Əfqanıstan (puştuافغانستان, dariافغانستان) və ya rəsmi adı ilə Əfqanıstan İslam Respublikası (puştuد افغانستان اسلامي جمهوریت, dariجمهوری اسلامی افغانستان) — Cənubi Asiyada dövlət. Əfqanıstan Mərkəzi Asiyada yerləşməsinə baxmayaraq sıx etnik və mədəni əlaqələri nəzərə alınaraq bəzi qaynaqlar tərəfindən Yaxın Şərq ölkəsi hesab edilir. Şərq və cənubda Pakistan, qərbdə İran, şimalda Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistan, şimal-şərqdə isə Çin Xalq Respublikası ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Kabil şəhəri, ümumi sahəsi 652,230 kvadrat kilometrdir. Əfqanıstan dənizə çıxışı olmayan ölkədir. Ərazisinin əksər hissəsi qışı çox soyuq keçən Hinduquş dağları ilə əhatə olunmuşdur. Ölkənin şimalı məhsuldar düzənliklərdən, cənub-qərbi isə yayı çox isti olan səhra landşaftından ibarətdir.
Əfqanıstan İslam Respublikası
د افغانستان اسلامي جمهوریت (Puştu) جمهوری اسلامی افغانستان (Dəri)
Müasir Əfqanıstan ərazisindəki ilk insan məskənləri Orta paleolit dövrünə təsadüf edir. Böyük ipək yolu boyunca ölkənin strateji mövqeyi Orta Şərq və Asiyanın digər bölgələri arasında mədəni əlaqələrin yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Bu ərazi tarix boyunca müxtəlif xalqlara ev sahibliyi etmiş və bir çox hərbi yürüşlərə məruz qalmışdır. Bütün bu işğal cəhdlərinə baxmayaraq, ölkə işğalçılara qarşı daima mübarizə aparmış və buna görə də "alınmaz" və "imperiyaların məzarlığı" kimi ləqəblər qazanmışdır. Əfqanıstan ərazisi tarix boyunca Kuşan İmperiyası, Ağ hunlar, Samanilər, Səfərilər sülaləsi, Qəznəvilər dövləti, Qurilər, Xələclər sülaləsi, Böyük Moğol İmperiyası, Hotakilər, Durranilər və digər böyük imperiyaların tərkib hissəsi olmuşdur.
Müasir Əfqanıstan dövlətinin siyasi tarixi 18-ci əsrdə mövcud olmuş Hotaki və Durrani sülalələri ilə başlayır. 19-cu əsrin sonlarında Əfqanıstan həmin dövrdə hökmranlıq etmiş Britaniya Hindistanı və Rusiya İmperiyası arasındakı "Böyük oyun"da bufer ölkə rolunu oynamışdır. 1893-cü ildə Britaniya Hindistanı ilə sərhəddə yaradılan Durand xətti əfqan hökuməti tərəfindən tanınmadı və 1947-ci ildə Pakistanın müstəqillik əldə etməsindən sonra bu ölkə ilə əlaqələrin gərginləşməsinin əsas səbəblərindən biri hesab olunur. 1919-cu ildə baş vermiş Üçüncü ingilis-əfqan müharibəsinin ardınca ölkə xarici təsirdən azad oldu və Əmənullah xanın rəhbərliyi altında monarxiya quruldu. Onun ardınca isə hakimiyyətə Məhəmməd Zahir şah gəldi və o da 40 ilə yaxın ölkəyə rəhbərlik etdi. 1970-ci illərin sonunda Əfqanıstanda bir neçə dəfə dövlət çevrilişi baş verdi. Əvvəlcə ölkədə sosialist dövlət quruldu, ardınca isə Əfqanıstan Sovet İttifaqının protektoratına çevrildi. Bu hadisələr 1980-ci illərdə üsyançılara qarşı Sovet-Əfqan müharibəsinin baş verməsi ilə nəticələndi. 1996-cı ildən etibarən Əfqanıstan ərazisinin çox hissəsi Taliban qruplaşması tərəfindən ələ keçirildi ki, nəticədə ölkənin çox hissəsi beş ilə yaxın müddət ərzində Əfqanıstan İslam Əmirliyi adlı totalitar rejim tərəfindən idarə olundu. 2001-ci ildə NATO-nun rəhbərliyi altında koalisiya qoşunlarının Əfqanıstana daxil olması ilə Taliban qruplaşmasının üzvləri hakimiyyətdən düşdü və yeni demokratik hökumət quruldu.
Paytaxt Kabul ölkənin ən böyük şəhəridir, digər əhəmiyyətli şəhərlər qərbdə Herat, cənubda Qəndəhar və şimalda Məzari-Şərifdir. Yerli və milli səviyyədə inteqrasiyanın zəif olduğu Əfqanıstanda coğrafi maneələrdən əlavə ictimai həyatda da bir sıra əhəmiyyətli problemlər qalmaqdadır. Əhalinin savadlılıq dərəcəsi təxminən 36% — dir, adam başına düşən ümumdaxili gəlir baxımından da dünyanın ən yoxsul ölkələri arasındadır. Əfqanıstan İslam Respublikasının Mərkəzi Statistika Təşkilatının məlumatlarına əsasən 2011-ci ilin əvvəlinə ölkə əhalisinin sayının 24.485.6 min nəfər olduğu ehtimal edilir .
Əfqanıstanda yeganə siyahıya alma 1979-cu ildə 5 iyun-5 iyul tarixində aparılmış və bu zaman ölkə əhalisi 15,551,358 nəfər (oturaq əhali — 13,086,630 nəfər , köçəri əhali — 2,464,728 nəfər) olmuşdur .
Etnik tərkibi
Əfqanıstan çoxmillətli ölkədir. Bununla bərabər heç bir etnik qrup əksəriyyəti və ya çoxluğu (yarıdan çox) təşkil etmir, ölkədə yalnız qarşılıqlı nisbətdə üstünlüyə sahib beş böyük etnik qrup vardır (puştunlar, taciklər, özbəklər, həzaralar və türkmənlər) və onların hər birinin sayı 1 milyondan artıqdır.
Əfqanıstan ərazisində islam VII əsrin sonu, VIII əsrin əvvəllərində yayılmağa başlamışdır. Hal-hazırda ölkə əhalisinin əksəriyyəti müsəlmanlardır. Əfqanıstanda müsəlman əhalinin 80–90%-ni təşkil edən sünniliyin hənəfi məzhəbi daha çox yayılmışdır. Sünnilər əsasən əfqanların böyük bir hissəsi, taciklər, özbəklər, türkmənlər, bəluclar, çaray-makların böyük hissəsi (cəmşidilər, xazarai-kalayiau, firuzkuxlar, taymanlar), nuristanlar(sonuncular hələ 19-cu əsrdə yerli qəbilələrin inanclarına tapınırdılar və onlar qonşu müsəlmanlar tərəfindən kafir adlanırdılar, islam onların arasında təzyiqlə yayılıb).
Əfqanıstada bir sıra sünni cərəyanlarıi fəaliyyət göstərir — qədiriyyə, nəqşbədiyə, qələndəriyyə. Əhalinin çox az hissəsi (0,5 %) əhmədiyyə təriqətinə münsubdur. Ölkədə əhəmiyyətli sayda şiələr var. Bunlar xəzər-bərbərlər, eləcə də teymurlar, qızılbaşlar və əfqan-dzadzlar, Sistada nisbətən qarışmış əfqan-fars qrupu və farslardır. Şiələrə həm də Kabul, Herat, Qəznə ərazisində də rast gəlmək olar. Bədəxşan xalqı və tacikləri bir hissəsi ismailiyə təriqətinə ibadət edirlər (ismaililər ölkə əhalisinin təqribən 3 %-ni təşkil edirlər). Bundan başqa, Əfqanıstanda induistlər (20min nəfər), eləcə də siqxlər, zərdüştilər və iudaistlər (0,2 min nəfər) yaşayır.
İqtisadi göstəricilər
İqtisadiyyata ümumi baxış: Əfqanıstan dənizə sahili olmayan ölkədir, iqtisadiyyatı əkinçiliyə və heyvandarlığa (qoyun və keçi yetişdirməyə) əsaslanır.
İş qüvvəsi: 15 milyon (2004-cü il məlumatları)
Sektorlara görə iş qüvvəsi: əkinçilik 80%, sənaye 10%, xidmət 10% (2004 məlumatları)
Sənaye: Kiçik miqyasda paltar, sabun, mebel, ayaqqabı, gübrə, sement, əl işi xalçalar, təbii qaz, yağ, kömür, mis sexləri.
Elektrik istehsalı: 905 milyon kWh (2003/təxmini)
Elektrik istehlakı: 1,042 milyard kWh (2003/təxmini)
Elektrik ixracatı: 0 kWh (2001/təxmini)
Elektrik idxalatı: 200 milyon kWh (2003)
Əkinçilik və heyvandarlıq məhsulları: xaşxaş, buğda, meyvələr, fındıq, yun, dəri
İxracat məbləği: 471 milyon dollar (2005-ci il məlumatları)
İxracat məhsulları: xaşxaş, meyvə və fındıq, əl işi xalçalar, yun, pambıq, dəri, qiymətli daş və ləl-cəvahiratlar.
İxracat ortaqları: Pakistan, İran, Almaniya, Hindistan, Böyük Britaniya, Belçika, Lüksemburq, Çex Respublikası
İdxalat məbləği: $3,87 milyard (2005-ci il məlumatları)
İdxalat məhsulları: Xarici investisiya, yeyinti və neft məhsulları, istehlak malları
İdxalat ortaqları: Pakistan, İran, Yaponiya, Sinqapur, Hindistan, Cənubi Koreya, Almaniya
Xarici borc məbləği: 8 milyard dollar (2004-cü il məlumatları)
Avtomobil yolları: 21 000 km, asfalt: 2 793 km, digər: 18 207 km (1998-ci il/təxmini)
Kanallar: 1 200 km
Boru xəttləri: 180 km
Limanları: Keyrabad, Şir Xan
Aeroportlar: 45 (2000/təxmini)
Vertolyot sahələri: 3 (2000/təxmini)
İstinadlar
"Afghanistan". International Monetary Fund. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2017.
"2015 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 14 dekabr 2015. səh. 18. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2017.
Dalrymple, William (9 mart 2014). "Is Afghanistan really impossible to conquer?" – www.bbc.co.uk vasitəsilə.
"Afghanistan: Most invaded, yet unconquerable - Times of India".
Diplomat, Akhilesh Pillalamarri, The. "Why Is Afghanistan the 'Graveyard of Empires'?".
Griffin, Luke (14 yanvar 2002). "The Pre-Islamic Period". Afghanistan Country Study. Illinois Institute of Technology. 3 noyabr 2001 tarixində . İstifadə tarixi: 22 avqust 2018.
Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization — Afghanistan Statistical Yearbook 2010–11 :Settled Population by Province −2010–11
Afghanistan's Web Site: Afghanistan (The last official census in Afghanistan was in 1979, when the population registered at 15,551,358.)
Həmçinin bax
Avqust 08, 2021
əfqanıstan, puştu, افغانستان, dari, افغانستان, rəsmi, adı, ilə, islam, respublikası, puştu, افغانستان, اسلامي, جمهوریت, dari, جمهوری, اسلامی, افغانستان, cənubi, asiyada, dövlət, mərkəzi, asiyada, yerləşməsinə, baxmayaraq, sıx, etnik, mədəni, əlaqələri, nəzərə,. Efqanistan pustu افغانستان dari افغانستان ve ya resmi adi ile Efqanistan Islam Respublikasi pustu د افغانستان اسلامي جمهوریت dari جمهوری اسلامی افغانستان Cenubi Asiyada dovlet Efqanistan Merkezi Asiyada yerlesmesine baxmayaraq six etnik ve medeni elaqeleri nezere alinaraq bezi qaynaqlar terefinden Yaxin Serq olkesi hesab edilir Serq ve cenubda Pakistan qerbde Iran simalda Turkmenistan Ozbekistan ve Tacikistan simal serqde ise Cin Xalq Respublikasi ile hemserheddir Paytaxti ve en boyuk seheri Kabil seheri umumi sahesi 652 230 kvadrat kilometrdir Efqanistan denize cixisi olmayan olkedir Erazisinin ekser hissesi qisi cox soyuq kecen Hinduqus daglari ile ehate olunmusdur Olkenin simali mehsuldar duzenliklerden cenub qerbi ise yayi cox isti olan sehra landsaftindan ibaretdir Efqanistan Islam Respublikasiد افغانستان اسلامي جمهوریت Pustu جمهوری اسلامی افغانستان Deri EfqanistanBayragi GerbiSuari لا إله إلا الله محمد رسول الله Allahdan basqa ilah yoxdur Mehemmed Onun elcisidir Kelmeyi sehadet Himni Efqanistan himni source source source track track track track track track Paytaxtive en boyuk seheriKabilResmi dilleriPustu diliDeri diliEtnik qruplariPustunlar tacikler hezaralar ozbekler ve d DiniIslamIdareetme formasiUnitar prezident respublikasi Islam respublikasi PrezidentEsref Qeni Bas IcraciAbdullah AbdullahYaranmasi8 avqust 1919Tarixi Yaranmasi1709 19 iyun 1747 1823 1926 1973 1978 1992 2002Erazisi Umumi652864 40 ci Su cuziEhalisi 2016 texmini34 656 032 40 ci Sixliq49 km2 126 9 kv mil 150 ci UDM AQP 2017 texmini Umumi70 mlrd 1 Adam basina1888UDM nominal 2017 texmini Umumi21 mlrd Adam basina572III 2014 2 0 465asagi 171 ciValyutasiEfqanistan efqanisi AFN Yolun hereket istiqametisagTelefon kodu 93ISO 3166 koduAFInternet domeni afEfqanistan Afqanistan xeritesi Mundericat 1 Tarixi 2 Ehalisi 3 Etnik terkibi 4 Din 5 Iqtisadi gostericiler 6 Neqliyyat ve kommunikasiya 7 Istinadlar 8 Hemcinin baxTarixi Redakte Esas meqale Efqanistan tarixiMuasir Efqanistan erazisindeki ilk insan meskenleri Orta paleolit dovrune tesaduf edir Boyuk ipek yolu boyunca olkenin strateji movqeyi Orta Serq ve Asiyanin diger bolgeleri arasinda medeni elaqelerin yaranmasinda muhum rol oynamisdir Bu erazi tarix boyunca muxtelif xalqlara ev sahibliyi etmis ve bir cox herbi yuruslere meruz qalmisdir Butun bu isgal cehdlerine baxmayaraq olke isgalcilara qarsi daima mubarize aparmis ve buna gore de alinmaz 3 4 ve imperiyalarin mezarligi kimi leqebler qazanmisdir 5 Efqanistan erazisi tarix boyunca Kusan Imperiyasi Ag hunlar Samaniler Seferiler sulalesi Qezneviler dovleti Quriler Xelecler sulalesi Boyuk Mogol Imperiyasi Hotakiler Durraniler ve diger boyuk imperiyalarin terkib hissesi olmusdur 6 Muasir Efqanistan dovletinin siyasi tarixi 18 ci esrde movcud olmus Hotaki ve Durrani sulaleleri ile baslayir 19 cu esrin sonlarinda Efqanistan hemin dovrde hokmranliq etmis Britaniya Hindistani ve Rusiya Imperiyasi arasindaki Boyuk oyun da bufer olke rolunu oynamisdir 1893 cu ilde Britaniya Hindistani ile serhedde yaradilan Durand xetti efqan hokumeti terefinden taninmadi ve 1947 ci ilde Pakistanin musteqillik elde etmesinden sonra bu olke ile elaqelerin gerginlesmesinin esas sebeblerinden biri hesab olunur 1919 cu ilde bas vermis Ucuncu ingilis efqan muharibesinin ardinca olke xarici tesirden azad oldu ve Emenullah xanin rehberliyi altinda monarxiya quruldu Onun ardinca ise hakimiyyete Mehemmed Zahir sah geldi ve o da 40 ile yaxin olkeye rehberlik etdi 1970 ci illerin sonunda Efqanistanda bir nece defe dovlet cevrilisi bas verdi Evvelce olkede sosialist dovlet quruldu ardinca ise Efqanistan Sovet Ittifaqinin protektoratina cevrildi Bu hadiseler 1980 ci illerde usyancilara qarsi Sovet Efqan muharibesinin bas vermesi ile neticelendi 1996 ci ilden etibaren Efqanistan erazisinin cox hissesi Taliban qruplasmasi terefinden ele kecirildi ki neticede olkenin cox hissesi bes ile yaxin muddet erzinde Efqanistan Islam Emirliyi adli totalitar rejim terefinden idare olundu 2001 ci ilde NATO nun rehberliyi altinda koalisiya qosunlarinin Efqanistana daxil olmasi ile Taliban qruplasmasinin uzvleri hakimiyyetden dusdu ve yeni demokratik hokumet quruldu Efqanistan hal hazirda prezident terefinden idare olunan unitar Islam respublikasidir Ehalisinin sayi 35 milyon nefere catir ki bunun da ekser hissesini etnik pustunlar tacikler hezaralar ve ozbekler teskil edir Efqanistan BMT Islam Emekdasliq Teskilati Qrup 77 Iqtisadi Emekdasliq Teskilati ve Qosulmama Herekatinin uzvudur Efqanistan iqtisadiyyati dunya olkeleri arasinda 108 ci yerdedir Beynelxalq Valyuta Fondunun 2016 ci ilde verdiyi melumata gore Efqanistan adambasina dusen UDM hecmine gore 186 olke arasinda 167 ci yerdedir Ehalisi Redakte Esas meqale Efqanistan ehalisiPaytaxt Kabul olkenin en boyuk seheridir diger ehemiyyetli seherler qerbde Herat cenubda Qendehar ve simalda Mezari Serifdir Yerli ve milli seviyyede inteqrasiyanin zeif oldugu Efqanistanda cografi maneelerden elave ictimai heyatda da bir sira ehemiyyetli problemler qalmaqdadir Ehalinin savadliliq derecesi texminen 36 dir adam basina dusen umumdaxili gelir baximindan da dunyanin en yoxsul olkeleri arasindadir Efqanistan Islam Respublikasinin Merkezi Statistika Teskilatinin melumatlarina esasen 2011 ci ilin evveline olke ehalisinin sayinin 24 485 6 min nefer oldugu ehtimal edilir 7 Efqanistanda yegane siyahiya alma 1979 cu ilde 5 iyun 5 iyul tarixinde aparilmis ve bu zaman olke ehalisi 15 551 358 nefer oturaq ehali 13 086 630 nefer koceri ehali 2 464 728 nefer olmusdur 8 Etnik terkibi RedakteEfqanistan coxmilletli olkedir Bununla beraber hec bir etnik qrup ekseriyyeti ve ya coxlugu yaridan cox teskil etmir olkede yalniz qarsiliqli nisbetde ustunluye sahib bes boyuk etnik qrup vardir pustunlar tacikler ozbekler hezaralar ve turkmenler ve onlarin her birinin sayi 1 milyondan artiqdir Mezari Serifde goy mescidDin RedakteEfqanistan erazisinde islam VII esrin sonu VIII esrin evvellerinde yayilmaga baslamisdir Hal hazirda olke ehalisinin ekseriyyeti muselmanlardir Efqanistanda muselman ehalinin 80 90 ni teskil eden sunniliyin henefi mezhebi daha cox yayilmisdir Sunniler esasen efqanlarin boyuk bir hissesi tacikler ozbekler turkmenler beluclar caray maklarin boyuk hissesi cemsidiler xazarai kalayiau firuzkuxlar taymanlar nuristanlar sonuncular hele 19 cu esrde yerli qebilelerin inanclarina tapinirdilar ve onlar qonsu muselmanlar terefinden kafir adlanirdilar islam onlarin arasinda tezyiqle yayilib Efqanistada bir sira sunni cereyanlarii fealiyyet gosterir qediriyye neqsbediye qelenderiyye Ehalinin cox az hissesi 0 5 ehmediyye teriqetine munsubdur Olkede ehemiyyetli sayda sieler var Bunlar xezer berberler elece de teymurlar qizilbaslar ve efqan dzadzlar Sistada nisbeten qarismis efqan fars qrupu ve farslardir Sielere hem de Kabul Herat Qezne erazisinde de rast gelmek olar Bedexsan xalqi ve tacikleri bir hissesi ismailiye teriqetine ibadet edirler ismaililer olke ehalisinin teqriben 3 ni teskil edirler Bundan basqa Efqanistanda induistler 20min nefer elece de siqxler zerdustiler ve iudaistler 0 2 min nefer yasayir Iqtisadi gostericiler RedakteIqtisadiyyata umumi baxis Efqanistan denize sahili olmayan olkedir iqtisadiyyati ekinciliye ve heyvandarliga qoyun ve keci yetisdirmeye esaslanir Is quvvesi 15 milyon 2004 cu il melumatlari Sektorlara gore is quvvesi ekincilik 80 senaye 10 xidmet 10 2004 melumatlari Senaye Kicik miqyasda paltar sabun mebel ayaqqabi gubre sement el isi xalcalar tebii qaz yag komur mis sexleri Elektrik istehsali 905 milyon kWh 2003 texmini Elektrik istehlaki 1 042 milyard kWh 2003 texmini Elektrik ixracati 0 kWh 2001 texmini Elektrik idxalati 200 milyon kWh 2003 Ekincilik ve heyvandarliq mehsullari xasxas bugda meyveler findiq yun deri Ixracat meblegi 471 milyon dollar 2005 ci il melumatlari Ixracat mehsullari xasxas meyve ve findiq el isi xalcalar yun pambiq deri qiymetli das ve lel cevahiratlar Ixracat ortaqlari Pakistan Iran Almaniya Hindistan Boyuk Britaniya Belcika Luksemburq Cex Respublikasi Idxalat meblegi 3 87 milyard 2005 ci il melumatlari Idxalat mehsullari Xarici investisiya yeyinti ve neft mehsullari istehlak mallari Idxalat ortaqlari Pakistan Iran Yaponiya Sinqapur Hindistan Cenubi Koreya Almaniya Xarici borc meblegi 8 milyard dollar 2004 cu il melumatlari Pul vahidi Efqanistan efqanisi EHVE Pul vahidi kodu EHVE Maliyye ili 21 Mart 20 MartNeqliyyat ve kommunikasiya RedakteDemir yollari 24 6 km Avtomobil yollari 21 000 km asfalt 2 793 km diger 18 207 km 1998 ci il texmini Kanallar 1 200 km Boru xettleri 180 km Limanlari Keyrabad Sir Xan Aeroportlar 45 2000 texmini Vertolyot saheleri 3 2000 texmini Istinadlar Redakte Afghanistan International Monetary Fund Istifade tarixi 18 dekabr 2017 2015 Human Development Report PDF United Nations Development Programme 14 dekabr 2015 seh 18 Istifade tarixi 18 dekabr 2017 Dalrymple William 9 mart 2014 Is Afghanistan really impossible to conquer www bbc co uk vasitesile Afghanistan Most invaded yet unconquerable Times of India Diplomat Akhilesh Pillalamarri The Why Is Afghanistan the Graveyard of Empires Griffin Luke 14 yanvar 2002 The Pre Islamic Period Afghanistan Country Study Illinois Institute of Technology 3 noyabr 2001 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 avqust 2018 Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Afghanistan Statistical Yearbook 2010 11 Settled Population by Province 2010 11 Afghanistan s Web Site Afghanistan The last official census in Afghanistan was in 1979 when the population registered at 15 551 358 Hemcinin bax RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Efqanistan amp oldid 5748117, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
