onları təhlükəyə atan vəziyyət olsa da) fikirlərinin nəzərə alınmayacağını, ABŞ-ın təkbaşına hərəkət edəcəyini başa düşmüşlərdi. SSRi-də Xruşşov məsuliyyətsizlikdə günahlandırmaqla iqtidardan salındı. Bu böhran o dövrdəki 2 qütblü dünya düzülüşünə, blokları təşkil edən dövlətlər arasındakı münasibətlərə təsir etdi. Şərq blokunda Çin-Sovet münasibətlərində qarışıqlıq yarandı. Qərb blokunda Fransa 2 super dövlət arasında körpü quracaq "Qərbi Avropa" əməliyyatına başladı və ABŞ ilə əlaqələrinin inkişafı istiqamətində önəmli addımlar atmaqla öz nüvə proqramını yaratmağa başladı.

ABŞ və SSRİ böhrandan sonra nüvə silahlarının yayılmasının qarşısını almaq üçün 1963-ci ildə iyulun 5-da "Nüvə silahlarının sınaqdan keçirilməməsi barədə saziş" imzaladılar.(bu razılaşma atmosferdə, kosmos və dənizaltında nüvə silahlarını qadağan edirdi) Hər hansı bir böhran sırasında Vaşinqton və Moskva arasında birbaşa xəbərləşmə xəttinin qurulmasının vacibliyini ortaya çıxarmışdı. Iki paytaxt arasında dərhal əlaqə saxlaya bilmək üçün telefon xətti qurulmuşdur.

Qarşıdurmadan həbsxanaya qədər

1960-1970-ci illərdə Soyuq müharibə iştirakçıları dünyanın daha aydın iki əks bloka bölünmədiyi beynəlxalq münasibətlərin yeni, daha mürəkkəb bir modelinə uyğunlaşmaq üçün mübarizə apardılar. Müharibədən sonrakı dövrün əvvəlindən etibarən Qərbi Avropa və Yaponiya İkinci Dünya Müharibəsinin dağıdılmasından sürətlə qurtuldu və 1950-1960-cı illərə qədər güclü iqtisadi böyümə təmin etdi, adambaşına düşən ÜDM ABŞ-ın səviyyəsinə yaxınlaşdı, Şərq Bloku iqtisadiyyatı durğunlaşdı.

Vyetnam müharibəsi, ABŞ-ın beynəlxalq nüfuzunun və iqtisadi sabitliyin aşağı düşməsinə, silah müqavilələrinin pozulmasına və daxili iğtişaşların baş verməsinə səbəb oldu. Amerikanın müharibədən çəkilməsi, həm Çin, həm də Sovet İttifaqı ilə həbs siyasətini həyata keçirməyə səbəb oldu.

Vyetnam müharibəsi

Müharibə 1954-cü ildə, Şimali Vyetnamda Xo Şi Min və onun kommunist Vyet Minh partiyasının hakimiyyətə gəlməsi ilə başlamış və iki fövqəldövlət, ABŞSSRİ arasında Soyuq Müharibə nəticəsində daha da şiddətlənmişdir. Vyetnam müharibəsində yarıdan çoxu Vyetnamın dinc əhalisi olmaqla, 3 milyon insan (58 000 amerikalı) həlak olmuşdur. 1969-cu ildən etibarən, ABŞ-ın müharibəyə ən yaxından cəlb olunduğu dövrdə Vyetnam münaqişəsində 500 000 nəfərdən çox hərbi qulluqçu iştirak etmişdir.

1973-cü ildə prezident Riçard Niksonun ABŞ qüvvələrinin geri çəkilməsi haqqında əmrindən həm əvvəl, həm də sonra ABŞ-da müharibə əleyhdarı qüvvələrin artması amerikalılar arasında daha ciddi fikir ayrılıqlarının yaranmasına səbəb olmuşdur. 1975-ci ildə kommunist qüvvələrin Sayqonu ələ keçirməsi ilə Vyetnam müharibəsi bitmiş və növbəti il ölkə Vyetnam Sosialist Respublikası adı altında birləşdirilmişdir.

İkinci Dünya müharibəsi dövründə Yaponiya Cənub-Şərqi Asiyada, Hind-Çin yarımadasının şərq ucqarında yerləşən və 19-cu əsrə qədər Fransanın hakimiyyəti altında olmuş Vyetnama qoşun yeritdi və onu işğal etdi. Çin və Sovet kommunizmindən ilhamlanan Ho Çi Minh Yaponiya və Fransa müstəmləkə idarəçiliyi ilə mübarizə aparmaq üçün Vyet Minhi, Müstəqil Vyetnam Liqasını yaratdı. 1945-ci ildə Yaponiya müstəqil Vyetnamın idarəsini Fransız təhsilli İmperator Bao Daiyə buraxaraq öz qoşunlarını geri çəkdi. Ho Çi Minhin Vyet Minh qüvvələri dərhal ayağa qalxaraq Hanoyun şimal şəhərini ələ keçirdi və Honun prezidentliyi altında Demokratik Vyetnam Respublikasını (VDR) elan etdi.

Regionun idarəsini yenidən öz əlinə almağa çalışan Fransa Baonu dəstəklədi və 1949-cu ilin iyul ayında paytaxtı Sayqon olan Vyetnam (Cənubi Vyetnam) dövlətini yaratdı. Silahlı münaqişə fransızların 1954-cü ilin may ayında, Dien Bien Fu döyüşündə Vyet Minh qüvvələri tərəfindən məğlub edilməsinə qədər davam etdi. Cenevrədə keçirilən növbəti sülh danışıqlarında Vyetnam 17-ci paralel boyunca iki hissəyə bölündü (Şimalda Ho, Cənubda Bao hakimiyyətdə olmaqla) və birləşmə barədə 1956-cı ildə keçirilmək üzrə ümumxalq səsverməsi çağrıldı. 1955-ci ildə isə güclü anti-kommunist görüşlərə malik Ngo Dinh Diem Baonu hakimiyyətdən salaraq Vyetnam Respublikasının prezidenti oldu.

Fransanın NATO hərbi quruluşundan çıxması

NATO-nun birliyi tarixinin əvvəlində, Şarl de Qollun Fransaya başçılıq etdiyi dövrdə bir böhran meydana gəldi. De Gaulle Birləşmiş Ştatların təşkilatdakı güclü roluna və Birləşmiş Ştatlar ilə Birləşmiş Krallıq arasındakı xüsusi münasibət kimi qəbul etdiyi şeylərə etiraz etdi. 17 sentyabr 1958-ci ildə Prezident Duayt D. Eisenhover və Baş nazir Harold Macmillan'a göndərilən bir memorandumda, Fransanı ABŞ və Birləşmiş Krallıq ilə bərabər bir vəziyyətə gətirəcək üç tərəfli müdiriyyətin yaradılmasını müdafiə etdi. Fransanın əks coğrafi mövqe nümayiş etdirdiyi və NATO-dan kömək istədiyi Fransız Əlcəzairi maraqlandıran coğrafi bölgələri əhatə etmək üçün NATO-nun əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, De Qollun aldığı cavabı qənaətbəxş hesab etmədi və müstəqil bir Fransız nüvə qoruyucusunun inkişafına başladı. 1966-cı ildə Fransanı NATO-nun hərbi strukturlarından çıxartdı və NATO qoşunlarını Fransa torpaqlarından qovdu.

Çexoslovakiyanın işğalı

Çexoslovakiyada 1968-ci il yanvarın 5-dən avqustun 20-dək cəmiyyətdə gedən kütləvi siyasi liberallaşma prosesi. 5 yanvar 1968-ci ildə Aleksandr Dubçekin Çexoslovakiya Kommunist Partiyası rəhbərliyinə gəlməsi ilə Çexoslovakiya açıq şəkildə SSRİ-dən asılı olmadığını nümayiş etdirməyə başladı.

"İnsan sifətli sosializm" yaratmaq məqsədi ilə Dubçek və onun həmfikirləri tərəfindən həyata keçirilən siyasi islahatlar 1956-cı ildə Macarıstanda olduğu kimi əvvəlki siyasi xətdən tam imtina xarakteri daşımırdı. Lakin Sovet İttifaqının və Avropadakı bəzi sosialist dövlətlərin rəhbərləri Çexoslovakiyadakı islahatları sosialist dövlət quruluşunun əsaslarına və "sosialist bloku"nun bütövlüyünə qarşı yönəlmiş təhlükə kimi qəbul edirdilər.

Belə ki, ölkədə senzura kifayət qədər məhdudlaşdırılmış, sərbəst ictimai diskussiyalar genişlənmiş, çoxpartiyalı sistemə keçid başlamışdı. Tam şəkildə söz, toplaşma və hərəkət azadlığı veriləcəyi, dövlət təhlükəsizlik orqanları üzərində nəzarətin gücləndiriləcəyi, şəxsi müəssisələrin açılmasına icazələrin asanlaşdırılacağı və istehsal üzərində dövlət nəzarətinin məhdudlaşdırılacağı bəyan olunmuşdu. Bundan əlavə, ölkənin federasiyaya çevrilməsi və ÇSSR-in tərkibinə daxil olan ÇexiyaSlovakiyanın hakimiyyət orqanlarına verilən səlahiyyətlərin artırılması planlaşdırılmışdı.

Lakin Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının bəzi rəhbərləri (Bilak, Şvestka, Kolder, İndra və Kapek) dövlətin cəmiyyət üzərindəki nəzarətinin zəifləməsindən narahat idilər və Dubçekin islahatlarını dəstəkləmirdilər. Onlar partiya rəhbərliyinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması üçün Sovet İttifaqına müraciət də etmişdilər. SSRİ rəhbərliyinin fikrincə isə Çexoslovakiya Varşava Müqaviləsi Təşkilatının müdafiə xəttinin mərkəzində yerləşməklə soyuq müharibə dövründə böyük əhəmiyətə malik idi. 1968-ci il martın 23-də kommunist partiyalarının Drezdendə keçirilən qurultayında Çexoslovakiyadakı islahatlar tənqidə məruz qaldı, mayın 4-də Leonid Brejnev Moskvada Dubçekin rəhbərlik etdiyi çexoslovak nümayəndə heyətini qəbul etdi və bu görüşdə ÇSSR-dəki vəziyyəti kəskin tənqid etdi, iyulun 15-də kommunist partiyalarının rəhbərləri ÇKP MK-ya açıq məktubla müracət etdilər, iyulun 29-da Dubçek yenidən Brejnevlə görüşdü, avqustun 17-də Dubçeklə görüşən Macarıstan rəhbəri Yanoş Kadar onu vəziyyətin həddindən artıq gərginləşdiyi barədə xəbərdar etdi.Dunay əməliyyatı 1968-ci il avqustun 20-dən 21-nə keçən gecə VMT-nin 500 min nəfər canlı qüvvə və 5000 tankdan ibarət hərbi kontingenti Çexoslovakiya Sosialist Respublikasını işğal etdi. İşğaldan bir gün əvvəl Sovet İttifaqı Marşalı Andrey Qreçko ÇSSR müdafiə naziri Martin Dzuru hazırlanan aksiya haqqında məlumatlandıraraq, çexoslovak hərbi qüvvələri tərəfindən hər hansı müqavimət göstərilməməsi barədə xəbərdar etdi.

Polşadan sovet-polyak qoşun kontingenti Yablones, Ostrava, OlomouçJilina, ADR-dən sovet-alman qoşun kontingenti Praqa, Xomutov, Plzen, Karlovı Varı və nəhayət Macarıstandan sovet-macar-bolqar qoşun kontingenti Bratislava, Trençin, Banska Bistritsa istiqamətlərində yeridilmişdi. Qoşunların əsas hissəsi Sovet İttifaqı tərəfindən ayrılmışdı. Çexoslovak ordusu heç bir müqavimət göstərmədi.

Sovet İttifaqıVarşava Müqaviləsi Təşkilatının qoşunlarının ölkəyə yeridilməsi ilə bu prosesin qarşısı alınmışdır.

Brejnev doktrinası

 
Brejnev və Riçard Nikson 1973-cü il

1968-ci ilin sentyabrında Polşa Birləşmiş İşçi Partiyasının Beşinci Qurultayında Çexoslovakiyanı işğal etdikdən bir ay sonra Brejnev, Brexnev doktrinasını açıqladı. Leninizm kapitalizmlə. Çıxış zamanı Brejnev bəyan etdi:

Sosializmə düşmən olan qüvvələr bəzi sosialist ölkələrinin inkişafını kapitalizmə yönəltməyə çalışdıqda, bu, nəinki ölkənin, həm də bütün sosialist ölkələrinin ümumi probleminə və narahatlığına çevrilir.

Doktrina, kökü Qərbi Almaniyanın və Qərbi Avropanın çiçəklənməsi ilə zidd olan yaşayış səviyyəsinin aşağı düşdüyü Polşa, Macarıstan və Şərqi Almaniya kimi dövlətlərdə marksizm-leninizmin uğursuzluqlarında tapıldı.

Üçüncü dünya eskalasiyaları

Con Kennedinin öldürülməsindən sonra güc qazanan Lyndon Conson Administrasiyasına görə ABŞ Latın Amerikasına qarşı daha sərt mövqe tutdu. "Mann Doktrinası" adını aldı.

Hektor Qarsiya mühafizəkar keçmiş prezident Joaquin Balaguer, 1966-cı ildə keçirilən prezident seçkilərində təşviqat aparmayan keçmiş prezident Juan Boschun qalib gəlməsinə qədər müvəqqəti prezident kimi çıxış etdi. Boşun Dominikan İnqilabi Partiyasının fəalları Dominikan polisi və silahlı qüvvələr tərəfindən şiddətlə təcavüz edildi.

İndoneziyada sərt anti-kommunist general Suharto, "Yeni nizam" yaratmaq cəhdi ilə sələfi Sukarno tərəfindən dövlətin nəzarətinə keçdi. 1965-ci ildən 1966-cı ilə qədər ABŞ və digər Qərb hökumətlərinin köməyi ilə ordu İndoneziya Kommunist Partiyasının 500 mindən çox üzvünün və simpatizanlarının kütləvi şəkildə öldürülməsinə səbəb oldu. və digər solçu təşkilatlarla birlikdə yüz minlərlə insanı son dərəcə qeyri-insani şəraitdə ölkə daxilindəki həbs düşərgələrində saxladılar.

Çin-Amerika yaxınlaşması

Sino-Sovet parçalanması nəticəsində Çin-Sovet sərhədi boyunca gərginlik 1969-cu ildə ən yüksək həddə çatdı və Birləşmiş Ştatlar Prezidenti Riçard Nikson Soyuq Müharibədə güc tarazlığını Qərbə doğru dəyişdirmək üçün münaqişədən istifadə etmək qərarına gəldi. Çinlilər Sovetlərdən də üstün olmaq üçün amerikalılarla münasibətləri yaxşılaşdırmağa çalışdılar.

1972-ci ilin fevralında Nikson Çin ilə təəccüblü bir yaxınlaşma əldə etdi, Pekinə getdi və Mao Zedong və Zhou Enlai ilə görüşdü. Bu zaman SSRİ ABŞ ilə kobud nüvə paritetinə nail oldu; Bu vaxt, Vyetnam müharibəsi Amerikanın Üçüncü Dünyadakı təsirini zəiflətdi və Qərbi Avropa ilə münasibətləri soyudu.

1960-cı illərin sonu və 1970-ci illərin əvvəllərində Soyuq Müharibə gücləri arasında dolayı qarşıdurma davam etsə də, gərginlik azalmağa başladı.

Nikson, Brejnev və denete

Çinə səfərindən sonra Nikson Moskvada Brejnev də daxil olmaqla Sovet rəhbərləri ilə görüşdü. Bu Strateji Silahların məhdudlaşdırılması danışıqları iki mühüm silah müqaviləsi ilə nəticələndi: SALT I, iki gücün imzaladığı ilk hərtərəfli məhdudlaşdırma müqaviləsi və gələn raketləri tutmaq üçün hazırlanan sistemlərin inkişafını qadağan edən Ballistik Raket Müqaviləsi. Bunlar bahalı anti-ballistik raketlərin və nüvə raketlərinin inkişafını məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Nikson və Brejnev yeni "dinc yanaşı yaşama" dövrünü elan etdilər və iki supergüc arasında dentente (və ya əməkdaşlıq) əsaslı yeni siyasət qurdular. Bu vaxt Brejnev ağır hərbi xərclər üzündən qismən azalmış Sovet iqtisadiyyatını canlandırmağa çalışdı. 1972-1974-cü illər arasında tərəflər iqtisadi əlaqələrini, o cümlədən ticarətin artırılmasına dair müqavilələri də möhkəmləndirmək barədə razılığa gəldilər. Görüşlərinin nəticəsi olaraq, Dentente Soyuq Müharibənin düşmənçiliyini əvəz edəcək və iki ölkə qarşılıqlı yaşayacaqlar.

Bu inkişaflar, Qərbi Almaniyanın kansleri Willy Brandtın "Ostpolitik" siyasəti ilə, Qərbi Almaniya və Şərqi Avropa arasındakı münasibətləri normallaşdırmaq səyləri ilə üst-üstə düşdü. 1975-ci ildə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Konfransı çərçivəsində imzalanan Helsinki Sazişində sona çatan Avropadakı vəziyyəti sabitləşdirmək üçün digər müqavilələr bağlandı. ATƏT "soyuq müharibə"nin qurtarmasından sonra ümumavropa təhlükəsizlik sistemini formalaşdıran, yeni Avropanın siyasi və iqtisadi həyatının sivil birgəyaşayış qaydalarını müəyyən edən, dövlətlərarası münasibətləri rəqiblik və münaqişə relsindən əməkdaşlıq və qarşılıqlı mənafe istiqamətlərinə yönəldən bir təşkilat funksiyasını icra edir.

Helsinki aktı 1975-ci il avqustun 1-də Finlandiyanın paytaxtı Helsinkidə Avropanın 33 dövlətinin, ABŞ və Kanadanın dövlət və hökumət başçılarının müşavirəsi oldu. Onlar Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq haqqında Zirvə aktını imzaladılar. 1960-cı illərin sonu 70-ci illərin əvvəllərində sosialist və kapitalist ölkələri arasında münasibətlərin yaxşılaşması, NATO ilə Varşava Müqaviləsi Təşkilatı arasında hərbi-strateji tarazlığın yaranması beynəlxalq aləmdə "soyuq müharibə"dən gərginliyin zəiflədilməsinə doğru dönüş yaratmış oldu.

1970-ci ildə SSRİ-AFR, AFR-Polşa arasında müqavilələrin imzanlanması, 1971-ci ildə SSRİ, ABŞ, İngiltərəFransa arasında Qərbi Berlinə dair dördtərəfli sazişin bağlanması, 1972-ci ildə AFR və ADR arasında münasibətlərin normallaşması haqqında müqavilənin bağlanması gərginliyin zəiflədilməsinə güclü təkan verdi. Bu da Ümümavropa müşavirəsinin hazırlanması və çağırılmasına şərait yaratdı.

1970-ci illərin sonu münasibətlərin pisləşməsi

1970-ci illərdə Yuri Andropovun rəhbərlik etdiyi KQB Sovet rəhbərliyini sərt şəkildə tənqid edən Aleksandr Soljenitsın və Andrey Saxarov kimi görkəmli sovet şəxsiyyətlərini təqib etməyə davam etdi.

Üst dünyada, xüsusilə Yaxın Şərq, Çili, EfiopiyaAnqoladakı siyasi böhranlar dövründə supergüclər arasında dolayı münaqişə davam etdi. Prezident Jimmy Carter 1979-cu ildə SALT II müqaviləsi ilə silah yarışında başqa bir məhdudiyyət qoymağa çalışsa da, səyləri o il digər hadisələr, o cümlədən hər ikisini ABŞ-ı devirən İran İnqilabı və Nikaraqua İnqilabı ilə sarsıtdı. rejimlər və dekabr ayında Sovet İttifaqının Əfqanıstana müdaxiləsinə qarşı qisas aldı.

"İkinci Soyuq Müharibə" (1979-1985)

İkinci Soyuq Müharibə, 1970-ci illərin sonu 1980-ci illərin əvvəllərində Soyuq Müharibə gərginlikləri və qarşıdurmalarının intensiv yenidən oyanış dövrünə aiddir. Diggins, "Reyqan üçüncü dünyada əksinqilabçılığı dəstəkləyərək ikinci soyuq müharibə ilə mübarizə aparmaq üçün getdi". Coks "Bu" ikinci "Soyuq Müharibənin şiddəti, müddəti qısa olduğu qədər böyük idi" dedi.

Sovet və Əfqanıstan müharibəsi

1978-ci ildə Əfqanıstan Xalq Partiyasının (ƏXP) rəhbəri, SSRİ-yə meylliliyi ilə tanınan Nur Məhəmməd Tərəki rəqibi Həfizulla Əmin tərəfindən qətlə yetirildi. Hakimiyyət Aminin rəhbərliyi altında olan ƏXP-nin "Hezb" qanadının əlinə keçdi. Aminin ölkədə həyata keçirdiyi iqtisadi-siyasi islahatlar iri mülkədarlar tərəfindən müsbət qarşılanmadığından Əfqanıstanın müxtəlif əyalətlərində mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxışlar baş verməkdə idi. Bu çıxışlar Pakistan, həmçinin ABŞ da daxil olmaqla, bir sıra qərb ölkələri tərəfindən dəstəklənirdi. Belə bir məqamda Əfqanıstandakı dayaqlarını itirməmək üçün SSRİ Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi bu ölkəyə qoşun yeritmək qərarı verdi.

Beynəlxalq ictimaiyyat Sovet qoşunlarının Əfqanıstana təcavüzünü olduqca kəskin etirazla qarşıladı. BMT-nin Baş Məclisi SSRİ silahlı qüvvələrinin tezliklə Əfqanıstandan çıxarılmasını tələb edən qətnamə qəbul etdi. Bir çox ölkələr 1980-ci ildə Moskvada keçirilən dünya olimpiadasını boykot etdilər. Amerika taxılının SSRİ-yə satılmasına qadağa qoyuldu. Strateji silahların məhdudlaşdırılması haqqında Sovet-AmeriKa sazişinin Senatda ratifikasiyası dayandırıldı. Pakistan və İran ərazilərində yüzlərlə düşərgə yaradıldı. Sonralar bu düşərgələr mücahidlər hazırlamaq üçün bazalara çevrilmişdilər. Sovet qoşunlarının Əfqanıstana yeridilməsi o zamankı rəhbərliyin, xüsusən Sovet İKP MK-nın Baş Katibi L.İ.Brejnevin çox böyük siyasi səhvi idi. Sonralar bu səhv ciddi şəkildə pislənildi. SSRİ ilə hesablaşmayan və Əfqanıstanın işğalı ilə razılaşmayan ABŞ Konqresi 1980-ci ilin aprel ayında Əfqanıstan müxalifətinə birbaşa yardım məqsədi ilə 15 milyon dollar yardım ayrılmasına razılıq verdi. Bundan başqa ABŞ və Qərbi Avropa hökumətləri SSRİ qarşı döyüşən əfqan mücahidlərinə külli miqdarda silah-sursat verirdilər. Dünya ictimaiyyətini də SSRİ-nin işğalçı olduğuna inandırırdılar. Bir sözlə, Əfqanıstan müharibəsi Qərblə SSRİ arasında gedən müharibənin sonuncusu oldu. 70-ci illərin sonlarında başlayan müharibə qurtarmaq bilmirdi. Müharibə nəticəsində yaşayış məntəqələri dağıdılmış, əhali kütləvi şakildə (5 milyona yaxın) Pakistana, İrana və başqa ölkələrə qaçmışdılar. Təsərrüfat dağılmış, ərzaq məhsulları istehsalı kəskin surətda aşağı düşmüş, bir çox müəssisələr fəaliyyətini dayandırmışdılar. Aclıq, dağıntı, qardaş qırğını əhalini fəlakət qarşısında qoymuşdu. Bu da etnik, tayfa va siyasi qrupların silahlı mübarizəsinə arxalanan təməlçi islamçı, millətçi cərəyanların mövqelərinin kəskin surətdə güclənməsinə səbəb olmuşdu. Vəziyyəti sabitləşdirmək, vətəndaş müharibəsini dayandırmaq, xarici müdaxiləyə son qoymaq üçün ƏXDP "Əfqanıstanda milli barışıq haqqında" bəyannamə qəbul etdi. 1987-ci il yanvarın 15-dən ölkənin hər yerində hərbi əməliyyatlar dayandırıldı. İqtidar və müxəlifət qüvvələrinin iştirakı ilə Koalisiya hökuməti yaratmaq haqqında təklif irəli sürüldü. Milli barışığın əldə edilməsi üçün yeni Konstitusiya qəbul edildi. Konstitusiyada bütün vətəndaşların hüquq bərabərliyi, qanun çərçivəsində çoxpartiyalıliq prinsipi təsbit edildi. ƏXDP-nin baş katibi Nəcibulla respublikanın prezidenti seçildi. Əfqanıstanla Pakistan arasındakı münasibətləri normallaşdırmaq üçün 1988-ci ildə Cenevrədə BMT-nin vasitəçiliyi ilə saziş imzalandı. Saziş bu dövlətlərin bir-birinin daxili işlərinə qarışmamasını, qaçqınların geri qaytarılmasına şərait yaradılmasını, hərbi müdaxilədən imtina edilməsini və Sovet qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılmasını nəzərdə tuturdu. SSRİ və ABŞ sazişin yerinə yetirilməsinin təminatçısı kimi çıxış etdilər. 1988-ci ilin mayında Sovet qoşunlarının mərhələ-mərhələ Əfqanıstandan çıxarılmasına başlandı. 1989-cu il fevralın 15-də qoşunların çıxarılması başa çatdı. Milli barışığa nail olmaq üçün ƏXDP-nin adı dayişdirilib Vətən partiyası adlandırıldı.

Reyqan və Tetçer

 
Tetçer Nazirliyi, 1981-ci ildə Ağ Evdə Reyqanın kabineti ilə görüşür

1977-ci ilin yanvarında, prezident olmaqdan dörd il əvvəl, Ronald Reyqan, Riçard V. Allen ilə söhbətində, Soyuq Müharibə ilə əlaqədar əsas gözləntisini söylədi. "Amerikanın Sovet İttifaqına münasibətdə siyasətinə dair fikirlərim sadədir və bəziləri sadə deyəcək" dedi. "Bu budur: Biz qalib gəlirik və itiririk. Sən bu barədə nə düşünürsən?" 1980-ci ildə Ronald Reyqan 1980-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində Cimmi Karteri məğlub edərək hərbi xərcləri artıracağını və hər yerdə Sovetlərə qarşı çıxacağını vəd etdi. Həm Reyqan, həm də İngiltərənin yeni Baş naziri Marqaret Tetçer Sovet İttifaqını və onun ideologiyasını pislədi. Reyqan Sovet İttifaqını "pis bir imperiya" etiketlədi və Tetçer Sovetləri "dünya hökmranlığına əyilmiş" kimi təqdim edərkən, kommunizmin "tarixin kül yuvasında" qalacağını proqnozlaşdırdı. 1982-ci ildə Reyqan cəhd etdi. Qərbi Avropaya təklif olunan qaz xəttinə mane olmaqla Moskvanın sərt valyutaya çıxışını kəsmək. Sovet iqtisadiyyatına ziyan vurdu, eyni zamanda bu gəliri hesab edən Amerikadakı Avropadakı müttəfiqlər arasında pis iradəyə səbəb oldu. Reyqan bu məsələdə geri çəkildi.

1985-ci ilin əvvəlində Reyqanın anti-kommunist mövqeyi yeni Reyqan doktrinası kimi tanınan bir mövqeyə çevrildi. Bu, gizlənməyə əlavə olaraq mövcud kommunist hökumətlərini alt-üst etmək üçün əlavə bir hüquq yaratdı. Karterin Sovet İttifaqının İslam əleyhdarlarını və Sovet tərəfindən dəstəklənən PDPA hökumətini Əfqanıstanda dəstəkləmək siyasətini davam etdirməklə yanaşı, CIA, əksəriyyəti müsəlman olan Orta Asiya Sovet İttifaqında islamçılığı təbliğ etməklə Sovet İttifaqının özünü zəiflətməyə çalışdı. Əlavə olaraq, CIA, anti-kommunist Pakistanın İŞİD-inə dünyanın dörd bir tərəfindəki müsəlmanları Sovet İttifaqına qarşı cihadda iştirak etməyə öyrətməyə təşviq etdi.

Polşa Həmrəyliyi hərəkatı və döyüş hüququ

II Papa Con Paul, anti-kommunizm üçün bir mənəvi diqqət verdi; 1979-cu ildə doğma Polşaya səfər, müxalifəti süqut edən və iki il sonra onun sui-qəsd cəhdinə səbəb ola bilən Həmrəylik hərəkatına əsaslanan bir dini və millətçi bir canlanma yaratdı. hərbi vəziyyət dövrü tətbiq etmək. Reyqan cavab olaraq Polşaya iqtisadi sanksiyalar tətbiq etdi. Kremlin ən böyük ideoloqu Mixail Suslov, Sovet liderlərinə Polşanın Həmrəyliyin nəzarəti altına düşdüyünə müdaxilə etməməyi tövsiyə etdi, çünki bunun ağır iqtisadi sanksiyalara səbəb olacağından və Sovet iqtisadiyyatı üçün fəlakətə səbəb olacağından qorxdu.

Sovet və ABŞ hərbi və iqtisadi məsələlər

Moskva Sovet İttifaqının ümumi milli məhsulunun 25 faizini istehlak malları və mülki sektorlara yatırımlar hesabına istehlak edən bir hərbi qurdu. Silah yarışı və digər Soyuq Müharibə öhdəliklərinə xərclədikləri Sovet sistemində dərin quruluş problemlərini doğurdu və artırdı. Müdafiə sektoruna sovet sərmayəsi hərbi zərurətdən qaynaqlanmadı, əksinə öz güc və imtiyazlarına görə bu sektordan asılı kütləvi partiya və dövlət bürokratiyalarının maraqları hesabına həyata keçirildi. Sovet Silahlı Qüvvələri sahib olduqları silahların sayına və növlərinə, sıralarında olan qoşunların sayına və hərbi-sənaye bazasının genişliyinə görə dünyada ən böyük oldu. Lakin sovet hərbi qüvvələrinin sahib olduğu kəmiyyət üstünlükləri Şərq Blokunun Qərbdən kəskin şəkildə geri qaldığı əraziləri çox vaxt gizlədirdi. Məsələn, Fars Körfəzi müharibəsi Sovet İttifaqının ən çox yayılmış əsas döyüş tankı olan T-72'nin zireh, yanğın idarəetmə sistemləri və atəş bölgəsinin Amerikan M1 Abrams'dan kəskin dərəcədə aşağı olduğunu göstərdi, lakin SSRİ demək olar ki, üç dəfə sahil aldı. ABŞ-ın M1-lərini yerləşdirdikləri üçün çox sayda T-72 lazım idi.

1980-ci illərin əvvəllərində SSRİ ABŞ-ınkından üstün bir hərbi arsenal və ordu qurdu. Sovet İttifaqının Əfqanıstandakı işğalından bir müddət sonra, prezident Carter kütləvi şəkildə Birləşmiş Ştatlar ordusunu qurmağa başladı. 1981-ci ildə GNP-nin 5.3 faizindən 1986-cı ildə 6.5 faizə qədər artan Reygan rəhbərliyi tərəfindən sürətləndi.Carter rəhbərliyi tərəfindən ləğv edilmiş BG-1 Lancer proqramını canlandıran, LGM-118 Sülhməramlı raketlər istehsal edən, ABŞ-a Avropada ABŞ kruiz raketləri yerləşdirən və eksperimental Strateji Müdafiə Təşəbbüsünü elan etdikdən sonra gərginlik artmaqda davam etdi. Ulduz müharibələri "mediası tərəfindən, uçuşun ortasında raketləri atmaq üçün müdafiə proqramı... Sovetlər Qərbi Avropanı hədəf alan RSD-10 Pioner ballistik raketlərini yerləşdirdi və NATO, Karter başçısının təkidi ilə yerləşdirməyə qərar verdi. MGM-31 Avropada, ilk növbədə Qərbi Almaniyada fırlanma və kruiz raketləri. Bu yerləşdirmə raketləri Moskvadan cəmi 10 dəqiqəlik məsafəyə yerləşdirdi.

Reyqanın hərbi quruculuğundan sonra Sovet İttifaqı öz ordusunu daha da artırmaqla cavab vermədi, çünki, böyük hərbi xərclər səmərəsiz planlaşdırılan istehsal və kollektiv kənd təsərrüfatı ilə birlikdə Sovet iqtisadiyyatı üçün artıq ağır bir yük idi. Eyni zamanda, Səudiyyə Ərəbistanı, digər OPEC-ə daxil olmayan ölkələr kimi, hasilatı artırdı. Bu inkişaflar Sovet İttifaqına təsir edən 1980-ci illərdəki neft qatılığına öz töhfəsini verdi, çünki neft Sovet ixracının əsas mənbəyi idi. gəlirlər. Komanda iqtisadiyyatı ilə bağlı problemlər, neftin qiyməti azalır və böyük hərbi xərclər tədricən Sovet iqtisadiyyatını durğunluğa gətirdi.

1 sentyabr 1983-cü ildə Sovet İttifaqı, Reyqanın "qırğın" kimi xarakterizə etdiyi bir hərəkətdə oturan konqresmen Larry McDonald daxil olmaqla, 269 nəfərlik Boeing 747, Koreyanın Hava Hava Xətləri Uçuşunu vurdu. Təyyarəçi Sovet hava məkanını Moneron adası yaxınlığındakı Saxalin adasının qərb sahilindən bir müddət əvvəl pozmuşdu və Sovetlər naməlum təyyarələrə ABŞ-ın casus təyyarəsi kimi baxırdılar. Hadisə Reyqan və Mixail Qorbaçov arasında sonrakı razılaşmalara qədər mövcud olan Reyqan tərəfindən idarə olunan hərbi yerləşdirməyə dəstəyi artırdı. 1983-cü ilin noyabrında koordinasiya edilmiş NATO nüvə sərbəst buraxılmasının real simulyasiyası olan Able Archer 83 manevri, bəlkə də Kuba Raket Böhranından bəri ən təhlükəli məqam idi, çünki Sovet rəhbərliyi nüvə hücumunun yaxınlaşacağından qorxdu.

Amerika daxili ictimaiyyəti, xarici münaqişələrə müdaxilə etmək narahatlığı Vyetnam müharibəsinin sonundan bəri davam etdi. Reyqan rəhbərliyi xarici münaqişələrə müdaxilə etmək üçün sürətli, ucuz başa gələn əks-üsyan taktikalarının istifadəsini vurğuladı. 1983-cü ildə Reyqan rəhbərliyi çoxsahəli Livan Vətəndaş Müharibəsinə müdaxilə etdi, Qrenadanı işğal etdi, Liviyanı bombaladı və Mərkəzi Amerika Kontrasiyasını, Nikaraqua'da Sovet İttifaqı olan Sandinista hökumətini devirmək istəyən anti-kommunist tərəfdarlarını dəstəklədi. Reyqanın Qrenada və Liviyaya qarşı müdaxilələri ABŞ-da populyar olsa da, Contra üsyançılarına dəstək verməsi mübahisələrə səbəb oldu. Reyqan rəhbərliyinin Qvatemala Vətəndaş Müharibəsi dövründə Qvatemala hərbi hökumətini, xüsusən Efraín Ríos Montt rejimini dəstəkləməsi də mübahisəli idi. Bu vaxt Sovetlər öz xarici müdaxilələri üçün yüksək xərc çəkdilər. Brejnev 1979-cu ildə Sovet İttifaqının Əfqanıstandakı müharibəsinin qısa olacağına inansa da, ABŞ, Çin, İngiltərə, Səudiyyə ƏrəbistanıPakistanın köməyi ilə müsəlman partizanlar, işğala qarşı şiddətli bir müqavimət göstərdilər. Kreml Əfqanıstandakı kukla rejimini dəstəkləmək üçün 100.000 qoşun göndərdi, bir çox kənar müşahidəçiləri müharibəni "Sovetlərin Vyetnamı" adlandırdı. Ancaq Moskvanın Əfqanıstandakı dəhşəti, Vyetnamın Amerikalılar üçün olduğundan Sovetlər üçün daha fəlakətli idi, çünki münaqişə Sovet sistemindəki daxili çürümə və daxili böhran dövrünə təsadüf etdi. ABŞ Dövlət Departamentinin yüksək vəzifəli bir məmuru, işğalın "Sovet sistemindəki daxili böhranla" nəticələndiyini düşünərək 1980-ci ilin əvvəllərində belə bir nəticəni proqnozlaşdırdı. Ehtimal ki, entropiyanın termodinamik qanunu tutuldu. indi özünü inkişaf etdirməkdənsə, sadəcə tarazlığını qorumağa daha çox enerji xərcləyən Sovet sistemi ilə. Daxili çürümüş bir zamanda xarici hərəkət dövrünü görə bilərdik".

Son illər (1985-1991)

Qorbaçovun islahatları

  Əsas məqalə: Perestroyka

Nisbətən gənc olan Mixail Qorbaçov 1985-ci ildə Baş katib olanda, sovet iqtisadiyyatı durğun idi və 1980-ci illərdə neftin qiymətinin aşağı düşməsi nəticəsində xarici valyuta qazancının kəskin azalması ilə üzləşmişdi. Bu məsələlər Qorbaçovu xəstə dövləti canlandırmaq üçün tədbirləri araşdırmağa vadar etdi.

Səmərəsiz bir başlanğıc daha dərin struktur dəyişikliklərinin zəruri olduğu qənaətinə gəldi və 1987-ci ilin iyun ayında Qorbaçov yenidən qurulma və ya yenidən qurulma adlanan iqtisadi islahatların gündəliyini elan etdi. Yenidənqurma istehsal kvota sistemini rahatlaşdırdı, müəssisələrin fərdi mülkiyyətinə icazə verdi və xarici sərmayə üçün yol açdı. Bu tədbirlər, ölkənin ehtiyatlarını Soyuq Müharibə hərbi öhdəliklərindən mülki sektorda daha məhsuldar sahələrə yönəltmək məqsədi daşıyırdı.

Qorbaçov eyni zamanda mətbuat azadlığını və dövlət qurumlarının şəffaflığını artıran şəffaflığı və ya açıqlığı tətbiq etdi. Klasnost, Kommunist Partiyasının başında olan korrupsiyanı azaltmaq və Mərkəzi Komitədəki vəzifə sui-istifadəsini mülayimləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Klasnost həm də Sovet vətəndaşları ilə qərb dünyası arasında, xüsusən də ABŞ ilə əlaqələrin artmasına səbəb oldu və iki xalq arasında sürətlənən dentente'yə töhfə verdi.

Münasibətlərdə ərimə

Kremlin hərbi və siyasi güzəştlərinə cavab olaraq Reyqan iqtisadi məsələlər və silah yarışının genişlənməsi ilə bağlı danışıqları yenidən başlatmağa razı oldu. İlk zirvə görüşü 1985-ci ilin noyabrında İsveçrənin Cenevrə şəhərində keçirildi. Bir mərhələdə yalnız bir tərcüməçinin müşayiəti ilə hər iki ölkənin nüvə arsenalını 50 faiz azaltmaq barədə prinsipcə razılaşdılar. 1986-cı ilin oktyabrında İslandiyanın Reykjavik şəhərində ikinci zirvə görüşü keçirildi. Diqqəti Reyqanın Qorbaçovun ləğv etmək istədiyi Strateji Müdafiə Təşəbbüsünə keçirməyincə danışıqlar yaxşı getdi. Reyqan imtina etdi. Danışıqlar uğursuz oldu, lakin 1987-ci ildə baş tutan üçüncü zirvə görüşü, Aralıq Aralıq Nüvə Qüvvələri Müqaviləsinin (INF) imzalanması ilə bir irəliləməyə səbəb oldu. INF müqaviləsi 500 ilə 5500 kilometr arasındakı (300 ilə 3400 mil) arasındakı bütün nüvə silahlı, yerüstü ballistik və kruiz raketlərini ləğv etdi.

Şərq-Qərb gərginliyi 1980-ci illərin ortalarından sonlarına qədər sürətlə azaldı və 1989-cu ildə Moskvada keçirilən son zirvə görüşü ilə, Qorbaçov və George H. W. Buş, START I silah nəzarət müqaviləsini imzaladıqda. Növbəti il Sovet İttifaqına məlum oldu ki, neft və qaz subsidiyaları, kütləvi qoşun səviyyəsinin saxlanması xərcləri ilə yanaşı, iqtisadi cəhətdən xeyli azalıb. Bundan əlavə, bir tampon zonanın təhlükəsizlik üstünlüyü əhəmiyyətsiz sayıldı və Sovetlər rəsmi olaraq Mərkəzi və Şərqi Avropadakı müttəfiq dövlətlərin işlərinə müdaxilə etməyəcəklərini bəyan etdilər.

1989-cu ildə Sovet qüvvələri Əfqanıstandan çıxdı və 1990-cı ilədək Qorbaçov Almaniyanın birləşməsinə razılıq verdi, yeganə alternativ Tiananmen Meydanı ssenarisi olduğu üçün.Berlin Divarı yıxıldıqda, Qorbaçovun "Ümumi Avropa Evi" konsepsiyası formalaşmağa başladı. 3 dekabr 1989-cu ildə Gorbachev və George H.W. Buş Malta sammitində Soyuq Müharibə elan etdi. Bir il sonra iki keçmiş rəqib İraqa qarşı Körfəz müharibəsində (1990 Avqust - 1991 Fevral) tərəfdaş oldular.

Şərqi Avropa dağılır

1989-cu ilə qədər Sovet İttifaqı sistemi dağılmaq ərəfəsində idi və Sovet hərbi dəstəyindən məhrum olan Varşava Paktı dövlətlərinin kommunist liderləri güclərini itirirdilər. Polşanın Həmrəylik hərəkatı kimi ot kökləri təşkilatları güclü populyar bazalarla sürətlə yer qazdı. 1989-cu ildə Polşa və Macarıstanda kommunist hökumətləri rəqabətli seçkilərin təşkili ilə bağlı ilk danışıqlar apardılar. Çexoslovakiyada və Şərqi Almaniyada, girməmiş kommunist liderlərinin kütləvi etirazları. Bolqarıstan və Rumıniyadakı kommunist rejimləri də sonuncu vəziyyətdə şiddətli bir qiyam nəticəsində çökdü. Münasibət kifayət qədər dəyişdi ki, ABŞ dövlət katibi Ceyms Beyker Amerika hökumətinin qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün müxalifət adından Rumıniyaya sovet müdaxiləsinə qarşı çıxmayacağını təklif etdi. Dəyişiklik dalğası, Avropanın kommunist hökumətlərinin süqutunu simvollaşdıran və Avropanın Dəmir Pərdə bölgüsünə qrafik şəkildə son qoyan 1989-cu ilin noyabrında Berlin Divarının yıxılması ilə sona çatdı. 1989-cu ildə baş verən inqilab dalğası Mərkəzi və Şərqi Avropanı süpürdü və sovet tipli bütün kommunist dövlətlərini dinc yolla dağıtdı: Şərqi Almaniya, Polşa, Macarıstan, Çexoslovakiya və Bolqarıstan; Rumıniya kommunist rejimini şiddətlə yıxan yeganə Şərq bloku idi.

Sovetin dağılması

SSRİ-nin özündə glasnost Sovet İttifaqını birləşdirən istiqrazları zəiflətdi və 1990-cı ilin fevral ayına qədər SSRİ-nin dağılması ilə Kommunist Partiyası 73 illik dövlət hakimiyyəti inhisarını təslim etmək məcburiyyətində qaldı. Eyni zamanda, glasnost və icazə verilən "millətlər məsələsi" tərəfindən icazə verilən mətbuat və fikir ayrılıqları azadlığı getdikcə birliyin tərkibli respublikalarının Baltikyanı ölkələrin tamamilə ittifaqdan çıxaraq Moskvadan muxtariyyətlərini elan etmələrinə səbəb oldu.

Qorbaçovun Mərkəzi və Şərqi Avropaya icazəli münasibəti əvvəlcə Sovet ərazisinə şamil edilmədi; dostluq münasibətlərini qorumağa çalışan Buş, 1991-ci ilin yanvarında LatviyaLitvada baş verən qətlləri qınayaraq, zorakılığın davam edəcəyi təqdirdə iqtisadi əlaqələrin dondurulacağını xüsusi olaraq xəbərdar etdi. və getdikcə çox sayda Sovet respublikası, xüsusən də Rusiya, SSRİ-dən ayrılmaq təhlükəsi ilə üzləşdi. 21 Dekabr 1991-ci ildə yaradılan Müstəqil Dövlətlər Birliyi Sovet İttifaqının varisi olaraq görülür, lakin Rusiya liderlərinin fikrincə, məqsəd Sovet respublikaları arasında "sivil bir boşanmaya icazə vermək" idi və boş bir şeylə müqayisə edilir. SSRİ 26 dekabr 1991-ci ildə rəsmi olaraq dağıldığı elan edildi. ABŞ Prezidenti George H.W.Buş duyğularını dilə gətirdi: "Dünyada həyatımda, həyatımızda baş verən ən böyük şey budur: Allahın lütfü ilə Amerika Soyuq Müharibəni qazandı".

Nəticə

Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Rusiya hərbi xərcləri kəskin şəkildə azaltdı və iqtisadiyyatın yenidən qurulması milyonlarla işsiz qaldı. 1990-cı illərin əvvəllərində ABŞ-ın və Almaniyanın yaşadığı Böyük Depressiyadan daha ağır kapitalist islahatları tənəzzülə uğradı. Soyuq müharibənin bitməsindən sonrakı 25 il ərzində post-kommunist dövlətlərdən yalnız beş-altı nəfəri çoxları geridə qaldıqları zaman zəngin və kapitalist dünyasına qoşulma yolundadır, bəziləri bir neçə onilliklər çəkəcək dərəcədə. kommunizmin süqutundan əvvəl olduğu yerə çatmaq.

Soyuq Müharibə dünya işlərinə təsir etməyə davam edir. Soyuq Müharibədən sonrakı dünya birmənalı hesab olunur, ABŞ-ın yeganə qüdrətli gücüdür. Soyuq Müharibə, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Birləşmiş Ştatların siyasi rolunu 1989-cu ilə qədər müəyyən etdi. Amerika Birləşmiş Ştatlarının 50 ölkə ilə hərbi ittifaqları vardı, 526.000 qoşun xaricdə yerləşirdi, 326.000'i Avropada (bunların üçdə ikisi qərb Almaniyada idi) və Asiyada 130.000 (əsasən Yaponiya və Cənubi Koreya). Soyuq Müharibə, xüsusən də ABŞ-dakı sülhməramlı hərbi-sənaye komplekslərinin zirvəsini və elmin geniş miqyaslı hərbi maliyyələşdirilməsini qeyd etdi. Bu komplekslər, mənşəyi 19-cu əsrin əvvəllərində tapılsa da, Soyuq Müharibə dövründə xeyli qar yağdı. Mütəxəssislər, Soyuq Müharibə dövründə 50-yə qədər nüvə silahının itirildiyini düşünürlər.

ABŞ-ın bütün Soyuq Döyüş boyu hərbi xərcləri təxminən 8 trilyon dollar təşkil etdi. Bundan əlavə 100.000-ə yaxın amerikalı Koreya və Vyetnam müharibələrində həyatını itirdi. Sovet itkilərini qiymətləndirmək çətindir, baxmayaraq ki, ümumi milli məhsulun bir hissəsi olaraq Sovet İttifaqı üçün maliyyə xərcləri ABŞ-ın çəkdiyindən çox idi.

Formalı əsgərlərin həyatını itirməsindən əlavə, dünyanın hər yerində, xüsusən də Cənub-Şərqi Asiyada fövqəldövlətlərin vəkil müharibələrində milyonlarla insan öldü. Yerli qarşıdurmalar üçün vəkil müharibələri və subsidiyaların əksəriyyəti Soyuq Müharibə ilə birlikdə başa çatdı; soyuq müharibədən sonrakı illərdə dövlətlərarası müharibələr, etnik müharibələr, inqilab müharibələri, həmçinin qaçqın və köçkünlər böhranları kəskin şəkildə azaldı.

Ancaq Soyuq Müharibənin nəticəsi bitmiş hesab edilmir. Üçüncü Dünyanın bəzi yerlərində Soyuq Müharibə rəqabətini alovlandırmaq üçün istifadə edilən bir çox iqtisadi və sosial gərginlik kəskin olaraq qalır. Əvvəllər kommunist hökumətləri tərəfindən idarə olunan bir sıra ərazilərdə dövlət nəzarətinin parçalanması, xüsusilə keçmiş Yuqoslaviyada yeni vətəndaş və etnik qarşıdurmalara səbəb oldu. Mərkəzi və Şərqi Avropada Soyuq Müharibənin sonu iqtisadi böyümə və liberal demokratiyaların sayının artması dövrünə qədəm qoydu, halbuki Əfqanıstan kimi dünyanın digər yerlərində müstəqillik dövlət uğursuzluğu ilə müşayiət olundu.

Populyar mədəniyyətdə

Soyuq müharibə dövründə, ABŞ və Sovet İttifaqı ilə, xüsusən də hərəkətli şəkillərdən istifadə edərək, dünyada insanların qəlbinə və zehninə təsir göstərmək üçün hazırlanmış təbliğata böyük sərmayə qoyuldu. Soyuq müharibə əyləncə mediasında geniş əks olunan və 1991-ci ildən sonrakı Soyuq Müharibə mövzusunda çoxsaylı bədii filmlər, romanlar, televiziya və digər media ilə bu günə qədər davam edən bir populyar bir mövzu kimi davam edir. 2013-cü ildə bir KGB yatmış 1980-ci illərin əvvəllərində qurulan Amerikalılar, Metacritic illik ən yaxşı yeni televiziya şouları siyahısında 6-cı yeri tutdu; altı mövsümlük qaçışı 2018-ci ilin may ayında başa çatdı. Krimson Tide (1995) kimi filmlər kollec tələbələrinə Soyuq müharibə haqqında məlumat vermək üçün tam olaraq göstərilir.

Tarixi

Soyuq müharibəyə ilk çağırışı U.Çörçill 1946-cı ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında çıxışı zamanı etmişdir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında öz növbəsində "Marşal planı" və "Trumen doktrinası"nı qəbul edildi. Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu addımı Soyuq müharibənin başlanması üçün real addım oldu.

Hər iki qütb tezliklə öz hərbi təşkilatını yaratdı. Kapitalist ölkələr başda Amerika Birləşmiş Ştatları olmaqla NATO, Sosialist ölkələr SSRİ başda olmaqla Varşava Müqaviləsi Təşkilatını. Marşal planıTrumen doktrinasına cavab olaraq SSRİ sosialist düşərgəsində Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası (QİYŞ) yaratdı.

Soyuq müharibə Amerika Birləşmiş ŞtatlarıSSRİ-nin İkinci dünya müharibəsi zamanı işğaldan azad etdikləri ərazilərdə ərazi bölümünə səbəb oldu. Almaniyanın ərazisində ADR (SSRİ) və AFR (Amerika Birləşmiş Ştatları), Koreya ərazisində Koreya Respublikası (Amerika Birləşmiş Ştatları) və KXDR (SSRİ) yaradıldı. SSRİAmerika Birləşmiş Ştatları Soyuq müharibə dövründə Hindistan-Pakistan (Kəşmir məsələsi), Ərəb-İsrail (Fələstin məsələsi), Vyetnam, Əfqanıstan müharibləri, Berlin, Karib, Kipr böhranı zamanı dövlətlər arası münasibətlər gərginləşmişdir.

Bunlara baxmayaraq Beynəlxalq münasibətlərdə yumşalma müşahidə olunmuşdur. 1959-cu ildə İlk dəfə Sovet rəhbəri Nikita Xruşşov Amerika Birləşmiş Ştatlarına səfər etmişdir. 1963-cü ildə SSRİ, Amerika Birləşmiş Ştatlarıİngiltərə nüvə silahının sınağını atmosferdə, suda və kosmik fəzada aparılmaması haqqında müqavilə imzaladılar. 1968, 1971, 1972-ci illərdə nüvə silahını yaymamaq haqqında müqavilə imzalandı. Amerika Birləşmiş ŞtatlarıSSRİ-nin "silahlanma yarışı" Sovet iqtisadiyyatını çökdürdü və SSRİ parçalandı. Soyuq müharibə sona yetdi. Tezliklə Sosialist düşərgəsinin üzvlərinin bir-neçəsi NATO-ya daxil oldu, Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası öz fəaliyyətini dayandırdı.

Xüsusi qeyd

Azərbaycan legionerlərinin komandiri Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli-Düdənginskinin 1946-cı il martın 23-də İngiltərənin baş naziri Klement Etliyə yazdığı bir məktubda SSRİ-yə qarşı Soyuq Müharibə yolu ilə necə mübarizə aparmağın mümkün olduğundan bəhs edilir. Bu məktub Soyuq Müharibənin elan edilməsindən 6 gün əvvəl yazılıb. Əbdürrəhman Fətəlibəyli–Düdənginski Soyuq Müharibənin planını yazıb.

Mənbə

İstinadlar

  1. Jones Geoffrey. The Cambridge History of Capitalism: Volume 2, The Spread of Capitalism: From 1848 to the Present. səh. 176-179. ISBN 978-1-316-02571-0.
  2. Jones, Geoffrey. Firms and Global Capitalism. Cambridge University Press. səh. 176–179. ISBN 978-1-316-02571-0.
  3. Corc Oruell (1945). "You and The Atom bomb" (ing. ). orwellfoundation.com. 18 dekabr 2019 tarixində .
  4. Corc Oruell (10 mart 1946). "Russia began to make a 'cold war' on Britain and the British Empire"". (#cite_web_url)
  5. John Lewis. The Cold War: A New History. Penguin Press. səh. 54. ISBN 978-1-59420-062-5..
  6. Safire William (1 oktyabr 2006). ""Islamofascism Anyone?"" (ing. ). The New York Times. 7 yanvar 2019 tarixində .
  7. "Bernard Baruch coins the term "Cold War"". history.com. 13 noyabr 2009. 7 yanvar 2019 tarixində .
  8. Strobe Talbott (1947). The cold war. səh. 441.
  9. Combs Jerald A. The History of American Foreign Policy from 1895. səh. 97–101. ISBN 9781317456414.
  10. Chretien Todd (2017). Eyewitnesses to the Russian Revolution. Haymarket Books. səh. 129. ISBN 9781608468805.
  11. Senior Michael (2016). Victory on the Western Front: The Development of the British Army 1914-1918. Pen and Sword. ISBN 9781526709578.
  12. Clifford Kinvig (2007). Churchill's crusade: the British invasion of Russia, 1918-1920. səh. 91-95.
  13. Richard Luckett (2017). The White Generals: An Account of the White Movement and the Russian Civil War. ISBN 978-1138631274.
  14. Robert English (2000). Russia and the Idea of the West: Gorbachev, Intellectuals, and the End of the Cold War. səh. 26. ISBN 9780231504744.
  15. Kevin McDermott and Jeremy Agnew (1996). The Comintern: A History of International Communism from Lenin to Stalin. ISBN 978-0333552841.
  16. Smith (2007). Random House. səh. 341–343. ISBN 978-1-4000-6121-1.
  17. Doenecke & Stoler (2005). Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945. səh. 18. ISBN 978-0-8476-9416-7.
  18. Brownell Will; Richard N. (1987). So close to greatness: a biography of William C. Bullitt. ISBN 978-0-02-517410-8.
  19. Leffler, Melvyn P. (2008). For The Soul of Mankind: The United States, the Soviet Union, and the Cold War. Nyu-York. səh. 18–19. ISBN 9780374531423.
  20. Kalnins, Mara. Latvia: A Short History. səh. 126–27. ISBN 9781849046060.
  21. Tucker, Spencer C. (2016). World War II: The Definitive Encyclopedia and Document Collection. ISBN 978-1-85109-969-6.
  22. De Gruyter (2010). The League of Nations in retrospect. səh. 171–72. ISBN 978-3-11-090585-4.
  23. Otfinoski, Steven (2014). The Baltic Republics. səh. 14. ISBN 9781438122533.
  24. Herring, George (1973). Aid to Russia, 1941-1946: strategy, diplomacy, the origins of the cold war. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-03336-7.
  25. Gaddis, John Lewis (1990). Russia, the Soviet Union and the United States. An Interpretative History. səh. 151–53. ISBN 978-0-07-557258-9.
  26. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. səh. 13–23. ISBN 978-1-59420-062-5.
  27. Gaddis, John Lewis. Russia, the Soviet Union and the United States. An Interpretative History. səh. 156. ISBN 978-0-07-557258-9.
  28. Plokhy, S. M. (2010). Yalta: The Price of Peace. ISBN 978-1-101-18992-4.
  29. Gaddis, John Lewis. Russia, the Soviet Union and the United States. An Interpretative History. səh. 176. ISBN 978-0-07-557258-9.
  30. Heller, Henry (2006). The Cold War and the new imperialism: a global history. səh. 27. ISBN 978-1-58367-140-5.
  31. Carlton, David (2000). Churchill and the Soviet Union. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-4107-5.
  32. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. səh. 21. ISBN 978-1-59420-062-5.
  33. Jonas, Manfred (1975). The United States and Germany: A Diplomatic History. Cornell University Press. səh. 270. ISBN 0-8014-9890-2.
  34. Lingen, Kerstin (2013). Allen Dulles, the OSS, and Nazi War Criminals. Cambridge University Press. səh. 6, 81–90. ISBN 978-1-107-02593-6.
  35. Rev, Istvan (2010). An Absurdist Film That Touches on Wartime Reality. The New York Times.
  36. Peck, Michael (2017). "Operation Unthinkable: Britain's Secret Plan to Invade Russia in 1945". səh. 2.
  37. Zubok, Vladislav; Pleshakov, Constantine (1996). Inside the Kremlin's cold war. səh. 94. ISBN 978-0-674-45531-3.
  38. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. səh. 22. ISBN 978-1-59420-062-5.
  39. Garthoff, Raymond (1994). American-Soviet Relations from Nixon to Reagan. səh. 401. ISBN 978-0-8157-3041-5.
  40. Byrd, Peter (2003). "Cold War (entire chapter). ISBN 978-0-19-280276-7.
  41. Moss, George. America in the Twentieth Century. səh. 256. ISBN 9780130317339.
  42. Wood, Alan. (2005). Stalin and Stalinism. səh. 62. ISBN 9780415307314.
  43. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 24–26.
  44. LaFeber (2002). America, Russia, and the Cold War, 1945–2002. səh. 28. ISBN 978-0-07-284903-5.
  45. Roberts, Geoffrey. (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. Yale University Press. səh. 43. ISBN 978-0-300-11204-7.
  46. Wettig, Gerhard. (2008). Stalin and the Cold War in Europe. səh. 21. ISBN 978-0-7425-5542-6.
  47. Senn, Alfred Erich. (2007). Lithuania 1940: Revolution from Above. ISBN 978-90-420-2225-6.
  48. Roberts, Geoffrey. (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War 1939–1953. Yale University Press. səh. 55. ISBN 978-0-300-11204-7.
  49. Schmitz, David F. (1999). Cold War (1945–91). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507198-6.
  50. van Dijk, Ruud. (2008). Encyclopedia of the Cold War. səh. 200. ISBN 978-0-415-97515-5.
  51. Wettig, Gerhard. (2008). Stalin and the Cold War in Europe. ISBN 978-0-7425-5542-6.
  52. Roht-Arriaza, Naomi. (1995). Impunity and human rights in international law and practice. Oxford University Press. səh. 83. ISBN 0-19-508136-6.
  53. Fenton, Ben. (1998). .
  54. state.gov. "The Truman Doctrine, 1947". 1 fevral 2020 tarixində .
  55. Iatrides, John O. (1996). "The British Labour Government and the Greek Civil War: The Imperialism of 'Non-Intervention'. səh. 373-376. ISBN 1086-3265.
  56. Gerolymatos, Andre (2017). An International Civil War: Greece, 1943–1949. Yale University Press. səh. 195-204. ISBN 9780300180602.
  57. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 28-29. ISBN 978-1-59420-062-5.
  58. LaFeber (1993). Thomas C. Mann and the Devolution of Latin American Policy: From the Good Neighbor to Military Intervention". səh. 194-197. ISBN 0-299-13740-6.
  59. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 38. ISBN 978-1-59420-062-5.
  60. Paterson, Thomas G. (1989). Meeting the Communist Threat: Truman to Reagan. səh. 142-145. ISBN 978-0-19-504532-1.
  61. Moschonas, Gerassimos (2002). In the Name of Social Democracy: The Great Transformation, 1945 to the Present. ISBN 978-1-85984-639-1.
  62. Andrew, Christopher; Mitrokhin, Vasili (2000). səh. 276 [The Sword and the Shield The Sword and the Shield] (#bad_url) (#bare_url_missing_title).
  63. Crocker, Chester A. (2007). ISBN 978-1-929223.
  64. Sebestyen, Victor ((2014)). The Making of the Modern World. Pan Macmillan. ISBN 978-0-230-75800-1.
  65. Kinzer, Stephen (2003). American coup and the roots of Middle East terror. səh. 65-66. ISBN 978-0-471-67878-6.
  66. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 94. ISBN 978-1-59420-062-5.
  67. Harriman (1987–1988). .
  68. "Interview to "Pravda" Correspondent Concerning Mr. Winston Churchill's Speech at Fulton". marxists.org. 1 mart 1946. 1 fevral 2020 tarixində .
  69. McCauley, Martin. (2008). Origins of the Cold War, 1941-1949. səh. 143. ISBN 978-1-4058-7433-5.
  70. Kydd, Andrew H. (2018). Trust and Mistrust in International Relations. Princeton University Press. səh. 107. ISBN 978-0-691-18851-5.
  71. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 30. ISBN 978-1-59420-062-5.
  72. "James Francis Byrnes". 5 iyul 2008 tarixində .
  73. Miller, Roger Gene (2000). To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 16. ISBN 978-0-89096-967-0.
  74. Gaddis, John Lewis. (1990). Russia, the Soviet Union and the United States. səh. 186. ISBN 978-0-07-557258-9.
  75. Dinan, Desmond (2017). Europe Recast: A History of European Union. səh. 40. ISBN 978-1-137-43645-0.
  76. Karabell (1999). səh. 916.
  77. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 32.
  78. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 105-106.
  79. Wettig, Gerhard (2008). Stalin and the Cold War in Europe. ISBN 978-0-7425-5542-6.
  80. Miller, Roger (2000). To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 19. ISBN 978-0-89096-967-0.
  81. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 162. ISBN 978-1-59420-062-5.
  82. Garthoff, Raymond L. (2004). "Foreign intelligence and the historiography of the Cold War". səh. 21–56. ISBN 152039704773254759.
  83. Immerman, Richard H. (2014). The Hidden Hand: A Brief History of the CIA. ISBN 978-1-118-83558-6.
  84. Andrew, Christopher M. (1991). KGB:The Inside Story of Its Foreign Operations from Lenin to Gorbachev. ISBN 978-0-06-092109-5.
  85. Trahair, Richard. (2012). Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies, and Secret Operations. ISBN 978-1-936274-26-0.
  86. Saunders, Frances Stonor (2013). The Cultural Cold War: The CIA and the World of Arts and Letters. ISBN 978-1-59558-942-2.
  87. Barnes, Trevor (1981). "The secret cold war: the CIA and American foreign policy in Europe, 1946–1956. Part I".
  88. Murphy, David E.; Kondrashev, Sergei A.; Bailey, George. (1997). Battleground Berlin: CIA Vs. KGB in the Cold War. Yale University Press. ISBN 978-0-300-07871-8.
  89. Garthoff, Raymond L. (2004). "Foreign intelligence and the historiography of the Cold War".
  90. Cowley (1996). səh. 157.
  91. Papathanasiou, Ioanna (2017). "The Cominform and the Greek Civil War, 1947–49". səh. 66.
  92. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 13. ISBN 978-0-89096-967-0..
  93. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 18. ISBN 978-0-89096-967-0..
  94. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 31. ISBN 978-0-89096-967-0..
  95. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 67. ISBN 978-0-89096-967-0..
  96. Gaddis, John Lewis. (2005). The Cold War: A New History. səh. 33. ISBN 978-1-59420-062-5.
  97. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 65-70. ISBN 978-0-89096-967-0..
  98. Turner (1987). səh. 29.
  99. Fritsch-Bournazel, Renata. (1990). Confronting the German question: Germans on the East-West divide. səh. 143. ISBN 9780854961009.
  100. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 26. ISBN 978-0-89096-967-0..
  101. Miller. To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. səh. 180-181. ISBN 978-0-89096-967-0..
  102. van Djik (1996). The 1952 Stalin Note Debate: Myth Or Missed Opportunity for German Unification?.
  103. Turner, Henry Ashby. (1987). The Two Germanies Since 1945: East and West. səh. 23. ISBN 0-300-03865-8.
  104. O'Neil, Patrick (1997). Post-communism and the Media in Eastern Europe. səh. 15-25. ISBN 978-0-7146-4765-4.
  105. Wood, James. (1992). History of International Broadcasting. səh. 105. ISBN 9780863413025.
  106. Bungert, Heike (1994). A New Perspective on French-American Relations during the Occupation of Germany.
  107. Puddington (2003). University Press of Kentucky. səh. 131. ISBN 978-0-8131-9045-7.
  108. Puddington (2003). University Press of Kentucky. səh. 9. ISBN 978-0-8131-9045-7.
  109. Puddington (2003). University Press of Kentucky. səh. 7. ISBN 978-0-8131-9045-7.
  110. Puddington (2003). University Press of Kentucky. səh. 10. ISBN 978-0-8131-9045-7.
  111. Cummings, Richard H. (2010). Radio Free Europe's "Crusade for freedom": Rallying Americans behind Cold War Broadcasting, 1950–1960. ISBN 978-0-7864-4410-6.
  112. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. ISBN 978-1-59420-062-
  113. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 39. ISBN 978-1-59420-062-5.
  114. Westad, Odd Arne (2012). Restless Empire: China and the World Since 1750. Basic Books. ISBN 978-0-465-02936-5.
  115. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. səh. 164-167. ISBN 978-1-59420-062-5.
  116. Layne, Christopher (2007). The Peace of Illusions: American Grand Strategy from 1940 to the Present. Cornell University Press. ISBN 9780801474118.
  117. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. ISBN 978-1-59420-062-5.
  118. Haruki, Wada (29 mart 2018). The Korean War: An International History. ISBN 9781538116425.
  119. Stueck, William (25 April 2013). Rethinking the Korean War: A New Diplomatic and Strategic History. Princeton University Press. ISBN 9781400847617.
  120. Fehrenbach, T.R. (2001). This Kind of War: The Classic Korean War History (Fiftieth Anniversary ed.). Washington, D.C.: Potomac Books. ISBN 978-1-57488-334-3.
  121. Craig, Campbell; Logevall, Fredrik (5 mart 2012). America's Cold War: The Politics of Insecurity. Harvard University Press. ISBN 9780674053670.
  122. Matray, James I (sentyabr 1979). "Truman's Plan for Victory: National Self-Determination and the Thirty-Eighth Parallel Decision in Korea". Journal of American History. JStor. səh. 314–33. doi:10.2307/1900879. JSTOR 1900879.
  123. Paterson, Thomas; Clifford, J. Garry; Brigham; Donoghue, Michael; Hagan, Kenneth (1 yanvar 2014). American Foreign Relations: Volume 2: Since 1895. Cengage Learning. ISBN 9781305177222.
  124. Isby, David C.; Kamps, Charles Tustin (1985). Armies of NATO's Central Front. Jane's. ISBN 9780710603418.
  125. Cotton, James (1989). The Korean war in history. Manchester University Press ND. ISBN 978-0-7190-2984-4.
  126. No, Kum-Sok; Osterholm, J. Roger (1996). A MiG-15 to Freedom: Memoir of the Wartime North Korean Defector who First Delivered the Secret Fighter Jet to the Americans in 1953. McFarland. ISBN 9780786402106.
  127. Hwang, Su-kyoung (30 avqust 2016). Korea's Grievous War. University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812248456.
  128. Oberdorfer, Don (2001). Tet!: The Turning Point in the Vietnam War. JHU Press. ISBN 9780801867033.
  129. Suh, Jae-Jung (13 sentyabr 2013). Truth and Reconciliation in South Korea: Between the Present and Future of the Korean Wars. Routledge. ISBN 9781135738204.
  130. See also: U.S. Cold War Nuclear Target Lists Declassified for First Time. National Security Archive. 22 December 2015.
  131. Schudson, Michael (14 sentyabr 2015). The Rise of the Right to Know: Politics and the Culture of Transparency, 1945–1975. Harvard University Press. ISBN 9780674915800.
  132. Khanna, V.N. (2013). International Relations, 5th Edition. Vikas. ISBN 9789325968363.
  133. "Revolt in Hungary". Budapest, Hungary. səh. 1956. ISBN 306-0-1:40.
  134. Report of the Special Committee on the Problem of Hungary. 1957.
  135. "Report by Soviet Deputy Interior Minister M.N. Holodkov to Interior Minister N.P. Dudorov (15 noyabr 1956)". The 1956 Hungarian Revolution, A History in Documents. George Washington University: The National Security Archive. 4 noyabr 2002. Retrieved 2 sentyabr 2006.
  136. Cseresnyés, Ferenc (Summer 1999). "The '56 Exodus to Austria". The Hungarian Quarterly. XL (154): 86–101. Archived from the original on 27 noyabr 2004. Retrieved 9 oktyabr 2006.
  137. "On This Day June 16, 1989: Hungary reburies fallen hero Imre Nagy" British Broadcasting Corporation (BBC) reports on Nagy reburial with full honors. Retrieved 13 oktyabr 2006.
  138. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. ISBN 978-1-59420-062-5.
  139. Perlmutter, Amos (1997). Making the World Safe for Democracy: A Century of Wilsonianism and Its Totalitarian Challengers. Univ of North Carolina Press. ISBN 9780807823651.
  140. Njølstad, Olav (2004). The Last Decade of the Cold War. Routledge. ISBN 978-0-7146-8371-3.
  141. Breslauer, George W. (2002). Gorbachev and Yeltsin as Leaders. ISBN 9780521892445.
  142. Lendvai, Paul (2008). One Day that Shook the Communist World: The 1956 Hungarian Uprising and Its Legacy. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13282-2.
  143. Taubman, William (2004). Khrushchev: The Man and His Era. W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32484-6.
  144. Herring, George C. (28 oktyabr 2008). From Colony to Superpower: U.S. Foreign Relations since 1776. Oxford University Press. səh. 704-705. ISBN 978-0-19-974377-3.
  145. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. səh.121-124 ISBN 978-1-59420-062-5.
  146. Towle, Philip (2000). "Cold War". In Charles Townshend (ed.). The Oxford History of Modern War. New York: Oxford University Press. səh 160. ISBN 978-0-19-285373-8.
  147. Tucker, Spencer C (2010). The Encyclopedia of Middle East Wars: The United States in the Persian Gulf, Afghanistan, and Iraq Conflicts. səh. 1566 ISBN 978-1-8510-9947-4.
  148. Karabell, Zachary (1999). Architects of Intervention: The United States the Third World and the Cold War 1946-1962. LSU Press. ISBN 9780807123416.
  149. Gasiorowski, Mark J.; Byrne, Malcolm (2004). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. ISBN 9780815630180.
  150. Smith, Walter B. (20 mart 1953). "First Progress Report on Paragraph 5-1 of NSC 136/1, "U.S. Policy Regarding the Current Situation in Iran". George Washington University. Retrieved 7 noyabr 2007.
  151. "Measures which the United States Government Might Take in Support of a Successor Government to Mosaddegh" . George Washington University. March 1953. Retrieved 7 noyabr 2007.
  152. Watson, Cynthia A. (2002). U.S. National Security: A Reference Handbook. Santa Barbara, California: ABL-CLIO. ISBN 978-1-57607-598-2.
  153. Stone, Norman (2010). The Atlantic and Its Enemies: A History of the Cold War. Basic Books Press. ISBN 978-0-465-02043-0. səh.199-256
  154. Bulmer-Thomas, Victor (1987). The Political Economy of Central America since 1920. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-34284-1.
  155. Roadnight, Andrew. (2002). United States Policy towards Indonesia in the Truman and Eisenhower Years. ISBN 978-0-333-79315-2.
  156. Schraeder, Peter J. (1994). United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis, and Change. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46677-6.
  157. Nzongola-Ntalaja, Georges (17 yanvar 2011). "Patrice Lumumba: the most important assassination of the 20th century". The Guardian. Retrieved 26 oktyabr 2019.
  158. Gerard, Emmanuel. (2015). Death in the Congo. səh. 216-218. ISBN 9780674745360.
  159. Rose, Euclid A. (2002). Dependency and Socialism in the Modern Caribbean: Superpower Intervention in Guyana, Jamaica, and Grenada, 1970–1985. Lexington Books. ISBN 978-0-7391-0448-4.
  160. Mars, Perry; Young, Alma H (2004). Caribbean Labor and Politics: Legacies of Cheddi Jagan and Michael Manley. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 978-0-8143-3211-5.
  161. Palmer, Colin A. (2010). Cheddi Jagan and the Politics of Power: British Guiana's Struggle for Independence. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-3416-9.
  162. Kempe, Frederick (2011). Berlin 1961. Penguin Group (US). ISBN 978-0-399-15729-5.
  163. Lüthi, Lorenz M. (2010). The Sino-Soviet Split: Cold War in the Communist World. Princeton UP. ISBN 978-1-4008-3762-5.
  164. "Sputnik satellite blasts into space". news.bbc. 4 oktyabr 1957. 3 fevral 2020 tarixində .
  165. Klesius, Michael (19 dekabr 2008). "To Boldly Go". Air & Space. Retrieved 7 yanvar 2009.
  166. Blumberg, Arnold (1995). Contemporary Views of World Rulers Who Made History. Greenwood Press. səh. 23-24 ISBN 978-0-313-28751-0.
  167. Lechuga Hevia, Carlos (2001). Cuba and the Missile Crisis. Melbourne, Australia: Ocean Press. səh.142 ISBN 978-1-876175-34-4.
  168. Dominguez, Jorge I. (1989). To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy. Harvard University Press. səh.22 ISBN 978-0-674-89325-2.
  169. Smith, Joseph (1998). The Cold War 1945–1991. Oxford: Blackwell. ISBN 978-0-631-19138-4.
  170. Dowty, Alan (1989). Closed Borders: The Contemporary Assault on Freedom of Movement. Hale University Press. ISBN 0-300-04498-4.
  171. Harrison, Hope Millard (2003). Driving the Soviets Up the Wall: Soviet-East German Relations, 1953–1961. Princeton University Press. ISBN 0691096783.
  172. Pearson, Raymond (1998). The Rise and Fall of the Soviet Empire. Macmillan. ISBN 978-0-312-17407-1.
  173. Zubok, Vladislav M. (1994). "Unwrapping the Enigma: What was Behind the Soviet Challenge in the 1960s?". In Kunz, Diane B. (ed.). The Diplomacy of the Crucial Decade: American Foreign Relations During the 1960s. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-08177-1.
  174. Jones, Howard (2009). Crucible of Power: A History of American Foreign Relations from 1945. Lanham: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-6454-1.
  175. Blight, James G.; Allyn, Bruce J.; Welch, David A. (2002). Cuba on the Brink: Castro, the Missile Crisis, and the Soviet Collapse. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-2269-5.
  176. National Research Council Committee on Antarctic Policy and Science, s. 33
  177. "Milestones: 1969–1976 – Office of the Historian". history.state.gov. Retrieved 21 June 2019.
  178. United States Congress, Joint Economic Committee (1995). East-Central European Economies in Transition. M.E. Sharpe. ISBN 978-1-56324-613-5.
  179. Painter, D. S. (2014). "Oil and geopolitics: the oil crises of the 1970s and the Cold War". Historical Social Research. 39(4 (2014): 186–208. doi:10.12759/hsr.39.2014.4.186-208.
  180. "Military Advisors in Vietnam: 1963 | JFK Library". www.jfklibrary.org. Retrieved 21 June 2019.
  181. Vietnam War Statistics and Facts 1, 25th Aviation Battalion website.
  182. oven, Steven G. (18 May 2015). Responsible Governance: A Case Study Approach. M.E. Sharpe. səh. 93–. ISBN 978-0-7656-2932-6.
  183. Miller, Robert; Wainstock, Dennis D. (2013). Indochina and Vietnam: The Thirty-five Year War, 1940–1975. Enigma Books. pp. 101–02. ISBN 978-1936274666.
  184. Tucker, Spencer C. (2011). The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. ISBN 978-1851099603.
  185. Glass, Andrew (14 October 2017). "McNamara becomes Vietnam War skeptic, Oct. 14, 1966". Politico. Retrieved 1 June 2018.
  186. Kalb, Marvin (22 January 2013). "It's Called the Vietnam Syndrome, and It's Back". Brookings Institution. Retrieved 12 June 2015.
  187. Menon, Anand (2000). France, NATO, and the limits of independence, 1981–97: the politics of ambivalence. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-22931-3.
  188. Nuenlist, Christian; Locher, Anna; Martin, Garret (2010). Globalizing de Gaulle: International Perspectives on French Foreign Policies, 1958–1969. Lexington Books. ISBN 978-0-7391-4250-9.
  189. Ello (ed.), Paul (April 1968). Control Committee of the Communist Party of Czechoslovakia, "Action Plan of the Communist Party of Czechoslovakia (Prague, April 1968)" in Dubcek's Blueprint for Freedom: His original documents leading to the invasion of Czechoslovakia. William Kimber & Co. 1968, s. 32, 54
  190. Von Geldern, James; Siegelbaum, Lewis. "The Soviet-led Intervention in Czechoslovakia". Soviethistory.org. Archived from the original on 17 August 2009. Retrieved 7 March 2008.
  191. "Russia brings winter to Prague Spring". BBC News. 21 avqust 1968. Retrieved 10 iyun 2008.
  192. Čulík, Jan. "Den, kdy tanky zlikvidovaly české sny Pražského jara". Britské Listy. Archived from the original on 28 September 2007. Retrieved 23 January 2008.
  193. Gaddis, John Lewis (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press. ISBN 978-1-59420-062-5.s.158
  194. LaFeber, Walter (1993). "Thomas C. Mann and the Devolution of Latin American Policy: From the Good Neighbor to Military Intervention". In Thomas J. McCormick & Walter LaFeber (eds.). Behind the Throne: Servants of Power to Imperial Presidents, 1898–1968. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-13740-6.
  195. Itzigsohn, José (2000). Developing Poverty: The State, Labor Market Deregulation, and the Informal Economy in Costa Rica and the Dominican Republic. University Park, Pennsylvania: Penn State University Press. ISBN 978-0-271-02028-0.
  196. Robinson, Geoffrey B. (2018). The Killing Season: A History of the Indonesian Massacres, 1965–66. Princeton University Press. səh. 203. ISBN 978-1-4008-8886-3.
  197. Simpson, Bradley. (2010). Economists with Guns: Authoritarian Development and U.S.–Indonesian Relations, 1960–1968. Stanford University Press. səh. 193. ISBN 978-0-8047-7182-5.
  198. Thaler, Kai . (2015). "50 years ago today, American diplomats endorsed mass killings in Indonesia. Here's what that means for today". The Washington Post.
  199. "Perry, Juliet". 2016. 2020-02-26 tarixində .
  200. "What the United States Did in Indonesia". theatlantic.com. 1 fevral 2020 tarixində .
  201. Dallek, Robert (2007). Nixon and Kissinger: Partners in Power. New York: HarperCollins. ISBN 978-0-06-072230-2.
  202. "President Nixon arrives in Moscow". BBC News. 22 May 1972. Retrieved 10 June 2008.
  203. Litwak, Robert (1986). Détente and the Nixon doctrine : American foreign policy and the pursuit of stability, 1969-1976. Cambridge Cambridgeshire New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-25094-8.
  204. "Leaders agree arms reduction treaty". BBC News. 1979. Retrieved 10 June 2008.
  205. Diggins, John P. (2007). Ronald Reagan: Fate, Freedom, And the Making of History. W.W. Norton. ISBN 978-0-393-06022-5.
  206. Halliday, Fred (2001). "Cold War". The Oxford Companion to the Politics of the World. Oxford University Press Inc.
  207. Cox, Michael (1990). Beyond the Cold War: Superpowers at the Crossroads. University Press of America. ISBN 978-0-8191-7865-7.
  208. Hussain, Rizwan (2005). Pakistan and the emergence of Islamic militancy in Afghanistan. Aldershot, England Burlington, VT: Ashgate. ISBN 978-0-7546-4434-7.
  209. Starr, S. Frederick (2004). Xinjiang: China's Muslim Borderland. M E Sharpe Inc. ISBN 978-0-7656-1318-9.
  210. Kinsella, Warren (1992). Unholy Alliances. Lester Publishing. ISBN 978-1-895555-24-0.
  211. Meher, Jagmohan (2004). America's Afghanistan War: The Success that Failed. Gyan Books. ISBN 978-81-7835-262-6.
  212. Kalinovsky, Artemy M. (2011). A Long Goodbye: The Soviet Withdrawal from Afghanistan. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05866-8.
  213. Allen, Richard V. "The Man Who Won the Cold War". Hoover.org. Archived from the original on 1 May 2011. Retrieved 3 November 2011.
  214. Ogorodnev, Igor (9 April 2013). "Thatcher and the Soviet Union: The Iron Lady who helped bring down the 'Evil Empire'". RT International.
  215. Esno, Tyler (April 2018). "Reagan's Economic War on the Soviet Union". Diplomatic History. 42 (2): 281–304. doi:10.1093/dh/dhx061. ISSN 0145-2096.
  216. Graebner, Norman A.; Burns, Richard Dean; Siracusa, Joseph M. (2008). Reagan, Bush, Gorbachev: Revisiting the End of the Cold War. Greenwoo. ISBN 978-0-313-35241-6.
  217. LaFeber, Walter (2002). America, Russia, and the Cold War, 1945–2002. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-284903-5.
  218. Towle, Philip. The Oxford History of Modern War. s.159
  219. Odom, William E. (2000). The Collapse of the Soviet Military. Yale University Press. ISBN 9780300082715.
  220. "LGM-118A Peacekeeper". Federation of American Scientists. 15 August 2000. Retrieved 10 April 2007.
  221. Carliner, Geoffrey; Alesina, Alberto, eds. (1991). Politics and Economics in the Eighties. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-01281-0.
  222. Lebow, Richard Ned; Stein, Janice Gross (February 1994). "Reagan and the Russians". The Atlantic. Retrieved 28 May 2010.
  223. The Boston Globe. Boston.com. Retrieved 28 May 2014.
  224. Gaidar, Yegor. "Public Expectations and Trust towards the Government: Post-Revolution Stabilization and its Discontents". The Institute for the Economy in Transition. Retrieved 15 March 2008.
  225. "Official Energy Statistics of the US Government", EIA – International Energy Data and Analysis. Retrieved on 4 July 2008.
  226. Reagan, Ronald (1991). Foner, Eric; Garraty, John Arthur (eds.). The Reader's companion to American history. Houghton Mifflin Books. ISBN 978-0-395-51372-9. Retrieved 16 June 2008.
  227. Talbott, Strobe; Hannifin, Jerry; Magnuson, Ed; Doerner, William R.; Kane, Joseph J. (12 September 1983). "Atrocity in the skies". Time. Retrieved 8 June 2008.
  228. "What Guilt Does the U.S. Bear in Guatemala?". The New York Times. 19 May 2013.
  229. Dobrynin, Anatoly (2001). In Confidence: Moscow's Ambassador to Six Cold War Presidents. University of Washington Press. ISBN 978-0-295-98081-2.
  230. Gibbs, Joseph (1999). Gorbachev's Glasnost: The Soviet Media in the First Phase of Perestroika. Texas A&M University Press. ISBN 0-89096-892-6.
  231. "Toward the Summit; Previous Reagan-Gorbachev Summits". The New York Times. 29 May 1988. Retrieved 21 June 2008.
  232. "Intermediate-Range Nuclear Forces". Federation of American Scientists. Retrieved 21 June 2008.
  233. "Address given by Mikhail Gorbachev to the Council of Europe". Centre Virtuel de la Connaissance sur l'Europe. 6 July 1989. Archived from the original on 27 September 2007. Retrieved 11 February 2007.
  234. Shearman, Peter (1995). Russian foreign policy since 1990. Westview Press. ISBN 978-0-8133-2633-7.
  235. "1989: Malta summit ends Cold War". BBC. 3 December 1989.
  236. Garthoff, Raymond (1994). Détente and Confrontation: American-Soviet Relations from Nixon to Reagan. Brookings Institution Press. ISBN 978-0-8157-3041-5.
  237. Lefeber, R.; Fitzmaurice, M.; Vierdag, E. W. (1991). The Changing political structure of Europe: aspects of international law. M. Nijhoff. ISBN 978-0-7923-1379-3.
  238. Sakwa, Richard (1999). The Rise and Fall of the Soviet Union, 1917–1991. Routledge. ISBN 978-0-415-12290-0.
  239. Soviet Leaders Recall 'Inevitable' Breakup Of Soviet Union, Radio Free Europe/Radio Liberty, 8 December 2006. Retrieved 20 May 2008.
  240. Ambrose, Stephen E.; Brinkley, Douglas G. (2011). Rise to Globalism: American Foreign Policy Since 1938. Penguin Books. ISBN 978-0-14-200494-4.
  241. "Facts + Stats of the Yeltsin Era". PBS. 2014
  242. Nolan, Peter (1995). China's Rise, Russia's Fall. St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-12714-5.
  243. Ghodsee, Kristen (2017). Red Hangover: Legacies of Twentieth-Century Communism. Duke University Press. ISBN 978-0-8223-6949-3.
  244. Milanović, Branko (2015). "After the Wall Fell: The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism". Challenge. 58 (2): 135–38. doi:10.1080/05775132.2015.1012402.
  245. "Country profile: United States of America". BBC News. Retrieved 11 March 2007
  246. "U.S. Military Deployment 1969 to the present". PBS. 26 October 2004. Retrieved 30 November 2010.
  247. Duke, Simón (1989). United States Military Forces and Installations in Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-829132-9.
  248. Calhoun, Craig (2002). "Cold War (entire chapter)". Dictionary of the Social Sciences. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-512371-5. Retrieved 16 June 2008.
  249. Pavelec, Sterling Michael (2009). The Military-Industrial Complex and American Society. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-187-9.
  250. Maack, Benjamin (14 November 2008). "The Cold War's Missing Atom Bombs". Der Spiegel. Archived from the original on 27 June 2019. Retrieved 20 August 2019.
  251. Monty G. Marshall and Ted Gurr, "Peace and Conflict" (PDF). Archived from the original (PDF) on 24 June 2008. Retrieved 1 June 2016., Center for Systemic Peace (2006). Retrieved 14 June 2008. "Peace and Conflict" (PDF). Archived from the original (PDF) on 24 June 2008. Retrieved 1 June 2016.
  252. Shaw, Tony; Youngblood, Denise Jeanne (2010). Cinematic Cold War: The American and Soviet Struggle for Hearts and Minds. səh. 1. ISBN 978-0-7006-1743-2.
  253. Dietz, Jason (11 dekabr 2013). "The Best New TV Shows of 2013". Metacritic (CBS Interactive Inc.). Retrieved 14 aprel 2014.
  254. Lowry, Brian (31 may 2018). "'The Americans' finale brings FX drama to tense, satisfying close". CNN. Retrieved 2 iyun 2018.
  255. Gokcek, Gigi; Howard, Alison (2013). "Movies to the Rescue: Keeping the Cold War Relevant for Twenty-First-Century Students". səh. 436.
  256. Nashel, Jonathan (1999). "Cold War (1945–91): Changing Interpretations. ISBN 978-0-19-507198-6.
  257. Ambrose, Stephen E. (2011). Rise to Globalism: American Foreign Policy Since 1938. səh. 789-799. ISBN 978-0-14-200494-4.

Xəbərlər

  • Bevins, Vincent (20 oktyabr 2017). "What the United States Did in Indonesia". The Atlantic. 2020-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2017.
  • Bradner, Eric (2015). "Newly released documents reveal U.S. Cold War nuclear target list – CNNPolitics". CNN. 2019-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • Evans, David (7 fevral 1992). "Desert Storm Filled Soviet Military With Awe". tribunedigital-chicagotribune (ingilis). 2017-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.
  • "Caspar W. Weinberger, 88; Architect of Massive Pentagon Buildup". The Boston Globe. Boston.com. 29 mart 2006. 29 May 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 28 may 2014. (#text_ignored)
  • Glass, Andrew (14 oktyabr 2017). "McNamara becomes Vietnam War skeptic, Okt. 14, 1966". Politico. 2019-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-01.
  • Maack, Benjamin (14 noyabr 2008). "The Cold War's Missing Atom Bombs". Der Spiegel. 27 iyun 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 20 avqust 2019.
  • Nzongola-Ntalaja, Georges (17 yanvar 2011). "Patrice Lumumba: the most important assassination of the 20th century". The Guardian. 2019-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 26 oktaybr 2019.
  • Orwell, George (19 oktyabr 1945). "You and the Atomic Bomb". Tribune.
  • Orwell, George (10 mart 1946). "Russia began to make a 'cold war' on Britain and the British Empire". The Observer.
  • Perry, Juliet (21 iyul 2016). "Tribunal finds Indonesia guilty of 1965 genocide; US, UK complicit". CNN. 2019-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyun 2017.
  • Rev, Istvan (15mart 2010). "An Absurdist Film That Touches on Wartime Reality". The New York Times (ingilis). 2017-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 29 noyabr 2017.
  • "Islamofascism Anyone?". The New York Times. 1 oktyabr 2006. 2020-01-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • Scott, Margaret (26 oktyabr 2017). "Uncovering Indonesia's Act of Killing". The New York Review of Books. 2018-06-25 tarixində . İstifadə tarixi: 27 fevral 2018.
  • Janice Gross Stein; Stein, Janice Gross (fevral 1994). The Atlantic https://www.theatlantic.com/past/politics/foreign/reagrus.htm (#bare_url_missing_title). 31 December 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 28 May 2010.
  • Talbott, Strobe; Hannifin, Jerry; Magnuson, Ed; Doerner, William R.; Kane, Joseph J. (12 sentyabr 1983). "Atrocity in the skies". Time. 2008-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 8 iyun 2008.
  • Thaler, Kai (December 2, 2015). "50 years ago today, American diplomats endorsed mass killings in Indonesia. Here's what that means for today". The Washington Post. June 5, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: aprel 12, 2017.
  • "Cambodia profile". BBC News (ingilis). 20 iyul 2018. 2018-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 30 dekabr 2018.
  • "Cold War". BBC. 2012-12-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • "Facts + Stats Of The Yeltsin Era". PBS. 2014. 2018-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • "Leaders agree arms reduction treaty". BBC News. 1979. 2020-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 10 iyun 2008.
  • "1989: Malta summit ends Cold War". BBC. 3 dekabr 1989. 2018-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • "President Nixon arrives in Moscow". BBC News. 22 May 1972. 15 May 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 10 iyun 2008.
  • "Profile of Salvador Allende". BBC. 8 sentyabr 2003. 2020-05-21 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2011.
  • "Report of the Special Committee on the Problem of Hungary" (PDF). UN General Assembly. 1957. 2017-05-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • "Russia brings winter to Prague Spring". BBC News. 21 avqust 1968. 2020-05-15 tarixində . İstifadə tarixi: 10 iyun 2008.
  • "Soviet troops overrun Hungary". BBC News. 4 noyabr 1956. 2020-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2008.
  • "Sputnik satellite blasts into space". BBC News. 4 oktyabr 1957. 2020-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2008.
  • "Syria crisis: UN chief says Cold War is back". BBC News. 13 aprel 2018. 2018-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2019.
  • "Toward the Summit; Previous Reagan-Gorbachev Summits". The New York Times. 29 May 1988. 10 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2008.
  • "What Guilt Does the U.S. Bear in Guatemala?". The New York Times. May 19, 2013. February 18, 2017 tarixində . İstifadə tarixi: January 7, 2020.

Media

  • Allen, Richard V. "The Man Who Won the Cold War". Hoover.org. 1 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 3 noyabr 2011. (#redundant_parameters)
  • Čulík, Jan. . Britské Listy. 28 sentaybr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2008. (#redundant_parameters)
  • Dietz, Jason (11 dekabr 2013). "The Best New TV Shows of 2013". Metacritic (CBS Interactive Inc.). 2014-04-20 tarixində . İstifadə tarixi: 14 aprel 2014.
  • Editors, PHP. "Parallel History Project on Cooperative Security (PHP) – NATO's Secret Armies: Chronology". www.php.isn.ethz.ch. 2018-03-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • Fenton, Ben (1 oktyabr 1998). . telegraph.co.uk. 28 May 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2017.
  • Gaidar, Yegor. . The Institute for the Economy in Transition. 2011-10-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 mart 2008. (#redundant_parameters)
  • Harriman, Pamela C. (Winter 1987–1988). . Winston Churchill Centre. 15 oktyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyun 2008. (#redundant_parameters)
  • Kalb, Marvin (22 yanvar 2013). "It's Called the Vietnam Syndrome, and It's Back". Brookings Institution. 2015-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 12 iyun 2015.
  • Klesius, Michael (19 dekabr 2008). "To Boldly Go". Air & Space. 2013-12-09 tarixində . İstifadə tarixi: 7 yanvar 2009.
  • Lowry, Brian (31 May 2018). "'The Americans' finale brings FX drama to tense, satisfying close". CNN. 2 June 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
  • Morgan, Curtis F. . James F. Byrnes Institute. 5 iyul 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2008.
  • Ogorodnev, Igor (9 aprel 2013). "Thatcher and the Soviet Union: The Iron Lady who helped bring down the 'Evil Empire'". RT International. 2018-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • Peck, Michael (28 sentyabr 2017). "Operation Unthinkable: Britain's Secret Plan to Invade Russia in 1945". The National Interest (ingilis). 2017-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 29 noyabr 2017.
  • Von Geldern, James; Siegelbaum, Lewis. "The Soviet-led Intervention in Czechoslovakia". Soviethistory.org. 17 August 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 7 mart 2008.
  • . European NAvigator. 6 iyul1989. 27 sentyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral2007. (#text_ignored)
  • "Bernard Baruch coins the term "Cold War"". HISTORY (ingilis). 13 noyabr 2009. 2020-01-07 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2019.
  • "Intermediate-Range Nuclear Forces". Federation of American Scientists. 2008-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2008.
  • "LGM-118A Peacekeeper". Federation of American Scientists. 15 avqust 2000. 2007-04-15 tarixində . İstifadə tarixi: 10 aprel 2007.
  • "Milestones: 1945–1952 – Office of the Historian". history.state.gov. 2020-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.
  • "Milestones: 1969–1976 – Office of the Historian". history.state.gov. 2019-06-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-21.
  • "Report by Soviet Deputy Interior Minister M.N. Holodkov to Interior Minister N.P. Dudorov (15 November 1956)" (PDF). The 1956 Hungarian Revolution, A History in Documents. George Washington University: The National Security Archive. 4 noaybr 2002. 8 September 2006 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 sentyabr 2006.
  • "U.S. Military Deployment 1969 to the present". PBS. 26 oktaybr 2004. 2011-05-15 tarixində . İstifadə tarixi: 30 noyabr 2010.
  • "Cambodia: U.S. bombing, civil war, & Khmer Rouge". World Peace Foundation. 2015-08-07. 2019-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-30.
  • "Measures which the United States Government Might Take in Support of a Successor Government to Mosaddegh" (PDF). George Washington University. mart 1953. 2014-06-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 7 noyabr 2007.
  • "Interview to "Pravda" Correspondent Concerning Mr. Winston Churchill's Speech". www.marxists.org. 2020-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-07.

Jurnallar

  • Barnes, Trevor (1981). "The secret cold war: the CIA and American foreign policy in Europe, 1946–1956. Part I". The Historical Journal. 24 (2). doi:10.1017/S0018246X00005537. (#parameter_ignored)
  • Bungert, Heike (İyul 1994). "A New Perspective on French-American Relations during the Occupation of Germany, 1945?1948: Behind-the-Scenes Diplomatic Bargaining and the Zonal Merger". Diplomatic History. 18 (3). doi:10.1111/j.1467-7709.1994.tb00217.x. (#parameter_ignored)
  • Cseresnyés, Ferenc (Summer 1999). "The '56 Exodus to Austria". The Hungarian Quarterly. XL (154). 27 noyabr 2004 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2006. (#parameter_ignored)
  • Esno, Tyler (aprel 2018). "Reagan's Economic War on the Soviet Union". Diplomatic History (ingilis). 42 (2). doi:10.1093/dh/dhx061. ISSN 0145-2096. (#parameter_ignored)
  • Farid, Hilmar (2005). "Indonesia's original sin: mass killings and capitalist expansion, 1965–66". Inter-Asia Cultural Studies. 6 (1). doi:10.1080/1462394042000326879. (#parameter_ignored)
  • Garthoff, Raymond L. (2004). "Foreign intelligence and the historiography of the Cold War". Journal of Cold War Studies. 6 (2). doi:10.1162/152039704773254759. (#parameter_ignored)
  • Gokcek, Gigi; Howard, Alison (2013). "Movies to the Rescue: Keeping the Cold War Relevant for Twenty-First-Century Students". Journal of Political Science Education. 9 (4). doi:10.1080/15512169.2013.835561. (#parameter_ignored)
  • Iatrides, John O. (1 oktyabr 1996). "The British Labour Government and the Greek Civil War: The Imperialism of 'Non-Intervention' (review)". Journal of Modern Greek Studies. 14 (2). doi:10.1353/mgs.1996.0020. ISSN 1086-3265. (#parameter_ignored)
  • Locard, Henri (1 mart 2005). "State Violence in Democratic Kampuchea (1975–1979) and Retribution (1979–2004)". European Review of History: Revue européenne d'histoire. 12 (1). doi:10.1080/13507480500047811. ISSN 1350-7486. (#parameter_ignored)
  • Matray, James I (sentyabr 1979). "Truman's Plan for Victory: National Self-Determination and the Thirty-Eighth Parallel Decision in Korea". Journal of American History. JStor. 66 (2). doi:10.2307/1900879. JSTOR 1900879. (#parameter_ignored)
  • Milanović, Branko (2015). "After the Wall Fell: The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism". Challenge. 58 (2). doi:10.1080/05775132.2015.1012402. (#parameter_ignored); (#redundant_parameters)
  • Painter, D. S. (2014). "Oil and geopolitics: the oil crises of the 1970s and the Cold War". Historical Social Research. 39(4 (2014). doi:10.12759/hsr.39.2014.4.186-208. (#parameter_ignored)
  • Slocomb, Margaret (2001). "The K5 Gamble: National Defence and Nation Building under the People's Republic of Kampuchea". Journal of Southeast Asian Studies (ingilis). 32 (2). doi:10.1017/S0022463401000091. ISSN 1474-0680. (#parameter_ignored)
  • Smith, Walter B. (20 mart 1953). "First Progress Report on Paragraph 5-1 of NSC 136/1, "U.S. Policy Regarding the Current Situation in Iran"" (PDF). George Washington University. 2015-01-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 7 noyabr 2007. (#redundant_parameters)
  • Wilson, J. H. (1971). "American Business and the Recognition of the Soviet Union". Social Science Quarterly. 52 (2). (#parameter_ignored)

Ədəbiyyat

  • Bilinsky, Yaroslav (1990). Endgame in NATO's Enlargement: The Baltic States and Ukraine. Greenwood. ISBN 978-0-275-96363-7.
  • Brazinsky, Gregg A. Winning the Third World: Sino-American Rivalry during the Cold War (U of North Carolina Press, 2017); four online reviews & author response
  • Cardona, Luis (2007). Cold War KFA. Routledge.
  • Christenson, Ron (1991). Political trials in history: from antiquity to the present. Transaction Publishers. ISBN 978-0-88738-406-6.
  • Davis, Simon, and Joseph Smith. The A to Z of the Cold War (Scarecrow, 2005), encyclopedia focused on military aspects
  • Fedorov, Alexander (2011). Russian Image on the Western Screen: Trends, Stereotypes, Myths, Illusions. Lambert Academic Publishing. ISBN 978-3-8433-9330-0.
  • Franco, Jean (2002). The Decline and Fall of the Lettered City: Latin America in the Cold War. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03717-5.
  • Gaddis, John Lewis (1997). We Now Know: Rethinking Cold War History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-878070-0.
  • Ghodsee, Kristen (2019). Second World, Second Sex: Socialist Women's Activism and Global Solidarity during the Cold War. Duke University Press. ISBN 978-1-4780-0139-3.
  • Gilbert, Martin (2007). Routledge Atlas of Russian History. Routledge. ISBN 978-0-415-39483-3.
  • Halliday, Fred. The Making of the Second Cold War (1983, Verso, London).
  • Haslam, Jonathan. Russia's Cold War: From the October Revolution to the Fall of the Wall (Yale University Press; 2011) 512 səh
  • Hoffman, David E. The Dead Hand: The Untold Story of the Cold War Arms Race and Its Dangerous Legacy (2010)
  • House, Jonathan. A Military History of the Cold War, 1944–1962 (2012)
  • Judge, Edward H. The Cold War: A Global History With Documents (2012)
  • Leffler, Melvyn (1992). A Preponderance of Power: National Security, the Truman Administration, and the Cold War. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-2218-6. (#redundant_parameters)
  • Lewkowicz, Nicolas (2010). The German Question and the International Order, 1943–48. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-24812-0.
  • Lundestad, Geir (2005). East, West, North, South: Major Developments in International Politics since 1945. Oxford University Press. ISBN 978-1-4129-0748-4. (#redundant_parameters)
  • McMahon, Robert (2003). The Cold War: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280178-4. (#redundant_parameters)
  • Porter, Bruce; Karsh, Efraim (1984). The USSR in Third World Conflicts: Soviet Arms and Diplomacy in Local Wars. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31064-2.
  • Rupprecht, Tobias, Soviet internationalism after Stalin: Interaction and exchange between the USSR and Latin America during the Cold War. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2015.
  • Service, Robert (2015). The End of the Cold War: 1985–1991. Macmillan. ISBN 978-1-61039-499-4. (#redundant_parameters)
  • Votel, Joseph L.; Cleveland, Charles T.; Connett, Charles T.; Irwin, Will (Yanvar 2016). "Unconventional Warfare in the Gray Zone". Joint Force Quarterly. 80 (1st Quarter).
  • Westad, Odd Arne (2017). The Cold War: A World History. Basic Books. ISBN 978-0-465-05493-0.
  • Wilson, James Graham (2014). The Triumph of Improvisation: Gorbachev's Adaptability, Reagan's Engagement, and the End of the Cold War. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-5229-1.
  • Andrew, Christopher M.; Gordievsky, Oleg (1991). KGB: The Inside Story of Its Foreign Operations from Lenin to Gorbachev. HarperPerennial. ISBN 978-0-06-092109-5.
  • Andrew, Christopher; Mitrokhin, Vasili (2000). The Sword and the Shield: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. Basic Books. (#redundant_parameters)
  • Aarons, Mark (2007). "Justice Betrayed: Post-1945 Responses to Genocide". In David A. Blumenthal; Timothy L. H. McCormack (eds.). The Legacy of Nuremberg: Civilising Influence or Institutionalised Vengeance? (International Humanitarian Law). Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-90-04-15691-3. (#parameter_ignored)
  • Blum, William (2006). Rogue State: A Guide to the World's Only Superpower (ingilis) (3rd). Common Courage Press. ISBN 9781567513745.
  • Blumberg, Arnold (1995). Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers Who Made History. Westport, Connecticut: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-28751-0.
  • Boller, Paul F. (1996). Not So!: Popular Myths about America from Columbus to Clinton. Oxford UP. ISBN 978-0-19-510972-6.
  • Breslauer, George W. (2002). Gorbachev and Yeltsin as Leaders. ISBN 9780521892445.
  • Bronson, Rachel (2006). Thicker Than Oil: America's Uneasy Partnership with Saudi Arabia (ingilis). Oxford University Press. ISBN 9780195367058.
  • Bulmer-Thomas, Victor (1987). The Political Economy of Central America since 1920. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-34284-1. (#redundant_parameters)
  • Carlton, David (16 mart 2000). Churchill and the Soviet Union. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-4107-5 – Google Books vasitəsilə.
  • Chandler, David (2000). Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot, Revised Edition. Chiang Mai, Thailand: Silkworm Books.
  • Chretien, Todd (2017). Eyewitnesses to the Russian Revolution (ingilis). Haymarket Books. ISBN 9781608468805.
  • Combs, Jerald A. (2015). The History of American Foreign Policy from 1895 (ingilis). Routledge. ISBN 9781317456414.
  • Cotton, James (1989). The Korean war in history. Manchester University Press ND. ISBN 978-0-7190-2984-4.
  • Cox, Michael (1990). Beyond the Cold War: Superpowers at the Crossroads. University Press of America. ISBN 978-0-8191-7865-7. (#redundant_parameters)
  • Craig, Campbell; Logevall, Fredrik (2012-03-05). America's Cold War: The Politics of Insecurity (ingilis). Harvard University Press. ISBN 9780674053670.
  • Cummings, Richard H. (2010). Radio Free Europe's "Crusade for freedom": Rallying Americans behind Cold War Broadcasting, 1950–1960. Jefferson, NC: McFarland & Co. ISBN 978-0-7864-4410-6.
  • Dallek, Robert (2007). Nixon and Kissinger: Partners in Power. New York: HarperCollins. ISBN 978-0-06-072230-2. (#redundant_parameters)
  • Diggins, John P. (2007). Ronald Reagan: Fate, Freedom, And the Making of History. W.W. Norton. ISBN 978-0-393-06022-5.
soyuq, müharibə, sosialist, düşərgəsi, ölkələri, qərb, bloku, ölkələri, arasında, 1945, 1990, illərdə, qlobal, səviyyədə, siyasi, iqtisadi, ideoloji, mübarizə, vəziyyəti, bəzən, üçüncü, dünya, müharibəsi, adlandırırlar, dünyada, birinə, əks, olan, ictimai, qur. Soyuq muharibe Sosialist dusergesi olkeleri ve Qerb bloku olkeleri arasinda 1945 1990 ci illerde qlobal seviyyede geo siyasi iqtisadi ve ideoloji mubarize veziyyeti Bezen Ucuncu dunya muharibesi de adlandirirlar Dunyada iki bir birine eks olan ictimai qurulus sosializm ve kapitalizm qaldi Ikinci dunya muharibesinden sonra kapitalist olkeler yeni yaranmis qurulusu her vechle yox etmek isteyirdiler SSRI ise eksine olaraq sosializmi dunyaya yaymaq niyyetinde idi Mehz tereflerin bu isteklerin onlar arasinda Soyuq muharibenin baslanmasina sebeb oldu 1 Soyuq muharibeSoyuq Muharibe dovrunde NATO mavi ve Varsava Pakti qirmizi dovletlerinin serhedleri Tarix 1947 1991Yeri Butun dunyaSebebi Iki blok arasindaki ideoloji herbi siyasi ve iqtisadi qarsidurmaNeticesi Soyuq muharibe isti muharibeye cevrilmeden sona catdi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Soyuq muharibe 1956 NATO uzv olkeleri ABS in diger muttefiqleri Mustemleke olkeleri Varsava Pakti uzv olkeleri SSRI nin diger muttefiqleri Terefsiz olkeler Kapitalist Qerbe iki partiyali prezident sistemine sahib olan federal bir respublika olan Amerika Birlesmis Statlari habele Qerb Blokunun diger Birinci Dunya xalqlari umumiyyetle azad metbuat ve musteqil teskilatlara sahib olan ancaq iqtisadi ve siyasi cehetden banan respublikalari ve diger ekseriyyeti Qerb Blokunun kecmis koloniyalari olan diger avtoritar rejimler sebekesi ile birlesdi 2 Indoneziya ve Konqo kimi bezi boyuk Soyuq Muharibe cebheleri 1947 ci ilde yene de Qerb mustemlekesi idi Sovet Ittifaqi diger terefden kicik bir rehberlik etdiyi totalitar bir rejimi tetbiq eden ozunu elan etmis marksist lenist dovlet idi komite Siyasi Buro Partiya Varsava Pakti ve diger peykler daxil olmaqla Ikinci Dunya boyunca dovlet metbuat herbi iqtisadiyyat ve yerli teskilatlara tam nezaret etdi Kreml dunyadaki kommunist partiyalari maliyyelesdirdi lakin 1960 ci illerin Cin Sovet dostlugunun dagilmasindan sonra Mao Cin Xalq Respublikasi terefinden nezaret altina alindi Texminen butun mustemlekeci dovletler 1945 1960 ci illerde musteqillik elde etdikleri ucun Soyuq muharibede Ucuncu dunya doyus saheleri oldular Mundericat 1 Terminin menseyi 2 Arxa plan 2 1 Rus inqilabi 2 2 II Dunya Muharibesinin baslangici 3 II Dunya Muharibesinin sonu 1945 1947 3 1 Muharibeden sonraki Avropa ile elaqedar muharibe konfranslari 3 2 Potsdam konfransi ve Yaponiyanin teslim olmasi 3 3 Serq blokunun yaranmasi 4 Zerer ve Trumen doktrinasi 4 1 Demir Perde Iran Turkiye ve Yunanistan 4 2 Marsal plani ve Cexoslovakiya dovlet cevrilisi 4 3 Casusluq 4 4 Kominform ve Tito Stalin davasi 4 5 Berlin bohrani 4 6 NATO ve Azad Avropa radiolarinin yaranmasi 4 7 Cin vetendas muharibesi SEATO ve NSC 68 4 8 Koreya muharibesi 5 Bohran ve keskinlesme 1953 1962 5 1 Xrussov Eyzenhauer ve Antistalinizm 5 2 Varsava pakti ve Macaristan Inqilabi 5 3 Berlin ultimatumu 5 4 Amerika herbi qurulusu 5 5 Ucuncu dunyada reqabet 5 6 Cin Sovetin parcalanmasi 5 7 Kosmik yaris 5 8 Kuba inqilabi ve Donuzlarin istilasi 5 9 1961 ci il Berlin bohrani 5 10 Kuba raket bohrani ve Xrusovun devrilmesi 6 Qarsidurmadan hebsxanaya qeder 6 1 Vyetnam muharibesi 6 2 Fransanin NATO herbi qurulusundan cixmasi 6 3 Cexoslovakiyanin isgali 6 4 Brejnev doktrinasi 6 5 Ucuncu dunya eskalasiyalari 6 6 Cin Amerika yaxinlasmasi 6 7 Nikson Brejnev ve denete 6 8 1970 ci illerin sonu munasibetlerin pislesmesi 7 Ikinci Soyuq Muharibe 1979 1985 7 1 Sovet ve Efqanistan muharibesi 7 2 Reyqan ve Tetcer 7 3 Polsa Hemreyliyi herekati ve doyus huququ 7 4 Sovet ve ABS herbi ve iqtisadi meseleler 8 Son iller 1985 1991 8 1 Qorbacovun islahatlari 8 2 Munasibetlerde erime 8 3 Serqi Avropa dagilir 8 4 Sovetin dagilmasi 9 Netice 9 1 Populyar medeniyyetde 10 Tarixi 11 Xususi qeyd 12 Menbe 12 1 Istinadlar 12 2 Xeberler 12 3 Media 12 4 Jurnallar 12 5 EdebiyyatTerminin menseyi RedakteIkinci Dunya muharibesinin sonunda ingilis yazici Corc Oruell 19 oktyabr 1945 ci ilde Ingilis Tribunasi qezetinde yayimlanan Siz ve Atom Bombasi adli meqalesinde umumi bir termin olaraq Soyuq muharibe sozunden istifade etdi Nuve muharibesi tehlukesinin kolgesinde yasayan bir dunyani misal getiren Corc Oruell Ceyms Burnhamin qutblu bir dunyaya dair proqnozlarina baxaraq yazirdi Dunyaya butovlukde baxdiqda on illerle surusme anarxiyaya deyil Ceyms Burnhamin nezeriyyesi cox muzakire edildi lakin hele de az adam onun ideoloji tesirlerini yeni dunyagorusu inanc novleri ve sosial qurulusu ehtimal ki bir anda elcatmaz bir veziyyetde hakim ola bileceyini dusundu qonsulari ile daimi muharibe veziyyetinde idi 3 10 mart 1946 ci il tarixli musahideci Oruell Kecen dekabrdaki Moskva konfransindan sonra Rusiya Ingiltere ve Ingilis imperiyasina qarsi soyuq muharibe etmeye basladi 4 Sovet Ittifaqi ve ABS arasinda muharibeden sonraki konkret geosiyasi qarsidurmani tesvir etmek ucun terminin ilk istifadesi Demokratik prezidentlerin 5 nufuzlu meslehetcisi Bernard Baruchun 16 aprel 1947 ci il tarixli nitqinde geldi 6 Jurnalist Herbert Bayard terefinden yazilan nitq Aldanmasin biz bu gun soyuq muharibenin ortasindayiq 7 Qezet kose yazari Valter Lippmann Soyuq muharibe adli kitabi ile genis valyuta termini verdi Terminin menbeyi haqqinda 1947 ci ilde sorusulduqda Lippmann bunu 1930 cu illerden etibaren bir fransiz termini ile izledi 8 Iki neheng dovlet arasinda qarsiliqli fealiyyetdeki konfliktin xarakteri qlobal liderliyi ele kecirmekle bagli idi Her iki dovlet beynelxalq alemde tehlukesizliyi ve ekoloji sahelerde soz sahibi olmaq isteyirdi Moskvani ve Vasinqtonu praktiki olaraq eyni olcude hegemonizm de gunahlandirmaq olardi Bunu basa dusen her iki dovletin elitasi reqibini en qeddar addimlarda gunahlandirir oz ekspansionizmini ort basdir etmeye calisir 1970 ci illerde ABS beynelxalq munasibetlerde temkinlilik gosterirdise Vyetnam sindromundan sonra 80 ci illerde liderlik ugrunda enenvi mubrarize usullarina qayitdi Ideoloji sahede SSRI ve ABS oz meqsedlerini muxtelif formada heyata kecirirdiler Sovet Ittifaqi dunya inqilabi konsepsiyasindan coxdan uzaqlasmisdi ancaq sosialist beynelmilelciliyi ve sosial ve milli azadliq ugrunda mubarize aparan xalqlarla hemreylik ideyasi hele yasayirdi Bu SSRI ye dunyanin muxtelif regionlarinda her hansi olkenin daxili islerine mudaxile etmeye behane yaradirdi Sovet rehberliyi kapitalizmin daxilden dagilmasi prinsiplerinden de sakitce uzaqlasmisdi Qerbi Avropa olkelerinin kommunist partiyalari SSRI ye evvelki tek etimad gostermirdiler Arxa plan RedakteRus inqilabi Redakte Tarixcilerin ekseriyyeti Soyuq muharibenin baslangicini II Dunya muharibesinden derhal sonraki dovre tesaduf etse de digerleri bunun Rusiyada 1917 ci ilde Bolseviklerin hakimiyyete geldiyi Oktyabr inqilabindan basladigini iddia edirler Birinci Dunya muharibesinde Ingiltere Fransa ve Rusiya imperiyalari evvelceden Muttefiq Dovletleri ehate etdiler ve ABS 1917 ci ilin martinda onlara qosuldu Muttefiqler butun Rusiyaya qarsi iqtisadi blokada ile cavab verdiler 1918 ci il martin evvelinde Sovetler muharibeye qarsi xalqin iyrenc dalgasini izledi ve Brest Litovsk muqavilesi ile Almaniyanin sert sulh sertlerini qebul etdi 9 Bezi muttefiqlerin nezerine gore Rusiya indi Almaniyanin Qerb cebhesi ucun bir milyon alman esgerini azad etmekle muharibeye qalib gelmesine komek etdi ve Rusiyanin cox miqdarda erzaq techizati senaye bazasi yanacaq techizati ve Qerbi Avropa ile elaqeden imtina ederek Tarixci Spenser Takere gore Muttefiqler hiss etdiler Muqavile Muttefiqlerin son xeyaneti idi ve Soyuq muharibe ucun toxum sepdi Brest Litovsk ile Almaniyanin Serqi Avropadaki hokmranliginin realliga cevrileceyi ile qorxuduldu ve muttefiqler indi herbi mudaxile haqqinda ciddi dusunmeye basladilar ve bolseviklere qarsi iqtisadi muharibelerini basladilar Bezi bolsevikler gorduler Rusiya yalniz ilk addim olaraq her bir qerb olkesinde kapitalizme qarsi inqilablar etmeyi planlasdirirdi lakin Almaniya ile baris ehtiyaci Sovet lideri Vladimir Lenini bu movqeden uzaqlasdirdi 10 11 1918 ci ilde Ingiltere anti bolsevik Ag eks inqilabcilara destek vermek ucun pul ve bezi quvveler gonderdi 12 Bu siyaseti muharibe eleyhine olan antikommunizm muharibe naziri Vinston Corcill aparirdi Fransa Yaponiya ve ABS da Almaniyanin qazanc elde etmemesi ucun quvveler gonderdi Buna baxmayaraq bolsevikler butun muxalifeti meglub ederek Rusiyani elece de Ukrayna Gurcustan Ermenistan ve Azerbaycan kimi parcalanan vilayetleri tam nezarete goturduler 13 Sovet Rusiyasi beynelxalq diplomatiyada tecrid olundu Vladimir Lenin Sovet Ittifaqinin dusmen kapitalist muhasiresi ile ehate olundugunu bildirdi ve diplomatiyaya Sovet dusmenlerinin bolunmemesi ucun bir silah kimi baxdi 14 Komintern adli qardas inqilablarini dunyada tanitmaq ucun bir teskilat qurdu 15 Her yerde ugursuz oldu Almaniya Bavariya ve Macaristanda inqilablar baslatmaq isteyende ezildi 16 Ugursuzluqlar Moskvanin daxili donusune sebeb oldu ve Ingiltere ve diger boyuk olkeler ABS dan basqa is gordu ve bezen yeni Sovet Ittifaqini tanidi 17 1933 cu ile qeder kohne kommunist tehdidleri qorxulari azaldi ve Amerika is birliyi qezet redaktorlari da diplomatik taninmaga cagirdilar Prezident Franklin D Ruzvelt 1933 cu ilin noyabrinda munasibetleri normallasdirmaq ucun prezident selahiyyetinden istifade etdi Ancaq Vasinqton Moskvanin geri qaytarmaq istediyi car borclari ile bagli irelileyis olmadi Genislendirilmis ticaretin gozlentileri gercek olmadi Tarixciler Justus D Doeneke ve Mark A Stoler qeyd edirler ki Her iki xalq tezlikle bu razilasmaya ugradi Ruzvelt Viliyam Bullitt in 1933 cu ilden 1936 ci ile qeder sefir teyin etdi Bullitt Sovet Amerika munasibetlerine boyuk umidlerle Moskvaya geldi lakin Sovet rehberliyine olan baxisi daha yaxindan yoxlanmaga sebeb oldu Islediyi dovrun sonunda Bullitt Sovet hokumetine aciq dusmen idi ve omru boyu aciq askar bir anti kommunist olaraq qaldi 18 1917 ci ilin evvellerinde Rusiyada inqilabi demokratik herekat daha da guclendi Redd olsun muharibe Redd olsun car suarlari altinda tetiller butun olkeni burudu Tekce Petroqradda Qanli bazar gununun 12 ci ildonumu munasibetile 9 yanvarda kecirilen tetilde 150 min adam istirak etmisdi Butun bu etiraz cixislari gosterirdi ki Rusiyada artiq umummilli bohran en yuksek seviyyesine catib Artiq carizm ile sazise girmeye calisan burjua daireleri de carin ve onun hokumetinin qetiyyetsiz hereketlerinden naraziliga baslamisdilar Dovlet Dumasinin sedri M V Rodzyankonun Dumanin selahiyyetini uzatmaq ve hokumetin heyetinde deyisiklikler etmek baredeki 1917 ci il fevralin 10 daki xahisine cavab olaraq fevralin 13 de car II Nikolay Dovlet Dumasinin buraxilmasi haqqinda ferman imzaladi Ferman fevralin 26 da elan edilmisdi 1917 ci il fevralin ortalarinda bohran daha da derinlesdi Fevralin 14 de Petroqradda Redd olsun muharibe Redd olsun car hokumeti Yasasin ikinci rus inqilabi suarlari altinda boyuk tetil kecirildi Bundan 10 gun sonra fevralin 24 de tetil kutlevi xarakter aldi Hemin gun tekce Petroqradda tetilcilerin sayi 200 minden cox idi Hetta fevralin 25 de bir sira muessiselerde fehleler Petroqrad Sovetine numayendeler secdiler Tetil umumsiyasi tetile cevrildi Bezi yerlerde polis ile toqqusmalar da bas verdi Bolsevikler 1917 ci ilin noyabrinda Rusiyada hakimiyyeti ele kecirtdi O zamanki veziyyete nezer salsaq gorerik ki 1917 ci ilde ki Antanta ittifaqinda muharibenin sona qeder davam etdirilmesi ile bagli qerar qebul olundusdu Bu zaman Rusiya ve Fransa ise gizli olaraq Almaniya ile serhedlerini musteqil sekilde bolmeye qerara geldiler Muveqqeti Hokumet dovrunde nazir beyan etdi ki bu muharibe almanlar uzerinde qelebe ile yekunlasmayana qeder davam etmelidir Umumiyyetle ise Rusiya o dovrde car Sazanovun hakimiyyetindeki siyasete benzer siyaset aparirdi Daha bir maraqli meselelerden biri ondan ibaretdir ki Rusiya daxilde bas veren bu natarazliqlar sebebi ile terefdaslarindan Almaniya ucun nezerde tutulan emeliyyatlari bir nece ayliq gecikdirmeyi xahis etse de Ingiltere ve Fransanin tekidi Almanlarin serq serhedlerinde xeyli ustunluk elde etmelerine getirib cixardi Bu olkenin hem daxili hem de xarici veziyyetini daha da pislesdirdi Bu sovet hakimiyyetinin ilk qerari Sulh ve Torpaq haqqinda qanun olmusdu Bu qanunla butun mulkedarlarin torpaqlari musadire edilib kendlilere paylandi Onun sosialistik ideyalarina esasen fehle ve kendli cemiyyetin esas tebeqesini teskil edirdi Varli mulkedarlara ise xalq dusmeni imici verilmisdi II Dunya Muharibesinin baslangici Redakte 1930 cu illerin sonlarinda Stalin Xarici Isler Naziri Maksim Litvinovla birlikde fasizme qarsi cixmaq ucun kapitalist partiyalari ve hokumetleri ile xalq cebhelerini teblig etmek ucun calismisdi Qerb dovletleri bunun evezine nasist Almaniyasi ile gorusmeyi secende Sovetler qezeblendiler 1939 cu ilin martinda Ingiltere ve Fransa SSRI ile meslehetlesmeden Hitlere Munhen sazisinde Cexoslovakiyanin boyuk bir hissesini nezaret etdiler Bununlada Munhen sazisi Qerbin liberal demokrat dovletlerinin tecavuzkari sakitlesdirmek sirniklendirmek ve qarismamaq siyasetlerine parlaq numune idi Onlar Cexoslovakiyani parcalamaq qerarini qebul etdiler bu olkenin reyini sorusmadan hetta onun numayendesini bele konfransa devet etmeden Sudet vilayetini Almaniyaya guzeste getmek sazisini imzaladilar 19 Munhen siyaseti neticesinde Merkezi Avropada veziyyet kokunden deyisdi Almaniya strateji movqeyini xeyli mohkemlendirdi Fransa ve Boyuk Britaniya ise beynelxalq movqelerini zeifletdiler Rusiya serhedlerinde de tecavuzkar bir Yaponiya ile qarsilasan Stalin istiqametleri deyisdirdi ve Litvinovu Almaniya ile daha yaxin munasibetler quran Vyaceslav Molotovla evez etdi 20 Molotov Ribbentrop pakti ve Alman Sovet serhed muqavilesi imzalandiqdan sonra Sovet Ittifaqi Baltikyani olkeleri Estoniya Latviya ve Litvani sovet qosunlarinin oz olkelerinde yerlesdirmesine icaze verdi 21 Finlandiya erazi teleblerini redd ederek 1939 cu ilin noyabrinda Sovet isgalini istedi Yaranan Qis muharibesi 1940 ci ilin martinda Fin guzestleri ile basa catdi Sovet Ittifaqinin Finlandiyaya hucumunu Almanlarin terefinde muharibeye girmeyine nisbet olaraq qiymetlendiren Ingiltere ve Fransa SSRI nin Milletler Liqasindan qovulmasini destekleyerek Sovet isgalina cavab verdi 22 1940 ci ilin iyun ayinda Sovet Ittifaqi Estoniya Latviya ve Litvani zorla ilhaq etdi 23 Bununla yanasi mubahiseli Ruminiya Bessarabia Simali Bukovina ve Hertza bolgelerini ele kecirdi Lakin Alman ordusu 1941 ci ilin iyun ayinda Barbarossa Emeliyyatinda Sovet Ittifaqini istila etdikden ve 1941 ci ilin dekabrinda ABS a muharibe elan etdikden sonra Sovet Ittifaqi ve Muttefiq gucler birlikde Almaniyaya qarsi mubarize apardilar Ingiltere resmi bir ittifaq imzaladi ve ABS qeyri resmi bir razilasma etdi Muharibe illerinde Birlesmis Statlar Lend Lizinq Proqrami vasitesi ile Ingiltere Sovet Ittifaqi ve diger muttefiq xalqlari temin etdi 24 Lakin Stalin cox subheli olaraq qaldi ve ingilislerin ve amerikalilarin Sovetlerin Almaniyaya qarsi apardigi mubarizenin bas vermesini temin etmek ucun qesd etdiklerine inanirdi Bu goruse gore Qerb muttefiqleri son anda addim atmaq ve barisiq nizamini formalasdirmaq ucun ikinci anti Alman cebhesinin acilmasini qesden texire saldilar Belelikle Sovet Ittifaqinin Qerb haqqinda tesevvuru Muttefiq gucler arasinda guclu gerginlik ve dusmencilik yaratdi 25 II Dunya Muharibesinin sonu 1945 1947 RedakteMuharibeden sonraki Avropa ile elaqedar muharibe konfranslari Redakte Muttefiqler muharibenin ardinca Avropa xeritesinin nece gorunmesi ve serhedlerin nece cekileceyi ile bagli fikir ayriligi yaratdi 26 Her bir teref muharibeden sonraki tehlukesizliyin qurulmasi ve saxlanmasi ile bagli ferqli fikirler seslendirdi 26 Bezi alimler iddia edirler ki butun Qerb muttefiqleri demokratik hokumetlerin mumkun qeder genis quruldugu bir tehlukesizlik sistemini istediler olkelere beynelxalq teskilatlar vasitesi ile fikir ayriliqlarini sulh yolu ile hell etmelerine icaze verdiler 27 Digerleri qeyd edir ki Atlantik gucleri muharibeden sonraki dunyaya dair fikirlerini bolusduler Ruzveltin hedefleri hem Avropa hem de Asiyada herbi qelebe Ingilis Imperiyasi uzerinde qlobal Amerika iqtisadi ustunluyune nail olmaq ve dunya bir sulh teskilatinin yaradilmasi esasen Araliq denizi uzerinde nezareti temin etmek ve merkezlesdirmek olan Corcillden daha qlobal idi 28 1945 ci ilin fevralinda Yaltada Boyuk ucluyun dovlet bascilarinin Corcill Ruzvelt ve Stalin yeni gorusu kecirildi 26 29 Krim konfransi adini almis bu konfransda qerara alindi ki Almaniya danisiqsiz teslim olmali ve erazisi isgal edilmelidir SSRI ABS ve Boyuk Britaniyadan basqa Fransaya da isgal zonasi verilmelidir 30 Almaniyadan tezminat alinmasinin vacibliyi de qeyd olundu Bele ki konfrans qerara aldi ki Almaniya 20 milyard dollar tezminat odemelidir ve bunun da 10 milyard dollari SSRI ye catmali idi Konfransda SSRI qerb serhedlerinin taninmasina nail oldu Bununla yanasi SSRI Almaniya ile muharibe qurtarandan 2 3 ay sonra Yaponiyaya qarsi muharibeye baslamaq barede goturmus oldugu ohdeliye sadiq qaldi Iosif Stalin bunun muqabilinde Cenubi Saxalin Kuril adalari Mancuriyada Cenub Serqi Cin demir yolu ve Port Arturun SSRI ye verilmesini teleb etdi Konfransda Azad edilmis Avropa haqqinda beyannamede qeyd edildi ki 31 Todd Allan History for the IB Diploma Paper 3 The Soviet Union and Post Soviet Russia 1924 2000 Cambridge University Press seh 105 111 qite xalqlarinin arzularina uygun demokratik tesisatlar qurmasina teminat verilecekdir Konfransda gelecek Birlesmis Milletler Teskilatinin is qaydalari mueyyenlesdirildi Yalta konfransinin qerarlarinin tesdiqi 1945 ci ilin 17 iyul 2 avqustda kecirilmis Potsdam konfransinin qerarlari oldu 32 Sovet Ittifaqi serhed bolgelerindeki olkelerin daxili islerine hakim olmaga calisirdi 33 Muharibe illerinde Stalin muxtelif olkelerin kommunistleri ucun xususi telim merkezleri yaratmisdi ki Qirmizi Ordunun nezareti altina dusen kimi Moskvaya sadiq gizli polis quvveleri yaratsinlar 34 Sovet agentleri mediaya xususen radioya nezareti ele aldi tez bir zamanda genc qruplardan tutmus mekteblere kilselere ve reqib siyasi partiyalara qeder butun musteqil vetendas institutlarina tecavuz etdiler ve sonra qadagan etdiler 35 36 Ruzvelt ve Corcill arasindaki anlasilmazliq Sovetler ile bir nece ayri sovdelesmeye sebeb oldu 37 1944 cu ilin oktyabrinda Corcil Moskvaya getdi 38 ve Balkanlari Ruminiya ve Bolqaristandan ustunluyu ve Yunanistan uzerinde Corcill kartet blanklarini da daxil olmaqla Balkanlari tesir dairesine bolmek ucun faiz sazisi ni teklif etdi 1945 ci ilin fevral ayinda Yalta konfransinda Ruzvelt Asiya ile elaqedar Stalinle ayri bir muqavile imzaladi ve Polsaya ve Temas meselelerine gore Corcille destek olmaqdan imtina etdi 39 Potsdam konfransi ve Yaponiyanin teslim olmasi Redakte Clement Attlee Harry S Truman ve Cozef Stalin Potsdam konfransinda 1945 ci il 17 iyul 2 avqust 1945 ci ilde Almaniyanin Potsdam seherinde kecirilmis ikinci dunya muharibesine dair konfrans Almaniyanin teslim olmasindan sonra iyulun sonlarinda baslayan Potsdam konfransinda Almaniyanin ve Merkezi ve Serqi Avropanin qalan inkisafi ile bagli ciddi fikir ayriliqlari ortaya cixdi 40 1945 ci ilin iyulun 17 den avqustun 2dek Berlin yaxinliginda yerlesen Potsdamda boyuk ucluyun novbeti gorusu kecirildi SSRI den Iosif Stalin Boyuk Britaniyadan Klement Ettli ABS dan Harri Trumen bu konfransda istirak edirdi Konfransin esas meqsedi Almaniyaya munasibetde muttefiqlerin siyasetini mueyyenlesdirmek idi 41 Almaniya erazisi SSRI Boyuk Britaniya ABS ve Fransa isgal zonalarina bolundu 42 Ele kecmis fasist rehberleri beynelxalq tribunala verildi 43 Olkenin paytaxti Berlin de 4 zonaya bolundu Konfransda Almaniyanin dovlet serhedleri mueyyenlesdirildi Almaniya oz erazisinin 4 1 ni itirdi Almaniyadan alinacaq tezminatin miqdari 20 milyard mueyyen edildi Onun 50 i SSRI ye catmali idi Bu konfransda ABS Ingiltereni atom bombasi layihesine devet etdi lakin Sovet Ittifaqindan gizli saxladi Stalin amerikalilarin atom bombasi uzerinde islediyinden xeberdar idi ve o xebere sakit reaksiya verdi Potsdam konfransi basa catdiqdan bir hefte sonra ABS Hirosima ve Naqasakini bombaladi 44 Hucumlardan qisa muddet sonra Truman Sovetlere isgal olunmus Yaponiyada real tesir imkanini teklif etdikde ABS resmilerine etiraz etdi Bombalarin faktiki olaraq atilmasindan Stalin de qezeblendi onlari ust uste dusme adlandirdi ve tarazligin pozuldugunu Bu ola bilmez Truman rehberliyi davam eden nuve silahi proqramini Sovet Ittifaqina beynelxalq munasibetlerde tezyiq gostermek ucun istifade etmek niyyetinde idi Serq blokunun yaranmasi Redakte Serq bloku Kommunist bloku ve ya Sosialist bloku 45 Soyuq Muharibe dovrunde SSRI terefinden marksizm ve leninizmi destekleyen dovletleri aid etdirmek ucun termin Baxmayaraq ki SSRI sovet blokunun qeyri resmi idare edirdi 46 47 bir sira sosialist dovletler Yuqoslaviya Cin ve Albaniya 1975 1990 ci illerde SSRI ile ideoloji ve siyasi qarsidurmalar peyda olmusdur ABS da ve ona ittifaq olan olkelerde sosialist blokuna aid olkeleri tez tez kommunist olkeleri kimi de adlandirilar 48 Almaniyadan azad edilmis ve Sovet silahli quvveleri terefinden isgal edilmis Merkezi ve Serqi Avropa erazileri peyk dovletlerine cevrilerek Serq blokuna 49 elave edildi Bayraq Respublikanin adi movcud olma muddeti Sovet Sosialist Respublikalar Ittifaqi SSRI 1922 1991 iller Monqol Xalq Respublikasi MXR 1924 1992 iller Alban Sosialist Xalq Respublikasi ASXR 1946 1992 iller Bolqaristan Xalq Respublikasi BXQ 1946 1990 iller Macar Xalq Respublikasi MCR 1949 1989 iller 50 Almaniya Demokratik Respublikasi ADR 1949 1990 iller 51 Polsa Xalq Respublikasi PXR 1952 1989 iller Rumin Sosialist Respublikasi RSR 1947 1989 iller Cexoslovakiya Sosialist Respublikasi CSSR 1948 1990 iller Yuqoslav Sosialist Federativ Respublikasi YSFR 1945 1992 iller Cin Xalq Respublikasi CXR Vyetnam Sosialist Respublikasi VSR Koreya Xalq Demokratik Respublikasi KXDR Kuba Respublikasi KR Laos Xalq Demokratik Respublikasi LXDR Blokda yaranan sovet rejimi tekce sovet komandanliginin iqtisadiyyatini inkisaf etdirmedi hem de Iosif Stalinin ve sovet gizli polisinin hem real hem de potensial muxalifeti yatirtmaq ucun tetbiq etdiyi qeddar metodlari tetbiq etdi 52 Asiyada Qirmizi Ordu muharibenin son ayinda Mancuriyani usteledi ve 38 ci paralelin simalinda yerlesen Koreyanin genis erazisini isgal etmeye basladi Serq bloku uzerinde Stalinin nezaretini guclendirmek meqsedi ile Lavrentiy Beriyanin basciliq etdiyi Daxili Isler Xalq Komissarligi NKVD Blokda anti kommunist muqavimetini legv etmeli olan sovet tipli gizli polis sistemlerinin qurulmasina nezaret etdi Blokda kicik bir musteqillik qarisiqliqlari ortaya cixdiqda Stalinin strategiyasi muharibeden qabaqki reqiblerle islemek strategiyasina uygun geldi onlar hakimiyyetden uzaqlasdirildi muhakime olundu hebs edildi ve bir sira hallarda edam edildi Ingilterenin Bas naziri Vinston Corcill muharibenin sonunda Avropada yerlesdirilen sovet quvvelerinin coxlugunu ve Sovet lideri Iosif Stalinin etibarsiz oldugu dusuncesini nezere alsaq Qerbi Avropa ucun Sovet tehlukesi movcud oldugundan narahat idi 53 II Dunya muharibesinden sonra ABS resmileri Qerbi Avropa liderlerine Qladio Emeliyyatina cevrilen Qerb blokunda dagilmagin qarsisini almaq ucun oz gizli tehlukesizlik quvvelerini yaratmaga rehberlik etdiler Zerer ve Trumen doktrinasi RedakteHarri Trumen terefinden Ikinci Dunya Muharibesinden sonra ireli surulmus xarici siyaset proqrami Ilk defe 12 mart 1947 ci ilde beyan edilib 54 Esas mahiyyeti Sovet Ittifaqinin dunya uzre ifealliginin dayandirilmasidir Doktrina dunyanin siyasi iqtisadi birliyinin temin edilmesi vezifesini qarsiya qoyur ABS prezidenti Trumenin musayieti ile Cercil 1946 cl il martin 5 de Fulton seherinde Vestminster kollecinde nitq soyledi O dunya dovletlerini yeni dunya muharibesi tehlukesi gozlediyini ve bu tehlukenin esas sebebkarinin SSRI oldugunu beyan etdi Cercil SSRI ye qarsi en qeddar siyasetin yeridilmesine cagirdi SSRI ye qarsi boyuk dovletlerinden ibaret ittifaqin yaradilmasini teklif etdi Cercilin Fultondaki nitqinin neticeleri derin idi 1946 ci ilin ikinci yarisindan ingilis amerikan danisiqlari basladi Bu danisiqlar esasen Yunanistan ve Turkiyenin taleyi meselelerinin muzakiresine yoneldi 55 Trumen 1946 ci il martin 12 de Yunanistan ve Turkiyeye yardim edilmesi muracieti ile cixis etdi 56 Trumenin muracietinde Yunanistan ve Turkiye kommunist tehlukesi altinda olan dovletler hesab edildi Bunu aradan qaldirmaq ucun 400 mln dollar hecminde amerikan yardimi ayrildi Bu vesait Yunanistan ve Turkiyenin ABS in muttefiqine cevrilmesi meqsedini gudurdu 57 Konqres prezidentin teklifini qebul etdi Turkiye ve Yunanistana ABS in herbi ehtiyatlarindan gonderildi 58 59 SSRI nin Turkiyeye bohtanlar atmasi ve erazi iddialari ireli surmesi Turkiyeni ABS la daha da yaxinlasdirdi Amerikan herbcileri Yunanistan ve Turkiyede herbi bazalar yaratdi 60 Bu bazalar Yaxin ve Orta Serqde kommunist tehlukesinin yayilmasinin qarsisini alaraq bu regiondaki dovletlerin tehlukesizliyini qorudu Trumen doktrinasi Qafqaza qederki erazini de ehate edirdi 61 Bu doktrina regionda ABS maraqlarini qorudu 62 Trumen doktrinasi diplomatiya ve beynelxalq munasibetler tarixinde yeni merhelenin baslangicini qoydu Bu merhele tezlikle soyuq muharibe adlandirildi 63 Demir Perde Iran Turkiye ve Yunanistan Redakte 1946 ci il fevralin sonlarinda George F Kennan in Moskvadan Vasinqtona qeder cekdiyi Uzun Telegram ABS hokumetinin Sovet Ittifaqina qarsi getdikce sert xettini ortaya qoydu Truman Administrasiyasi Stalinin Avropa ve Iranla bagli verdiyi vedlere gore teleqrami qebul etdi II Dunya Muharibesi Anglo Sovet isgalindan sonra olke uzaq simalda Qirmizi Ordu ve cenubda Ingilisler terefinden isgal edildi Irandan ABS ve Ingilisler Sovet Ittifaqini techiz etmek ucun istifade etdiler ve muttefiqler herbi emeliyyatlarin dayandirilmasindan sonra alti ay erzinde Irandan cekilmeye razi oldular 64 Lakin bu son tarix gelende Sovetler Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ve Kurd Mahabad Respublikasi rehberliyi altinda Iranda qaldilar Bir qeder sonra 5 mart tarixinde Ingilterenin kecmis bas naziri Vinston Corcill Missuri statinin Fulton seherinde meshur Demir perde nitqini soyledi 65 Cixis Avropani Baltikdeki Stettinden Adriatikdeki Trieste e bolen demir perde qurmaqda ittiham etdiyi Sovetlere qarsi Anglo Amerika birliyine cagirildi 66 Vinston Corcillin Vestminster kollecinde 67 1946 ci ilin 5 martinda Fulton cixisinda etdiyi nitqde demir perde termini Serqi Avropa uzerindeki Sovet dominantligi kontekstinde istifade edilmisdi Baltikde Setsinden Adriatikde Trieste demir perde qiteni bolur Bu xett ile Merkezi ve Serqi Avropanin qedim dovletlerinin butun paytaxtlari uzanir Varsava Berlin Praqa Vyana Budapest Belqrad Buxarest ve Sofiya bu meshur seherlerin hamisi ve insanlari menim Sovet zonasi adlandirmali oldugum yerdedir ve hamisi tebeedir yalniz Sovet tesiri deyil bezi hallarda Moskvanin nezareti artir Corcillin demir perde baresinde cografi tesviri Almaniya ve Avstriyanin Sovet isgali zonalarinda Berlin ve Vyana seherleri yerlesdiyine gore ikimenali idi sonra ABS Boyuk Britaniya Fransa ve Sovet isgali zonalarina bolundu lakin Sovet tesiri altinda olan erazilerde yerlesdiyinden blokadaya dusmusdu Lakin Corcill Oder Neyse xettinin serq hissesinde yerlesen Setsin seherini demir perde nin Baltikdeki dayanacagi kimi qeleme vermisdi 68 69 Corcillin Fulton cixisi SSRI nin tenqidine meruz qalmisdi ABS SSRI emekdasligi iflasa ugradi ve sonra ABS prezidenti Harri Trumen anti kommunizm xetti siyasetini tetbiq etmeye basladi Sonra bu ifade meshur oldu ve Qerb olkelerinde anti Sovet Ittifaqi tebligat termini kimi istifade edildi 70 Demir perde ideoloji munaqise idi ve fiziki serhed 1945 ci ilde Ikinci dunya muharibesinin sonundan 1991 ci ilde Soyuq muharibenin bitimine qeder Avropani 2 ayri eraziye bolurdu 71 Termin SSRI nin ozunu ve peyk dovletlerinin qerble ve sovetlerin nezaretinde olmayan erazilerle aciq elaqeden mehrum etmek seylerini simvolize edirdi Demir perdenin serq hissesinde olan olkeler SSRI nin tesirinde olan olkeler idi Demir perdenin diger hissesindeki dovletler ise ozlerinin beynelxalq iqtisadi ve herbi ittifaqlarini inkisaf etdirmisdi 72 Qarsiliqli Iqtisadi Yardimlasma Surasi ve Varsava Muqavilesi Teskilatina uzv olkeler aparici dovlet kimi SSRI ile Simali Atlantika Muqavilesi Teskilatina uzv olkeler ve aparici dovlet kimi ABS ileDemir perde esasen qitenin merkezinde Avropa olkeleri arasinda serhed mudafieleri formasini goturdu En diqqetelayiq serhed Berlin divari ve butunlukle demir perdenin simvolu kimi xidmet eden Cekpoynt Carli ile idi Corcill demir perde terminini ABS prezidenti Harri Trumene gonderdiyi 12 may 1945 ci il teleqraminda isletmisdir 4 iyun 1945 ci ilde de bir teleqramla bu sozleri tekrarlamisdi Amerikan metbuatinda ilk defe olaraq demir perde ifadesine rey 23 iyul 1945 ci il tarixinde The New York Times qezetinde K L Sulzberger terefinden verilmis melumatda istifade edilmisdi O termini xorvat siyasetci Vladko Macek terefinden isledilerken esitmisdi Marsal plani ve Cexoslovakiya dovlet cevrilisi Redakte Marsal plani Qerbi Avropaya komek ucun istifade olunan etiket 1947 ci il iyunun 5 de dovlet katibi Corc Marsall George C Marshall ozunun Harvard Universitetindeki cixisinda sonradan Marsall plani kimi meshurlasan planin konturlarini cizdi 73 Muharibenin sefaletini yasamis Avropa cox agir bir qisdan cixmisdi Avropa olkelerinde donerli valyutaya satila bilen mallar yox derecesinde idi elave olaraq bu olkelerin coxundaki sosial demokratik iqtidarlar liberal fikirli iqtisadcilarin ireli surdukleri agriverici berpa tedbirlerini qebul etmek niyyetinde deyildiler Elbette humanitar sahede islahatlar heyata kecirmekle yanasi kommunizmin qerbe dogru yurusunun qabagini alan eks addimlara ehtiyac duyulurdu Bele bir anda Birlesmis Statlar Avropa dovletlerine 20 milyard dollarliq yardim teklif etdi Ancaq bir sertle ki Avropa dovletleri bu yardimdan istifadeni cevik planli hem de musterek sekilde heyata kecirsinler 74 Avropa dovletleri ilk defe idi ki bir biri ile six sekilde emekdasliq qurmaqla vahid iqtisadi qurum kimi fealiyyet gosterecekdiler 75 Marsall hem de Sovet Ittifaqina elece de onun Serqi Avropadaki muttefiqlerine de yardim teklif etdi 76 Feqet Stalin bu proqrami bir fend kimi qebul ederek bu yardimdan boyun qacirdi Stalinin menfi cavabi ola bilsin bu planin Konqresde qebul olunmaginda helledici ehemiyyet dasidi 77 Qeyd etmek lazimdir ki Marsall plani amerikan iqtisadiyyatina da xeyir getirdi Cunki Avropa dovletlerine yardim seklinde ayrilan pullar mehz Birlesmis Statlarda istehsal olunan mehsullarin alinmasina xerclenmeliydi ve hemin mehsullar amerikan ticaret gemilerinde Atlantik okeanin o tayindan bu tayina dasinmali idi Bu plan heqiqeten oz isini gordu Artiq 1953 cu ile qeder Birlesmis Statlar Avropa iqtisadiyyatina 13 milyard dollar kocurmusdu ele bununla da Avropa iqtisadiyyati dogrudan da dircelmis oldu Bundan elave hemin proqram Qerbi Almaniyani da ehate edirdi ki olkenin qerb hissesi yeniden Avropa isbirliyine qatilmis oldu Planda yalniz iqtisadi yardim nezerde tutulmusdu 78 Koreya muharibesi qurtarana qeder herbi sahede yardim gosterilmirdi Avropanin berpasindan elave Marsall plani basqa bir Suman planini da heyata kecirmeye imkan qazandirdi Suman planinin neticesinde once Avroatom Komur ve polad birliyi sonradan ise Umumi bazar yaranmis oldu Belelikle Suman plani Avropani inkisaf etdirerek sonradan onun iqtisadi siyasi cehetden tereqqisine ve birliyine zemin yaratdi 79 Marsall plani xarici siyasetimizi xeyirxah ve sexavetli gormek isteyenleri hem de dunyanin realliqlarindan bas cixaranlari xeyli razi saldi bu plan cox aclarin qarnini doyurdu evsiz esiksizlere yurd yuva bexs eledi En baslicasi ise Avropani dirceltmekle kommunizmin qabagina kecilmez bir sedd cekdi Centlmenler men demesem de size aydindir ki dunyada veziyyet son derece gergindir Her bir agli basinda olan adam bunu hiss eleyir duyur Bir terefden de metbuatin radionun xalqa teqdim etdiyi saysiz hesabsiz faktlar meseleni daha da qelizlesdirir Her hansi insanin veziyyetden bas cixarmagi engele dusur Duzdur olkemizin insanlari bedbextliye ducar olmus bolgelerden cox uzaqdadir Ve eziyyet ceken iztirab icinde cirpinan xalqlarin ehvalini basa dusmek bizler ucun cetindir Coxumuzdan otru ozge dovletlerde yasayanlarin fikrini zikrini oz olkeleri elece de dunya barede niyyetlerini anlamaq murekkebdir Avropada insan itkisini dagilan seherleri fabrikleri saxtalari demir yollarini berpa etmek ucun serf olunan vesait meqsedeuygun sekilde xerclenib Ancaq son aylar melum olub ki Butov Avropa iqtisadi sisteminin berpasi goz onundeki dagintilari berpa etmekden daha cetindir Son on il erzinde Avropada yasamaq her adamin huneri deyil Bundan elave total sekilde aparilan silahlanma da butun dovlet iqtisadiyyatinin her bir sahesine nufuz edib Avadanliq saridan her sey siniq salxaq veziyyetdedir yaxud da tamamile kohnelib Fasist rejiminin dagidici tezyiqi altinda islemek mecburiyyetinde qalan her bir muessise alman herbi masinina tabe edilmisdi Evvelki kommersiya elaqeleri sexsi mulkiyyetler banklar sigorta elece de gemicilik sirketleri muflis oldugundan ya da millilesdirildiyinden tamamile oz fealiyyetlerini dayandiriblar yaxud da sadece olaraq yararsiz hala dusubler Olkelerin coxunda yerli pul vahidine inam demek olar ki itib Muharibe dovrunde Avropanin isguzar qurumlari tamamile mehv edilib Saydiqlarimin berpasi hem de ona gore gecikir ki muharibeden iki il kecmis olsa da Almaniya ve Avstriya ile sulh danisiqlari basa catdirilmayib Ve eger butun bu murekkeb problemlerin helli ucun derhal tedbir gorulse bele umumi veziyyetden belli olur ki Avropa iqtisadi strukturunu islek hala salmaqdan otru bizim gumanimizdan daha cox zaman ve quvve serf olunasidir 80 Dediyimiz problemin basqa vacib ceheti de var Bellidir ki kenddeki fermerler oz mehsullarini seher ehline mexsus diger coxislenen mallara deyismek ucun istehsal edirler Eslinde muasir tereqqinin ozulunde mehz hemin cur emek bolgusu dayanir Hazirda ise bu sistem tamamile yox olmaq tehlukesi qarsisindadir Bele ki seher ve seheretrafi muessiseler kend teserrufati mehsullari istehsal eden fermerlerle deyismek ucun kifayet qeder mal ortaya cixara bilmirler Xammal ve yanacaq yoxa cixib Masin avadanligi catismir yaxud da yararsiz haldadir Fermer kendli satisda istediyi mallari tapmir Belelikle onun oz mehsulunu satandan sonra qazandigi pul ele cibindece qalir cunki istediyi seyi tapib almaq mumkun deyil Fermer bele teqdirde mehsul ekib becerdiyi tarlalara sadece olaraq el gezdirir onlari mal qara ucun orus yerine cevirir Belelikle kendli mal qara ucun daha artiq yem istehsal etmeye mecbur olur bununla da her seyden evvel ozunu oz ailesini erzaqla temin edir Evezinde ise ozunu ve dediyimiz kimi ailesini geyim kecimle basqa coxislenen mallarla temin etmek iqtidarinda olmur Eyni veziyyet seher ehlinin de basina gelir yeni seherde de ne doyunca yemek ne de yanacaq tapilir Bele olan teqdirde dovlet mecburdur ki xarici valyuta ehtiyatlarindan kreditlerden istifade etsin ve olkeden qiraqda ehaliye lazim olan ilk telebat mallarini axtarsin Bu proses olkeni berpa etmek ucun nezerde tutulan fondlari muflislesdirir Bele bir veziyyete addimbasi rast gelirsen ve bu veziyyet hec de cixis yolu sayila bilmez Mehsul dovriyyesine guvenen muasir emek bolgu sistemi tamamile dagilmaq erefesindedir Heqiqet burasindadir ki son 3 4 il erzinde Avropanin ecnebi mallarina xususile de Amerika mehsullarina telebati o derecede artib ki telebat Avropanin bugunku odeme qabiliyyetini qat qat usteleyir Bu minvalla Avropanin emelli basli elave yardima ehtiyaci var yoxsa cox derin iqtisadi sosial ve siyasi bohrandan yan kece bilmeyecek Biz bu elverissiz daireni sindirmali Avropa xalqlarinin oz olkelerinde elece de butovlukde qitede iqtisadi yukselise nail olmaq umidini yeniden dogrultmaliyiq Fehle ya fermer oz istehsal etdiyi mehsulu etibarli bir pul vahidine deyismek inami ile yasamali ve bu yolda seyle calismalidir 81 Insanlarin caresizliyi muxtelif cur basipozuqluq yaradar eyni zamanda dunyada gereksiz effektler dogura biler Ancaq Birlesmis Statlarin iqtisadiyyati ucun hemin hadiselerin sonlugu hami ucun aydin olmalidir Buna gore de Birlesmis Statlar butun planetin iqtisadi saglamligini berpa etmek ucun elinden geleni esirgememelidir Cunki bunsuz dunyanin emin amanligi elece de siyasi sabitliyi mumkun sayilmaz Siyasetimiz her hansi bir olkeye ya doktrine qarsi yonelmeyib Biz yalniz acliga yoxsulluga ve caresizliye care tapmaga calisiriq Siyasetimiz dunya iqtisadiyyatinin berpasina xidmet gosterir bu ise oz novbesinde demokratik institutlarin varligini mumkun edir Yardimimiz hec cure yarimciq olmamalidir cunki biz eyni vaxtda bir nece bohranla uzlesmisik Gelecekde dovletimizin teqdim edeceyi her cure komek problemin adice yumsalmasina deyil onun kokunden helline can atmalidir Berpa meselesine el yetirmek isteyen her hansi dovlet ise men eminem ki Birlesmis Statlar terefinden basa dusulecek herterefli regbet qazanacaqdir Eksine basqa dovletlerin iqtisadiyyatini dirceltmek isine pel vurmaq niyyetinde olan her hansi dovlet qoy bizden hec vaxt komek ummasin Hetta deyerdim ki insan iztirablarini az qala ebedilesdirmek isteyen bundan siyasi ya qeyri faydalar goturmek iddiasinda olan her hansi bir hokumet siyasi partiya yaxud da qurumlar Birlesmis Statlar terefinden ozunun layiqli cavabini alacaqdir Ancaq bele gorunur ki Birlesmis Statlar Avropanin berpasina baslamazdan evvel ilk novbede Avropa olkelerinin oz aralarinda mexsusi raziliq yaranmalidir O raziliq movcud seraite uygun hem de bizim dovletin bu sahede atdigi addimlara hemaheng seslenmelidir Subhesiz ki Avropa iqtisadiyyatini berpa etmek barede yalniz bizim hokumetimiz terefinden dusunulen proqram serfeli yegane xeyirli proqram sayila bilmez Bu mesele ilk novbede avropalilarin ozlerinin isidir yeni tesebbus de Avropa terefden olmalidir Bizim olkenin rolu ise avropalilara bu yonde yeni proqramin hazirlanmasinda destek vermekdir Bele bir proqram butun Avropa dovletleri ile mumkun olmasa da bezileri ile mutleq razilasdirilmalidir Birlesmis Statlarin heyata kecirdiyi her hansi siyaseti ugura yetiren amil ortaya cixan problemlerin helli yolunda bizim xalqin meseleni butun derinliyi ile derk etmeyindedir Bu gun haqqinda danisdigim cetinlikler xalqimizin uzaqgorenliyi olkemizin ohdesine dusen muskulleri coze bilmek bacarigi neticesinde vaxtinda oz hellini tapacaq Biz bu tarixi missiyamizi megrurcasina basa dusur ve anlayiriq Stalin Qerble iqtisadi inteqrasiyanin Serq Blok olkelerinin Sovet nezaretinden qacmasina imkan vereceyine inanirdi ve ABS in Avropaya teref yonelmis birlesmesini satin almaga calisirdi Buna gore Stalin Serq Bloku olkelerine Marsal Plani yardimi almaga mane oldu Sovet Ittifaqinin Sovet subsidiyalari ve merkezi ve serqi Avropa ile ticareti celb etdiyi Marsal Planina alternativ olaraq Molotov Plani daha sonra 1949 cu ilin yanvarinda Qarsiliqli Iqtisadi Yardim Surasi olaraq tesis edildi olaraq tanindi Stalin yeniden qurulan Almaniyadan qorxurdu Muharibeden sonraki Almaniyaya dair fikri Sovet Ittifaqi ucun her hansi bir tehluke yarada bilmek ve ya yeniden qurmaq imkanini ozunde ehtiva etmemisdir 1948 ci ilin evvelinde murtece elementleri guclendirmek barede asagidaki melumatlar Sovet emeliyyatcilari Sovetlerin demokratik quruluslari saxlamaga icaze verdiyi yegane Serq Bloku olan Cexoslovakiyada dovlet cevrilisi etdiler Zerbenin ictimai vehsiliyi Qerbin guclerini bu anadek bas veren her hansi bir hadiseden daha cox soka saldi muharibenin bas vereceyine dair qisa bir qorxu ile hereket etdi ve Birlesmis Statlar Konqresindeki Marsall planina qarsi cixan muxalifetin son vizitlerini supurdu Casusluq Redakte Cox boyuk casuslardan ikiqat agentlerden ve telefon kabellerine toxunmaq kimi yeni texnologiyalardan istifade ederek casusluqla mesgul olan butun boyuk gucler 82 En meshur ve aktiv teskilatlar Amerika CIA 83 Sovet KQB 84 ve Ingilis MI6 idi Serqi Alman Stasi digerlerinden ferqli olaraq ilk novbede daxili tehlukesizlikle maraqlanirdi lakin onun Yenidenqurma Bas Idaresi dunyada casusluq fealiyyetini heyata kecirirdi 85 CIA gizli sekilde anti kommunist medeni fealiyyet ve teskilatlara subsidiya verir ve teblig edir CIA Avropa siyasetinde xususile Italiyada da istirak edirdi Casusluq butun dunyada bas verdi lakin Berlin casusluq fealiyyeti ucun en vacib doyus meydani idi 86 Tarixci Raymond L Garthoffun her terefden elde etdiyi gizli melumatlarin miqdarinda ve keyfiyyetinde paritet oldugu qenaetine gelmek ucun o qeder gizli arxiv melumatlari yayildi 87 Ancaq Sovetler HUMINT casusluq ve bezen yuksek siyaset dairelerine catmaqda baximindan bir ustunluye sahib idiler 88 Lakin helledici tesir baximindan bele neticeye gelir Artiq her iki terefde siyasi qerar verme seviyyesinde ugurlu bir kolge olmadigina dair qerarimiza da boyuk inam gostere bilerik 89 Eynile casusluq yolu ile vaxtindan evvel askar edilmis ve qarsi terefin qarsisini almis her hansi bir esas siyasi ve ya herbi qerara dair hec bir subut yoxdur Qarsi terefin bir agenti terefinden cox ehemiyyetli derecede tesirlenmis cox az istehsal edilmis her hansi bir siyasi ve ya herbi qerara dair hec bir delil yoxdur Adi casusluqdan elave Qerb agentlikleri Serq Bloku defektlerini pozmaga xususi diqqet yetirirdiler 90 Kominform ve Tito Stalin davasi Redakte 1947 ci ilin sentyabrinda Sovetler Kominform yaratdilar meqsedi beynelxalq kommunist herekati daxilinde ortodoksi tetbiq etmek ve Sovet Blokundaki kommunist partiyalarin koordinasiyasi yolu ile Sovet peyklerine siyasi nezareti sertlesdirmek idi Kominform novbeti iyun ayinda Tito Stalin Split uzvlerini kommunist olaraq qalmis lakin birlesmeyen bir movqe tutan Yuqoslaviyani qovmagi mecbur etdikde utanc verici bir ugursuzluqla uzlesdi 91 Berlin bohrani Redakte 1 yanvar 1947 ci ilde ABS ve B Britaniya bir muddet sonra ise Fransa sovetlerin raziligi olmadan oz isgal zonalarini iqtisadi cehetden birlesdirdiler 92 Birterefli razilasmalara etiraz olaraq 20 mart 1948 ci ilde SSRI Nezaret Surasini terk etdi Bununla da dordterefli idarecilik sistemine son qoyuldu 1948 ci ilin mayinda Qerb dovletleri Qerbi Berlindeki isgal zonalarini birlesdirmeye qerar verdiler ve vahid pul vahidinin yaradilmasi ile bagli qerar qebul etdiler 93 20 iyun 1948 de kohne reyxsmarka evezine yeni marka tedavule buraxildi I Stalinin etirazlarina baxmayaraq islahat heyata kecirildi Bu islahat Qerb isgal zonalarini iqtisadi cehetden sovet isgal zonasindan ayirdi Cavab olaraq SSRI serqi Berlinde oxsar addim atdi Iyunda Qerb zonalarindan Berline gelen qatarlar yoxlanmaga basladi 94 Iosif Stalin Qerbi Berlinle Qerb dovletlerinin elaqesinin kesmek ve Qerb dovletlerinin quvvelerinin Berlinden cixmasi ucun Berlinin muhasireye alinmasina qerar verdi 1948 ci ilin mayindan 1949 cu ilin 12 mayina qeder blokada davam etdi Az sonra ise yollarin temiri adi ile demek olar ki qerbden Berline qatarlarin gelmesi dayandirildi Su yollari ve avtomobil yollari baglandi Blokadada olan qerb quvvelerinin ehtiyaclarinin temin etmek meqsedi ile ABS herbi quvvelerinin teyyareileri vasitesi ile Qerbi Berlin erzaqla temin olunurdu 95 Mehz bu emeliyyat hava korpusu adi ile adlandilirdi Hemin emeliyyat cercivesinde Berline 278 min ucus teskil olunmus ve 2 3 milyon ton yuk dasinmisdir Berlin blokadasinin neticesi olaraq qerb dovletlerinde SSRI haqqinda menfi rey yarandi ve neticede Almaniyanin qerbi isgal zonalarinin 1949 cu ilin mayinda vahid bir dovlet Almaniya Federativ Respublikasi seklinde birlesdirilmesine yol acdi Qerbi Berlin muxtar ozunuidare huququ qazandi ve neqliyyat dehlizi ile AFR ile birlesmisdi 96 1949 cu ilin oktyabrinda Serqi Almaniya erazisinde ise SSRI nin desteyi ile sosialist rejimin hokm surduyu Almaniya Demokratik Respublikasi quruldu 97 Bas vere bilecek novbeti blokadaya hazir olmaq ucun Berlin surasi terefinden en vacib qida mehsullarinin ehtiyatinin yaradilmasi ile bagli qerar qebul etdi hansi ki onu Sura ehtiyati da adlandirildilar 98 Neticeler effektiv sekilde seherin kecmisini Serq ve Qerb versiyalarina boldu 300 000 Berliner beynelxalq hava gemisini numayis etdirdi ve davam etmeye cagirdi 99 ve ABS Herbi Hava Quvvelerinin pilotu Gail Halvorsen Alman usaqlarina konfet teqdim eden Emeliyyat Vittles yaratdi 100 1949 cu ilin mayinda Stalin geri cekildi ve muhasireni qaldirdi 101 1952 ci ilde Stalin defelerle Serqi ve Qerbi Almaniyani Birlesmis Milletler Teskilatinin nezaretinde olan seckilerde secilmis vahid bir hokumet daxilinde birlesdirmek planini teklif etdi eger yeni Almaniyanin Qerb herbi ittifaqlarindan kenarda qalacagi teqdirde bu teklif Qerb gucleri terefinden redd edildi 102 NATO ve Azad Avropa radiolarinin yaranmasi Redakte Simali Atlantika Muqavilesi Teskilati sulhun qorunmasini ve azadliqlarin mudafiesini siyasi hemreylik yolu ile temin eden ve uzvlerine qarsi yonelmis istenilen aqressiya formalarinin def edilmesini lazim geldikde ise herbi gucden istifade edilmesini nezerde tutan musteqil dovletlerin herbi ittifaqi 4 aprel 1949 cu ilde qurulmusdur ve hazirda 29 uzvu var 103 Teskilatin uzvleri her hansi xarici gucden gele bilecek hucuma qarsi ortaq mudafie heyata kecirir NATO nun Bas Qerargahi uzv olkelerden biri olan Belcikanin paytaxti Brussel seherinde Muttefiq Quvvelerin Emeliyyat Komandanliginin bas qerargahi ise Belcikanin Mons seheri yaxinliginda yerlesir Butun NATO uzvlerinin umumi herbi xercleri dunya uzre butun olkelerin mudafie xerclerinin 70 den coxdur Uzv olkelerin mudafie xercleri UDM nin en azi 2 ni teskil etmelidir 104 Belcika Birlesmis Kralliq Fransa Hollandiya ve Luksemburq terefinden 17 mart 1948 ci ilde imzalanan ve Soyuq muharibenin baslangicindaki Sovet tehdidine qarsi ortaq mudafie razilasmasi olan Brussel muqavilesi NATO nun qurulusunun ilk addimi hesab olunur 105 Sovet Ittifaqinin heyata kecirdiyi Berlin bohrani 1948 ci ilin sentyabrinda Qerbi Avropa Birliyinin mudafie teskilatinin yaradilmasina sebeb oldu Buna baxmayaraq muttefiq dovletler Sovet Ittifaqinin herbi gucu qarsisinda zeif movqeye sahib idi Hemcinin 1948 ci ilde kommunistler terefinden Cexoslovakiyada heyata kecirilen herbi cevrilis neticesinde olkedeki demokratik hokumetin hakimiyyeti terk etmesinin ardinca Boyuk Britaniyanin Xarici Isler naziri Ernest Bevin oxsar hadiselerin qarsisini almaq ucun en yaxsi yolun Qerb olkeleri arasinda ortaq herbi strategiyanin teskil olunmasi oldugunu qeyd etdi 1948 ci ilde ABS Xarici Isler naziri Corc Marsallin telimati ile Pentaqonda avropali liderlerle amerikali herbi ve siyasi resmiler arasinda gorus teskil olundu Yeni herbi ittifaq ucun teskil olunan bu gorusmeler 4 aprel 1949 cu ilde Vasinqton seherinde Simali Atlantika muqavilesinin imzalanmasi ile neticelendi 106 Bu muqavileni imzalayanlar arasinda Brussel muqavilesine teref olan bes dovlet hemcinin ABS Danimarka Italiya Islandiya Kanada Norvec ve Portuqaliya var idi Ilk NATO bas katibi Lord Ismay 1949 cu ilde verdiyi aciqlamada bu teskilatin meqsedinin ruslari colde amerikalilari iceride ve almanlari asagida saxlamaq oldugunu bildirdi Muqavile butun olkeler terefinden musbet sekilde qarsilanmadi Bezi islandiyalilar 1949 cu ilin martinda bas tutan NATO eleyhine etirazlara qatildi NATO nun yaradilmasinin ilkin teskilati neticesi olaraq Atlantikcilik adi verilen ve Simali Amerika ile Avropa arasindaki emekdasligin vacibliyine onem veren dusunce terzinin meydana gelmesi gosterilir NATO nun teskil olunmasi Avropa olkelerinin ABS standartlarini menimsemesi ile muttefiqlerin herbi terminologiya usul ve texnologiyalarina standartlasdirma getirdi Teqriben 1300 standartlasdirma razilasmasi NATO nun heyata kecirdiyi bir cox usulu sistemlesdirdi Bunun neticesi olaraq 7 62 51mm NATO tufeng kalibri 1950 ci illerde bir cox NATO olkesinde standart avtomat kalibri olaraq qebul edildi Teyyare manevr isarelerinin standartlasdirilmasi neticesinde NATO teyyareleri butun NATO bazalarina ene bilmek potensialina sahib oldu Diger standartlar arasinda yer alan NATO hecalama elifbasi NATO serhedlerini asaraq mulki heyatda da istifade olunmaga basladi 107 1950 ci ilin iyununda Koreya muharibesinin baslanmasi neticesinde bir biri ile elaqeli sekilde isleyen butun kommunist olkelerin mueyyen tehdidini artirmasi NATO nu konkret herbi planlar hazirlamaga mecbur etdi Avropada yerlesen herbi quvveleri daha semereli idare etmek ucun Avropa Muttefiq Quvveleri Bas Qerargahinin esasi qoyuldu ve 1951 ci ilin yanvarinda Duayt Eyzenhauer bu qurumun ilk komandani teyin olundu 1950 ci ilin sentyabrinda NATO Herbi Komitesi Sovet Ittifaqi ile tarazliga nail olmaq ucun konvensional quvveler yaradilmasi cagirisi etdi ve 1952 ci ilin fevralinda Lissabon seherinde teskil olunan Simali Atlantika Surasinin iclasinda bu isteyi yeniden ifade etdi 108 NATO nun Uzunmuddetli Mudafie Plani ucun lazim olan quvveleri teskil etmek meqsedile kecirilen Lissabon konfransinda diviziya sayinin 96 ya cixarilmasi teklif olunsa da novbeti il ucun nuve silahi istifade ede bilecek 35 diviziyanin olmasi barede raziliq elde edildi NATO hemin dovrde Merkezi Avropada 15 Italiya ve Skandinaviyada ise 10 hazir diviziyani cagira bilirdi Lissabondaki konfransda teskilatin en yuksek vezifesi hesab edilen NATO bas katibi vezifesi de yaradildi ve Qastinqs Ismay bu vezifeye teyin olundu 109 1952 ci ilin sentyabrinda Danimarka ve Norvecin mudafie qabiliyyetini tekmillesdirmek meqsedile 200 gemi ve 50 000 neferden cox sexsi heyetin qatildigi NATO nun ilk boyuk deniz telimlerinden biri olan Meynbreys telimi basladi Bunun ardinca teskil olunan diger boyuk telimler arasinda Araliq denizinde heyata kecirilen Qrand Slam ve Lonqstep telimleri Simali Italiyada Italic Weld adi altinda heyata kecirilen hava deniz quru telimi Merkez Ordu Qrupunun qatildigi simulyasiya edilmis Monte Karlo adli hava quru telimi ABS Boyuk Britaniya Italiya Turkiye ve Yunanistan herbi deniz quvvelerinin istirak etdiyi Araliq denizinde teskil olunan Veldfast adli amfibik desant cixarma telimi yer aldi 110 Sovet Ittifaqi 1954 cu ilde Avropada sulhu qorumaq ucun NATO ya daxil olmasinin vacib oldugunu iddia etdi Sovet Ittifaqinin esas meqsedinin ittifaqi zeifletmek oldugundan cekinen NATO olkeleri bu teklifi qebul etmedi 17 dekabr 1954 cu ilde Simali Atlantika Surasi NATO nun nuve silahindan istifadesi ile bagli olan MC 48 adli senedi tesdiq etdi MC 48 Sovet Ittifaqi ile bas vere bilecek muharibenin baslangicindan etibaren ilk olaraq SSRI terefinden istifade edilib edilmemesinden asili olmayaraq NATO nun atom silahlarini istifade etmesinin vacibliyini vurgulayirdi Belelikle Avropa muttefiq quvveleri bas komandanina nuve silahinin avtomatik istifadesi meselesinde ABS daki Strateji Hava Komandanligi ile eyni selahiyyetler verilmis oldu 9 may 1955 ci ilde Qerbi Almaniyanin teskilata daxil edilmesi dovrun Norvec Xarici Isler naziri Halvard Lange terefinden qitemizin tarixinde qerarli bir donus noqtesi sozleri ile serh olundu Almaniyanin ittifaqa daxil olmasinin esas sebebi alman is gucu olmadan Sovet isgalina qarsi mubarize aparmaq ucun yeteri qeder konvensional quvve gondermenin imkansiz olmasi idi Buna resmi cavab 14 may 1955 ci ilde Sovet Ittifaqi Macaristan Cexoslovakiya Polsa Bolqaristan Ruminiya Albaniya ve Serqi Almaniyanin imzaladigi Varsava Muqavilesi Teskilatinin qurulmasi oldu Belelikle Soyuq muharibenin her iki terefi belli oldu 1957 ci ilin payizinda simalda NATO terefinden eyni vaxtda uc boyuk telim heyata kecirildi Norvecden Turkiyeye qeder olan erazide 250 000 herbci 300 gemi ve 1500 teyyarenin qatildigi hemin telimler ittifaqin indiye qederki en boyuk telimleri hesab edilir ABS Konqresinin maliyyelesdirdiyi qeyri kommersiya teskilatidir Radio Free Europe Radio Liberty 111 terefinden 1950 ci ilde qurulmus ve John Foster Dulles qurum CIA terefinden Anti Kommunizm tebligat etmek meqsediyle xususile Soyuq Muharibe dovrunde six sekilde istifade edilmisdir O Serqi ve Cenub Serqi Avropa Qafqaz Merkezi Asiya Yaxin Serq olkelerine yayimlanir 35 milyondan cox insan her gun Azadliq radiosunun verilislerini dinleyir 112 Cin vetendas muharibesi SEATO ve NSC 68 Redakte Cin Respublikasi quvveleri ile Cin kommunistleri arasinda 1927 1950 ci illerde 113 fasilelerle bas vermis silahli qarsidurmalar seriyasi Muharibe 1927 ci ilde Simal yurusunden sonra Can Kaysinin rehberlik etdiyi Qomindanin sag qanadinin qerari ile Qomindan ile CKP arasindaki ittifaqin pozulan zaman basladi 114 1936 ci ilin dekabrinda Qomindan generallari Cjan Syuelan ve Yan Xucen 115 Sian insidenti adlandirilan hadise zamani Can Kaysini hebs etdi her iki terefin yapon isgalcilarina qarsi mubarizeye diqqet yetirmesi ucun kommunistlerin ateskes teklifini qebul etmesini mecbur etdi 116 Yaponiya uzerinde qelebeden sonra vetendas muharibesi yeniden canlandi 117 Koreya muharibesi Redakte Koreya yarimadasinin Simal ve Cenuba bolunmesi Bu iki olkenin meydana gelmesi 1945 ci ilde o zamana kimi terkibinde oldugu Yaponiyanin Ikinci Dunya muharibesinde meglubiyyeti neticesinde bas verir 118 Ikinci dunya muharibesinden sonra ABS ve SSRI olkenin birge idare edilmesi haqqinda muqavile imzaladilar Her iki olkenin serheddi 38 ci simal paralelinden kecmeli idi 119 120 Koreya muharibesinden 1950 1953 sonra iki yeri teskil olunan dovlet Koreya silahsizlasdirilmis zonasi ile bir birinden ayrilir 121 Simali ve Cenubi Koreya dovletleri arasinda 1950 ci il iyunun 25 den 1953 cu il iyulun 27 e qeder davam etmis herbi munaqise eslinde muharibenin bitmesi hele de resmen elan olunmayib Bezen bu konflikte Soyuq muharibe dovrunde ABS ve onun muttefiqleri ile CXR ve SSRI quvveleri arasinda bas vermis gizli muharibe kimi baxilir Simal koalisiyasinin terkibine Simali Koreya ve onun herbi quvveleri Cin ordusu amma resmen hesab edilir ki CXR konfliktde istirak etmemisdir Cinin nizami ordusu formal olaraq Cin Xalq Konulluleri adlanan birlesme hesab olunmusdur daxil idi SSRI resmen muharibede istirak etmese de Simal koalisiyasinin maliyelesdirilmesinin ve Cin ordusunun techizatinin boyuk hissesini oz uzerine goturmusdur Coxsayli sovet herbi meslehetci ve mutexessisleri muharibenin baslanmasina qeder Simali Koreyadan cixarilmis amma muharibe dovrunde SITA nin muxbiri adi ile geri gonderilmisdiler Cenub koalisiyasininda ise Cenubi Koreya ABS Boyuk Britaniya hemcinin BMT Sulhmeramli Quvveleri terkibinde bir sira basqa olkeler istirak etmisdiler 122 1947 ci ilin mayinda Cenubi Koreyanin Milli Meclisine demokratik seckiler kecirildi kecid hokumeti yaradildi Cenubi Koreyada dovlet quruculugu sahesinde en muhum tedbir 1948 ci ilin avqustunda Koreya respublikasi yaradilmasinin elan edilmesi oldu Liberal partiyasinin lideri Li Sin Man Koreya Respublikasinin ilk prezidenti secildi Buna cavab olaraq Simalda da 1948 ci ilin 25 avqustunda Koreya Ali Xalq Meclisi yaradildi Meclis 1948 ci ilin 9 sentyabrinda Koreya Xalq Demokratik Respublikasinin yaradildigini elan etdi Nazirler Kabinetine basciliq Kim Ir Sena tapsirildi O eyni zamanda Koreya Emek partiyasinin sedri de secildi Belelikle de Koreyanin iki yere bolunmesi huquqi baximdan da tesbit olundu 123 Tereflerden her biri ozunu qanuni hesab edir digerinin varligi fikrini yaxina buraxmirdi Tebiidir ki bele bir veziyyetin yaranmasi bir terefden regionda iki supergucun Sovet Ittifaqi ve ABS in ustunluk ugrunda mubarizesinden ireli gelirdise o biri terefden qarsidurmanin daha da keskinlesmesine silahli munaqisenin qacilmaz olmasina zemin olaraq qalirdi Dogrudur formal olaraq sovet qosunlari 1948 ci ilin sonunda amerika qosunlari ise 1949 cu ilin evvelinde yarimadadan cixmisdilar Eslinde ise her iki teref mueyyen adlar altinda burada yeterince herbi quvveler saxlamisdi ve faktik olaraq Koreyani ikiye bolen 38 ci en dairesi qarsi qarsiya dayanmis iki dunya sistemini ayiran cebhe xetti idi 124 ABS in Cenubi Koreya ve Yaponiyada herbi quvvelerinin movcudlugu onun strateji baximdan quvvetli bir durumda olduguna delalet edirdi Sovet Ittifaqi helelik basi Cinde kommunistlerin hakimiyyete getirilmesi ugrunda mubarizenin teskiline qatildigindan ABS in bu durumuna dozurdu Ele ki Cin 1949 cu ilin sonralarinda kommunist rejimi idaresi altina kecdi bundan sonra Sovet Ittifaqinin Asiyada guclenmesi imkanlari kifayet qeder genislendi Sovet rehberliyi bele dusunurdu ki artiq ABS i Asiya qitesinden atmaq zamani catmisdir Bu isi Koreyada heyata kecirmek mumkun olardisa onda ABS in Yaponiyadan da cixarilmasi asanlasa bilerdi 125 126 Ele bu sebebden de Sovet Ittifaqinin telimati ile KXDR rehberliyi Cenubi Koreyaya qarsi herbi tecavuze qerar verdi 1950 ci ilin 25 iyununda seher tezden KXDR silahli quvveleri butun serhed boyunca Cenuba qarsi herbi emeliyyatlara basladilar Hem de bu zaman Simal elan edirdi ki herbi emeliyyatlarin baslanmasinda Cenub gunahkardir 127 Bu baximdan 1990 ci ilde sovet metbuatinda Koreya muharibesi dovrunde KXDR bas qerargah reisinin muavini olmus 1955 1956 ci illerde SSRI de sefir islemis siyasi motivlere gore vetene qayitmaqdan imtina etmis Li San Canin derc edilmis melumati cox seyi aciqlayir Li San Can bildirmisdir ki muharibeni Simali Koreya baslamisdir tesebbus Kim Ir Sen terefinden ireli surulmusdur ve I V Stalin terefinden beyenilmis ve desteklenmisdir Herbi emeliyyatlarin butun serhed boyunca aparilmasi mutesekkil sekilde mueyyen edilmis istiqametlerde hucumlar edilmesi ve qisa bir zaman kesiyinde boyuk erazilerin ele kecirilmesi de muharibenin evvelceden yuksek seviyyede planlasdirildigina delalet edir Bele ki 38 ci en dairesi boyunca cemlesdirilmis Simali Koreya silahli quvvelerinin qefleten hucumu artiq uc gunden sonra Seulun isgali ile neticelenmisdi Cenubi Koreya olduqca agir bir duruma gelmisdi 128 Bele olduqda ABS meseleni BMT nin Tehlukesizlik Surasina cixardi Simali Koreya tecavuzkar elan olundu ve ona qarsi mubarize aparmaq ucun Cenubi Koreyaya BMT silahli quvvelerinin gonderilmesi qerara alindi BMT silahli quvveleri muxtelif dovletlerin esgerlerinden ibaret idi Ancaq ekseriyyeti ABS esgerleri teskil edirdi Yeri gelmisken qeyd etmek lazimdir ki bu silahli quvvelerin sirasina Turkiye de bir diviziya gondermisdi Milli istiqlal savasindan kecen muddet erzinde ilk defe idi ki turk esgeri herbi emeliyyatlarda istirak etdi ve onun Koreyada gosterdiyi qehremanliq Turkiyenin NATO ya uzv qebul edilmesinde muhum bir rol oynadi 129 Herbi emeliyyatlarin getdiyi bir zamanda 1951 ci ilin iyun ayindan atesin kesilmesi ve baris danisiqlarina baslamaq haqqinda razilasma elde edildi Danisiqlar teklifi Simali Koreyadan tebiidir ki Sovet Ittifaqinin tesebbusu ve raziligi ile gelmisdi Danisiqlarin getdiyi dovrde herbi emeliyyatlar hele de davam etdirilirdi Nehayet sovet lideri I V Stalinin 1953 cu ilin martinda olmesi bunun ardinca ali siyasi hakimiyyet daxilinde mubarizenin guclenmesi ve keskinlesmesi sebebinden Sovet Ittifaqi teqdim olunan sertlere razi oldu 1953 cu ilin iyulunda Phanmuncom kendinde Keson seherinin yaxinliginda terefler arasinda barisiq haqqinda sazis imzalandi Qeyd edek ki ister danisiqlarda isterse de barisiq haqqinda sazisin imzalanmasi prosesinde Cin de konulluler adindan istirak edirdi Sazisin sertlerine gore Simali Koreya ve Cenubi Koreya arasindaki serhed yene de 38 ci en dairesinden kecirdi Iki Koreyanin durumunda hec bir deyisiklik olmadi Yalniz Sovet Ittifaqi ve ABS in Koreyadan cixmayacaqlari gerceklesdi Halbuki sazisin sertlerine gore xarici qosunlar 90 gun erzinde Koreyadan cixmali idi Koreyanin birlesdirilmesi ve berpasi uzre BMT nin Komissiyasi olkenin geleceyi haqqinda tedbirler hazirlamali ve heyata kecirmeli idi 1953 cu ilin 1 oktyabrinda ABS ile Cenubi Koreya arasinda baglanan muqavilenin sertleri ile olkede amerika herbi quvvelerinin saxlanilmasina huquqi esas verilmis oldu Bu muharibe Koreya xalqina boyuk belalar getirdi Cox boyuk ekseriyyeti Simaldan olmaqla milyonlarla dinc ehali ve esger mehv edildi ve yaralandi 1 mln a yaxin cinli esger olduruldu ve sikest edildi BMT qosunlarinin itkisi 54 min nefer olmus olkenin iqtisadiyyatina guclu zerer deymisdir Bohran ve keskinlesme 1953 1962 RedakteXrussov Eyzenhauer ve Antistalinizm Redakte 1953 cu ilde her iki terefdeki siyasi rehberlikdeki deyisiklikler Soyuq muharibenin dinamikasini deyisdirdi Duayt Eyzenhauer bu ilin yanvar ayinda prezident vezifesine basladi Trumen administrasiyasinin son 18 ayi erzinde Amerikanin mudafie budcesi dord defe artdi ve Eisenhower Soyuq Muharibeni tesirli sekilde davam etdirerken herbi xercleri ucde bir azaltdi 117 117 Iosif Stalinin vefatindan sonra Nikita Xrussov Lavrenti Beriyanin hebs ve edam edilmesinden ve reqibleri Georgi Malenkov ve Vyaceslav Molotovun itelemesinden sonra Sovet lideri oldu 130 25 Fevral 1956 ci ilde Xrussov Sovet Kommunist Partiyasinin 20 ci qurultayindaki numayende heyetini Stalinin cinayetlerini kataloqlasdirmaq ve inkar etmekle soka saldi De Stalinization kampaniyasinin bir hissesi olaraq o Stalinin siyasetinden islahat ve uzaqlasmagin yegane yolunun kecmisde buraxilmis sehvleri etiraf etmek oldugunu beyan etdi Bu tehdidlere baxmayaraq 1959 cu ilde diplomatiyada yukselis bas verdikde xrussevin ABS a iki heftelik seferi ve 1960 ci ilin mayinda iki guclu sammit planlari bas verdikde hebs olunanlar ucun boyuk umidler var idi U 2 casus teyyaresi skandali ile Eisenhowerin Amerikanin nezaret teyyarelerinin Sovet erazisine girmesi ile elaqedar dunyaya yalan danisdigi 123 131 Varsava pakti ve Macaristan Inqilabi Redakte 1953 cu ilde Stalinin olumu gerginliyi bir qeder rahatlasdirsa da Avropadaki veziyyet narahat silahli barisiq olaraq qaldi 132 1949 cu ile qeder Serq blokunda qarsiliqli yardim muqavileleri sebekesini yaratmis Sovetler 1955 ci ilde Varsava Pakti ile resmi bir ittifaq qurdu NATO ya qarsi cixdi 133 Macaristan Xalq Respublikasina ve onun Sovetlerden 134 asili siyaset yurutmesine qarsi bas vermis 1956 ci ilin 23 oktyabrindan 10 noyabrina qeder davam eden umummilli inqilab 135 Bu inqilab baslayan zaman her hansi lidere sahib olmayan Sovet hakimiyyeti ucun Avropada cereyan eden II Dunya Muharibesinin sonlarinda Qizil ordunun Nasist Almaniyasinin quvvelerini SSRI erazilerinden temizlemesi ugrunda mubarizesinden sonraki en boyuk ve esas tehluke idi 136 Usyan ilk once telebe etirazlari seklinde basladi 137 Onlar Budapestin merkeziyle Macaristanin parlament binasina dogru irelileyerken sesucaldici cihazlarin oldugu avtofurqonlardan istifade ederek ederek minlerle insanin bu mubarizeye qosulmasina sebeb oldular Telebelerin umumi teleblerini yayimlamaq cehdi gostererek radio binasina daxil olan bir qrup telebe heyeti saxlanildi Coldeki etirazcilar bu heyetin azad olunmasini teleb etdikde onlara binanin icerisinden AVH kimi taninan mac Allamvedelmi Hatosag ve ya AVH azerb Dovlet Muhafize Teskilati Dovlet Tehlukesizlik Polisleri terefinden ates acildi Neticede bir telebe heyatini itirdi ve bayraga sarilaraq izdihamin ciyinleri uzerinde tutuldu Bu inqilabin novbeti merhelesinin baslangici menasina gelirdi Xeberler yayildiqca paytaxtda igtisaslar ve siddet daha da artaraq pik hedde catirdi Usyan suretle yayildi ve hokumet parcalandi 138 Minlerle insan milis destelerinde birleserek DMT Dovlet Muhafize Teskilati ve Sovet qosunlari ile vurusurdu 139 Usyan zamani zoraki hadiseler bas verirdi 140 Bir terefden bir nece yerli lider ve DMT uzvleri ele kecirilerek linc edilir diger terefden ise evvelki siyasi mehbuslar azadliga cixaraq silahlanirdi Radikal ve hazirliqsiz fehle suralari belediyye hakimiyyetini idareedici Macaristan Zehmetkesler Partiyasinin elinden alaraq siyasi reform teleb etdi 141 Imre Nadin basciliq etdiyi yeni hokumet resmi olaraq DMT ni legv etdi Varsava Muqavilesi Teskilatindan cixmaq niyyetinde oldugunu bildirdi ve azad seckilerin yeniden kecirileceyi vedini verdi Oktyabr ayinin sonunadek doyusler demek olar ki dayandi ve normal gunler geri qayitmaga basladi Evvelce SSRI quvvelerinin geri cekilmesi ucun danisiqlara aciq gorunen Sov IKP MK Siyasi Burosu daha sonra fikrini deyisdi ve inqilabi sixisdirmaga basladi Noyabrin 4 de coxsayli Sovet quvveleri Budapesti ve olkenin diger erazilerini isgal etdi Macarlarin muqavimeti 10 noyabra qeder davam etdi Munaqisede 2500 den cox macar ve 700 den cox Sovet esgeri helak oldu 200000 e yaxin macar ise qacqin dusdu Bundan sonra kutlevi hebsler ve ittihamlar aylarla davam etdi 1957 ci ilin yanvarina qeder yeni qurulmus Sovet hokumeti butun ictimai muxalifeti aradan qaldirdi Sovetlerin bu hereketleri ile Serq Bloku uzerinde nezaretini guclendirmesine baxmayaraq Qerb blokundaki bir cox marksistin regbetini itirdi Neticede bu parcalanmalara ve kapitalist olkelerdeki kommunist partiyalari ucun boyuk uzv itkisine sebeb oldu 142 Varsava Muqavilesi Teskilati 14 may 1955 ci ilde SSRI ve Avropadaki sosialist bloku dovletleri terefinden imzalanan Varsava muqavilesi esasinda yaranan herbi ittifaq Bu muqavile NATO nun yaradilmasina SSRI nin cavabi idi Muqavilenin sertlerine gore muqavileye qosulan olkeler beynelxalq munasibetlerde guc numayis etdirmek ve tetbiq etmekden cekinmek ve muqavileye qosulan olkelerden her hansi birine herbi hucum olacagi teqdirde ona butun mumkun vasitelerle o cumleden herbi quvve ile derhal yardim etmek ohdeliyini gotururduler Muqavile Albaniya Almaniya Demokratik Respublikasi Bolqaristan Cexoslovakiya Macaristan Polsa Ruminiya ve SSRI arasinda imzalanmis ve 5 iyun 1955 ci ilde quvveye minmisdir Eslinde Varsava Muqavilesi evveller SSRI ile Cexoslovakiya 1943 Polsa 1945 Bolqaristan Macaristan ve Ruminiya 1948 arasinda imzalanmis ikiterefli muqavileleri tamamlayirdi Almaniya Demokratik Respublikasi Paktin herbi qoluna 1956 ci ilde qosuldu 1962 ci ilde Albaniya SSRI ile siyasi ixtilaflarina gore teskilatdaki fealiyyetini dondurdu ve 1968 ci ilde teskilatin qosunlarinin Cexoslovakiyaya yeridilmesinden sonra onu terk etdi Berlin ultimatumu Redakte 1958 ci ilin noyabr aylarinda Xrussov butun Berlini musteqil silahsizlasdirilmis azad sehere cevirmek ugursuz bir cehd etdi Amerika Birlesmis Statlarina Boyuk Britaniyaya ve Fransaya qosunlarini Qerbi Berlinde hele de isgal etdikleri sektorlardan cixarmaq ucun alti ayliq ultimatum verdi yoxsa Qerbin giris huquqlarina nezareti Serq Almanlarina verdi 117 Xrussov daha evvel Mao Zedong a izah etdi Berlin Qerbin meyvesidir Her defe Qerbin qisqirtmaq istediyi zaman Berline sixiliram Alman meselesine dair Cenevre konfransina 143 Amerika herbi qurulusu Redakte Kennedinin xarici siyasetinde Amerikanin Sovet Ittifaqi ile qarsidurmalari ustunluk teskil edirdi bu da proxy musabiqeleri ile ozunu buruze verdi Truman ve Eisenhower kimi Kennedi de kommunizmin yayilmasini dayandirmaq ucun muhasireni destekledi Prezident Eisenhower in Yeni Gorunus siyaseti Sovet Ittifaqinin butun kutlevi nuve hucumlarini tehdid ederek Sovet tecavuzunun qarsisini almaq ucun daha az baha nuve silahinin istifadesini vurguladi Nuve silahlari boyuk bir daimi ordunu saxlamaqdan daha ucuz idi buna gore Eisenhower pul qazanmaq ucun serti quvveleri kesdi Kennedi cevik cavab olaraq bilinen yeni bir strategiya heyata kecirdi Bu strategiya mehdud meqsedlere catmaq ucun adi silahlara guvenirdi Kennedi bu siyasetin bir hissesi olaraq ABS in xususi emeliyyat quvvelerini muxtelif munaqiselerde qeyri enenevi sekilde mubarize ede bilecek elit herbi hisselerini genislendirdi Kennedi cevik cavab strategiyasinin ABS in nuve muharibesine muraciet etmeden Sovet tesirine qarsi cixmasina imkan vereceyine umid etdi 144 Kennedi yeni strategiyasini desteklemek ucun mudafie xerclerini cox artirmagi emr etdi Sovet Ittifaqi uzerinde itirilmis ustunluyu berpa etmek ucun nuve arsenalinin suretli bir sekilde qurulmasini istedi ve Konqres temin etdi 1960 ci ilde Eisenhower budce kesiri ile heddinden artiq narahatliq uzunden onu itirdiyini iddia etdi Kennedi acilis nitqinde azadligin mudafiesinde her hansi bir yuk dasiyacagina soz verdi ve defelerle herbi xerclerin artirilmasini ve yeni silah sistemlerinin icaze verilmesini istedi 1961 ci ilden 1964 cu ile qeder nuve silahlarinin sayi 50 faiz artdi ve onlari catdiracaq B 52 bombardmanci sayi da artdi Yeni ICBM quvvesi 63 qitelerarasi ballistik raketden 424 e qeder artdi Her biri 16 nuve raketi dasiyan 23 yeni Polaris sualti qayigina icaze verdi O seherleri nuve muharibesi ucun dusergeler hazirlamaga cagirdi Eisenhowerin herbi senaye kompleksinin tehlukeleri ile bagli xeberdarligindan ferqli olaraq Kennedi yeniden silahlanmaya diqqet etdi Ucuncu dunyada reqabet Redakte Bezi olkelerde ve bolgelerde xususen Qvatemala Indoneziya ve Indochinadaki milletci herekatlar cox vaxt kommunist qruplari ile muttefiq olur ve ya basqa sekilde Qerb maraqlarina qarsi dost deyildiler Bu cercivede ABS ve Sovet Ittifaqi getdikce daha cox nufuz qazanmaq ucun reqabet aparirdi Ucuncu Dunyadaki proksi dekolonizasiya olaraq 1950 ci ve 1960 ci illerin evvellerinde genis vuset aldi 145 Her iki teref nufuz qazanmaq ucun silah sursat satirdilar 146 Kreml imperial gucler terefinden davam eden erazi itkilerini onlarin ideologiyasinin son qelebesini qorumaq kimi gorurdu 147 200 ABS Merkezi Kesfiyyat Idaresinden CIA neytral ve ya dusmen olan Ucuncu Dunya hokumetlerini mehv etmek ve muttefiqlerini desteklemek ucun istifade etdi 148 1953 cu ilde Prezident Eisenhower Iranin bas naziri Mehemmed Mosaddegi devirmek ucun gizli cevrilis emeliyyati olan Ayaks emeliyyatini heyata kecirdi Xalq terefinden secilen Mosaddeg 1951 ci ilde Ingilislere mexsus Anglo Iran Neft Sirketini millilesdirdikden beri Ingilterenin Yaxin Serq nemesi idi 149 150 151 Qerbyonumlu sah Mehemmed Rza Pehlevi avtokratik monarx kimi nezareti ele aldi Sahin siyasetine Iranin kommunist Tudeh Partiyasinin qadagan edilmesi ve sahin daxili tehlukesizlik ve kesfiyyat agentliyi olan SAVAK terefinden siyasi muxalifete umumi tezyiq gosterilmesi de daxildir 152 Qvatemalada banan respublikasinda 1954 cu il Qvatemala dovlet cevrilisi ile CIA nin maddi desteyi ile solcu prezident Jacobo Arbenzi devrildi 153 Arbenzden sonraki hokumet Carlos Castillo Armasin basciliq etdiyi herbi bir xunta mutereqqi bir torpaq islahati qanununu legv etdi Birlesmis Meyve Sirketine mexsus millilesdirilmis mulkleri geri qaytardi Kommunizme qarsi Milli Mudafie Komitesi yaratdi ve Kommunizme Qarsi Mubarize Qanunu qebul etdi ABS in telebi ile 154 Qosulmamis Indoneziya Sukarno hokumeti 1956 ci ilde bir nece regional komandanligin Jakartadan muxtariyyet teleb etmeye basladigi andan legitimliyi ucun boyuk bir tehluke ile qarsi qarsiya qaldi Vasitecilik ugursuz olduqdan sonra Sukarno muxalif komandirleri kenarlasdirmaq ucun herekete kecdi 1958 ci ilin fevralinda Merkezi Sumatera Polkovnik Ehmed Huseyni ve Simali Sulavesi Polkovnik Ventje Sumual arasindaki muxalif herbi komandirler Sukarno rejimini devirmek meqsedi ile Indoneziya Respublikasi Permesta Herekatinin Inqilab Hokumetini elan etdiler Bunlara kommunist Partai Komunis Indoneziya partiyasinin artan nufuzuna qarsi olan Sjafruddin Prawiranegara kimi Masyumi Partiyasindan bir cox mulki siyasetci qatildi Kommunist eleyhine soylediklerine gore usyancilar CIA dan silah maliyyelesme ve diger gizli yardim aldilar Amerikali pilot Allen Lourens Papa 1958 ci ilin aprelinde hokumet terefinden Ambon bolgesine bombali basqin edildikden sonra vuruldu usyanci Padang ve Manado qalalarinin hava ve denizden herbi hucumlarina baslamaqla cavab verdi 1958 ci ilin sonunda qiyamcilar herbi yolla meglub oldular ve son qalan usyanci partizan desteleri 1961 ci ilin avqustuna teslim oldu 155 1960 ci ilin iyunundan etibaren Belcikadan yeni musteqil olan Konqo Respublikasinda CIA terefinden yetisdirilen Prezident Cozef Kasa Vubu sentyabr ayinda demokratik yolla secilmis Bas nazir Patrice Lumumba ve Lumumba kabinetinin vezifeden alinmasini emr etdi 156 Yaranan Konqo bohraninda CIA terefinden desteklenen polkovnik Mobutu Sese Seko herbi cevrilis cehdi ile hakimiyyeti ele kecirmek ucun quvvelerini suretle seferber etdi ve Lumumbaya sui qesd etmek ucun Qerb xususi xidmet orqanlari ile birlikde calisdi 157 158 Britaniya Qvianasinda solcu Xalq Mutereqqi Partiyasinin PPP namizedi Cheddi Jagan 1953 cu ilde kolonial idare olunan seckide bas nazir vezifesini qazandi lakin Ingilterenin hele de asili olan olkenin konstitusiyasini dayandirmasindan sonra tez bir zamanda istefa vermeye mecbur edildi 159 Jaqan in iddia etdiyi Marksist partiyasinin sesverme zeferinden xecalet ceken Ingilisler PPP rehberliyini hebs etdiler ve 1955 ci ilde Jagan ve PPP hemkarlari arasinda parcalanma yarataraq teskilati bolucu bir parcalanma halina getirdiler 160 1957 ve 1961 ci illerde Jagan yeniden mustemleke seckilerinde qalib geldi Ingilterenin bu zaman sol qanadli Jagan a sovet tipli bir kommunist kimi baxisi yeniden nezerden kecirilmesine baxmayaraq Amerika Birlesmis Statlari Jagan a alternativ tapilmayan desteklenen ve vezifeye getirilmeyince Ingilislere Guyanin musteqilliyini elden vermesine tezyiq gostermisdir 161 Vyetnamin musteqilliyi ugrunda kommunist partizan muharibesi neticesinde viran qalmis ve 1954 cu ilde Dien Bien Phu doyusunde kommunist Viet Minh usyancilarina su meglubiyyetini vermis fransizlar Vyetnamdaki mustemleke paylarindan imtina edilmesini qebul etdiler Cenevre konfransinda sulh razilasmalari imzalanaraq Vyetnam Simali Vyetnamdaki sovet terefdari bir idareetme ile 17 ci paralel simalda Cenubi Vyetnamdaki Qerbyonumlu bir idare arasinda ayrildi 1954 1961 ci iller arasinda Eisenhowerin Birlesmis Statlari Cenubi Vyetnamin qerbyonumlu rejimini sabitliyi pozmaq ucun kommunist seylerine qarsi guclendirmek ucun iqtisadi yardim ve herbi meslehetciler gonderdi Asiya Afrika ve Latin Amerikasinin bir cox inkisaf etmekde olan olkeleri Serq Qerb reqabetinde terefleri secmek tezyiqlerini redd etdiler 1955 ci ilde Indoneziyadaki Bandung konfransinda onlarla Ucuncu Dunya hokumetleri Soyuq Muharibeden kenarda qalmaga qerar verdiler 117 Bandunqda elde edilmis raziliq 1961 ci ilde Belqrad qerargahli Qosulmama Herekatinin yaradilmasi ile sona catdi Bununla yanasi Xrussov Moskvanin Hindistan ve diger esas neytral dovletlerle elaqelerin qurulmasi siyasetini genislendirdi Ucuncu Dunyadaki Istiqlal herekatlari muharibeden sonraki nizami daha cox pluralistik bir Afrika ve Orta Serq xalqlarinin ve Asiya ve Latin Amerikasinda yukselen milletcilik dunyasina cevirdi Cin Sovetin parcalanmasi Redakte Cin Sovet parcalanmasi neticesinde Cin Sovet serhedi boyunca gerginlik 1969 cu ilde en yuksek hedde catdi ve Birlesmis Statlar Prezidenti Ricard Nikson Soyuq Muharibede guc tarazligini Qerbe dogru deyisdirmek ucun munaqiseden istifade etmek qerarina geldi 138 Cinliler Sovetlerden de ustun olmaq ucun amerikalilarla munasibetleri yaxsilasdirmaga calisdilar 1972 ci ilin fevralinda Nikson Cin ile teeccublu bir yaxinlasma elde etdi Pekine getdi ve Mao Zedong ve Zhou Enlai ile gorusdu Bu zaman SSRI ABS ile kobud nuve paritetine nail oldu Bu vaxt Vyetnam muharibesi Amerikanin Ucuncu Dunyadaki tesirini zeifletdi ve Qerbi Avropa ile munasibetleri soyudu 162 163 1960 ci illerin sonu 1970 ci illerin evvellerinde Soyuq Muharibe gucleri arasinda dolayi qarsidurma davam etse de gerginlik azalmaga basladi 117 163 Kosmik yaris Redakte SSRI ve ABS arasinda 1957 1975 ci illerde kosmosun fethi sahesinde geden gergin mubarize Bu dovr suni peyklerin buraxilmasi kosmosa heyvanlarin ve insanin gonderilmesi avtomatik stansiyalarin Ay Mars ve Veneraya gonderilmesi ve insanin Aya ayaq basmasi ile xarakterize olunur 164 Terminin adi Silahlanma yarisi nin adina uygunlasdirilmisdir Kosmik yaris soyuq muharibe dovrunde SSRI ve ABS arasinda medeni texnoloji ve ideoloji qarsidurmanin vacib bir hissesine cevrilmisdi Bu onunla elaqeli idi ki kosmik tedqiqatlar elmi ve herbi layiheler ucun boyuk ehemiyyet dasimaqla yanasi insanlarda ruh yuksekliyi de yaradirdi 165 Yaris 4 oktyabr 1957 ci ilde Sovet Ittifaqinda Yerin ilk suni peyki Sputnik 1 in kosmosa gonderilmesi ile baslanmisdir Kosmik yaris dovrunde SSRI ve ABS peyklerini orbite oz dasiyici raketleri ile cixaran idareolunan kosmik ucuslari basladan Gunes sisteminin diger planetlerini tedqiq eden dunyanin ilk ve esas kosmik gucune cevrildiler Kosmosa insan gonderilmesi etrafinda geden yaris SSRI nin qelebesi ile basa catdi 1961 ci il aprelin 12 de SSRI de Vostok gemisi ile Yuri Qaqarin yeretrafi orbite gonderildi Belelikle SSRI dunyada kosmosa ilk insan gonderen dovlet oldu ve bu meselede ABS a texniki ve ideoloji zerbe endirdi Amerika buna 23 gunden sonra cavab vere bildi ABS astronavti Alan Separd Freedom 7 kosmik gemisi ile yeretrafi orbite gonderildi Separd kosmosa gonderilen ikinci insan oldu SSRI buna novbeti kosmonavtlarini yeretrafi orbite gondermekle cavab verdi SSRI 1962 ci il avqustun 12 15 de kosmosa iki nefer gonderdi ve bununla Amerikani yene de qabaqlamis oldu Kosmos ugrunda geden savasa qadinlar da celb edildiler Bele ki 1963 cu il iyunun 16 da Vostok 5 gemisi ile SSRI ilk qadin kosmonavti Valentina Tereskovani kosmosa gonderdi Bu ise ideoloji baximdan ABS a vurulan daha bir zerbe oldu 1966 68 ci illerde SSRI nin kosmosa gonderdiyi kosmik gemilerin bezileri qezaya ugradi Bundan sonra kosmosda agaliq etmek ugrunda mubarizede ABS tedricen ustunluyu ele almaga basladi 1969 cu il iyulun 21 de ABS in Ay proqrami cercivesinde Apollon 11 kosmik gemisi ugurla Ay sethine ilk astronavtlari Nil Armstronq ve Edvin Oldrini cixardi Kuba inqilabi ve Donuzlarin istilasi Redakte Che Guevara solda ve Fidel Castro sagda 1961 ci ilde 1961 ci ilin 17 aprel 19 aprel tarixlerinde Kubanin Donuzlar korfezi erazisinde bas vermis herbi emeliyyat Emeliyyat Kuba inqilabi vasitesi ile hakimiyyete gelen Fidel Kastro ve terefdarlarinin hakimiyyetden salinmasi ucun heyata kecirilmisdir 2 gun davam eden doyuslerden sonra ABS terefinden desteklenen Surgun Kuba Hokumeti birlikleri meglub olmus ve neticede emeliyyat ordunun qelebesi ile basa catmisdir Donuzlar Korfezi emeliyyati Soyuq muharibe dovrunun ehemiyyeti hadiselerinden biri hesab olunur 166 26 iyul 1953 ci ilde baslayan ve 1959 cu ilde inqilabcilarin qelebesi ile qutaran inqilab Fidel Kastro Raul Kastro ve Ernesto Ce Qevaranin basciligi ile inqilabcilar diktator Fulhensiyo Batistanin Herbi diktaturasini legv etdiler 167 XX esrin 50 ci illerinde Kuba ABS inhisarciliginin qurbanina cevrilmis tam sekilde ABS investisiyasindan asili idi 168 Fulhensiyo Batista hakimiyyete gelenden sonra ise Kuba basqa bu cur dovletlerden ferqli olaraq inkisaf edir amma o Kubada herbi diktatura elan ederek bir cox partiyalari hemcinin Kommunist Partiyasini da legv edir Olkede Konstitusiya legv olunur Cavan ali tehsilli kubalilar diktatura ile barismaq istemirdiler Onlarin icerisinde Fidel Kastro ve onun qardasi Raul Kastro Kastro qardaslari ortodoks partiyasinin uzvleri idiler Kastro qardaslari Ortodoks partiyasinin diktataturayla mubarize aparacagni dusunurduler amma ortodoks partiyasinin qetiyetsizliyi neticesinde Fidel ve Raul partiyani terk etdiler olarla birlikde bir nece cavan kubalilarda partiyani terk etdiler ve serbest mubarizeye basladilar Silahlar elde etmek ucun Fidel Kastro ve onun adamlari Santyaqo de Kuba seherinde Monkada kazarmasini ve Bayamo seherindeki kazarmani ele kecirmek isteyirdiler Bir il erzinde hucuma hazirliq gedirdi Silahlanmaq ucun bezi Fidelin terefdaslari her seyi satmaga mecbur idiler 169 26 iyul herekati 26 iyul 1953 ci ilde bir qrup inqilabci Fidel Kastronun basciligi altinda Santyaqo De Kuba da yerlese Monkada kazarmasina hucuma kecirler Iki saatliq doyusden sonra inqilabcilar meglub olur Coxsu olur sag qalanlar ise Fidel ve Raul qardaslari sag qalirlar hebs edirler Mehkemede butun inqlabcilara agir ceza verirler Kastro huquqsunasdan imtina edir ve mehkemede ozu ozunu mudafie edir Mehkemede Fidel Kastro ozunun taninmis sozunu deyir Tarix mene beraet qazandiracaq Mehkemenin qerarina gore Fidel 15 il muddetine azadliqdan mehrum olunur Daha sonra Batista milleti sakitlesdirmek ucun ve yeni inqilabdan qorxaraq Fideli ve onun terefdaslarini azad edir 2 dekabr 1956 Gemi ile Kubaya 82 neferden ibaret inqilabci destesi gelir Inqilabcilarin gelmeyinden xeber tutan dovlet ordusu hucuma kecir neticede 82 nefer inqilabci qalir Kastro inqilabcilari Syerra Maestra daglarina aparir Batista 1000 neferlik ordunu inqilabcilarin ustune yollayir yaxinligda olan butun yollar baglanilir her yerde silahlilar dayanir Qanli doyuslerle inqilabcilar Syerra Maestra daglarina yalniz 22 nefer sag catir bularin arasinda geleceyde Kuba Inqilabinda boyuk rol oynayan Fidel Kastro Raul KastroErnesto Ce Qevara Kamilo Syenfueqos Ramiro Valdes Xuan Almeyda 22 neferle qalsalarda Inqilabcilara boyuk komek milletden elece de basqa dovletlerde yasayanlardan gelirdi Bele ki Kuba dan kenarda 62 qrup fealiyyet gosterirdi bular esasen ABS Merkezi Amerika Karib denizinin yaxinliginda yerlesen dovletlerde Silah ve pul yigimi ile mesgul olurdular hem de orada yasayanalra inqilabin meqsedi sebebleri haqqinda danisilirdi 1 yanvar 1959 ci ilde Inqilabci ordusu Santyaqoya daxil oldular diger inqilabci qrupu Ce Qevaranin basciligi altinda Santa Klara seherini ele kecirdiler 1961 ci il Berlin bohrani Redakte Qerbi Berlinle dovlet serhedi rejiminin tetbiqine ve serhed istehkamlarinin qurulmasina Varsava muqavilesi uzv olkelerin tovsiyesi ile 1961 ci il avqustun 13 de baslanilmisdir Bu divarin ucaldilmasi ile qedim alman paytaxt seherinin muttefiq amerika ingilis ve fransiz qosunlarindan tamamile tecrid olunmasi gerceklesdirilmis ve 1948 ci ilde ikiye bolunmus Berlinin hisseleri arasinda elaqe tamamile kesilmisdir 170 Berlin divari 1989 cu ilde orta hundurluyu 3 6 m ve umumi uzunlugu 106 km olan beton divardan metal tordan 65 5 km gerginlik altinda siqnal ceperinden 127 5 km hemcinin ayri ayri sahelerde xendeklerden 105 5 km ve tank eleyhine istehkamlardan ibaret idi Berlin divari boyunca 302 gozetci qullesi ve diger serhed qurgulari qurasdirilmisdi Cay ve su hovzelerinden kecen serhed yerlerinde hasar yox idi Serhedde ilk vaxtlar 13 nezaret buraxilis menteqesi fealiyyet gosterirdi 1989 cu ilde onlarin sayi uc idi 171 1949 61 ci illerde Qerbi Berlinden kecmekle teqriben 1 6 mln nefer ADR i qeyri leqal sekilde terk etmisdir Istehkamlarin qurulmasina ve serhedin ciddi qorunmasina baxmayaraq ADR vetendaslarinin Qerbi Berline qacmasi davam edirdi 1961 88 ci illerde teqriben 39 min nefer serhed istehkamlarini kece bilmisdi Serhedi kecmeye cehd edenlerin 192 neferi helak olmus teqriben 200 nefer yaralanmis 3 minden cox hebs olunmusdur 117 9 noyabr 1989 cu ilde Almaniya Demokratik Respublikasinin hokumeti Almaniya Federativ Respublikasi ehalisi ile temasa qoyulmus mehdudiyyeti aradan qaldirmaq qerarini qebul edib ADR hokumeti kutlevi xalq cixislarinin tezyiqi ile 1989 cu il noyabrin 11 de Qerbi Berlinle elaqe mehdudiyyetlerini aradan qaldirdi 1990 ci il iyulun 1 de ise serhed nezaretini tamamile legv etdi Onda Serqi Berlinin minlerle sakini qerb terefe axin edib ADR ile Qerbi Berlin arasindaki serhed istehkamlarinin dagidilmasi resmen 1990 ci ilin yanvarinda basladi ve hemin ilin noyabrinda basa catdi 172 Uzunlugu 1 3 km olan Berlin divarinin hissesi abide kimi saxlanildi Almaniyanin birlesmesinden sonra oktyabr 1990 AFR hakimiyyet orqanlari ADR ile AFR ve Qerbi Berlin arasindaki serhedde insanlarin olumu ile neticelenen silah tetbiqinde gunahlandirilan sexsleri o cumleden ADR in kecmis yuksekvezifeli rehberlerini mesuliyyete celb etdi Kuba raket bohrani ve Xrusovun devrilmesi Redakte ABS li is adamlarinin ve cox muhum kapitallarin yatirildigi o dovrde qumar ve mafia cenneti olaraq bilinen Fulgencio Batistanin prezident oldugu Kubada yasanan rejim evvellerde rejimin lideri Fidel Kastronun ideolojik cizgisi deqiq olmasa da daha sonra gederek artan antiimperalist ve sosialist hereketleri sebebiyle Amerikani narahat etmeye baslamisdir 173 Fidel Kastro Che Guevara ve inqilabci dostlarinin 1953 ci iyulun 26 tarixindeki Moncada Kislasina etdikleri ugursuz hucumla baslayan herekatlari 1957 il mayin 28 de Uveroda bir qarnizona edilen ugurlu hucumla suretlenmis ve 1959 il yanvarin 1 de xalqin alqislari ile Havanaya giren Kastro ve 300 qarilla dostu diktator Batistayi hakimiyyetden salaraq Kuba rejimini yaratmisdir Kastro bu rejimi yaradarken idolojik cizgisi deqiq deyildi Nuveler behane idi esl hedef Kastro rejimi idi Gederek daha sosialist bir cizgiye cevrilen ve Sovet Birliyi ile elaqelerini genislendiren Kastro Amerika terefinden ona qarsi olan ambarqo sui qesd ve savas tehdidlerine qarsi hayatda qala bilmek ucun Sovet Birliyinden daha cox komek isteyirdi Kastronun o dovrdeki zeifliyinden faydalanmaq isteyen Kennedi idareciliyi ve CIA rejime qarsi olan maraqli plani ile Kastroyu hakimiyyetden salmaq istedi Domuzlar Korfezi Cikartmasi olaraq taninan bu plan 1961 ci il aprelin 17 de usyan qaldiran 1500 qeder Amerikan Kubalisi Kuba ordusu ve rejime sahib cixan xalq terefinden asanliqla yatirildi Ele bu veziyyetde Kubanin gec ve ya tez devrileceyini dusunen Sovet lideri Nikita Xrusov ani ve cox fikirlesmeden verdiyi qerarla Kubaya Sovet nuve silahlarinin yerlesdirilmesi ucun emr verdi Emeliyyat gizli heyata kecirilecek ve dunya ictimaiyyetine melumat verilmeyecekdi Xrusovun planina gore belece Sovet Birliyi de sayca Amerikadan daha az nuve basligi olmasina baxmayaraq yaxin mesafe elde etmesi ile nuve yarisinda Amerikadan daha avantajli bir movqeye kececekdi Ancaq Amerikanin cesus teyyareleri Sovet nuve merkezlerini tez bir zamanda mueyyen edir Fidel Kastro bu krizin baslamasi haqqinda bele melumat verir Nuve merkezlerini oktyabrin 16 da mueyyen etdiler Cox hundurden ucan bir Amerika U 2 cesus teyyaresi firlanan rampalarin fotosekillerini cekir Eslinde nuve basliqlarinin deqiq yerini Amerikalilara Sovet gizli merkezinden Albay Oleg Penkovskinin verdiyi bilinir U 2 bunlari sonradan mueyyen edir Kennedi hemin gun ayin 16 da xeberdar edilir kriz o vaxtdan baslanir ABS da secki mubarizesinin guclendiyi dovrde 1962 ci il oktyabrin 16 si gunu o dovrun Mudafie naziri Robert McNamara Kubada nuve merkezlerini gosteren fotosekilleri prezident Kennediye gosterdi Fotosekillerden gorunene gore Sovetlere mexsus nuve basliqlari yerlesdirilmeye baslamis amma ateslenmeye hazir olmadigi ucun bezi parcalarin Kubaya getirilmesi lazim idi 174 Xrusov ABS ile muharibeni goze almadigini ve nuve muharibesinin dunyayi bir felakete aparacagini bildiyi ucun Kubadaki silahlari goturmesi evezinde ABS in da Turkiyeye yerlesdirdiyi Yupiter nuve basliqlarini goturmesini ve Kubayi isgal etmeyeceyi movzusunda aciqlama vermesini isteyirdi 175 Xrusovun qorxaq ve mesuliyyetli addimlarindan cesaret alan Kennedi Onsuz da Turkiyeye qoydugumuz nuveler kohnelmisdi 6 ay icerisinde onlari goturecekdik ABS in onsuz da Kubani isgal etmek fikri olmamisdir demisdir Nehayet dunyanin nuve felaketinin merkezine cevrileceyi bu gergin saat ve gunlerin sonunda Xrusov Kennedinin teklifini musbet qarsilayir ambarqo sona catir ve Kubadaki sovet gemileri geri cekilir Belelikle 1962 ci il Karib bohrani sona catdi 117 Karib bohrani bir az da qarisiq olaraq Soyuq muharibenin kuliminasiya noqtesine catdigi bir dovrde yumusama ve anlasmaya serait yaratmisdi Nuve muharibesinin baslaya bileceyini basa dusen terefler bundan sonra daha temkinli olacaqlardi 176 Nato uzvleri daha dogrusu NATO nun Avropa qanadi bele boyuk bir bohranda hetta onlari tehlukeye atan veziyyet olsa da fikirlerinin nezere alinmayacagini ABS in tekbasina hereket edeceyini basa dusmuslerdi SSRi de Xrussov mesuliyyetsizlikde gunahlandirmaqla iqtidardan salindi Bu bohran o dovrdeki 2 qutblu dunya duzulusune bloklari teskil eden dovletler arasindaki munasibetlere tesir etdi Serq blokunda Cin Sovet munasibetlerinde qarisiqliq yarandi Qerb blokunda Fransa 2 super dovlet arasinda korpu quracaq Qerbi Avropa emeliyyatina basladi ve ABS ile elaqelerinin inkisafi istiqametinde onemli addimlar atmaqla oz nuve proqramini yaratmaga basladi 117 ABS ve SSRI bohrandan sonra nuve silahlarinin yayilmasinin qarsisini almaq ucun 1963 ci ilde iyulun 5 da Nuve silahlarinin sinaqdan kecirilmemesi barede sazis imzaladilar bu razilasma atmosferde kosmos ve denizaltinda nuve silahlarini qadagan edirdi Her hansi bir bohran sirasinda Vasinqton ve Moskva arasinda birbasa xeberlesme xettinin qurulmasinin vacibliyini ortaya cixarmisdi Iki paytaxt arasinda derhal elaqe saxlaya bilmek ucun telefon xetti qurulmusdur 117 Qarsidurmadan hebsxanaya qeder Redakte1960 1970 ci illerde Soyuq muharibe istirakcilari dunyanin daha aydin iki eks bloka bolunmediyi beynelxalq munasibetlerin yeni daha murekkeb bir modeline uygunlasmaq ucun mubarize apardilar 177 Muharibeden sonraki dovrun evvelinden etibaren Qerbi Avropa ve Yaponiya Ikinci Dunya Muharibesinin dagidilmasindan suretle qurtuldu ve 1950 1960 ci illere qeder guclu iqtisadi boyume temin etdi adambasina dusen UDM ABS in seviyyesine yaxinlasdi Serq Bloku iqtisadiyyati durgunlasdi 178 Vyetnam muharibesi ABS in beynelxalq nufuzunun ve iqtisadi sabitliyin asagi dusmesine 179 silah muqavilelerinin pozulmasina ve daxili igtisaslarin bas vermesine sebeb oldu Amerikanin muharibeden cekilmesi hem Cin hem de Sovet Ittifaqi ile hebs siyasetini heyata kecirmeye sebeb oldu Vyetnam muharibesi Redakte Muharibe 1954 cu ilde Simali Vyetnamda Xo Si Min ve onun kommunist Vyet Minh partiyasinin hakimiyyete gelmesi ile baslamis ve iki fovqeldovlet ABS ve SSRI arasinda Soyuq Muharibe neticesinde daha da siddetlenmisdir Vyetnam muharibesinde yaridan coxu Vyetnamin dinc ehalisi olmaqla 3 milyon insan 58 000 amerikali helak olmusdur 1969 cu ilden etibaren ABS in muharibeye en yaxindan celb olundugu dovrde Vyetnam munaqisesinde 500 000 neferden cox herbi qulluqcu istirak etmisdir 180 181 1973 cu ilde prezident Ricard Niksonun ABS quvvelerinin geri cekilmesi haqqinda emrinden hem evvel hem de sonra ABS da muharibe eleyhdari quvvelerin artmasi amerikalilar arasinda daha ciddi fikir ayriliqlarinin yaranmasina sebeb olmusdur 182 1975 ci ilde kommunist quvvelerin Sayqonu ele kecirmesi ile Vyetnam muharibesi bitmis ve novbeti il olke Vyetnam Sosialist Respublikasi adi altinda birlesdirilmisdir 183 184 Ikinci Dunya muharibesi dovrunde Yaponiya Cenub Serqi Asiyada Hind Cin yarimadasinin serq ucqarinda yerlesen ve 19 cu esre qeder Fransanin hakimiyyeti altinda olmus Vyetnama qosun yeritdi ve onu isgal etdi Cin ve Sovet kommunizminden ilhamlanan Ho Ci Minh Yaponiya ve Fransa mustemleke idareciliyi ile mubarize aparmaq ucun Vyet Minhi Musteqil Vyetnam Liqasini yaratdi 1945 ci ilde Yaponiya musteqil Vyetnamin idaresini Fransiz tehsilli Imperator Bao Daiye buraxaraq oz qosunlarini geri cekdi Ho Ci Minhin Vyet Minh quvveleri derhal ayaga qalxaraq Hanoyun simal seherini ele kecirdi ve Honun prezidentliyi altinda Demokratik Vyetnam Respublikasini VDR elan etdi 185 Regionun idaresini yeniden oz eline almaga calisan Fransa Baonu destekledi ve 1949 cu ilin iyul ayinda paytaxti Sayqon olan Vyetnam Cenubi Vyetnam dovletini yaratdi Silahli munaqise fransizlarin 1954 cu ilin may ayinda Dien Bien Fu doyusunde Vyet Minh quvveleri terefinden meglub edilmesine qeder davam etdi Cenevrede kecirilen novbeti sulh danisiqlarinda Vyetnam 17 ci paralel boyunca iki hisseye bolundu Simalda Ho Cenubda Bao hakimiyyetde olmaqla ve birlesme barede 1956 ci ilde kecirilmek uzre umumxalq sesvermesi cagrildi 1955 ci ilde ise guclu anti kommunist goruslere malik Ngo Dinh Diem Baonu hakimiyyetden salaraq Vyetnam Respublikasinin prezidenti oldu 186 Fransanin NATO herbi qurulusundan cixmasi Redakte NATO nun birliyi tarixinin evvelinde Sarl de Qollun Fransaya basciliq etdiyi dovrde bir bohran meydana geldi De Gaulle Birlesmis Statlarin teskilatdaki guclu roluna ve Birlesmis Statlar ile Birlesmis Kralliq arasindaki xususi munasibet kimi qebul etdiyi seylere etiraz etdi 17 sentyabr 1958 ci ilde Prezident Duayt D Eisenhover ve Bas nazir Harold Macmillan a gonderilen bir memorandumda Fransani ABS ve Birlesmis Kralliq ile beraber bir veziyyete getirecek uc terefli mudiriyyetin yaradilmasini mudafie etdi 187 Fransanin eks cografi movqe numayis etdirdiyi ve NATO dan komek istediyi Fransiz Elcezairi maraqlandiran cografi bolgeleri ehate etmek ucun NATO nun ehate dairesinin genislendirilmesi De Qollun aldigi cavabi qenaetbexs hesab etmedi ve musteqil bir Fransiz nuve qoruyucusunun inkisafina basladi 1966 ci ilde Fransani NATO nun herbi strukturlarindan cixartdi ve NATO qosunlarini Fransa torpaqlarindan qovdu 188 Cexoslovakiyanin isgali Redakte Cexoslovakiyada 1968 ci il yanvarin 5 den avqustun 20 dek cemiyyetde geden kutlevi siyasi liberallasma prosesi 5 yanvar 1968 ci ilde Aleksandr Dubcekin Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi rehberliyine gelmesi ile Cexoslovakiya aciq sekilde SSRI den asili olmadigini numayis etdirmeye basladi Insan sifetli sosializm yaratmaq meqsedi ile Dubcek ve onun hemfikirleri terefinden heyata kecirilen siyasi islahatlar 1956 ci ilde Macaristanda oldugu kimi evvelki siyasi xetden tam imtina xarakteri dasimirdi Lakin Sovet Ittifaqinin ve Avropadaki bezi sosialist dovletlerin rehberleri Cexoslovakiyadaki islahatlari sosialist dovlet qurulusunun esaslarina ve sosialist bloku nun butovluyune qarsi yonelmis tehluke kimi qebul edirdiler 189 190 Bele ki olkede senzura kifayet qeder mehdudlasdirilmis serbest ictimai diskussiyalar genislenmis coxpartiyali sisteme kecid baslamisdi Tam sekilde soz toplasma ve hereket azadligi verileceyi dovlet tehlukesizlik orqanlari uzerinde nezaretin guclendirileceyi sexsi muessiselerin acilmasina icazelerin asanlasdirilacagi ve istehsal uzerinde dovlet nezaretinin mehdudlasdirilacagi beyan olunmusdu Bundan elave olkenin federasiyaya cevrilmesi ve CSSR in terkibine daxil olan Cexiya ve Slovakiyanin hakimiyyet orqanlarina verilen selahiyyetlerin artirilmasi planlasdirilmisdi Lakin Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin bezi rehberleri Bilak Svestka Kolder Indra ve Kapek dovletin cemiyyet uzerindeki nezaretinin zeiflemesinden narahat idiler ve Dubcekin islahatlarini desteklemirdiler Onlar partiya rehberliyinin hakimiyyetden uzaqlasdirilmasi ucun Sovet Ittifaqina muraciet de etmisdiler SSRI rehberliyinin fikrince ise Cexoslovakiya Varsava Muqavilesi Teskilatinin mudafie xettinin merkezinde yerlesmekle soyuq muharibe dovrunde boyuk ehemiyete malik idi 1968 ci il martin 23 de kommunist partiyalarinin Drezdende kecirilen qurultayinda Cexoslovakiyadaki islahatlar tenqide meruz qaldi mayin 4 de Leonid Brejnev Moskvada Dubcekin rehberlik etdiyi cexoslovak numayende heyetini qebul etdi ve bu gorusde CSSR deki veziyyeti keskin tenqid etdi iyulun 15 de kommunist partiyalarinin rehberleri CKP MK ya aciq mektubla muracet etdiler iyulun 29 da Dubcek yeniden Brejnevle gorusdu avqustun 17 de Dubcekle gorusen Macaristan rehberi Yanos Kadar onu veziyyetin heddinden artiq gerginlesdiyi barede xeberdar etdi 117 Dunay emeliyyati 1968 ci il avqustun 20 den 21 ne kecen gece VMT nin 500 min nefer canli quvve ve 5000 tankdan ibaret herbi kontingenti Cexoslovakiya Sosialist Respublikasini isgal etdi Isgaldan bir gun evvel Sovet Ittifaqi Marsali Andrey Qrecko CSSR mudafie naziri Martin Dzuru hazirlanan aksiya haqqinda melumatlandiraraq cexoslovak herbi quvveleri terefinden her hansi muqavimet gosterilmemesi barede xeberdar etdi 191 Polsadan sovet polyak qosun kontingenti Yablones Ostrava Olomouc ve Jilina ADR den sovet alman qosun kontingenti Praqa Xomutov Plzen Karlovi Vari ve nehayet Macaristandan sovet macar bolqar qosun kontingenti Bratislava Trencin Banska Bistritsa istiqametlerinde yeridilmisdi Qosunlarin esas hissesi Sovet Ittifaqi terefinden ayrilmisdi Cexoslovak ordusu hec bir muqavimet gostermedi 192 Sovet Ittifaqi ve Varsava Muqavilesi Teskilatinin qosunlarinin olkeye yeridilmesi ile bu prosesin qarsisi alinmisdir 117 Brejnev doktrinasi Redakte Brejnev ve Ricard Nikson 1973 cu il 1968 ci ilin sentyabrinda Polsa Birlesmis Isci Partiyasinin Besinci Qurultayinda Cexoslovakiyani isgal etdikden bir ay sonra Brejnev Brexnev doktrinasini aciqladi Leninizm kapitalizmle Cixis zamani Brejnev beyan etdi Sosializme dusmen olan quvveler bezi sosialist olkelerinin inkisafini kapitalizme yoneltmeye calisdiqda bu neinki olkenin hem de butun sosialist olkelerinin umumi problemine ve narahatligina cevrilir Doktrina koku Qerbi Almaniyanin ve Qerbi Avropanin ciceklenmesi ile zidd olan yasayis seviyyesinin asagi dusduyu Polsa Macaristan ve Serqi Almaniya kimi dovletlerde marksizm leninizmin ugursuzluqlarinda tapildi 193 Ucuncu dunya eskalasiyalari Redakte Con Kennedinin oldurulmesinden sonra guc qazanan Lyndon Conson Administrasiyasina gore ABS Latin Amerikasina qarsi daha sert movqe tutdu Mann Doktrinasi adini aldi 194 Hektor Qarsiya muhafizekar kecmis prezident Joaquin Balaguer 1966 ci ilde kecirilen prezident seckilerinde tesviqat aparmayan kecmis prezident Juan Boschun qalib gelmesine qeder muveqqeti prezident kimi cixis etdi 195 Bosun Dominikan Inqilabi Partiyasinin feallari Dominikan polisi ve silahli quvveler terefinden siddetle tecavuz edildi Indoneziyada sert anti kommunist general Suharto Yeni nizam yaratmaq cehdi ile selefi Sukarno terefinden dovletin nezaretine kecdi 1965 ci ilden 1966 ci ile qeder ABS ve diger Qerb hokumetlerinin komeyi ile 196 197 198 199 200 ordu Indoneziya Kommunist Partiyasinin 500 minden cox uzvunun ve simpatizanlarinin kutlevi sekilde oldurulmesine sebeb oldu ve diger solcu teskilatlarla birlikde yuz minlerle insani son derece qeyri insani seraitde olke daxilindeki hebs dusergelerinde saxladilar Cin Amerika yaxinlasmasi Redakte Sino Sovet parcalanmasi neticesinde Cin Sovet serhedi boyunca gerginlik 1969 cu ilde en yuksek hedde catdi ve Birlesmis Statlar Prezidenti Ricard Nikson Soyuq Muharibede guc tarazligini Qerbe dogru deyisdirmek ucun munaqiseden istifade etmek qerarina geldi Cinliler Sovetlerden de ustun olmaq ucun amerikalilarla munasibetleri yaxsilasdirmaga calisdilar 117 1972 ci ilin fevralinda Nikson Cin ile teeccublu bir yaxinlasma elde etdi Pekine getdi ve Mao Zedong ve Zhou Enlai ile gorusdu Bu zaman SSRI ABS ile kobud nuve paritetine nail oldu Bu vaxt Vyetnam muharibesi Amerikanin Ucuncu Dunyadaki tesirini zeifletdi ve Qerbi Avropa ile munasibetleri soyudu 1960 ci illerin sonu ve 1970 ci illerin evvellerinde Soyuq Muharibe gucleri arasinda dolayi qarsidurma davam etse de gerginlik azalmaga basladi 201 Nikson Brejnev ve denete Redakte Cine seferinden sonra Nikson Moskvada Brejnev de daxil olmaqla Sovet rehberleri ile gorusdu 202 Bu Strateji Silahlarin mehdudlasdirilmasi danisiqlari iki muhum silah muqavilesi ile neticelendi SALT I iki gucun imzaladigi ilk herterefli mehdudlasdirma muqavilesi ve gelen raketleri tutmaq ucun hazirlanan sistemlerin inkisafini qadagan eden Ballistik Raket Muqavilesi Bunlar bahali anti ballistik raketlerin ve nuve raketlerinin inkisafini mehdudlasdirmaq meqsedi dasiyirdi Nikson ve Brejnev yeni dinc yanasi yasama dovrunu elan etdiler ve iki superguc arasinda dentente ve ya emekdasliq esasli yeni siyaset qurdular Bu vaxt Brejnev agir herbi xercler uzunden qismen azalmis Sovet iqtisadiyyatini canlandirmaga calisdi 1972 1974 cu iller arasinda terefler iqtisadi elaqelerini o cumleden ticaretin artirilmasina dair muqavileleri de mohkemlendirmek barede raziliga geldiler Goruslerinin neticesi olaraq Dentente Soyuq Muharibenin dusmenciliyini evez edecek ve iki olke qarsiliqli yasayacaqlar 203 Bu inkisaflar Qerbi Almaniyanin kansleri Willy Brandtin Ostpolitik siyaseti ile Qerbi Almaniya ve Serqi Avropa arasindaki munasibetleri normallasdirmaq seyleri ile ust uste dusdu 117 1975 ci ilde Avropada Tehlukesizlik ve Emekdasliq Konfransi cercivesinde imzalanan Helsinki Sazisinde sona catan Avropadaki veziyyeti sabitlesdirmek ucun diger muqavileler baglandi ATET soyuq muharibe nin qurtarmasindan sonra umumavropa tehlukesizlik sistemini formalasdiran yeni Avropanin siyasi ve iqtisadi heyatinin sivil birgeyasayis qaydalarini mueyyen eden dovletlerarasi munasibetleri reqiblik ve munaqise relsinden emekdasliq ve qarsiliqli menafe istiqametlerine yonelden bir teskilat funksiyasini icra edir Helsinki akti 1975 ci il avqustun 1 de Finlandiyanin paytaxti Helsinkide Avropanin 33 dovletinin ABS ve Kanadanin dovlet ve hokumet bascilarinin musaviresi oldu Onlar Avropada tehlukesizlik ve emekdasliq haqqinda Zirve aktini imzaladilar 1960 ci illerin sonu 70 ci illerin evvellerinde sosialist ve kapitalist olkeleri arasinda munasibetlerin yaxsilasmasi NATO ile Varsava Muqavilesi Teskilati arasinda herbi strateji tarazligin yaranmasi beynelxalq alemde soyuq muharibe den gerginliyin zeifledilmesine dogru donus yaratmis oldu 1970 ci ilde SSRI AFR AFR Polsa arasinda muqavilelerin imzanlanmasi 1971 ci ilde SSRI ABS Ingiltere ve Fransa arasinda Qerbi Berline dair dordterefli sazisin baglanmasi 1972 ci ilde AFR ve ADR arasinda munasibetlerin normallasmasi haqqinda muqavilenin baglanmasi gerginliyin zeifledilmesine guclu tekan verdi Bu da Umumavropa musaviresinin hazirlanmasi ve cagirilmasina serait yaratdi 1970 ci illerin sonu munasibetlerin pislesmesi Redakte 1970 ci illerde Yuri Andropovun rehberlik etdiyi KQB Sovet rehberliyini sert sekilde tenqid eden Aleksandr Soljenitsin ve Andrey Saxarov kimi gorkemli sovet sexsiyyetlerini teqib etmeye davam etdi 117 Ust dunyada xususile Yaxin Serq Cili Efiopiya ve Anqoladaki siyasi bohranlar dovrunde supergucler arasinda dolayi munaqise davam etdi 117 Prezident Jimmy Carter 1979 cu ilde SALT II muqavilesi ile silah yarisinda basqa bir mehdudiyyet qoymaga calissa da 117 seyleri o il diger hadiseler o cumleden her ikisini ABS i deviren Iran Inqilabi ve Nikaraqua Inqilabi ile sarsitdi rejimler ve dekabr ayinda Sovet Ittifaqinin Efqanistana mudaxilesine qarsi qisas aldi 204 Ikinci Soyuq Muharibe 1979 1985 RedakteIkinci Soyuq Muharibe 205 1970 ci illerin sonu 1980 ci illerin evvellerinde Soyuq Muharibe gerginlikleri ve qarsidurmalarinin intensiv yeniden oyanis dovrune aiddir 206 Diggins Reyqan ucuncu dunyada eksinqilabciligi destekleyerek ikinci soyuq muharibe ile mubarize aparmaq ucun getdi Coks Bu ikinci Soyuq Muharibenin siddeti muddeti qisa oldugu qeder boyuk idi dedi 207 Sovet ve Efqanistan muharibesi Redakte 1978 ci ilde Efqanistan Xalq Partiyasinin EXP rehberi SSRI ye meylliliyi ile taninan Nur Mehemmed Tereki reqibi Hefizulla Emin terefinden qetle yetirildi Hakimiyyet Aminin rehberliyi altinda olan EXP nin Hezb qanadinin eline kecdi Aminin olkede heyata kecirdiyi iqtisadi siyasi islahatlar iri mulkedarlar terefinden musbet qarsilanmadigindan Efqanistanin muxtelif eyaletlerinde merkezi hakimiyyete qarsi cixislar bas vermekde idi Bu cixislar Pakistan hemcinin ABS da daxil olmaqla bir sira qerb olkeleri terefinden desteklenirdi Bele bir meqamda Efqanistandaki dayaqlarini itirmemek ucun SSRI Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesi bu olkeye qosun yeritmek qerari verdi 208 Beynelxalq ictimaiyyat Sovet qosunlarinin Efqanistana tecavuzunu olduqca keskin etirazla qarsiladi BMT nin Bas Meclisi SSRI silahli quvvelerinin tezlikle Efqanistandan cixarilmasini teleb eden qetname qebul etdi Bir cox olkeler 1980 ci ilde Moskvada kecirilen dunya olimpiadasini boykot etdiler Amerika taxilinin SSRI ye satilmasina qadaga qoyuldu Strateji silahlarin mehdudlasdirilmasi haqqinda Sovet AmeriKa sazisinin Senatda ratifikasiyasi dayandirildi Pakistan ve Iran erazilerinde yuzlerle duserge yaradildi 209 210 Sonralar bu dusergeler mucahidler hazirlamaq ucun bazalara cevrilmisdiler Sovet qosunlarinin Efqanistana yeridilmesi o zamanki rehberliyin xususen Sovet IKP MK nin Bas Katibi L I Brejnevin cox boyuk siyasi sehvi idi Sonralar bu sehv ciddi sekilde pislenildi SSRI ile hesablasmayan ve Efqanistanin isgali ile razilasmayan ABS Konqresi 1980 ci ilin aprel ayinda Efqanistan muxalifetine birbasa yardim meqsedi ile 15 milyon dollar yardim ayrilmasina raziliq verdi Bundan basqa ABS ve Qerbi Avropa hokumetleri SSRI qarsi doyusen efqan mucahidlerine kulli miqdarda silah sursat verirdiler Dunya ictimaiyyetini de SSRI nin isgalci olduguna inandirirdilar Bir sozle Efqanistan muharibesi Qerble SSRI arasinda geden muharibenin sonuncusu oldu 70 ci illerin sonlarinda baslayan muharibe qurtarmaq bilmirdi Muharibe neticesinde yasayis menteqeleri dagidilmis ehali kutlevi sakilde 5 milyona yaxin Pakistana Irana ve basqa olkelere qacmisdilar Teserrufat dagilmis erzaq mehsullari istehsali keskin suretda asagi dusmus bir cox muessiseler fealiyyetini dayandirmisdilar Acliq daginti qardas qirgini ehalini felaket qarsisinda qoymusdu 211 Bu da etnik tayfa va siyasi qruplarin silahli mubarizesine arxalanan temelci islamci milletci cereyanlarin movqelerinin keskin suretde guclenmesine sebeb olmusdu Veziyyeti sabitlesdirmek vetendas muharibesini dayandirmaq xarici mudaxileye son qoymaq ucun EXDP Efqanistanda milli barisiq haqqinda beyanname qebul etdi 1987 ci il yanvarin 15 den olkenin her yerinde herbi emeliyyatlar dayandirildi Iqtidar ve muxelifet quvvelerinin istiraki ile Koalisiya hokumeti yaratmaq haqqinda teklif ireli suruldu Milli barisigin elde edilmesi ucun yeni Konstitusiya qebul edildi Konstitusiyada butun vetendaslarin huquq beraberliyi qanun cercivesinde coxpartiyaliliq prinsipi tesbit edildi EXDP nin bas katibi Necibulla respublikanin prezidenti secildi 212 Efqanistanla Pakistan arasindaki munasibetleri normallasdirmaq ucun 1988 ci ilde Cenevrede BMT nin vasiteciliyi ile sazis imzalandi Sazis bu dovletlerin bir birinin daxili islerine qarismamasini qacqinlarin geri qaytarilmasina serait yaradilmasini herbi mudaxileden imtina edilmesini ve Sovet qosunlarinin Efqanistandan cixarilmasini nezerde tuturdu SSRI ve ABS sazisin yerine yetirilmesinin teminatcisi kimi cixis etdiler 1988 ci ilin mayinda Sovet qosunlarinin merhele merhele Efqanistandan cixarilmasina baslandi 1989 cu il fevralin 15 de qosunlarin cixarilmasi basa catdi Milli barisiga nail olmaq ucun EXDP nin adi dayisdirilib Veten partiyasi adlandirildi 117 Reyqan ve Tetcer Redakte Tetcer Nazirliyi 1981 ci ilde Ag Evde Reyqanin kabineti ile gorusur 1977 ci ilin yanvarinda prezident olmaqdan dord il evvel Ronald Reyqan Ricard V Allen ile sohbetinde Soyuq Muharibe ile elaqedar esas gozlentisini soyledi Amerikanin Sovet Ittifaqina munasibetde siyasetine dair fikirlerim sadedir ve bezileri sade deyecek dedi Bu budur Biz qalib gelirik ve itiririk Sen bu barede ne dusunursen 213 1980 ci ilde Ronald Reyqan 1980 ci ilde kecirilen prezident seckilerinde Cimmi Karteri meglub ederek herbi xercleri artiracagini ve her yerde Sovetlere qarsi cixacagini ved etdi 117 Hem Reyqan hem de Ingilterenin yeni Bas naziri Marqaret Tetcer Sovet Ittifaqini ve onun ideologiyasini pisledi 117 214 Reyqan Sovet Ittifaqini pis bir imperiya etiketledi ve Tetcer Sovetleri dunya hokmranligina eyilmis kimi teqdim ederken kommunizmin tarixin kul yuvasinda qalacagini proqnozlasdirdi 1982 ci ilde Reyqan cehd etdi Qerbi Avropaya teklif olunan qaz xettine mane olmaqla Moskvanin sert valyutaya cixisini kesmek Sovet iqtisadiyyatina ziyan vurdu eyni zamanda bu geliri hesab eden Amerikadaki Avropadaki muttefiqler arasinda pis iradeye sebeb oldu Reyqan bu meselede geri cekildi 215 216 1985 ci ilin evvelinde Reyqanin anti kommunist movqeyi yeni Reyqan doktrinasi kimi taninan bir movqeye cevrildi Bu gizlenmeye elave olaraq movcud kommunist hokumetlerini alt ust etmek ucun elave bir huquq yaratdi Karterin Sovet Ittifaqinin Islam eleyhdarlarini ve Sovet terefinden desteklenen PDPA hokumetini Efqanistanda desteklemek siyasetini davam etdirmekle yanasi CIA ekseriyyeti muselman olan Orta Asiya Sovet Ittifaqinda islamciligi teblig etmekle Sovet Ittifaqinin ozunu zeifletmeye calisdi Elave olaraq CIA anti kommunist Pakistanin ISID ine dunyanin dord bir terefindeki muselmanlari Sovet Ittifaqina qarsi cihadda istirak etmeye oyretmeye tesviq etdi 216 Polsa Hemreyliyi herekati ve doyus huququ Redakte II Papa Con Paul anti kommunizm ucun bir menevi diqqet verdi 1979 cu ilde dogma Polsaya sefer muxalifeti suqut eden ve iki il sonra onun sui qesd cehdine sebeb ola bilen Hemreylik herekatina esaslanan bir dini ve milletci bir canlanma yaratdi herbi veziyyet dovru tetbiq etmek Reyqan cavab olaraq Polsaya iqtisadi sanksiyalar tetbiq etdi 117 Kremlin en boyuk ideoloqu Mixail Suslov Sovet liderlerine Polsanin Hemreyliyin nezareti altina dusduyune mudaxile etmemeyi tovsiye etdi cunki bunun agir iqtisadi sanksiyalara sebeb olacagindan ve Sovet iqtisadiyyati ucun felakete sebeb olacagindan qorxdu Sovet ve ABS herbi ve iqtisadi meseleler Redakte Moskva Sovet Ittifaqinin umumi milli mehsulunun 25 faizini istehlak mallari ve mulki sektorlara yatirimlar hesabina istehlak eden bir herbi qurdu Silah yarisi ve diger Soyuq Muharibe ohdeliklerine xercledikleri Sovet sisteminde derin qurulus problemlerini dogurdu ve artirdi Mudafie sektoruna sovet sermayesi herbi zeruretden qaynaqlanmadi eksine oz guc ve imtiyazlarina gore bu sektordan asili kutlevi partiya ve dovlet burokratiyalarinin maraqlari hesabina heyata kecirildi 217 Sovet Silahli Quvveleri sahib olduqlari silahlarin sayina ve novlerine siralarinda olan qosunlarin sayina ve herbi senaye bazasinin genisliyine gore dunyada en boyuk oldu 218 Lakin sovet herbi quvvelerinin sahib oldugu kemiyyet ustunlukleri Serq Blokunun Qerbden keskin sekilde geri qaldigi erazileri cox vaxt gizledirdi Meselen Fars Korfezi muharibesi Sovet Ittifaqinin en cox yayilmis esas doyus tanki olan T 72 nin zireh yangin idareetme sistemleri ve ates bolgesinin Amerikan M1 Abrams dan keskin derecede asagi oldugunu gosterdi lakin SSRI demek olar ki uc defe sahil aldi ABS in M1 lerini yerlesdirdikleri ucun cox sayda T 72 lazim idi 217 1980 ci illerin evvellerinde SSRI ABS inkindan ustun bir herbi arsenal ve ordu qurdu 117 Sovet Ittifaqinin Efqanistandaki isgalindan bir muddet sonra prezident Carter kutlevi sekilde Birlesmis Statlar ordusunu qurmaga basladi 219 1981 ci ilde GNP nin 5 3 faizinden 1986 ci ilde 6 5 faize qeder artan Reygan rehberliyi terefinden suretlendi Carter rehberliyi terefinden legv edilmis BG 1 Lancer proqramini canlandiran LGM 118 220 Sulhmeramli raketler istehsal eden ABS a Avropada ABS kruiz raketleri yerlesdiren ve eksperimental Strateji Mudafie Tesebbusunu elan etdikden sonra gerginlik artmaqda davam etdi 217 Ulduz muharibeleri mediasi terefinden ucusun ortasinda raketleri atmaq ucun mudafie proqrami Sovetler Qerbi Avropani hedef alan RSD 10 Pioner ballistik raketlerini yerlesdirdi ve NATO Karter bascisinin tekidi ile yerlesdirmeye qerar verdi 217 MGM 31 Avropada ilk novbede Qerbi Almaniyada firlanma ve kruiz raketleri Bu yerlesdirme raketleri Moskvadan cemi 10 deqiqelik mesafeye yerlesdirdi 221 Reyqanin herbi quruculugundan sonra Sovet Ittifaqi oz ordusunu daha da artirmaqla cavab vermedi cunki boyuk herbi xercler semeresiz planlasdirilan istehsal ve kollektiv kend teserrufati ile birlikde Sovet iqtisadiyyati ucun artiq agir bir yuk idi Eyni zamanda Seudiyye Erebistani diger OPEC e daxil olmayan olkeler kimi hasilati artirdi Bu inkisaflar Sovet Ittifaqina tesir eden 1980 ci illerdeki neft qatiligina oz tohfesini verdi 222 cunki neft Sovet ixracinin esas menbeyi idi gelirler 223 Komanda iqtisadiyyati ile bagli problemler neftin qiymeti azalir ve boyuk herbi xercler tedricen Sovet iqtisadiyyatini durgunluga getirdi 224 1 sentyabr 1983 cu ilde Sovet Ittifaqi Reyqanin qirgin kimi xarakterize etdiyi bir hereketde oturan konqresmen Larry McDonald daxil olmaqla 269 neferlik Boeing 747 Koreyanin Hava Hava Xetleri Ucusunu vurdu 225 Teyyareci Sovet hava mekanini Moneron adasi yaxinligindaki Saxalin adasinin qerb sahilinden bir muddet evvel pozmusdu ve Sovetler namelum teyyarelere ABS in casus teyyaresi kimi baxirdilar Hadise Reyqan ve Mixail Qorbacov arasinda sonraki razilasmalara qeder movcud olan Reyqan terefinden idare olunan herbi yerlesdirmeye desteyi artirdi 1983 cu ilin noyabrinda koordinasiya edilmis NATO nuve serbest buraxilmasinin real simulyasiyasi olan Able Archer 83 manevri belke de Kuba Raket Bohranindan beri en tehlukeli meqam idi cunki Sovet rehberliyi nuve hucumunun yaxinlasacagindan qorxdu Amerika daxili ictimaiyyeti xarici munaqiselere mudaxile etmek narahatligi Vyetnam muharibesinin sonundan beri davam etdi 226 Reyqan rehberliyi xarici munaqiselere mudaxile etmek ucun suretli ucuz basa gelen eks usyan taktikalarinin istifadesini vurguladi 1983 cu ilde Reyqan rehberliyi coxsaheli Livan Vetendas Muharibesine mudaxile etdi Qrenadani isgal etdi Liviyani bombaladi ve Merkezi Amerika Kontrasiyasini Nikaraqua da Sovet Ittifaqi olan Sandinista hokumetini devirmek isteyen anti kommunist terefdarlarini destekledi 117 Reyqanin Qrenada ve Liviyaya qarsi mudaxileleri ABS da populyar olsa da Contra usyancilarina destek vermesi mubahiselere sebeb oldu Reyqan rehberliyinin Qvatemala Vetendas Muharibesi dovrunde Qvatemala herbi hokumetini xususen Efrain Rios Montt rejimini desteklemesi de mubahiseli idi Bu vaxt Sovetler oz xarici mudaxileleri ucun yuksek xerc cekdiler Brejnev 1979 cu ilde Sovet Ittifaqinin Efqanistandaki muharibesinin qisa olacagina inansa da ABS Cin Ingiltere Seudiyye Erebistani ve Pakistanin komeyi ile muselman partizanlar isgala qarsi siddetli bir muqavimet gosterdiler 227 Kreml Efqanistandaki kukla rejimini desteklemek ucun 100 000 qosun gonderdi bir cox kenar musahidecileri muharibeni Sovetlerin Vyetnami adlandirdi 217 Ancaq Moskvanin Efqanistandaki dehseti Vyetnamin Amerikalilar ucun oldugundan Sovetler ucun daha felaketli idi cunki munaqise Sovet sistemindeki daxili curume ve daxili bohran dovrune tesaduf etdi 217 ABS Dovlet Departamentinin yuksek vezifeli bir memuru isgalin Sovet sistemindeki daxili bohranla neticelendiyini dusunerek 1980 ci ilin evvellerinde bele bir neticeni proqnozlasdirdi Ehtimal ki entropiyanin termodinamik qanunu tutuldu 228 indi ozunu inkisaf etdirmekdense sadece tarazligini qorumaga daha cox enerji xercleyen Sovet sistemi ile Daxili curumus bir zamanda xarici hereket dovrunu gore bilerdik 229 Son iller 1985 1991 RedakteQorbacovun islahatlari Redakte Esas meqale PerestroykaNisbeten genc olan Mixail Qorbacov 1985 ci ilde Bas katib olanda sovet iqtisadiyyati durgun idi ve 1980 ci illerde neftin qiymetinin asagi dusmesi neticesinde xarici valyuta qazancinin keskin azalmasi ile uzlesmisdi 217 Bu meseleler Qorbacovu xeste dovleti canlandirmaq ucun tedbirleri arasdirmaga vadar etdi Semeresiz bir baslangic daha derin struktur deyisikliklerinin zeruri oldugu qenaetine geldi ve 1987 ci ilin iyun ayinda Qorbacov yeniden qurulma ve ya yeniden qurulma adlanan iqtisadi islahatlarin gundeliyini elan etdi Yenidenqurma istehsal kvota sistemini rahatlasdirdi muessiselerin ferdi mulkiyyetine icaze verdi ve xarici sermaye ucun yol acdi Bu tedbirler olkenin ehtiyatlarini Soyuq Muharibe herbi ohdeliklerinden mulki sektorda daha mehsuldar sahelere yoneltmek meqsedi dasiyirdi 117 Qorbacov eyni zamanda metbuat azadligini ve dovlet qurumlarinin seffafligini artiran seffafligi ve ya aciqligi tetbiq etdi 230 Klasnost Kommunist Partiyasinin basinda olan korrupsiyani azaltmaq ve Merkezi Komitedeki vezife sui istifadesini mulayimlesdirmek meqsedi dasiyirdi 230 Klasnost hem de Sovet vetendaslari ile qerb dunyasi arasinda xususen de ABS ile elaqelerin artmasina sebeb oldu ve iki xalq arasinda suretlenen dentente ye tohfe verdi 230 Munasibetlerde erime Redakte Kremlin herbi ve siyasi guzestlerine cavab olaraq Reyqan iqtisadi meseleler ve silah yarisinin genislenmesi ile bagli danisiqlari yeniden baslatmaga razi oldu 117 Ilk zirve gorusu 1985 ci ilin noyabrinda Isvecrenin Cenevre seherinde kecirildi Bir merhelede yalniz bir tercumecinin musayieti ile her iki olkenin nuve arsenalini 50 faiz azaltmaq barede prinsipce razilasdilar 231 1986 ci ilin oktyabrinda Islandiyanin Reykjavik seherinde ikinci zirve gorusu kecirildi Diqqeti Reyqanin Qorbacovun legv etmek istediyi Strateji Mudafie Tesebbusune kecirmeyince danisiqlar yaxsi getdi Reyqan imtina etdi Danisiqlar ugursuz oldu lakin 1987 ci ilde bas tutan ucuncu zirve gorusu Araliq Araliq Nuve Quvveleri Muqavilesinin INF imzalanmasi ile bir irelilemeye sebeb oldu INF muqavilesi 500 ile 5500 kilometr arasindaki 300 ile 3400 mil arasindaki butun nuve silahli yerustu ballistik ve kruiz raketlerini legv etdi 232 Serq Qerb gerginliyi 1980 ci illerin ortalarindan sonlarina qeder suretle azaldi ve 1989 cu ilde Moskvada kecirilen son zirve gorusu ile Qorbacov ve George H W Bus START I silah nezaret muqavilesini imzaladiqda Novbeti il Sovet Ittifaqina melum oldu ki 117 neft ve qaz subsidiyalari kutlevi qosun seviyyesinin saxlanmasi xercleri ile yanasi iqtisadi cehetden xeyli azalib Bundan elave bir tampon zonanin tehlukesizlik ustunluyu ehemiyyetsiz sayildi ve Sovetler resmi olaraq Merkezi ve Serqi Avropadaki muttefiq dovletlerin islerine mudaxile etmeyeceklerini beyan etdiler 117 1989 cu ilde Sovet quvveleri Efqanistandan cixdi 117 ve 1990 ci iledek Qorbacov Almaniyanin birlesmesine raziliq verdi yegane alternativ Tiananmen Meydani ssenarisi oldugu ucun Berlin Divari yixildiqda Qorbacovun Umumi Avropa Evi konsepsiyasi formalasmaga basladi 233 3 dekabr 1989 cu ilde Gorbachev ve George H W Bus Malta sammitinde Soyuq Muharibe elan etdi 234 Bir il sonra iki kecmis reqib Iraqa qarsi Korfez muharibesinde 1990 Avqust 1991 Fevral terefdas oldular 235 Serqi Avropa dagilir Redakte 1989 cu ile qeder Sovet Ittifaqi sistemi dagilmaq erefesinde idi ve Sovet herbi desteyinden mehrum olan Varsava Pakti dovletlerinin kommunist liderleri guclerini itirirdiler 117 Polsanin Hemreylik herekati kimi ot kokleri teskilatlari guclu populyar bazalarla suretle yer qazdi 1989 cu ilde Polsa ve Macaristanda kommunist hokumetleri reqabetli seckilerin teskili ile bagli ilk danisiqlar apardilar Cexoslovakiyada ve Serqi Almaniyada girmemis kommunist liderlerinin kutlevi etirazlari Bolqaristan ve Ruminiyadaki kommunist rejimleri de sonuncu veziyyetde siddetli bir qiyam neticesinde cokdu 236 Munasibet kifayet qeder deyisdi ki ABS dovlet katibi Ceyms Beyker Amerika hokumetinin qan tokulmesinin qarsisini almaq ucun muxalifet adindan Ruminiyaya sovet mudaxilesine qarsi cixmayacagini teklif etdi 237 Deyisiklik dalgasi Avropanin kommunist hokumetlerinin suqutunu simvollasdiran ve Avropanin Demir Perde bolgusune qrafik sekilde son qoyan 1989 cu ilin noyabrinda Berlin Divarinin yixilmasi ile sona catdi 1989 cu ilde bas veren inqilab dalgasi Merkezi ve Serqi Avropani supurdu ve sovet tipli butun kommunist dovletlerini dinc yolla dagitdi Serqi Almaniya Polsa Macaristan Cexoslovakiya ve Bolqaristan Ruminiya kommunist rejimini siddetle yixan yegane Serq bloku idi 117 Sovetin dagilmasi Redakte SSRI nin ozunde glasnost Sovet Ittifaqini birlesdiren istiqrazlari zeifletdi ve 1990 ci ilin fevral ayina qeder SSRI nin dagilmasi ile Kommunist Partiyasi 73 illik dovlet hakimiyyeti inhisarini teslim etmek mecburiyyetinde qaldi 238 Eyni zamanda glasnost ve icaze verilen milletler meselesi terefinden icaze verilen metbuat ve fikir ayriliqlari azadligi getdikce birliyin terkibli respublikalarinin Baltikyani olkelerin tamamile ittifaqdan cixaraq Moskvadan muxtariyyetlerini elan etmelerine sebeb oldu 117 Qorbacovun Merkezi ve Serqi Avropaya icazeli munasibeti evvelce Sovet erazisine samil edilmedi dostluq munasibetlerini qorumaga calisan Bus 1991 ci ilin yanvarinda Latviya ve Litvada bas veren qetlleri qinayaraq zorakiligin davam edeceyi teqdirde iqtisadi elaqelerin dondurulacagini xususi olaraq xeberdar etdi ve getdikce cox sayda Sovet respublikasi xususen de Rusiya SSRI den ayrilmaq tehlukesi ile uzlesdi 239 21 Dekabr 1991 ci ilde yaradilan Musteqil Dovletler Birliyi Sovet Ittifaqinin varisi olaraq gorulur lakin Rusiya liderlerinin fikrince meqsed Sovet respublikalari arasinda sivil bir bosanmaya icaze vermek idi ve bos bir seyle muqayise edilir 117 SSRI 26 dekabr 1991 ci ilde resmi olaraq dagildigi elan edildi ABS Prezidenti George H W Bus duygularini dile getirdi Dunyada heyatimda heyatimizda bas veren en boyuk sey budur Allahin lutfu ile Amerika Soyuq Muharibeni qazandi 240 Netice RedakteSovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra Rusiya herbi xercleri keskin sekilde azaltdi ve iqtisadiyyatin yeniden qurulmasi milyonlarla issiz qaldi 241 1990 ci illerin evvellerinde ABS in ve Almaniyanin yasadigi Boyuk Depressiyadan daha agir kapitalist islahatlari tenezzule ugradi 242 Soyuq muharibenin bitmesinden sonraki 25 il erzinde post kommunist dovletlerden yalniz bes alti neferi coxlari geride qaldiqlari zaman zengin ve kapitalist dunyasina qosulma yolundadir bezileri bir nece onillikler cekecek derecede kommunizmin suqutundan evvel oldugu yere catmaq 243 244 Soyuq Muharibe dunya islerine tesir etmeye davam edir 245 Soyuq Muharibeden sonraki dunya birmenali hesab olunur ABS in yegane qudretli gucudur 246 Soyuq Muharibe Ikinci Dunya muharibesinden sonra Birlesmis Statlarin siyasi rolunu 1989 cu ile qeder mueyyen etdi Amerika Birlesmis Statlarinin 50 olke ile herbi ittifaqlari vardi 526 000 qosun xaricde yerlesirdi 326 000 i Avropada bunlarin ucde ikisi qerb Almaniyada idi ve Asiyada 130 000 esasen Yaponiya ve Cenubi Koreya 247 Soyuq Muharibe xususen de ABS daki sulhmeramli herbi senaye komplekslerinin zirvesini ve elmin genis miqyasli herbi maliyyelesdirilmesini qeyd etdi 248 Bu kompleksler menseyi 19 cu esrin evvellerinde tapilsa da Soyuq Muharibe dovrunde xeyli qar yagdi Mutexessisler Soyuq Muharibe dovrunde 50 ye qeder nuve silahinin itirildiyini dusunurler 249 ABS in butun Soyuq Doyus boyu herbi xercleri texminen 8 trilyon dollar teskil etdi Bundan elave 100 000 e yaxin amerikali Koreya ve Vyetnam muharibelerinde heyatini itirdi Sovet itkilerini qiymetlendirmek cetindir baxmayaraq ki umumi milli mehsulun bir hissesi olaraq Sovet Ittifaqi ucun maliyye xercleri ABS in cekdiyinden cox idi 250 Formali esgerlerin heyatini itirmesinden elave dunyanin her yerinde xususen de Cenub Serqi Asiyada fovqeldovletlerin vekil muharibelerinde milyonlarla insan oldu 217 Yerli qarsidurmalar ucun vekil muharibeleri ve subsidiyalarin ekseriyyeti Soyuq Muharibe ile birlikde basa catdi soyuq muharibeden sonraki illerde dovletlerarasi muharibeler etnik muharibeler inqilab muharibeleri hemcinin qacqin ve kockunler bohranlari keskin sekilde azaldi 117 Ancaq Soyuq Muharibenin neticesi bitmis hesab edilmir Ucuncu Dunyanin bezi yerlerinde Soyuq Muharibe reqabetini alovlandirmaq ucun istifade edilen bir cox iqtisadi ve sosial gerginlik keskin olaraq qalir 117 Evveller kommunist hokumetleri terefinden idare olunan bir sira erazilerde dovlet nezaretinin parcalanmasi xususile kecmis Yuqoslaviyada yeni vetendas ve etnik qarsidurmalara sebeb oldu Merkezi ve Serqi Avropada Soyuq Muharibenin sonu iqtisadi boyume ve liberal demokratiyalarin sayinin artmasi dovrune qedem qoydu halbuki Efqanistan kimi dunyanin diger yerlerinde musteqillik dovlet ugursuzlugu ile musayiet olundu 251 Populyar medeniyyetde Redakte Soyuq muharibe dovrunde ABS ve Sovet Ittifaqi ile xususen de hereketli sekillerden istifade ederek dunyada insanlarin qelbine ve zehnine tesir gostermek ucun hazirlanmis tebligata boyuk sermaye qoyuldu 252 Soyuq muharibe eylence mediasinda genis eks olunan ve 1991 ci ilden sonraki Soyuq Muharibe movzusunda coxsayli bedii filmler romanlar televiziya ve diger media ile bu gune qeder davam eden bir populyar bir movzu kimi davam edir 2013 cu ilde bir KGB yatmis 1980 ci illerin evvellerinde qurulan Amerikalilar Metacritic illik en yaxsi yeni televiziya soulari siyahisinda 6 ci yeri tutdu alti movsumluk qacisi 2018 ci ilin may ayinda basa catdi 253 254 Krimson Tide 1995 kimi filmler kollec telebelerine Soyuq muharibe haqqinda melumat vermek ucun tam olaraq gosterilir 255 Tarixi RedakteSoyuq muharibeye ilk cagirisi U Corcill 1946 ci ilde Amerika Birlesmis Statlarinda cixisi zamani etmisdir Amerika Birlesmis Statlarinda oz novbesinde Marsal plani ve Trumen doktrinasi ni qebul edildi Amerika Birlesmis Statlarinin bu addimi Soyuq muharibenin baslanmasi ucun real addim oldu 256 Her iki qutb tezlikle oz herbi teskilatini yaratdi Kapitalist olkeler basda Amerika Birlesmis Statlari olmaqla NATO Sosialist olkeler SSRI basda olmaqla Varsava Muqavilesi Teskilatini Marsal plani ve Trumen doktrinasina cavab olaraq SSRI sosialist dusergesinde Qarsiliqli Iqtisadi Yardim Surasi QIYS yaratdi 257 Soyuq muharibe Amerika Birlesmis Statlari ve SSRI nin Ikinci dunya muharibesi zamani isgaldan azad etdikleri erazilerde erazi bolumune sebeb oldu Almaniyanin erazisinde ADR SSRI ve AFR Amerika Birlesmis Statlari Koreya erazisinde Koreya Respublikasi Amerika Birlesmis Statlari ve KXDR SSRI yaradildi SSRI ve Amerika Birlesmis Statlari Soyuq muharibe dovrunde Hindistan Pakistan Kesmir meselesi Ereb Israil Felestin meselesi Vyetnam Efqanistan muharibleri Berlin Karib Kipr bohrani zamani dovletler arasi munasibetler gerginlesmisdir Bunlara baxmayaraq Beynelxalq munasibetlerde yumsalma musahide olunmusdur 1959 cu ilde Ilk defe Sovet rehberi Nikita Xrussov Amerika Birlesmis Statlarina sefer etmisdir 1963 cu ilde SSRI Amerika Birlesmis Statlari ve Ingiltere nuve silahinin sinagini atmosferde suda ve kosmik fezada aparilmamasi haqqinda muqavile imzaladilar 1968 1971 1972 ci illerde nuve silahini yaymamaq haqqinda muqavile imzalandi Amerika Birlesmis Statlari ve SSRI nin silahlanma yarisi Sovet iqtisadiyyatini cokdurdu ve SSRI parcalandi Soyuq muharibe sona yetdi Tezlikle Sosialist dusergesinin uzvlerinin bir necesi NATO ya daxil oldu Qarsiliqli Iqtisadi Yardim Surasi oz fealiyyetini dayandirdi Xususi qeyd RedakteAzerbaycan legionerlerinin komandiri Ebdurrehman bey Fetelibeyli Dudenginskinin 1946 ci il martin 23 de Ingilterenin bas naziri Klement Etliye yazdigi bir mektubda SSRI ye qarsi Soyuq Muharibe yolu ile nece mubarize aparmagin mumkun oldugundan behs edilir Bu mektub Soyuq Muharibenin elan edilmesinden 6 gun evvel yazilib Ebdurrehman Fetelibeyli Dudenginski Soyuq Muharibenin planini yazib Menbe RedakteIstinadlar Redakte Jones Geoffrey The Cambridge History of Capitalism Volume 2 The Spread of Capitalism From 1848 to the Present seh 176 179 ISBN 978 1 316 02571 0 Jones Geoffrey Firms and Global Capitalism Cambridge University Press seh 176 179 ISBN 978 1 316 02571 0 Corc Oruell 1945 You and The Atom bomb ing orwellfoundation com 18 dekabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib Corc Oruell 10 mart 1946 Russia began to make a cold war on Britain and the British Empire cite web url John Lewis The Cold War A New History Penguin Press seh 54 ISBN 978 1 59420 062 5 Safire William 1 oktyabr 2006 Islamofascism Anyone ing The New York Times 7 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Bernard Baruch coins the term Cold War history com 13 noyabr 2009 7 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Strobe Talbott 1947 The cold war seh 441 Combs Jerald A The History of American Foreign Policy from 1895 seh 97 101 ISBN 9781317456414 Chretien Todd 2017 Eyewitnesses to the Russian Revolution Haymarket Books seh 129 ISBN 9781608468805 Senior Michael 2016 Victory on the Western Front The Development of the British Army 1914 1918 Pen and Sword ISBN 9781526709578 Clifford Kinvig 2007 Churchill s crusade the British invasion of Russia 1918 1920 seh 91 95 Richard Luckett 2017 The White Generals An Account of the White Movement and the Russian Civil War ISBN 978 1138631274 Robert English 2000 Russia and the Idea of the West Gorbachev Intellectuals and the End of the Cold War seh 26 ISBN 9780231504744 Kevin McDermott and Jeremy Agnew 1996 The Comintern A History of International Communism from Lenin to Stalin ISBN 978 0333552841 Smith 2007 Random House seh 341 343 ISBN 978 1 4000 6121 1 Doenecke amp Stoler 2005 Debating Franklin D Roosevelt s Foreign Policies 1933 1945 seh 18 ISBN 978 0 8476 9416 7 Brownell Will Richard N 1987 So close to greatness a biography of William C Bullitt ISBN 978 0 02 517410 8 Leffler Melvyn P 2008 For The Soul of Mankind The United States the Soviet Union and the Cold War Nyu York seh 18 19 ISBN 9780374531423 Kalnins Mara Latvia A Short History seh 126 27 ISBN 9781849046060 Tucker Spencer C 2016 World War II The Definitive Encyclopedia and Document Collection ISBN 978 1 85109 969 6 De Gruyter 2010 The League of Nations in retrospect seh 171 72 ISBN 978 3 11 090585 4 Otfinoski Steven 2014 The Baltic Republics seh 14 ISBN 9781438122533 Herring George 1973 Aid to Russia 1941 1946 strategy diplomacy the origins of the cold war Columbia University Press ISBN 978 0 231 03336 7 Gaddis John Lewis 1990 Russia the Soviet Union and the United States An Interpretative History seh 151 53 ISBN 978 0 07 557258 9 1 2 3 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press seh 13 23 ISBN 978 1 59420 062 5 Gaddis John Lewis Russia the Soviet Union and the United States An Interpretative History seh 156 ISBN 978 0 07 557258 9 Plokhy S M 2010 Yalta The Price of Peace ISBN 978 1 101 18992 4 Gaddis John Lewis Russia the Soviet Union and the United States An Interpretative History seh 176 ISBN 978 0 07 557258 9 Heller Henry 2006 The Cold War and the new imperialism a global history seh 27 ISBN 978 1 58367 140 5 Carlton David 2000 Churchill and the Soviet Union Manchester University Press ISBN 978 0 7190 4107 5 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press seh 21 ISBN 978 1 59420 062 5 Jonas Manfred 1975 The United States and Germany A Diplomatic History Cornell University Press seh 270 ISBN 0 8014 9890 2 Lingen Kerstin 2013 Allen Dulles the OSS and Nazi War Criminals Cambridge University Press seh 6 81 90 ISBN 978 1 107 02593 6 Rev Istvan 2010 An Absurdist Film That Touches on Wartime Reality The New York Times Peck Michael 2017 Operation Unthinkable Britain s Secret Plan to Invade Russia in 1945 seh 2 Zubok Vladislav Pleshakov Constantine 1996 Inside the Kremlin s cold war seh 94 ISBN 978 0 674 45531 3 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press seh 22 ISBN 978 1 59420 062 5 Garthoff Raymond 1994 American Soviet Relations from Nixon to Reagan seh 401 ISBN 978 0 8157 3041 5 Byrd Peter 2003 Cold War entire chapter ISBN 978 0 19 280276 7 Moss George America in the Twentieth Century seh 256 ISBN 9780130317339 Wood Alan 2005 Stalin and Stalinism seh 62 ISBN 9780415307314 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 24 26 LaFeber 2002 America Russia and the Cold War 1945 2002 seh 28 ISBN 978 0 07 284903 5 Roberts Geoffrey 2006 Stalin s Wars From World War to Cold War 1939 1953 Yale University Press seh 43 ISBN 978 0 300 11204 7 Wettig Gerhard 2008 Stalin and the Cold War in Europe seh 21 ISBN 978 0 7425 5542 6 Senn Alfred Erich 2007 Lithuania 1940 Revolution from Above ISBN 978 90 420 2225 6 Roberts Geoffrey 2006 Stalin s Wars From World War to Cold War 1939 1953 Yale University Press seh 55 ISBN 978 0 300 11204 7 Schmitz David F 1999 Cold War 1945 91 Oxford University Press ISBN 978 0 19 507198 6 van Dijk Ruud 2008 Encyclopedia of the Cold War seh 200 ISBN 978 0 415 97515 5 Wettig Gerhard 2008 Stalin and the Cold War in Europe ISBN 978 0 7425 5542 6 Roht Arriaza Naomi 1995 Impunity and human rights in international law and practice Oxford University Press seh 83 ISBN 0 19 508136 6 Fenton Ben 1998 The secret strategy to launch attack on Red Army state gov The Truman Doctrine 1947 1 fevral 2020 tarixinde arxivlesdirilib Iatrides John O 1996 The British Labour Government and the Greek Civil War The Imperialism of Non Intervention seh 373 376 ISBN 1086 3265 Gerolymatos Andre 2017 An International Civil War Greece 1943 1949 Yale University Press seh 195 204 ISBN 9780300180602 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 28 29 ISBN 978 1 59420 062 5 LaFeber 1993 Thomas C Mann and the Devolution of Latin American Policy From the Good Neighbor to Military Intervention seh 194 197 ISBN 0 299 13740 6 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 38 ISBN 978 1 59420 062 5 Paterson Thomas G 1989 Meeting the Communist Threat Truman to Reagan seh 142 145 ISBN 978 0 19 504532 1 Moschonas Gerassimos 2002 In the Name of Social Democracy The Great Transformation 1945 to the Present ISBN 978 1 85984 639 1 Andrew Christopher Mitrokhin Vasili 2000 seh 276 The Sword and the Shield The Sword and the Shield bad url bare url missing title Crocker Chester A 2007 ISBN 978 1 929223 Sebestyen Victor 2014 The Making of the Modern World Pan Macmillan ISBN 978 0 230 75800 1 Kinzer Stephen 2003 American coup and the roots of Middle East terror seh 65 66 ISBN 978 0 471 67878 6 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 94 ISBN 978 1 59420 062 5 Harriman 1987 1988 Churchill and Politics The True Meaning of the Iron Curtain Speech Interview to Pravda Correspondent Concerning Mr Winston Churchill s Speech at Fulton marxists org 1 mart 1946 1 fevral 2020 tarixinde arxivlesdirilib McCauley Martin 2008 Origins of the Cold War 1941 1949 seh 143 ISBN 978 1 4058 7433 5 Kydd Andrew H 2018 Trust and Mistrust in International Relations Princeton University Press seh 107 ISBN 978 0 691 18851 5 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 30 ISBN 978 1 59420 062 5 James Francis Byrnes 5 iyul 2008 tarixinde arxivlesdirilib Miller Roger Gene 2000 To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 16 ISBN 978 0 89096 967 0 Gaddis John Lewis 1990 Russia the Soviet Union and the United States seh 186 ISBN 978 0 07 557258 9 Dinan Desmond 2017 Europe Recast A History of European Union seh 40 ISBN 978 1 137 43645 0 Karabell 1999 seh 916 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 32 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 105 106 Wettig Gerhard 2008 Stalin and the Cold War in Europe ISBN 978 0 7425 5542 6 Miller Roger 2000 To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 19 ISBN 978 0 89096 967 0 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 162 ISBN 978 1 59420 062 5 Garthoff Raymond L 2004 Foreign intelligence and the historiography of the Cold War seh 21 56 ISBN 152039704773254759 Immerman Richard H 2014 The Hidden Hand A Brief History of the CIA ISBN 978 1 118 83558 6 Andrew Christopher M 1991 KGB The Inside Story of Its Foreign Operations from Lenin to Gorbachev ISBN 978 0 06 092109 5 Trahair Richard 2012 Encyclopedia of Cold War Espionage Spies and Secret Operations ISBN 978 1 936274 26 0 Saunders Frances Stonor 2013 The Cultural Cold War The CIA and the World of Arts and Letters ISBN 978 1 59558 942 2 Barnes Trevor 1981 The secret cold war the CIA and American foreign policy in Europe 1946 1956 Part I Murphy David E Kondrashev Sergei A Bailey George 1997 Battleground Berlin CIA Vs KGB in the Cold War Yale University Press ISBN 978 0 300 07871 8 Garthoff Raymond L 2004 Foreign intelligence and the historiography of the Cold War Cowley 1996 seh 157 Papathanasiou Ioanna 2017 The Cominform and the Greek Civil War 1947 49 seh 66 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 13 ISBN 978 0 89096 967 0 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 18 ISBN 978 0 89096 967 0 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 31 ISBN 978 0 89096 967 0 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 67 ISBN 978 0 89096 967 0 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 33 ISBN 978 1 59420 062 5 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 65 70 ISBN 978 0 89096 967 0 Turner 1987 seh 29 Fritsch Bournazel Renata 1990 Confronting the German question Germans on the East West divide seh 143 ISBN 9780854961009 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 26 ISBN 978 0 89096 967 0 Miller To Save a City The Berlin Airlift 1948 1949 seh 180 181 ISBN 978 0 89096 967 0 van Djik 1996 The 1952 Stalin Note Debate Myth Or Missed Opportunity for German Unification Turner Henry Ashby 1987 The Two Germanies Since 1945 East and West seh 23 ISBN 0 300 03865 8 O Neil Patrick 1997 Post communism and the Media in Eastern Europe seh 15 25 ISBN 978 0 7146 4765 4 Wood James 1992 History of International Broadcasting seh 105 ISBN 9780863413025 Bungert Heike 1994 A New Perspective on French American Relations during the Occupation of Germany Puddington 2003 University Press of Kentucky seh 131 ISBN 978 0 8131 9045 7 Puddington 2003 University Press of Kentucky seh 9 ISBN 978 0 8131 9045 7 Puddington 2003 University Press of Kentucky seh 7 ISBN 978 0 8131 9045 7 Puddington 2003 University Press of Kentucky seh 10 ISBN 978 0 8131 9045 7 Cummings Richard H 2010 Radio Free Europe s Crusade for freedom Rallying Americans behind Cold War Broadcasting 1950 1960 ISBN 978 0 7864 4410 6 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press ISBN 978 1 59420 062 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 39 ISBN 978 1 59420 062 5 Westad Odd Arne 2012 Restless Empire China and the World Since 1750 Basic Books ISBN 978 0 465 02936 5 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History seh 164 167 ISBN 978 1 59420 062 5 Layne Christopher 2007 The Peace of Illusions American Grand Strategy from 1940 to the Present Cornell University Press ISBN 9780801474118 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press ISBN 978 1 59420 062 5 Haruki Wada 29 mart 2018 The Korean War An International History ISBN 9781538116425 Stueck William 25 April 2013 Rethinking the Korean War A New Diplomatic and Strategic History Princeton University Press ISBN 9781400847617 Fehrenbach T R 2001 This Kind of War The Classic Korean War History Fiftieth Anniversary ed Washington D C Potomac Books ISBN 978 1 57488 334 3 Craig Campbell Logevall Fredrik 5 mart 2012 America s Cold War The Politics of Insecurity Harvard University Press ISBN 9780674053670 Matray James I sentyabr 1979 Truman s Plan for Victory National Self Determination and the Thirty Eighth Parallel Decision in Korea Journal of American History JStor seh 314 33 doi 10 2307 1900879 JSTOR 1900879 1 2 Paterson Thomas Clifford J Garry Brigham Donoghue Michael Hagan Kenneth 1 yanvar 2014 American Foreign Relations Volume 2 Since 1895 Cengage Learning ISBN 9781305177222 Isby David C Kamps Charles Tustin 1985 Armies of NATO s Central Front Jane s ISBN 9780710603418 Cotton James 1989 The Korean war in history Manchester University Press ND ISBN 978 0 7190 2984 4 No Kum Sok Osterholm J Roger 1996 A MiG 15 to Freedom Memoir of the Wartime North Korean Defector who First Delivered the Secret Fighter Jet to the Americans in 1953 McFarland ISBN 9780786402106 Hwang Su kyoung 30 avqust 2016 Korea s Grievous War University of Pennsylvania Press ISBN 9780812248456 Oberdorfer Don 2001 Tet The Turning Point in the Vietnam War JHU Press ISBN 9780801867033 Suh Jae Jung 13 sentyabr 2013 Truth and Reconciliation in South Korea Between the Present and Future of the Korean Wars Routledge ISBN 9781135738204 See also U S Cold War Nuclear Target Lists Declassified for First Time National Security Archive 22 December 2015 Schudson Michael 14 sentyabr 2015 The Rise of the Right to Know Politics and the Culture of Transparency 1945 1975 Harvard University Press ISBN 9780674915800 Khanna V N 2013 International Relations 5th Edition Vikas ISBN 9789325968363 Revolt in Hungary Budapest Hungary seh 1956 ISBN 306 0 1 40 Report of the Special Committee on the Problem of Hungary 1957 Report by Soviet Deputy Interior Minister M N Holodkov to Interior Minister N P Dudorov 15 noyabr 1956 The 1956 Hungarian Revolution A History in Documents George Washington University The National Security Archive 4 noyabr 2002 Retrieved 2 sentyabr 2006 Cseresnyes Ferenc Summer 1999 The 56 Exodus to Austria The Hungarian Quarterly XL 154 86 101 Archived from the original on 27 noyabr 2004 Retrieved 9 oktyabr 2006 On This Day June 16 1989 Hungary reburies fallen hero Imre Nagy British Broadcasting Corporation BBC reports on Nagy reburial with full honors Retrieved 13 oktyabr 2006 1 2 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press ISBN 978 1 59420 062 5 Perlmutter Amos 1997 Making the World Safe for Democracy A Century of Wilsonianism and Its Totalitarian Challengers Univ of North Carolina Press ISBN 9780807823651 Njolstad Olav 2004 The Last Decade of the Cold War Routledge ISBN 978 0 7146 8371 3 Breslauer George W 2002 Gorbachev and Yeltsin as Leaders ISBN 9780521892445 Lendvai Paul 2008 One Day that Shook the Communist World The 1956 Hungarian Uprising and Its Legacy Princeton University Press ISBN 978 0 691 13282 2 Taubman William 2004 Khrushchev The Man and His Era W W Norton amp Company ISBN 978 0 393 32484 6 Herring George C 28 oktyabr 2008 From Colony to Superpower U S Foreign Relations since 1776 Oxford University Press seh 704 705 ISBN 978 0 19 974377 3 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press seh 121 124 ISBN 978 1 59420 062 5 Towle Philip 2000 Cold War In Charles Townshend ed The Oxford History of Modern War New York Oxford University Press seh 160 ISBN 978 0 19 285373 8 Tucker Spencer C 2010 The Encyclopedia of Middle East Wars The United States in the Persian Gulf Afghanistan and Iraq Conflicts seh 1566 ISBN 978 1 8510 9947 4 Karabell Zachary 1999 Architects of Intervention The United States the Third World and the Cold War 1946 1962 LSU Press ISBN 9780807123416 Gasiorowski Mark J Byrne Malcolm 2004 Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran Syracuse University Press ISBN 9780815630180 Smith Walter B 20 mart 1953 First Progress Report on Paragraph 5 1 of NSC 136 1 U S Policy Regarding the Current Situation in Iran George Washington University Retrieved 7 noyabr 2007 Measures which the United States Government Might Take in Support of a Successor Government to Mosaddegh George Washington University March 1953 Retrieved 7 noyabr 2007 Watson Cynthia A 2002 U S National Security A Reference Handbook Santa Barbara California ABL CLIO ISBN 978 1 57607 598 2 Stone Norman 2010 The Atlantic and Its Enemies A History of the Cold War Basic Books Press ISBN 978 0 465 02043 0 seh 199 256 Bulmer Thomas Victor 1987 The Political Economy of Central America since 1920 Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 34284 1 Roadnight Andrew 2002 United States Policy towards Indonesia in the Truman and Eisenhower Years ISBN 978 0 333 79315 2 Schraeder Peter J 1994 United States Foreign Policy Toward Africa Incrementalism Crisis and Change Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 46677 6 Nzongola Ntalaja Georges 17 yanvar 2011 Patrice Lumumba the most important assassination of the 20th century The Guardian Retrieved 26 oktyabr 2019 Gerard Emmanuel 2015 Death in the Congo seh 216 218 ISBN 9780674745360 Rose Euclid A 2002 Dependency and Socialism in the Modern Caribbean Superpower Intervention in Guyana Jamaica and Grenada 1970 1985 Lexington Books ISBN 978 0 7391 0448 4 Mars Perry Young Alma H 2004 Caribbean Labor and Politics Legacies of Cheddi Jagan and Michael Manley Detroit Wayne State University Press ISBN 978 0 8143 3211 5 Palmer Colin A 2010 Cheddi Jagan and the Politics of Power British Guiana s Struggle for Independence Chapel Hill University of North Carolina Press ISBN 978 0 8078 3416 9 Kempe Frederick 2011 Berlin 1961 Penguin Group US ISBN 978 0 399 15729 5 1 2 Luthi Lorenz M 2010 The Sino Soviet Split Cold War in the Communist World Princeton UP ISBN 978 1 4008 3762 5 Sputnik satellite blasts into space news bbc 4 oktyabr 1957 3 fevral 2020 tarixinde arxivlesdirilib Klesius Michael 19 dekabr 2008 To Boldly Go Air amp Space Retrieved 7 yanvar 2009 Blumberg Arnold 1995 Contemporary Views of World Rulers Who Made History Greenwood Press seh 23 24 ISBN 978 0 313 28751 0 Lechuga Hevia Carlos 2001 Cuba and the Missile Crisis Melbourne Australia Ocean Press seh 142 ISBN 978 1 876175 34 4 Dominguez Jorge I 1989 To Make a World Safe for Revolution Cuba s Foreign Policy Harvard University Press seh 22 ISBN 978 0 674 89325 2 Smith Joseph 1998 The Cold War 1945 1991 Oxford Blackwell ISBN 978 0 631 19138 4 Dowty Alan 1989 Closed Borders The Contemporary Assault on Freedom of Movement Hale University Press ISBN 0 300 04498 4 Harrison Hope Millard 2003 Driving the Soviets Up the Wall Soviet East German Relations 1953 1961 Princeton University Press ISBN 0691096783 Pearson Raymond 1998 The Rise and Fall of the Soviet Empire Macmillan ISBN 978 0 312 17407 1 Zubok Vladislav M 1994 Unwrapping the Enigma What was Behind the Soviet Challenge in the 1960s In Kunz Diane B ed The Diplomacy of the Crucial Decade American Foreign Relations During the 1960s Columbia University Press ISBN 978 0 231 08177 1 Jones Howard 2009 Crucible of Power A History of American Foreign Relations from 1945 Lanham Rowman amp Littlefield ISBN 978 0 7425 6454 1 Blight James G Allyn Bruce J Welch David A 2002 Cuba on the Brink Castro the Missile Crisis and the Soviet Collapse Rowman amp Littlefield ISBN 978 0 7425 2269 5 National Research Council Committee on Antarctic Policy and Science s 33 Milestones 1969 1976 Office of the Historian history state gov Retrieved 21 June 2019 United States Congress Joint Economic Committee 1995 East Central European Economies in Transition M E Sharpe ISBN 978 1 56324 613 5 Painter D S 2014 Oil and geopolitics the oil crises of the 1970s and the Cold War Historical Social Research 39 4 2014 186 208 doi 10 12759 hsr 39 2014 4 186 208 Military Advisors in Vietnam 1963 JFK Library www jfklibrary org Retrieved 21 June 2019 Vietnam War Statistics and Facts 1 25th Aviation Battalion website oven Steven G 18 May 2015 Responsible Governance A Case Study Approach M E Sharpe seh 93 ISBN 978 0 7656 2932 6 Miller Robert Wainstock Dennis D 2013 Indochina and Vietnam The Thirty five Year War 1940 1975 Enigma Books pp 101 02 ISBN 978 1936274666 Tucker Spencer C 2011 The Encyclopedia of the Vietnam War A Political Social and Military History ABC CLIO ISBN 978 1851099603 Glass Andrew 14 October 2017 McNamara becomes Vietnam War skeptic Oct 14 1966 Politico Retrieved 1 June 2018 Kalb Marvin 22 January 2013 It s Called the Vietnam Syndrome and It s Back Brookings Institution Retrieved 12 June 2015 Menon Anand 2000 France NATO and the limits of independence 1981 97 the politics of ambivalence Palgrave Macmillan ISBN 978 0 312 22931 3 Nuenlist Christian Locher Anna Martin Garret 2010 Globalizing de Gaulle International Perspectives on French Foreign Policies 1958 1969 Lexington Books ISBN 978 0 7391 4250 9 Ello ed Paul April 1968 Control Committee of the Communist Party of Czechoslovakia Action Plan of the Communist Party of Czechoslovakia Prague April 1968 in Dubcek s Blueprint for Freedom His original documents leading to the invasion of Czechoslovakia William Kimber amp Co 1968 s 32 54 Von Geldern James Siegelbaum Lewis The Soviet led Intervention in Czechoslovakia Soviethistory org Archived from the original on 17 August 2009 Retrieved 7 March 2008 Russia brings winter to Prague Spring BBC News 21 avqust 1968 Retrieved 10 iyun 2008 Culik Jan Den kdy tanky zlikvidovaly ceske sny Prazskeho jara Britske Listy Archived from the original on 28 September 2007 Retrieved 23 January 2008 Gaddis John Lewis 2005 The Cold War A New History Penguin Press ISBN 978 1 59420 062 5 s 158 LaFeber Walter 1993 Thomas C Mann and the Devolution of Latin American Policy From the Good Neighbor to Military Intervention In Thomas J McCormick amp Walter LaFeber eds Behind the Throne Servants of Power to Imperial Presidents 1898 1968 University of Wisconsin Press ISBN 0 299 13740 6 Itzigsohn Jose 2000 Developing Poverty The State Labor Market Deregulation and the Informal Economy in Costa Rica and the Dominican Republic University Park Pennsylvania Penn State University Press ISBN 978 0 271 02028 0 Robinson Geoffrey B 2018 The Killing Season A History of the Indonesian Massacres 1965 66 Princeton University Press seh 203 ISBN 978 1 4008 8886 3 Simpson Bradley 2010 Economists with Guns Authoritarian Development and U S Indonesian Relations 1960 1968 Stanford University Press seh 193 ISBN 978 0 8047 7182 5 Thaler Kai 2015 50 years ago today American diplomats endorsed mass killings in Indonesia Here s what that means for today The Washington Post Perry Juliet 2016 2020 02 26 tarixinde arxivlesdirilib What the United States Did in Indonesia theatlantic com 1 fevral 2020 tarixinde arxivlesdirilib Dallek Robert 2007 Nixon and Kissinger Partners in Power New York HarperCollins ISBN 978 0 06 072230 2 President Nixon arrives in Moscow BBC News 22 May 1972 Retrieved 10 June 2008 Litwak Robert 1986 Detente and the Nixon doctrine American foreign policy and the pursuit of stability 1969 1976 Cambridge Cambridgeshire New York Cambridge University Press ISBN 978 0 521 25094 8 Leaders agree arms reduction treaty BBC News 1979 Retrieved 10 June 2008 Diggins John P 2007 Ronald Reagan Fate Freedom And the Making of History W W Norton ISBN 978 0 393 06022 5 Halliday Fred 2001 Cold War The Oxford Companion to the Politics of the World Oxford University Press Inc Cox Michael 1990 Beyond the Cold War Superpowers at the Crossroads University Press of America ISBN 978 0 8191 7865 7 Hussain Rizwan 2005 Pakistan and the emergence of Islamic militancy in Afghanistan Aldershot England Burlington VT Ashgate ISBN 978 0 7546 4434 7 Starr S Frederick 2004 Xinjiang China s Muslim Borderland M E Sharpe Inc ISBN 978 0 7656 1318 9 Kinsella Warren 1992 Unholy Alliances Lester Publishing ISBN 978 1 895555 24 0 Meher Jagmohan 2004 America s Afghanistan War The Success that Failed Gyan Books ISBN 978 81 7835 262 6 Kalinovsky Artemy M 2011 A Long Goodbye The Soviet Withdrawal from Afghanistan Harvard University Press ISBN 978 0 674 05866 8 Allen Richard V The Man Who Won the Cold War Hoover org Archived from the original on 1 May 2011 Retrieved 3 November 2011 Ogorodnev Igor 9 April 2013 Thatcher and the Soviet Union The Iron Lady who helped bring down the Evil Empire RT International Esno Tyler April 2018 Reagan s Economic War on the Soviet Union Diplomatic History 42 2 281 304 doi 10 1093 dh dhx061 ISSN 0145 2096 1 2 Graebner Norman A Burns Richard Dean Siracusa Joseph M 2008 Reagan Bush Gorbachev Revisiting the End of the Cold War Greenwoo ISBN 978 0 313 35241 6 1 2 3 4 5 6 7 8 LaFeber Walter 2002 America Russia and the Cold War 1945 2002 McGraw Hill ISBN 978 0 07 284903 5 Towle Philip The Oxford History of Modern War s 159 Odom William E 2000 The Collapse of the Soviet Military Yale University Press ISBN 9780300082715 LGM 118A Peacekeeper Federation of American Scientists 15 August 2000 Retrieved 10 April 2007 Carliner Geoffrey Alesina Alberto eds 1991 Politics and Economics in the Eighties University of Chicago Press ISBN 978 0 226 01281 0 Lebow Richard Ned Stein Janice Gross February 1994 Reagan and the Russians The Atlantic Retrieved 28 May 2010 The Boston Globe Boston com Retrieved 28 May 2014 Gaidar Yegor Public Expectations and Trust towards the Government Post Revolution Stabilization and its Discontents The Institute for the Economy in Transition Retrieved 15 March 2008 Official Energy Statistics of the US Government EIA International Energy Data and Analysis Retrieved on 4 July 2008 Reagan Ronald 1991 Foner Eric Garraty John Arthur eds The Reader s companion to American history Houghton Mifflin Books ISBN 978 0 395 51372 9 Retrieved 16 June 2008 Talbott Strobe Hannifin Jerry Magnuson Ed Doerner William R Kane Joseph J 12 September 1983 Atrocity in the skies Time Retrieved 8 June 2008 What Guilt Does the U S Bear in Guatemala The New York Times 19 May 2013 Dobrynin Anatoly 2001 In Confidence Moscow s Ambassador to Six Cold War Presidents University of Washington Press ISBN 978 0 295 98081 2 1 2 3 Gibbs Joseph 1999 Gorbachev s Glasnost The Soviet Media in the First Phase of Perestroika Texas A amp M University Press ISBN 0 89096 892 6 Toward the Summit Previous Reagan Gorbachev Summits The New York Times 29 May 1988 Retrieved 21 June 2008 Intermediate Range Nuclear Forces Federation of American Scientists Retrieved 21 June 2008 Address given by Mikhail Gorbachev to the Council of Europe Centre Virtuel de la Connaissance sur l Europe 6 July 1989 Archived from the original on 27 September 2007 Retrieved 11 February 2007 Shearman Peter 1995 Russian foreign policy since 1990 Westview Press ISBN 978 0 8133 2633 7 1989 Malta summit ends Cold War BBC 3 December 1989 Garthoff Raymond 1994 Detente and Confrontation American Soviet Relations from Nixon to Reagan Brookings Institution Press ISBN 978 0 8157 3041 5 Lefeber R Fitzmaurice M Vierdag E W 1991 The Changing political structure of Europe aspects of international law M Nijhoff ISBN 978 0 7923 1379 3 Sakwa Richard 1999 The Rise and Fall of the Soviet Union 1917 1991 Routledge ISBN 978 0 415 12290 0 Soviet Leaders Recall Inevitable Breakup Of Soviet Union Radio Free Europe Radio Liberty 8 December 2006 Retrieved 20 May 2008 Ambrose Stephen E Brinkley Douglas G 2011 Rise to Globalism American Foreign Policy Since 1938 Penguin Books ISBN 978 0 14 200494 4 Facts Stats of the Yeltsin Era PBS 2014 Nolan Peter 1995 China s Rise Russia s Fall St Martin s Press ISBN 978 0 312 12714 5 Ghodsee Kristen 2017 Red Hangover Legacies of Twentieth Century Communism Duke University Press ISBN 978 0 8223 6949 3 Milanovic Branko 2015 After the Wall Fell The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism Challenge 58 2 135 38 doi 10 1080 05775132 2015 1012402 Country profile United States of America BBC News Retrieved 11 March 2007 U S Military Deployment 1969 to the present PBS 26 October 2004 Retrieved 30 November 2010 Duke Simon 1989 United States Military Forces and Installations in Europe Oxford University Press ISBN 978 0 19 829132 9 Calhoun Craig 2002 Cold War entire chapter Dictionary of the Social Sciences Oxford University Press ISBN 978 0 19 512371 5 Retrieved 16 June 2008 Pavelec Sterling Michael 2009 The Military Industrial Complex and American Society ABC CLIO ISBN 978 1 59884 187 9 Maack Benjamin 14 November 2008 The Cold War s Missing Atom Bombs Der Spiegel Archived from the original on 27 June 2019 Retrieved 20 August 2019 Monty G Marshall and Ted Gurr Peace and Conflict PDF Archived from the original PDF on 24 June 2008 Retrieved 1 June 2016 Center for Systemic Peace 2006 Retrieved 14 June 2008 Peace and Conflict PDF Archived from the original PDF on 24 June 2008 Retrieved 1 June 2016 Shaw Tony Youngblood Denise Jeanne 2010 Cinematic Cold War The American and Soviet Struggle for Hearts and Minds seh 1 ISBN 978 0 7006 1743 2 Dietz Jason 11 dekabr 2013 The Best New TV Shows of 2013 Metacritic CBS Interactive Inc Retrieved 14 aprel 2014 Lowry Brian 31 may 2018 The Americans finale brings FX drama to tense satisfying close CNN Retrieved 2 iyun 2018 Gokcek Gigi Howard Alison 2013 Movies to the Rescue Keeping the Cold War Relevant for Twenty First Century Students seh 436 Nashel Jonathan 1999 Cold War 1945 91 Changing Interpretations ISBN 978 0 19 507198 6 Ambrose Stephen E 2011 Rise to Globalism American Foreign Policy Since 1938 seh 789 799 ISBN 978 0 14 200494 4 Xeberler Redakte Bevins Vincent 20 oktyabr 2017 What the United States Did in Indonesia The Atlantic 2020 02 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 oktyabr 2017 Bradner Eric 2015 Newly released documents reveal U S Cold War nuclear target list CNNPolitics CNN 2019 10 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Evans David 7 fevral 1992 Desert Storm Filled Soviet Military With Awe tribunedigital chicagotribune ingilis 2017 10 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 oktyabr 2017 Caspar W Weinberger 88 Architect of Massive Pentagon Buildup The Boston Globe Boston com 29 mart 2006 29 May 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 may 2014 text ignored Glass Andrew 14 oktyabr 2017 McNamara becomes Vietnam War skeptic Okt 14 1966 Politico 2019 05 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 01 Maack Benjamin 14 noyabr 2008 The Cold War s Missing Atom Bombs Der Spiegel 27 iyun 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 avqust 2019 Nzongola Ntalaja Georges 17 yanvar 2011 Patrice Lumumba the most important assassination of the 20th century The Guardian 2019 10 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 oktaybr 2019 Orwell George 19 oktyabr 1945 You and the Atomic Bomb Tribune Orwell George 10 mart 1946 Russia began to make a cold war on Britain and the British Empire The Observer Perry Juliet 21 iyul 2016 Tribunal finds Indonesia guilty of 1965 genocide US UK complicit CNN 2019 06 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2017 Rev Istvan 15mart 2010 An Absurdist Film That Touches on Wartime Reality The New York Times ingilis 2017 12 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 noyabr 2017 Islamofascism Anyone The New York Times 1 oktyabr 2006 2020 01 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Scott Margaret 26 oktyabr 2017 Uncovering Indonesia s Act of Killing The New York Review of Books 2018 06 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 fevral 2018 Janice Gross Stein Stein Janice Gross fevral 1994 The Atlantic https www theatlantic com past politics foreign reagrus htm bare url missing title 31 December 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 May 2010 Talbott Strobe Hannifin Jerry Magnuson Ed Doerner William R Kane Joseph J 12 sentyabr 1983 Atrocity in the skies Time 2008 01 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 iyun 2008 Thaler Kai December 2 2015 50 years ago today American diplomats endorsed mass killings in Indonesia Here s what that means for today The Washington Post June 5 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi aprel 12 2017 Cambodia profile BBC News ingilis 20 iyul 2018 2018 11 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 dekabr 2018 Cold War BBC 2012 12 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Facts Stats Of The Yeltsin Era PBS 2014 2018 11 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Leaders agree arms reduction treaty BBC News 1979 2020 05 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 iyun 2008 1989 Malta summit ends Cold War BBC 3 dekabr 1989 2018 10 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 President Nixon arrives in Moscow BBC News 22 May 1972 15 May 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 iyun 2008 Profile of Salvador Allende BBC 8 sentyabr 2003 2020 05 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 yanvar 2011 Report of the Special Committee on the Problem of Hungary PDF UN General Assembly 1957 2017 05 25 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2020 01 07 Russia brings winter to Prague Spring BBC News 21 avqust 1968 2020 05 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 iyun 2008 Soviet troops overrun Hungary BBC News 4 noyabr 1956 2020 05 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 iyun 2008 Sputnik satellite blasts into space BBC News 4 oktyabr 1957 2020 03 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 iyun 2008 Syria crisis UN chief says Cold War is back BBC News 13 aprel 2018 2018 04 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 oktyabr 2019 Toward the Summit Previous Reagan Gorbachev Summits The New York Times 29 May 1988 10 November 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyun 2008 What Guilt Does the U S Bear in Guatemala The New York Times May 19 2013 February 18 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi January 7 2020 Media Redakte Allen Richard V The Man Who Won the Cold War Hoover org 1 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 noyabr 2011 redundant parameters Culik Jan Den kdy tanky zlikvidovaly ceske sny Prazskeho jara Britske Listy 28 sentaybr 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2008 redundant parameters Dietz Jason 11 dekabr 2013 The Best New TV Shows of 2013 Metacritic CBS Interactive Inc 2014 04 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 aprel 2014 Editors PHP Parallel History Project on Cooperative Security PHP NATO s Secret Armies Chronology www php isn ethz ch 2018 03 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Fenton Ben 1 oktyabr 1998 The secret strategy to launch attack on Red Army telegraph co uk 28 May 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 yanvar 2017 Gaidar Yegor Public Expectations and Trust towards the Government Post Revolution Stabilization and its Discontents The Institute for the Economy in Transition 2011 10 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 mart 2008 redundant parameters Harriman Pamela C Winter 1987 1988 Churchill and Politics The True Meaning of the Iron Curtain Speech Winston Churchill Centre 15 oktyabr 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyun 2008 redundant parameters Kalb Marvin 22 yanvar 2013 It s Called the Vietnam Syndrome and It s Back Brookings Institution 2015 06 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2015 Klesius Michael 19 dekabr 2008 To Boldly Go Air amp Space 2013 12 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 yanvar 2009 Lowry Brian 31 May 2018 The Americans finale brings FX drama to tense satisfying close CNN 2 June 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 iyun 2018 Morgan Curtis F Southern Partnership James F Byrnes Lucius D Clay and Germany 1945 1947 James F Byrnes Institute 5 iyul 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 iyun 2008 Ogorodnev Igor 9 aprel 2013 Thatcher and the Soviet Union The Iron Lady who helped bring down the Evil Empire RT International 2018 01 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Peck Michael 28 sentyabr 2017 Operation Unthinkable Britain s Secret Plan to Invade Russia in 1945 The National Interest ingilis 2017 12 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 noyabr 2017 Von Geldern James Siegelbaum Lewis The Soviet led Intervention in Czechoslovakia Soviethistory org 17 August 2009 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 mart 2008 Address given by Mikhail Gorbachev to the Council of Europe European NAvigator 6 iyul1989 27 sentyabr 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 fevral2007 text ignored Bernard Baruch coins the term Cold War HISTORY ingilis 13 noyabr 2009 2020 01 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 oktyabr 2019 Intermediate Range Nuclear Forces Federation of American Scientists 2008 07 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyun 2008 LGM 118A Peacekeeper Federation of American Scientists 15 avqust 2000 2007 04 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 aprel 2007 Milestones 1945 1952 Office of the Historian history state gov 2020 01 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Milestones 1969 1976 Office of the Historian history state gov 2019 06 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 06 21 Report by Soviet Deputy Interior Minister M N Holodkov to Interior Minister N P Dudorov 15 November 1956 PDF The 1956 Hungarian Revolution A History in Documents George Washington University The National Security Archive 4 noaybr 2002 8 September 2006 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2 sentyabr 2006 U S Military Deployment 1969 to the present PBS 26 oktaybr 2004 2011 05 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 noyabr 2010 Cambodia U S bombing civil war amp Khmer Rouge World Peace Foundation 2015 08 07 2019 07 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 08 30 Measures which the United States Government Might Take in Support of a Successor Government to Mosaddegh PDF George Washington University mart 1953 2014 06 17 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 7 noyabr 2007 Interview to Pravda Correspondent Concerning Mr Winston Churchill s Speech www marxists org 2020 01 31 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 07 Jurnallar Redakte Barnes Trevor 1981 The secret cold war the CIA and American foreign policy in Europe 1946 1956 Part I The Historical Journal 24 2 doi 10 1017 S0018246X00005537 parameter ignored Bungert Heike Iyul 1994 A New Perspective on French American Relations during the Occupation of Germany 1945 1948 Behind the Scenes Diplomatic Bargaining and the Zonal Merger Diplomatic History 18 3 doi 10 1111 j 1467 7709 1994 tb00217 x parameter ignored Cseresnyes Ferenc Summer 1999 The 56 Exodus to Austria The Hungarian Quarterly XL 154 27 noyabr 2004 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 oktyabr 2006 parameter ignored Esno Tyler aprel 2018 Reagan s Economic War on the Soviet Union Diplomatic History ingilis 42 2 doi 10 1093 dh dhx061 ISSN 0145 2096 parameter ignored Farid Hilmar 2005 Indonesia s original sin mass killings and capitalist expansion 1965 66 Inter Asia Cultural Studies 6 1 doi 10 1080 1462394042000326879 parameter ignored Garthoff Raymond L 2004 Foreign intelligence and the historiography of the Cold War Journal of Cold War Studies 6 2 doi 10 1162 152039704773254759 parameter ignored Gokcek Gigi Howard Alison 2013 Movies to the Rescue Keeping the Cold War Relevant for Twenty First Century Students Journal of Political Science Education 9 4 doi 10 1080 15512169 2013 835561 parameter ignored Iatrides John O 1 oktyabr 1996 The British Labour Government and the Greek Civil War The Imperialism of Non Intervention review Journal of Modern Greek Studies 14 2 doi 10 1353 mgs 1996 0020 ISSN 1086 3265 parameter ignored Locard Henri 1 mart 2005 State Violence in Democratic Kampuchea 1975 1979 and Retribution 1979 2004 European Review of History Revue europeenne d histoire 12 1 doi 10 1080 13507480500047811 ISSN 1350 7486 parameter ignored Matray James I sentyabr 1979 Truman s Plan for Victory National Self Determination and the Thirty Eighth Parallel Decision in Korea Journal of American History JStor 66 2 doi 10 2307 1900879 JSTOR 1900879 parameter ignored Milanovic Branko 2015 After the Wall Fell The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism Challenge 58 2 doi 10 1080 05775132 2015 1012402 parameter ignored redundant parameters Painter D S 2014 Oil and geopolitics the oil crises of the 1970s and the Cold War Historical Social Research 39 4 2014 doi 10 12759 hsr 39 2014 4 186 208 parameter ignored Slocomb Margaret 2001 The K5 Gamble National Defence and Nation Building under the People s Republic of Kampuchea Journal of Southeast Asian Studies ingilis 32 2 doi 10 1017 S0022463401000091 ISSN 1474 0680 parameter ignored Smith Walter B 20 mart 1953 First Progress Report on Paragraph 5 1 of NSC 136 1 U S Policy Regarding the Current Situation in Iran PDF George Washington University 2015 01 16 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 7 noyabr 2007 redundant parameters Wilson J H 1971 American Business and the Recognition of the Soviet Union Social Science Quarterly 52 2 parameter ignored Edebiyyat Redakte Bilinsky Yaroslav 1990 Endgame in NATO s Enlargement The Baltic States and Ukraine Greenwood ISBN 978 0 275 96363 7 Brazinsky Gregg A Winning the Third World Sino American Rivalry during the Cold War U of North Carolina Press 2017 four online reviews amp author response Cardona Luis 2007 Cold War KFA Routledge Christenson Ron 1991 Political trials in history from antiquity to the present Transaction Publishers ISBN 978 0 88738 406 6 Davis Simon and Joseph Smith The A to Z of the Cold War Scarecrow 2005 encyclopedia focused on military aspects Fedorov Alexander 2011 Russian Image on the Western Screen Trends Stereotypes Myths Illusions Lambert Academic Publishing ISBN 978 3 8433 9330 0 Franco Jean 2002 The Decline and Fall of the Lettered City Latin America in the Cold War Harvard University Press ISBN 978 0 674 03717 5 Gaddis John Lewis 1997 We Now Know Rethinking Cold War History Oxford University Press ISBN 978 0 19 878070 0 Ghodsee Kristen 2019 Second World Second Sex Socialist Women s Activism and Global Solidarity during the Cold War Duke University Press ISBN 978 1 4780 0139 3 Gilbert Martin 2007 Routledge Atlas of Russian History Routledge ISBN 978 0 415 39483 3 Halliday Fred The Making of the Second Cold War 1983 Verso London Haslam Jonathan Russia s Cold War From the October Revolution to the Fall of the Wall Yale University Press 2011 512 seh Hoffman David E The Dead Hand The Untold Story of the Cold War Arms Race and Its Dangerous Legacy 2010 House Jonathan A Military History of the Cold War 1944 1962 2012 Judge Edward H The Cold War A Global History With Documents 2012 Leffler Melvyn 1992 A Preponderance of Power National Security the Truman Administration and the Cold War Stanford University Press ISBN 978 0 8047 2218 6 redundant parameters Lewkowicz Nicolas 2010 The German Question and the International Order 1943 48 Palgrave Macmillan ISBN 978 0 230 24812 0 Lundestad Geir 2005 East West North South Major Developments in International Politics since 1945 Oxford University Press ISBN 978 1 4129 0748 4 redundant parameters McMahon Robert 2003 The Cold War A Very Short Introduction Oxford University Press ISBN 978 0 19 280178 4 redundant parameters Porter Bruce Karsh Efraim 1984 The USSR in Third World Conflicts Soviet Arms and Diplomacy in Local Wars Cambridge University Press ISBN 978 0 521 31064 2 Rupprecht Tobias Soviet internationalism after Stalin Interaction and exchange between the USSR and Latin America during the Cold War Cambridge United Kingdom Cambridge University Press 2015 Service Robert 2015 The End of the Cold War 1985 1991 Macmillan ISBN 978 1 61039 499 4 redundant parameters Votel Joseph L Cleveland Charles T Connett Charles T Irwin Will Yanvar 2016 Unconventional Warfare in the Gray Zone Joint Force Quarterly 80 1st Quarter Westad Odd Arne 2017 The Cold War A World History Basic Books ISBN 978 0 465 05493 0 Wilson James Graham 2014 The Triumph of Improvisation Gorbachev s Adaptability Reagan s Engagement and the End of the Cold War Ithaca Cornell University Press ISBN 978 0 8014 5229 1 Andrew Christopher M Gordievsky Oleg 1991 KGB The Inside Story of Its Foreign Operations from Lenin to Gorbachev HarperPerennial ISBN 978 0 06 092109 5 Andrew Christopher Mitrokhin Vasili 2000 The Sword and the Shield The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB Basic Books redundant parameters Aarons Mark 2007 Justice Betrayed Post 1945 Responses to Genocide In David A Blumenthal Timothy L H McCormack eds The Legacy of Nuremberg Civilising Influence or Institutionalised Vengeance International Humanitarian Law Martinus Nijhoff Publishers ISBN 978 90 04 15691 3 parameter ignored Blum William 2006 Rogue State A Guide to the World s Only Superpower ingilis 3rd Common Courage Press ISBN 9781567513745 Blumberg Arnold 1995 Great Leaders Great Tyrants Contemporary Views of World Rulers Who Made History Westport Connecticut Greenwood Press ISBN 978 0 313 28751 0 Boller Paul F 1996 Not So Popular Myths about America from Columbus to Clinton Oxford UP ISBN 978 0 19 510972 6 Breslauer George W 2002 Gorbachev and Yeltsin as Leaders ISBN 9780521892445 Bronson Rachel 2006 Thicker Than Oil America s Uneasy Partnership with Saudi Arabia ingilis Oxford University Press ISBN 9780195367058 Bulmer Thomas Victor 1987 The Political Economy of Central America since 1920 Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 34284 1 redundant parameters Carlton David 16 mart 2000 Churchill and the Soviet Union Manchester University Press ISBN 978 0 7190 4107 5 Google Books vasitesile Chandler David 2000 Brother Number One A Political Biography of Pol Pot Revised Edition Chiang Mai Thailand Silkworm Books Chretien Todd 2017 Eyewitnesses to the Russian Revolution ingilis Haymarket Books ISBN 9781608468805 Combs Jerald A 2015 The History of American Foreign Policy from 1895 ingilis Routledge ISBN 9781317456414 Cotton James 1989 The Korean war in history Manchester University Press ND ISBN 978 0 7190 2984 4 Cox Michael 1990 Beyond the Cold War Superpowers at the Crossroads University Press of America ISBN 978 0 8191 7865 7 redundant parameters Craig Campbell Logevall Fredrik 2012 03 05 America s Cold War The Politics of Insecurity ingilis Harvard University Press ISBN 9780674053670 Cummings Richard H 2010 Radio Free Europe s Crusade for freedom Rallying Americans behind Cold War Broadcasting 1950 1960 Jefferson NC McFarland amp Co ISBN 978 0 7864 4410 6 Dallek Robert 2007 Nixon and Kissinger Partners in Power New York HarperCollins ISBN 978 0 06 072230 2 redundant parameters Diggins John P 2007 Ronald Reagan Fate Freedom And the Making of History W W Norton ISBN 978 0 393 06022 5 span, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.