fbpx
Wikipedia

Boz dovşan

Boz dovşan və ya Adi dovşan (lat. Lepus euporaeus) dovşanlar fəsiləsindən (lat. Leporidae) olan məməli növüdür.

?Boz dovşan
Lepus europaeus
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:Sonağızlılar
Tip:Xordalılar
Yarımtip:Onurğalılar
İnfratip:Ağızçənəlilər
Sinifüstü:Dördayaqlılar
Sinif:Məməlilər
Yarımsinif:Vəhşi heyvanlar
İnfrasinif:Plasentalılar
Dəstəüstü:Euarxontoqlireslər
Dəstə:Dovşankimilər
Fəsilə:Dovşanlar
Cins:Dovşan
Növ: Boz dovşan
Elmi adı
Lepus europaeus (Pallas,1778)
Areal
Mühafizə statusu
Az qayğı tələb edənlər
Least Concern (IUCN 3.1)Least Concern: 41280

Vikinövlərdə
sistematika

Şəkil
axtarışı
ITIS  
NCBI  
EOL  
PBDB  

Xarici görünüşü

Bədən uzunluğu 57 – 68 sm, çəkisi 4 – 6 kq-a, nadir hallarda 7 kq çatır. Ən iri fərdləri arealın şimal və şimal – şərq hissələrində qeydə alınır. Xarici görünüşcə boz dovşan daha uzun qulaqları (9,4 – 14 sm) və üst tərəfdən qara və ya qaramtıl – qonur rəngli uzun pazşəkilli quyruğu ilə (7,2 – 14 sm) ağ dovşandan asanlıqla ayırd edilir. Gözləri qırmızımtıl – qəhvəyi rəngdədir. Ağ dovşanla müqayisədə arxa ətrafları daha uzundur, lakin pəncələri qısa (pəncənin uzunluğu 13,6 – 18,5 sm) və dardır. Bunun səbəbi adi dovşanın qar örtüyünün çox olmadığı ərazilərdə yayılmasıdır. Yay tük örtüyü sarımtıl – boz, qonur, qəhvəyi, sarımtıl – qırmızı və ya zeytuni – qonur olur. Xəzdə zərif tük örtüyünü təşkil edən tüklərin uclarının əmələ gətirdiyi iri tünd xalların olması səciyyəvidir. Adi dovşanın xəzi parıltılı, yumuşaq və buruqdur. Bədənin yanları nisbətən açıq, qarın tərəfi isə ağ rəngdədir. Gözün ətraflarında iri halqalar var. Qulaqların ucları bütün il boyu tünd qalır. Qış tük örtüyü yay örtüyündən açıqdır; baş qulaqların ucu və belin ön hissəsi qışda da tünd qalır. Kariotipində 48 xromosom var.

Tüləməsi

Bütün dovşanlarda olduğu kimi, boz dovşanda da tüləmə yaz və payızda olur. Yaz tüləməsi adətən martın ikinci yarısında başlayır və 75 – 80 gün davam edir. Tüləmə başdan quyruğa doğru baş verir. Payızda yay tük örtüyü tədricən tökülür, onun əvəzinə sıx və qalın qış tük örtüyü çıxır.

Yayılması

Adi dovşan Avropada, Ön və Kiçik Asiyada, Şimali Afrikada yayılmışdır. Növün şimala doğru yayılması dördüncü dövrün ortalarında baş vermişdir. Hazırda boz dovşan şimalda İrlandiya, Şotlandiya, cənubi İsveçFinlandiyaya, cənubda Türkiyə, Zaqafqaziya, İrana, Ərəbistan yarımadasının şimalına, şimali Qazaxıstana qədər olmaqla Avropanın çöl, meşə-çöl, tundra və seyrək meşə zonasında yayılmışdır. AzərbaycandaKrımda pleystosen dövrünə aid qalıqları tapılmışdır. Azərbaycanda bu növ bütün coğrafi vilayətlərdə yayılmışdır.

Yarımnövləri

Tarixən boz dovşanın 30-dan çox yarımnövü təsvir edilmiş, lakin bunların statusu təsdiq olunmamışdır. Bu yarımnövlər tük örtüyünün rənginə, bədən ölçülərinə, kəllənin morfologiyasına və dişlərin quruluşuna görə bir – birindən fərqlənirdi . İUCN qırmızı kitabına Hoffmann və Smith (2005), bunların 16 –sını daxil etmişlər: Lepus europaeus caspicus, L. e. connori, L. e. creticus, L. e. cyprius, L. e. cyrensis, L. e. europaeus, L. e. hybridus, L. e. judeae, L. e. karpathorum, L. e. medius, L. e. occidentalis, L. e. parnassius, L. e. ponticus, L. e. rhodius, L. e. syriacus, and L. e. transsylvanicus. Chapman və Flux dovşankimilərə aid kitablarında 29 yarımnövün siyahısını vermişlər: L. e. alba, L. e. argenteogrisea, L. e. biarmicus, L. e. borealis, L. e. caspicus, L. e. caucasicus, L. e. flavus, L. e. gallaecius, L. e. hispanicus, L. e. hyemalis, L. e. granatensis, L. e. iturissius, L. e. kalmykorum, L. e. meridiei, L. e. meridionalis, L. e. niethammeri, L. e. niger, L. e. tesquorum, and L. e. tumak, but excluding L. e. connori, L. e. creticus, L. e. cyprius, L. e. judeae, L. e. rhodius, və L. e. syriacus .

Köhnə və təsdiqlənməmiş təsəvvürlərə görə Azərbaycanda boz dovşanın iki yarımnövü yayılmışdır: Qafqaz dovşanı (L.e.caucasicus) və Zaqafqaziya dovşanı (L.e.cyrensis).

Həyat tərzi

Açıq ərazilərin sakini olub, meşə-çöl, çöl, səhra-çöl landşaftlarında yayılıb. Meşə zonasında boz dovşan əsas yaşayış yerləri açıq ərazilər olan talalar, otlaqlar, meşə kənarlarıdır. İynəyarpaqlı meşələrin dərinliyində nadir hallarda rast gəlinir, enliyarpaqlı meşələrdə adi növ olsa da, ağacların seyrək olduğu yerlərə üstünlük verir. Dağlarda alp çəmənlərinə qədər qalxır. Yayda dəniz səviyyəsindən 1500 – 2000 m yüksəkliklərə qədər rast gəlinir. Adi dovşan adətən oturaq həyat tərzi keçirən territorial heyvandır. Yaşayış yerinin qida ehtiyatından asılı olaraq, sahəsi 30 – 50 hektar olan ərazidə daim qala bilir. Digər ərazilərdə adi dovşan gün ərzində on kilometrlərlə məsafəni qət edərək sığınacaq yerlərindən qidalanma yerlərinə yerdəyişmə edə bilirlər. Həmçinin mövsümi yerdəyişmələrdə səciyyəvidir. Payızda və qışda adi dovşan çox zaman yaşayış məntəqələrinin yaxınlığına, meşə kənarlarına, qar örtüyünün az olduğu hündür ərazilərə köçürlər. Payızda dağlıq ərazilərdə çaylaqlara, yazda isə yenidən dağlara qayıdırlar. Adi dovşan əsasən ala-qaranlıq və gecə fəal olur. Yalnız çoxalma dövründə gündüz fəallığı müşahidə olunur. Yay fəslində dovşanların sığınacaq yerləri kolların, yıxılmış ağacların və ya hündür otların dibində qazılmış sadə kiçik çuxurdur. Çox zaman sadəcə kolların dibində gizlənir. Daimi yuvalar qurmur, bəzən güclü istilər zamanı müvəqqəti gündüz yuvaları qazır. Porsuqların, tülkülərin və marmotların atılmış yuvalarında dincəlir. Sığınacaqların yerləşmə yeri ilin fəslindən və hava şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Yazda sığınacaqlar günəş şüalarının düşdüyü yerlərə, yağışlı havalarda isə daha quru yerlərə üstünlük verir. Boz dovşan ağ dovşandan sürətli olub, daha uzun məsafəyə tullanışlar edir. Qısa məsafədə qaçışın sürəti 50 – 60 km/saata qədər çata bilir. Üzə bilir. Bütün dovşanlar kimi boz dovşanda sakit heyvandır. Yalnız tutulduqda və ya yaralandıqda yüksək kəskin səs çıxarır. Sakit səslə dişi fərdlər bala dovşanları çağırır. Narahat edildikə, bir çox gəmiricilər kimi dişlərini bir-birinə vurur.

İstinadlar

  1. Azərbaycanın heyvanlar aləmi. III hissə. Onurğalılar, Bakı, Elm nəşriyyatı, 2004
  2. Chapman, Joseph A.; Flux, John E. C. (1990). Rabbits, Hares and Pikas: Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN. pp. 62, 76–78. ISBN 978-2-8317-0019-9.
  3. Suchentrunk, F.; Mamuris, Z.; Sfougaris, A. I.; Stamatis, C. (2003). "Biochemical genetic variability in brown hares (Lepus europaeus) from Greece". Biochemical Genetics. 41 (5–6): 127–140.
  4. http://www.iucnredlist.org/details/41280/0
  5. Chapman, Joseph A.; Flux, John E. C. (1990). Rabbits, Hares and Pikas: Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN. pp. 62, 76–78. ISBN 978-2-8317-0019-9.

dovşan, dovşan, lepus, euporaeus, dovşanlar, fəsiləsindən, leporidae, olan, məməli, növüdür, lepus, europaeuselmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyalılaryarımbölmə, sonağızlılartip, xordalılaryarımtip, onurğalılarinfrat. Boz dovsan ve ya Adi dovsan lat Lepus euporaeus dovsanlar fesilesinden lat Leporidae olan memeli novudur Boz dovsanLepus europaeusElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme SonagizlilarTip XordalilarYarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerSinifustu DordayaqlilarSinif MemelilerYarimsinif Vehsi heyvanlarInfrasinif PlasentalilarDesteustu EuarxontoqlireslerDeste DovsankimilerFesile DovsanlarCins DovsanNov Boz dovsanElmi adiLepus europaeus Pallas 1778 ArealMuhafize statusuAz qaygi teleb edenlerLeast Concern IUCN 3 1 Least Concern 41280VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 632439NCBI 55149EOL 118009PBDB 231747 Mundericat 1 Xarici gorunusu 2 Tulemesi 3 Yayilmasi 4 Yarimnovleri 5 Heyat terzi 6 IstinadlarXarici gorunusu RedakteBeden uzunlugu 57 68 sm cekisi 4 6 kq a nadir hallarda 7 kq catir En iri ferdleri arealin simal ve simal serq hisselerinde qeyde alinir Xarici gorunusce boz dovsan daha uzun qulaqlari 9 4 14 sm ve ust terefden qara ve ya qaramtil qonur rengli uzun pazsekilli quyrugu ile 7 2 14 sm ag dovsandan asanliqla ayird edilir Gozleri qirmizimtil qehveyi rengdedir Ag dovsanla muqayisede arxa etraflari daha uzundur lakin penceleri qisa pencenin uzunlugu 13 6 18 5 sm ve dardir Bunun sebebi adi dovsanin qar ortuyunun cox olmadigi erazilerde yayilmasidir Yay tuk ortuyu sarimtil boz qonur qehveyi sarimtil qirmizi ve ya zeytuni qonur olur Xezde zerif tuk ortuyunu teskil eden tuklerin uclarinin emele getirdiyi iri tund xallarin olmasi seciyyevidir Adi dovsanin xezi pariltili yumusaq ve buruqdur Bedenin yanlari nisbeten aciq qarin terefi ise ag rengdedir Gozun etraflarinda iri halqalar var Qulaqlarin uclari butun il boyu tund qalir Qis tuk ortuyu yay ortuyunden aciqdir bas qulaqlarin ucu ve belin on hissesi qisda da tund qalir Kariotipinde 48 xromosom var Tulemesi RedakteButun dovsanlarda oldugu kimi boz dovsanda da tuleme yaz ve payizda olur Yaz tulemesi adeten martin ikinci yarisinda baslayir ve 75 80 gun davam edir Tuleme basdan quyruga dogru bas verir Payizda yay tuk ortuyu tedricen tokulur onun evezine six ve qalin qis tuk ortuyu cixir Yayilmasi RedakteAdi dovsan Avropada On ve Kicik Asiyada Simali Afrikada yayilmisdir Novun simala dogru yayilmasi dorduncu dovrun ortalarinda bas vermisdir Hazirda boz dovsan simalda Irlandiya Sotlandiya cenubi Isvec ve Finlandiyaya cenubda Turkiye Zaqafqaziya Irana Erebistan yarimadasinin simalina simali Qazaxistana qeder olmaqla Avropanin col mese col tundra ve seyrek mese zonasinda yayilmisdir Azerbaycanda ve Krimda pleystosen dovrune aid qaliqlari tapilmisdir Azerbaycanda bu nov butun cografi vilayetlerde yayilmisdir 1 Yarimnovleri RedakteTarixen boz dovsanin 30 dan cox yarimnovu tesvir edilmis lakin bunlarin statusu tesdiq olunmamisdir 2 Bu yarimnovler tuk ortuyunun rengine beden olculerine kellenin morfologiyasina ve dislerin qurulusuna gore bir birinden ferqlenirdi 3 IUCN qirmizi kitabina Hoffmann ve Smith 2005 bunlarin 16 sini daxil etmisler Lepus europaeus caspicus L e connori L e creticus L e cyprius L e cyrensis L e europaeus L e hybridus L e judeae L e karpathorum L e medius L e occidentalis L e parnassius L e ponticus L e rhodius L e syriacus and L e transsylvanicus 4 Chapman ve Flux dovsankimilere aid kitablarinda 29 yarimnovun siyahisini vermisler L e alba L e argenteogrisea L e biarmicus L e borealis L e caspicus L e caucasicus L e flavus L e gallaecius L e hispanicus L e hyemalis L e granatensis L e iturissius L e kalmykorum L e meridiei L e meridionalis L e niethammeri L e niger L e tesquorum and L e tumak but excluding L e connori L e creticus L e cyprius L e judeae L e rhodius ve L e syriacus 5 Kohne ve tesdiqlenmemis tesevvurlere gore Azerbaycanda boz dovsanin iki yarimnovu yayilmisdir Qafqaz dovsani L e caucasicus ve Zaqafqaziya dovsani L e cyrensis Heyat terzi RedakteAciq erazilerin sakini olub mese col col sehra col landsaftlarinda yayilib Mese zonasinda boz dovsan esas yasayis yerleri aciq eraziler olan talalar otlaqlar mese kenarlaridir Iyneyarpaqli meselerin derinliyinde nadir hallarda rast gelinir enliyarpaqli meselerde adi nov olsa da agaclarin seyrek oldugu yerlere ustunluk verir Daglarda alp cemenlerine qeder qalxir Yayda deniz seviyyesinden 1500 2000 m yuksekliklere qeder rast gelinir Adi dovsan adeten oturaq heyat terzi keciren territorial heyvandir Yasayis yerinin qida ehtiyatindan asili olaraq sahesi 30 50 hektar olan erazide daim qala bilir Diger erazilerde adi dovsan gun erzinde on kilometrlerle mesafeni qet ederek siginacaq yerlerinden qidalanma yerlerine yerdeyisme ede bilirler Hemcinin movsumi yerdeyismelerde seciyyevidir Payizda ve qisda adi dovsan cox zaman yasayis menteqelerinin yaxinligina mese kenarlarina qar ortuyunun az oldugu hundur erazilere kocurler Payizda dagliq erazilerde caylaqlara yazda ise yeniden daglara qayidirlar Adi dovsan esasen ala qaranliq ve gece feal olur Yalniz coxalma dovrunde gunduz fealligi musahide olunur Yay feslinde dovsanlarin siginacaq yerleri kollarin yixilmis agaclarin ve ya hundur otlarin dibinde qazilmis sade kicik cuxurdur Cox zaman sadece kollarin dibinde gizlenir Daimi yuvalar qurmur bezen guclu istiler zamani muveqqeti gunduz yuvalari qazir Porsuqlarin tulkulerin ve marmotlarin atilmis yuvalarinda dincelir Siginacaqlarin yerlesme yeri ilin feslinden ve hava seraitinden asili olaraq deyisir Yazda siginacaqlar gunes sualarinin dusduyu yerlere yagisli havalarda ise daha quru yerlere ustunluk verir Boz dovsan ag dovsandan suretli olub daha uzun mesafeye tullanislar edir Qisa mesafede qacisin sureti 50 60 km saata qeder cata bilir Uze bilir Butun dovsanlar kimi boz dovsanda sakit heyvandir Yalniz tutulduqda ve ya yaralandiqda yuksek keskin ses cixarir Sakit sesle disi ferdler bala dovsanlari cagirir Narahat edildike bir cox gemiriciler kimi dislerini bir birine vurur Istinadlar Redakte Azerbaycanin heyvanlar alemi III hisse Onurgalilar Baki Elm nesriyyati 2004 Chapman Joseph A Flux John E C 1990 Rabbits Hares and Pikas Status Survey and Conservation Action Plan IUCN pp 62 76 78 ISBN 978 2 8317 0019 9 Suchentrunk F Mamuris Z Sfougaris A I Stamatis C 2003 Biochemical genetic variability in brown hares Lepus europaeus from Greece Biochemical Genetics 41 5 6 127 140 http www iucnredlist org details 41280 0 Chapman Joseph A Flux John E C 1990 Rabbits Hares and Pikas Status Survey and Conservation Action Plan IUCN pp 62 76 78 ISBN 978 2 8317 0019 9 Menbe https az wikipedia org w index php title Boz dovsan amp oldid 5327989, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.