fbpx
Wikipedia

Almaniyanın birləşdirilməsi (1871)

Almaniyanın birləşdirilməsi1871-ci ildə alman xalqlarının yaşadığı bir neçə onlarla müstəqil dövlətin Prussiya krallığı ətrafında birləşərək Almaniya imperiyası federal dövlətinin yaradılması.

Almaniya imperiyası 1871-1918-ci illərdə

Almaniyanın siyasi və inzibati cəhətdən inteqrasiya olunmuş bir dövlət halına gəlməsi 1871-ci il 18 yanvar tarixində Fransanın Versal sarayındakı Güzgülü salonda elan edildi. Avstriya xaric olmaqla, bütün alman dövlətlərinin şahzadələri Fransa-Prussiya müharibəsinin nəticəsində Fransanın təslim olmasından sonra bir yerə gələrək Prussiya kralı I Vilhelmi alman imperatoru elan etdilər. Qeyri-rəsmi olaraq, alman dilli dövlətlərin de-fakto federativ sistemə keçməsi prosesi gedirdi. Bu proses alman dövlətlərindəki əsilzadələrin istəyindən asılı olaraq, bəzən sürətlənir, bəzənsə yavaşlayırdı. Bu proses müxtəlif partiyaların təxminən bir əsr davam edən avtokratik eksperimentlər üzərindəki öz maraqları, Müqəddəs Roma imperiyasının süqutunu sürətləndirən Napoleon müharibələri və alman millətçiliyinin yüksəlişi ilə müşahidə edilirdi.

Birləşmə nəticəsində yeni millətin üzvləri arasında dini, dlinqivistik, sosial və mədəni fərqlərin olduğunu ortaya çıxardı. Bu zaman 1871-ci il birləşməsinin daha böyük birləşmə prosesinin bir anını təmsil etdiyi təklif edildi. Müqəddəs Roma imperiyası tez-tez "Bütün almanların imperiyası" adlandırılırdı. Müasir mənbələr isə onlara çox zaman "almanlar" deyə müraciət edirdi. İmperiyada əsilzadə şəxslərə "Almaniyanın şahzadəsi" və ya "Almanların şahzadəsi" deyə müraciət edilirdi. Almaniyanın yarandığı torpaqlar ilk öncələr Şərqi Frankiya adlanırdı və hələ Böyük Karlın dövründən etibarən kiçik krallıqlar formasında təşkil edilmişdi. Ölkənin ərazisinin əksəriyyəti dağlıq bölgələrdən ibarət idi və dağlarda təcrid edilmiş insanlar arasında uzun müddət davam etmiş dövr ərzində təhsil, linqivistika, mədəni və dini sahələrdə böyük fərqlər meydana çıxmışdı. XIX əsr boyunca nəqliyyat və kommunikasiya vasitələrinin inkişafı isə bu insanları bir-birinə daha yaxın etmişdi.

500 müstəqil dövlətin daxil olduğu Müqəddəs Roma imperiyasının hökmdarı II Frans Üçüncü koalisiya müharibəsi zamanı 1806-cı ilin 6 avqustunda hakimiyyətdən əl çəkdi. Bununla da imperiya süqut etdi. İmperiyanın hüquqi, adminstrativ və siyasi olaraq parçalanmasına və sona çatmasına baxmayaraq, keçmiş imperiyanın alman dilli əhalisi ümumi dilə, mədəniyyətə və hüquq adətinə sahib idi. Bunlar Napoleon müharibələri və Fransa inqilab müharibələri zamanı paylaşılan təcrübə sayəsində daha da artmışdı. Avropa liberalizmi birləşmə üçün sülalə və tək hakimiyyətliklə mübarizə aparacaq intellektual baza təklif edirdi. Bu cərəyanın alman təzahüründə isə müəyyən coğrafi regiondakı insanların dil, adət-ənənə və təhsil birliyinin vacibliyi vurğulanırdı. İqtisadi olaraq 1818-ci ildə Prussiya Gömrük İttifaqının (alm. Zollverein‎) yaradılması və sonradan Alman Konfederasiyasının genişlənərək, digər dövlətlərin də ona daxil olması dövlətlər arasındakı və daxilindəki mübarizəni bir qədər azaltdı. İnkişaf etməkdə olan nəqliyyat növləri iş və əyləncə səyahətlərini əvvəlki dövrlərə nisbətən xeyli asanlaşdırdı və nəticədə Mərkəzi Avropada alman dillilərin bir-biriləri ilə bəzən toqquşmalara səbəb olan kontaktları çoxaldı.

1814-1815-ci illər Napoleon müharibələrindən sonra keçirilən Vyana konqresindən sonra Mərkəzi Avropada Avstriyanın üstünlüyü təsbit edildi. Vyana danışıqları aparan tərəflər Prussiyanın Alman dövlətləri daxilində və içərisində böyüyən gücünü nəzərə almadılar və Prussiyanın Alman xalqlarının liderliyi üçün Avstriyaya meydan oxuyacağını düşünmədilər. Alman dualizmi birləşmə probleminin iki həll yolunu təqdim edirdi. "Alman sualı" adlanan bu məsələyə görə Almaniyanın birləşməsinin iki planı var idi: Avstriyanın daxil olmadığı Kiçik Almaniya (alm. Kleindeutsche Lösung‎) və Avstriyanın da daxil olduğu Böyük Almaniya (alm. Großdeutsche Lösung‎).

Tarixçilər Otto fon Bismarkın 1866-cı il Şimali Alman Konfederasiyasını sadəcə daha da genişləndirmək üçünmü, yoxsa bütün almanları bir müstəqil dövlətdə toplamaq üçünmü mübarizə apardığını müzakirə edirlər. Gəlinən nəticə odur ki, Bismarkın realpolitikinə əlavə güc qatan faktorlar erkən müasir hökumətlərin XIX əsrdəki siyasəti, iqtisadiyyatı, hərbi sahəni və diplomatik münasibətləri yenidən təşkil etməsinə səbəb oldu. Danimarka və fransız millətçiliyi alman birliyi hissinin qabarmasına gətirib çıxarırdı. Başda Prussiya olmaqla, alman dövlətlərinin 3 regional müharibədəki hərbi uğurları insanlarda özünəinam və qürur hissinin baş qaldırmasına səbəb oldu. Siyasətçilər isə bundan birləşmə yönündə istifadə edə bildilər. Bu təcrübə Napoleon müharibələrində, xüsusən də 1813-14-cü illərin Azadlıq müharibəsindəki qarşılıqlı uğurlar xatirəsini əks etdirirdi. Almaniyanın 1871-ci ildə siyasi və adminstrativ olaraq Avstriyasız yaradılması dualizm problemini ən azından müvəqqəti olaraq həll etdi.

Qısa xronologiya

 
Alman millətini təcəssüm etdirən Germania. Flipp Veytin (1834-1836) fresko əsəridir. Alman Konfederasiyasının gerbindən qalxan tutub. Aşağıdakı qalxanlar isə Müqəddəs Roma imperiyasının 7 ənənəvi elektorunun qalxanlarıdır.
  • 1797: Birinci Fransa Respublikası Birinci Koalisiya müharibəsinin sonunda Reyn çayının sol sahilini özünə birləşdirdi.
  • 1802: İkinci koalisiya müharibəsinin nəticəsində Fransanın əvvəlki müharibənin sonunda özünə ərazilər birləşdirməsi digərləri tərəfindən qəbul edildi.
  • 1804: Avstriyalı I Frans Napoleon Bonapartın 1804-cü ildə Birinci Fransa imperiyasını elan etməsinə cavab olaraq Avstriya imperiyasının yaradıldığını elan etdi.
  • 1806: Üçüncü Koalisiya müharibəsinin nəticəsində I Napoleon Reynin şərq tərəfində bəzi torpaqları ələ keçirdi və Müqəddəs Roma imperiyasını fransız satellit dövləti olan Reyn Konfederasiyası ilə əvəz etdi.
  • 1807: Prussiya Dördüncü Koalisiya müharibəsinin sonunda torpaqlarınnı təxminən yarısını itirdi.
  • 1815: Napoleonun məğlub olmasından sonra keçirilən Vyana konqresinin qərarına əsasən alman dövlətləri Avstriya imperiyasının liderliyini etdiyi Alman Konfederasiyasına daxil edildi.
  • 1819: Karlsbad qərarnaməsi ilə Alman dövləti yaratmaq üçün həyata keçirilən bütün növ pangermanist fəaliyyət qadağan edildi. Lakin Prussiya digər konfederasiya dövlətləri ilə birlikdə gömrük ittifaqı yaratdı.
  • 1834: Prussiya rəhbərliyindəki Alman Gömrük İttifaqının (alm. Zollverein‎) öz əhatə dairəsini daha da genişləndirdi və demək olar ki, Avstriya imperiyasından başqa bütün Almaniya İttifaqı dövlətləri gömrük ittifaqına daxil oldu.
  • 1848: Almaniya İttifaqının Berlin, Drezden, Frankfurt və s. kimi şəhərlərində çıxışların baş verməsi Prussiya kralı IV Fridrix Vilhelmi ittifaq üçün konstitutsiya vəd etməsinə gətirib çıxardı. Eyni zamanda, 1848-ci ildə Frankfurt parlamenti toplandı. Parlament Almaniyanın birləşdiyini elan etməyə cəhd etsə də, bu IV Fridrix Vilhelm tərəfindən rədd edildi. Almaniyanın birləşməsi məsələsində Avstriyanın daxil olmadığı Kiçik Almaniya (alm. Kleindeutsche Lösung‎) və Avstriyanın da daxil olduğu Böyük Almaniya (alm. Großdeutsche Lösung‎) problemi ortaya çıxdı.
  • 1850: Prussiya krallığının təklifi ilə alman dövlətlərinin birləşdiyi qısaömürlü Erfurt Birliyi yaradıldı. Birliyin parlamenti Erfurt şəhərindəki Müqəddəs Avqustin kilsəsində açıldı və bu parlament 1850-ci ilin mart ayınnı 20-dən 29 aprelə qədər mövcud oldu. Bu ittifaq heç vaxt əsl hakimiyyətə sahib ola bilmədi və 1850-ci ilin 29 noyabr tarixində Avstriya ilə Prussiya arasında imzalanmış Olmütz razılaşması ilə tamamilə ortadan qaldırıldı. Bu razılaşmaya görə Prussiya Erfurt Birliyini ləğv etdi və Avstriyannı liderliyini etdiyi Almaniya ittifaqına qoşuldu.
  • 1861–62: I Vilhelm Prussiya kralı olduqdan sonra 23 sentyabr 1862-ci ildə Otto fon Bismarkı xarici işlər naziri və əsas nazir təyin etdi. Bismark Almaniyanın Prussiya rəhbərliyində birləşməsini "qan və dəmir" siyasəti üzərində qurmağın tərəfdarı kimi tanınırdı.
  • 1864: Danimarka krallığının Şlezviqi krallığa birləşdirməyə cəhd etməsi Prussiyanın etirazı ilə qarşılandı. Otto fon Bismarkın diplomatik gedişləri nəticəsində Avstriyada Danimarka ilə olan müharibəyə daxil edildi. Avstriya-Prussiya ittifaqı müharibədə qələbə qazandı. Avstriya ilə Prussiya arasında 1864-cü ildə imzalanmış Vyana razılaşmasına görə Şlezviq Prussiya idarəçiliyinə, Holşteyn isə Avstriya idarəçiliyinə keçdi.
  • 1866: Bismark Avstriyanı Prussiya idarəçiliyi altında olan Şlezviqə müdaxilə etməkdə ittiham edirdi. Bu problemlər müharibəyə səbəb oldu. Prussiya qoşunları Holşteynə daxil oldu və beləliklə, Şlezviq-Holşteyn əyaləti tamamilə Prussiyanın tabeliyinə keçdi. Buna cavab olaraq Avstriya Prussiyaya müharibə elan etdi. Avstriya-Prussiya müharibəsində Avstriya qoşunları sürətli formada məğlub oldular. 1866-cı ildə imzalanmış Praqa sülhünə görə Alman ittifaqı ləğv edildi və Prussiya Şimali Alman İttifaqını yaratdı. Yeni yaradılmış ittifaqa Fransapərəst cənub krallıqları olan Bavariya, Baden və Vürttemvurqdan başqa, bütün alman dövlətləri daxil idi.
  • 1870: Avstriya-Prussiya müharibəsi zamanı Fransa imperatoru neytral qalması qarşılığında Reynləndi istədi. Bundan sonra Bismark cənub krallıqlarını birləşdirmək üçün İspaniya varisliyi məsələsindən və Ems teleqramından istifadə etdi. Cavabında Fransa imperiyası Prussiyaya müharibə elan etdi.
  • 1871: Fransa-Prussiya müharibəsi Prussiya qoşunlarının İkinci Fransa imperiyasının paytaxtı Parisi ələ keçirməsi ilə sonlandı. 1871-ci ildə imzalanmış Frankfurt müqaviləsi ilə Bavariya, Baden və Vürttemburq Şimali Alman İttifaqına daxil edildi. Bismark kral I Vilhelmi birləşmiş Almaniyanın imperatoru (Kayzer) elan etdi. Birləşmiş Almaniyaya Avstriya daxil deyildi. Alman qoşunlarının Parisdə olduğu dövrdə III Napoleonun rəhbəri olduğu İkinci imperiya süqut etdi və Adolf Tyer Üçüncü Fransa Respublikasının yaradıldığını elan etdi.

Almandilli Mərkəzi Avropa XIX əsrin əvvəllərində

 
Müqəddəs Roma imperiyasının 1789-cu ildəki xəritəsi. Xəritənin əksər hissəə Mahsburq monarxiyası torpaqlarından (narıncı) və Prussiya krallığı torpaqlarından (mavi) ibarətdir. Həmçinin xəritədə xeyli sayda olan kiçik dövlətlər də əks etdirilmişdir. Bir çoxu isə xəritədə görünməyəəck qədər kiçikdir.

1803-cü ildən əvvəl almandilli Mərkəzi Avropada 300 siyasi qurum mövcud idi. Onların əksəriyyəti ya Müqəddəs Roma imperiyasının bir hissəsi, ya da Habsburq irsinin dominionları vəziyyətində idi. Bu siyasi qurumların sərhədləri və strukturu müxtəlif və qəliz idi. Bu qurumlardan bəziləri Hohenhol ailəsinin müxtəlif qolları tərəfindən idarə olunurdu. Bura əraziləri kiçik olan dövlətlərdən tutmuş, sərhədləri dəqiq bilinən və böyük əraziyə malik olan BavariyaPrussiya kimi krallıqlar da daxil idi. Onların idarəçilik formaları da müxtəlif idi: onlardan bəziləri güclü olan Auqsburq və ya kiçik olan Veil de Ştadt kimi azad imeriya şəhəri statusunda idi. Bu qurumların gücləri və təsir dairələri də kəskin fərqlənirdi. Bu qurumlara varlı Reyxenau abbatlığı, güclü Köln yepiskopluğu kimi, Vürttemburq kimi sülalə dövlətləri də daxil idi. Bu dövlətlərin əksəriyyəti Müqəddəs Roma imperiyasına daxil idi və onların sayı bəzən 1.000-ə qədər arta bilirdi. XV əsrdən sonra imperatoru seçmə haqqına sahib şahzadələr bəzi hallar istisna olmaqla, imperatorları yalnız Habsburqlardan seçməyə başladı. Almandilli dövlətlər arasında Müqəddəs Roma imperiyası problemləri və toqquşmaları həll edə biləcək hüquqi və adminstrativ rıçaklara sahib idi. Burada torpaq sahibləri ilə kəndlilər arasında olan problemlər, yurisdiksiya məsələləri həll edilirdi. İmperial dairələr vasitəsiylə dövlətlər qrupu regional maraq, iqtisadi və hərbi məsələləri həll edirdilər.

İkinci Koalisiya müharibəsi (1799-1802) imperial qüvvələrin və onun müttəfiqlərinin Napoleon tərəfindən məğlub edilməsi ilə nəticələndi. 1801-ci ildə imzalanmış Lunevill müqaviləsinə və 1803-cü il Mediadizasiyasına görə kilsəyə aid bölgələr dünyəviləşdirildi və əksər azad imperiya şəhərləri ləğv edildi. Onların əraziləri isə sülalə dövlətləri tərəfindən ələ keçirildi. Bu torpaq dəyişmələri Vurttenburqlə Badenin ərazilərinin genişlənməsinə səbəb oldu. 1806-cı ildə Prussiyanın ələ keçirilməsi, PrussiyaRusiyanın Jena-Auerştedt döyüşlərində məğlub edilməsindən sonra Napoleon Pressburq müqaviləsini diktə etdi. Bu müqavilə ilə Reyn Konfederasiyası yaradıldı. Yüzlərlə kiçik dövlətin və cəngavər vilayətlərinin bu konfederasiya tərəfindən mənimsənilməsi imperiyada böhrana səbəb oldu. Nəticədə imperator imperiyanın ləğv edildiyini elan etdi.

Napoleonik sistemdə alman millətçiliyinin yüksəlişi

 
Xalqlar döyüşünə həsr edilmiş abidə. Alman xalqının Napoleon üzərindəki qələbəsinin 100 illiyi münasibətilə 1913-cü ildə ucaldılmışdır.

1804-1814-cü illərdəki fransız hegomoniyası zamanı yenidən təşkil edilmiş alman dövlətlərində alman millətçiliyi inkişaf etməyə başladı. Fransa hakimiyyəti altında yaşayan zaman formalaşan ortaq təcrübə sayəsində bütün almanlar arasında vahid alman dövləti yaratmaq istəyi güclənirdi. Alman filosofu Yohann Qotlib Fixte üçün

Dövlətlərin ilk, orijinal və həqiqi sərhədləri şübhəsiz ki, onların daxili sərhədləridir. Eyni dili danışanlar, hər hansı bir insan sənətinin başlamasından çox əvvəl, təbitəin özü tərəfindən görünməyən çox sayda bağla bir-birinə bağlanmış, bir-birilərini başa düşmüş və özlərini daha konkret formada başa düşmələrini təmin etmək üçün davam etmə gücünə sahib olmuşdurlar. Onlar bir-birilərinə aiddirlər və təbiəti etibarilə ayrılmaz bir bütündürlər.

Bu dövrlərdə ümumi dil millət üçün təməl kimi görülə bilərdi, lakin XIX əsri araşdıran müasir tarixçilərə görə bir neçə yüz dövlətdən ibarət olan almandilliləri bir millət kimi formalaşdırmaq üçün ümumi dil yetərli olmaya bilərdi. Almandilli Mərkəzi Avropa Fransa hakimiyyəti altında olarkən fransız işğalçıları qovmaq və öz torpaqları üzərində öz hakimiyyətlərini qurmaq ümumi məqsədə çevrilmişdi. Napoleonun Polşaya, İberiya yarımadasınaQərbi Almaniyaya yürüşləri (1806-1807) və 1812-ci il Rusiya işğalı bir çox almanı, əsilzadəni və kəndlini yuxudan oyatdı. Napoleonun Kontinental bloka sistemi Mərkəzi Avropanın iqtisadiyyatını demək olar ki, məhv etmişdi. Rusiyanın işğalı üçün alman torpaqlarından 125.000 alman orduya cəlb edilmişdi. Bu şəxslərin əksəriyyətinin müharibədə həyatını itirməsi doğum sayının yüksək və ya aşağı olduğu bütün alman torpaqlarından Fransaya qarşı narazılığı daha da artırdı və almanlar artıq Fransadan azad Mərkəzi Avropa barədə daha ciddi düşünməyə başladılar. Lützov Könüllü Korpusu kimi tələbə silahlı dəstəsinin yaradılması buna nümunədir.

Rusiyadakı fransız məğlubiyyəti alman əsilzadələrini yenidən düşünməyə vadar etdi. 1813-cü ildə Napoleon alman torpaqlarına yenidən yürüşə çıxdı. Məqsəd isə almanları yenidən fransız orbitinə salmaq idi. VI Koalisiya müharibəsi və ya Azadlıq müharibəsinin kulminasiya nöqtəsi Xalqlar döyüşü oldu. 1813-cü ilin oktyabr ayında 500.000 döyüşçü 3 gün müddətində döyüşdü. Bu döyüş XIX əsr Avropa tarixinin ən böyük döyüşüdür. Döyüş Avstriya, Prussiya, Rusiya, Saksoniyaİsveç koalisiyasının qələbəsi və Fransanın Reynin şərqindəki hakimiyyətini itirməsi ilə nəticələndi. Reyn sahillərində Napoleon üzərindəki qələbə koalisiyanı hücumu davam etdirməyə vadar etdi. Uğurlu hərbi əməliyyatlardan sonra Napoleon Elba adasına həbs edildi. 1815-ci ildəki Napoleonun yüz günü zamanı VII koalisiyanın qoşunları Vaterlo döyüşündə fransızları məğlub etdilər. Bu koalisiyada hersoq Vellinqtonun komandanlığı ilə ingilis qoşunları və Gebhard fon Blüçerin rəhbərliyi ilə Prussiya qoşunları da iştirak edirdi. Prussiya qoşunları döyüşdə xüsusilə fərqlənmişdilər. Liqni düzündəki döyüş zamanı yaşanılan geri çəkilmə zamanı göstərdiyi müqavimətə görə prussiyalılar fransızlar üzərindəki qələbədə mühüm rol oynamışdılar. Prussiya süvariləri 18 iyun boyunca qaçan fransızları təqib etdilər. Bleçerin qoşununun Vaterlodakı və Leypsiqdəki şücaəti bütün almanlarda qürur və özünəhörmət hissinin yüksəlməsinə səbəb oldu. Bu XIX əsrdə yaşayan Prussiyapərəst millətçi tarixçilərin Borussiya mifi barədə şərhlərinin əsas təməl daşı oldu.

Mərkəzi Avropanın yenidən qurulması və Alman dualizminin yüksəlməsi

 
Alman Konfederasiyanın gerbi (alm. Deutscher Bund‎)

Napoleonun məğlub edilməsindən sonra Vyana konqresində Avropanın siyasi-diplomatik sistemi yenidən təşkil edildi. Bu sistem qüvvələr balansına əsaslanırdı. Yeni sistem Avropanı təsir dairələrinə bölürdü və bu təsir dairələri bəzən italyanlar, almanlar kimi müxtəlif millətlərin çıxışlarının yatırılmasına səbəb olurdu. Genişləndirilmiş Prussiya və digər 38 irili-xırdalı dövlət Avstriyanın təsir dairəsinə salınmışdı. Konqres Avstriyanın rəhbərlik etdiyi və möhkəm olmayan Alman ittifaqını yaratdı. İttifaqa Frankfurtda yerləşən Federal Məclis başçılıq edirdi. Habsburqların imperial mövqeələrinə görə Avstriya imperatorları parlamentin də başçısı hesab edilirdi. Lakin Avstriya Prussiyanın imperiyanın siyasi sahəsinə XVIII əsrdəki çıxışını nəzərə almırdı. Brandenburq şahzadə-seçicisinin özünü Prussiya kralı elan etdiyi vaxtdan etibarən onların torpağı müharibələr və miras yolu ilə daim genişlənmişdi. Prussiyanın gücü Möhtəşəm Fridrixin hakimiyyəti zamanı Avstriya Mirası müharibəsi və Yeddiillik müharibə zamanı daha da artmışdı. Mariya Tereza və onun Müqəddəs Roma imperatoru olan oğlu II İosif Müqəddəs Roma imperiyasında Habsburq hegomonluğunu təmin etməyə çalışsa da, Fridrix Şahzadələr Birliyini (alm. Fürstenbund ‎) yaradaraq buna mane olmuşdu. Avstriya-Prussiya dualizminin kökü keçmiş imperial siyasətə əsaslanırdı. Onların qüvvələr balansı manevralarına nümunə olaraq Bavariya Mirası və ya xalqın adlandırdığı kimi desək, "Kartof müharibəsi"ni göstərmək olar. Müqəddəs Roma imperiyası dağıldıqdan sonra belə davam edən bu rəqabət XIX əsrdəki millətçilik hərəkatlarının inkişafına təsir göstərirdi.

Yenidənqurma problemləri

 
1817-ci ilin oktyabr ayında 500 tələbə 300 il əvvəl Martin Lüterin sığındığı Vartburq qalasına yürüş etdi. Bununla da Vartburq qalası alman milli xarakterinin simvolu seçildi.

Məclis və ya parlament adlandırmasına baxmayaraq, bu qurumun üzvləri seçilmiş nümayəndələr olaraq qəbul edilməməlidir. Dövlətlərin çoxunun konstitutsiyası yox idi, Baden hersoqluğu kimi bir çox dövlətlər də seçki hüququ böyük əmlak senzi tətbiq edilməklə əhalinin çox kiçik kişi əhalisinə aid edilirdi. Bundan əlavə, qeyri-praktik həll Prussiyanın ümumi sxemdə yeni statusunu əks etdirmədi. Prussiya ordusunun 1806-cı ildə Yena-Auerştedt döyüşündə məğlub olmasına baxmayaraq, Vaterlo döyüşündə xüsusi şücayət göstərmişdi. Odur ki, Prussiya özlərinin alman siyasətində xüsusi rol oynayacağını gözləyirdi.

Alman millətçiliyi Napoleon müharibələri zamanı daha da stimullaşmışdı və ilk dövrlərdə liberalizmlə müttəfiq vəziyyətində idi. Alman millətçiliyinin genişlənməsi alman dövlətlərində siyasi, sosial və mədəni dəyişikliklərə səbəb olmuşdu. Buna görə də bu millətçiliyin kökləri Napoleon müharibələri dövründə axtarılmalıdır.

Burşenşaft tələbə etirazları və 1817-ci ilin məhşur Vartburq qalası etirazları Mərkəzi Avropadakı almandillilər arasındakı birlik hissini daha da artırdı. Bundan əlavə, 1813-cü ilin alman kompaniyası zamanı bəzən üstüörtülü, bəzənsə açıq formada verilən sözlər almanlar arasında siyasi məsələlərə qarışmaq istəyinin artmasına səbəb olmuşdu. İnsanlar siyasi məsələlərə qarışmaqla sülh təmin edildikdən sonra suverenliklərini bərpa edəcəklərinə ümid edirdilər. Millətçi tələbə təşkilatlarının təşviqatı mühafizəkar liderlər olan Klemens Metternixin milli sentimentin yüksəlişindən qorxuya düşməsinə səbəb oldu. 1819-cu ilin martında mühafizəkar dramaturq Auqust fon Kotzebuenin millətçi tələbə tərəfindən qətlə yetirilməsi və Nassaunu rəhbəri Karl fon İbellə qarşı uğursuz sui-qəsd 1819-cu ilin 20 sentyabrında Karlsbad qərarnamələrinin verilməsinə səbəb oldu. Bu qərarnamələrlə alman universitetlərində liberal və millətçi hərəkatlar qadağan olunur, monarxiyaya qarşı olan hərəkatlara qarşı qatı mübarizə başladılırdı. Qərarnamələrin bir məqsədi də milli hərəkata intelektualların rəhbərlik etməsinə mane olmaq idi.

Metternix liberal və millətçi hərəkatın yüksəlişinə son qoymaq və mətbuatın azadlığını məhdudlaşdırmaq üçün mühafizəkarların sui-qəsdlər zamanı yaranan qəzəbindən istifadə etmişdi. Nəticədə, qərarnamələr Burşenşaftın yeraltına çəkilməsinə, millətçi materiallar nəşrinin azalmasına, mətbuatda senzuranın artmasına, fərdi azadlığın məhdudlaşdırılmasına, universitetlərdə millətçi diskurslarda akademik çıxışlara qadağa gətirilməsinə səbəb oldu. Qərarnamələr dövründə yaşamış İohann Jozef fon Görres yazdığı Almaniya və inqilab əsərində ictimai rəyin qarşısını almağın həm qeyri-mümkün, həm də arzuolunmaz olduğunu bildirirdi.

İqtisadi əməkdaşlıq: Gömrük İttifaqı

 
Alman Konfederasiyasının sərhədləri. Prussiya mavi, Avstriya-Macarıstan sarı, qalanları isə bozdur.

Alman dövlətlərinin birləşməsində bir digər açar inistitut Gömrük İttifaqı olmuşdur. İttifaq ilk dəfə 1818-ci ildə Prussiyanın maliyyə naziri Hans Qraf fon Bülov tərəfindən yaradılmışdı. İttifaq tədricən, Prussiyaya və Hohensollernlərin bütün ərazilərinə yayıldı. Sonrakı 30 il müddətində isə bütün alman dövlətləri də ittifaqa qoşuldular. İttifaq alman dövlətləri arasındakı proteksionist bariyerlərin aradan qaldırılmasına, dövlətlər arasında xammal mübadiləsinin və hazır materialların alqı-satqısına şərait yaratdı. Bunlar isə öz növbəsində alman dövlətləri arasındakı nəqliyyat problemlərinin ortadan qalxmasına və gediş-gəlişin rahatlaşmasına səbəb oldu. Artıq sərhədləri aşmaq daha rahat və sərfəli oldu. Bu alman dövlətlərinin ərazisində sənaye mərkəzlərinin yaranmasına gətirib çıxardı. Prussiya ərazisindəki sənaye mərkəzləri Reynlənddə, Rur vadisində və Saar bölgəsində yerləşirdi. Dəniz sahilindən kənarda olan dövlətlər ittifaqa çox tez qoşuldular. Sahildə yerləşən bəzi dövlətlər isə dənizə girmə tarifi məsələlərinə görə ittifaqa üzv olmadılar. Daha sonra, 1836-cı ildə Avstriyadan başqa bütün Prussiyadan cənubda yerləşən dövlətlər ittifaqa qoşuldular.

Buna qarşılıq, sahil dövlətləri onsuzda beynəlxalq ticarət yollarına heç bir vergi ödəmədən daxil olma imkanlarına sahib idilər. Onlar Gömrük İttifaqına daxil olacaqları halda müxtəlif vergi verməli olacaqlarını bilirdilər. Buna görə də öz istehsalçı və istehlakçılarını əlavə vergilərlə yükləmək istəmirdilər. Şimal sahilində yerləşən Hannover özünün Vergi Birliyi (alm. Steuerverein‎) adlı ittifaqını formalaşdırdı. 1834-cü ildə Brunsvik, 1836-cı ildə isə Oldenburq bu ittifaqa qoşuldu. Hazir məhsullara və dənizaşırı xam maddələrə olan xarici tariflər Gömrük İttifaqında aşağı idi. Beləliklə, Brunsvik 1842-ci ildə, Hannover və Oldenburq 1854-cü ildə ittifaqa qoşuldu. Avstriya-Prussiya müharibəsindən sonra Şlezviq, Holşteyn və Lauenburq Prussiya tərəfindən birləşdirildi və onlar Gömrük İttifaqına əlavə edildilər. Bu zaman iki Meklenburq dövləti və şəhər dövlətlər olan HamburqBremen hələ də ittifaqa qoşulmamışdı. Bu dövlətlər xarici ticarətə güvənirdilər, buna görə də onların ittifaqa qoşulması prosesi gecikirdi. Nəhayət, 1867-ci ildə Meklenburqlar, 1888-ci ildə isə BremenHamburq ittifaqa qoşuldu.

Yollar və dəmiryolları

 
Bu şəkil 1834-cü ildə bir çox alman dövlətində tətbiq edilən vergiyə görə satirik üslubda çəkilmişdir. Bi rçox dövlət o qədər balaca idi ki, bəzən tacirlər mallarını 1 gündə 2-3 dəfə boşaldıb yenidən yükləyirdilər.

XIX əsrdə alman yolları xeyli dərəcədə bərbad vəziyyətdə idi. Yerli və xarici səyahətçilər hərbi əməliyyatlar zamanı orduların rahat hərəkət etməsi üçün nəzərdə tutulmuş və Heerstraben adlanan yolların istifadəyə yararsız olmasından şikayətlənirdilər. Alman dövlətlərinin hərbi baxımdan yenidən inkişaf etməyə başlamasından sonra yollar da inkişaf etməyə başladı. 1816-cı ildə 3.800 km olan ümumi yol uzunluğu 1852-ci ildə 16.600 km-ə çatmışdı. Yol infrastrukturunun bu sürətlə inkişafının əsas səbəblərindən biri də makadam adlanan şose yolunun kəşfi idi. 1835-ci ildə Henrix fon Qaqern yolların siyasət bədəninin damar və arteriyaları olduğunu, onun azadlığı, müstəqilliyi və rifahı dəstəklədiyini yazırdı. İnsan səyahət edir, digər insanlarla qatarlarda, restoranlarda, otellərdə, Baden-Baden kimi spa mərkəzlərində bir araya gəlirdilər. Su nəqliyyatı da xeyli dərəcədə inkişaf etmişdi. Napoleonun əmri ilə Reyn üzərindəki blokadalar aradan qaldırılmışdı. 1820-ci illərdən etibarən gəmilərdə buxar mühərriklərinin istifadəsinə başlanılmışdı. Bundan əvvəl isə əziyyətli insan və ya heyvan gücündən istifadə olunurdu. 1846-cı ildə alman çaylarında və Boden gölündə 180 buxar mühərrikli gəmi üzürdü. Danub, Vezer və Elba çayları arasındakı əlaqə kanalları da genişləndirilmişdi.

Bütün bu məsələlər nə qədər vacib olsa da, dəmiryollarının əhəmiyyəti ilə müqayisə belə oluna bilməz. Alman iqtisadçısı Fredrix List birinin digəri ilə əlaqəsinin vacibliyini vurğulamaq üçün dəmiryolları ilə Gömrük İttifaqını "Siam əkizləri" adlandırmışdı. O, tək deyildi. Şair Auqust Henrix Hoffmann fon Fallersleben siyasət və ya diplomatiyadan daha çox Alman birliyinə xidmət edən şeylərdən bəhs edən poema yazmış və orada Gömrük İttifaqının müsbət cəhətlərini vurğulamışdı. İkinci imperiyanın tarixçiləri dəmiryollarına ölkənin birləşməsindəki roluna görə xüsusi yanaşırdılar. Millətçi novella yazıçısı Vilhelm Raab yazırdı:

  Alman imperiyası ilk dəmiryolunun inşası ilə qurulmuşdur.  

Lakin heç də hamı dəmiryollarını xoş qarşılamırdı. Prussiya kralı III Fridrix Uilyam Berlindən Potsdama bir neçə saat tez səyahət etməkdə heç bir avantaj görmürdü. Metternix isə ümumiyyətlə qatara minməyi rədd etmişdi. Bəziləri isə dəmiryollarının torpaq örtüyünü təhdid edən "şeytan" olmasından narahat idilər. Nikolaus Lenau 1838-ci ildə yazdığı "Yaza" (alm. Frühling‎) əsərində qatarların alman meşələrinin əbədi və rahatladıcı sükünətini pozmasından şikayətlənirdi.

Almaniyanın torpaqlarında ilk sərnişin və ya yük dəmir yolu xətti olan Bavariya Lüdviq Dəmiryolu, 1835-ci ildə Nürnberq və Fürthi birləşdirirdi. Xəttin cəmi 6 km olmasına və gediş-gəlişin yalnız gündüz vaxtı olmasına baxmayaraq, onun ucuzluğu və rahatlığı sübut edildi. Növbəti 3 il ərzində daha 141 km dəmiryolu xətti çəkildi. Bu rəqəm 1840-cı ilə qədər 462 km-ə, 1860-cı ilə qədər isə 11.157 km-a çatdı. Coğrafi mərkəzlərin (məsələn paytaxtlar kimi) olmadığına görə dəmiryolu xətləri tor formasında qəsəbələrlə şəhərlər arasında, regionlarla iri regionlar arasında və s. çəkilirdi. Dəmiryolları xəttinin genişlənməsi daşınan malların xərcinin də azalmasına səbəb olurdu. Daşınan hər ton malın xərci 1840-cı ildə 18 pfenninqs idisə, 1870-ci ildə bu rəqəm 5 pfinninqsə bərabər idi. Dəmiryolları tez bir zamanda effekt verdi. Məsələn, artıq xam maddələr Rur vadisindən aşağı və ya yuxarı boşaldılıb yenidən yüklənmədən danışa bilərdi. Dəmiryolları xətləri əmtəələrə tələbat yaratmaqla və ticarəti asanlaşdırmaqla iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdırdı. 1850-ci ildə ölkədaxili yükdaşıma sahəsində dəniz və ya hər hansısa su yolu ilə dəmiryoluna nisbətdə 3 dəfə çox yük daşınırdı. 1870-ci ildə isə vəziyyət tamamilə dəyişmişdi. Artıq dəmiryolları su yükdaşıma vasitələrinə nisbətən 4 dəfə çox yük daşıyırdı. Dəmiryolu səyahəti şəhərlərindən görünüşündə, insanların səyahət tərzində dəyişiliklərə səbəb oldu. Onun təsirləri ən çox doğum olan yerdən ən az doğum olan yerlərdə belə sosioloji anlamda hiss olundu. Almaniyanın ucqar bölgələrinə 1890-cı ilə qədər dəmiryollarının çəkilməməsinə baxmayaraq, əhalinin çox olduğu, manufaktura və istehsalat mərkəzləri olan hər bir yer 1865-ci ilə qədər dəmieyolu ilə təmin edilmişdi.

Coğrafiya, vətənpərvərlik və dil

 
Alman linqivistik ərazisi (yaşıl və siyasi xəritəsi (1841).

Səyahət etmənin asanlaşması almanlara birləşmə üçün dildən başqa da əsaslar tapmasına şərait yaratdı. Qrimm adlı lüğət yaradan Qrimm qardaşları bütün alman dövlətlərini gəzərək alman xalqının hekayələrini və nağıllarını toplayırdılar. Karl Baedeker yazdığı kitabda Mərkəzi Avropadakı şəhərlər, qalınacaq yerlər, gəzməli yerlər, qalaların və məhşur döyüşlərin qısa tarixi, yollar, cığırlar haqqında məlumat vermişdi.

Alman himninin müəllifi August Henrix Hoffman fon Fallerslebenin sözləri almanları təkcə dil baxımından yox, həmçinin coğrafi baxımdan da birləşməyə səsləyirdi. Rəsmi olaraq "Almanların mahnısı" (alm. Das Lied der Deutschen‎) adlandırılan himndə alman dövlətlərini alman millətinin xarakteristikası əsasında birləşməyə çağırılırdı.

Maks Şnekenburgerin müəllifi olduğu "Reynə baxış" (alm. Die Wacht am Rhein‎) kimi şerlərdə almanlıq dillə limitlənmirdi və coğrafi bölgəyə fokuslanmağı təbliğ edirdi. Şnekenburger "Reynə baxış" şeri barədə yazırdı ki, bu şer Reynin Fransanın təbii şərq sərhədləri olması barədə iddialarına vətənpərvər cavabıdır. Bu dövrdə yazılmış digər əsərlərdə də bütün almanlar Reyni qorumağa çağırılırdı. Aleksandr fon Humboldt insanın coğrafiya ilə əlaqəli formalaşdığını iddia edirdi. Bu fikirlə eyni vaxtda köhnə qalaları və tarixi yerləri qorumaq üçün hərəkətlər meydana gəldi. Bunlar xüsusilə Fransa və İspaniya ilə bu qədər qarşıdurmanın olduğu Reynlənda yönəlmişdi.

Vormarz və XIX əsr liberalizmi

AvstriyaPrussiyanın polis-dövlət olduğu və 1848-ci il inqilabından əvvəlki senzuranın geniş yayıldığı dövr daha çox Vormarz adlanır. Almanca olan bu sözün mənası "Martdan əvvəl" deməkdir. Burada 1848-ci ilin martı nəzərdə tutulur. Bu dövrdə Avropa liberalizmi geniş vüsət aldı; gündəliyə iqtisadi, sosial və siyasi məsələlər daxil edildi. Vormärzdakı əksər Avropa liberalları millətçi prinsiplər altında birləşməyə çalışır və kapitalizmə keçidi təşviq edirdilər. Gündəlikdəki digər məsələlər arasında kişilərə aid seçki hüquqlarının genişləndirilməsi də var idi. Onların radikallığı kişi seçki hüququ üzərində cəmləşmişdi. Seçki hüququnun nə qədər genişlənməsi tələb olunurdusa, həmin şəxs və ya qrup bir o qədər radikal hesab edilirdi.

Hambax Festivalı: liberal millətçilik və mühafizəkar reaksiya

 
Millətçi iştirakçılar Hambax qalasına doğru yürüş edir (1832). İştirakçılar arasında tələbələr, sənət sahibləri və onların həyat yoldaşları da var idi. onlar sonradan müasir Almaniyanın bayrağı olacaq gizli təşkilat Burşenşaftın bayraqlarını da özləri ilə aparırdılar.

Konservatilər tərəfindən olan reaksiyaya baxmayaraq, birləşmə idealları almandilli torpaqlarda xalqın suverenliyi ideyaları ilə birləşirdi. 1832-ci ildə keçirilən Hambax festivalına 30.000 insan qatılmışdı. İlk əvvəllər qəsəbə yarmarkası kimi təşkil edilən festivalda sonralar iştirakçılar qardaşlığı, azadlığı və milli birliyi qeyd etməyə toplaşdılar. İnsanlar qəsəbənin aşağı hissəsinə toplaşır və Hambax təpəliyində yerləşən qədim Hambax qalasına ziyarətə gedirdilər. Bu festival Bavariyanın Palatineyt bölgəsində təşkil edilirdi. Yürüş zamanı bayraqlar daşınır, təbillər açlışır və mahnılar oxunulurdu. İştirakçılar qalaya çatdıqdan sonra orada millətçi oratorlar tərəfindən mühazirələr oxunurdu. Mühazirəçilər içərisində müxtəlif şəxslər olurdu. Mühazirələrin yekun konteksti 1830-cu illərdəki alman millətçiliyi ilə İyul inqilabı dövründəki fransız millətçiliyi arasında funtamental fərqliliklərin olmasını vurğulamaqdan ibarət idi. Alman millətçiliyinin əsas fokuslandığı məsələ kimi isə sadə əhalinin savadlandırılması göstərilirdi. İnanılırdı ki, əgər əhaliyə ona nəyin lazım olması izah edilərsə, o, bunu özü əldə edəcəkdir. Hambax ritorikası alman millətçiliyinin sülhsevər təbiətinə xüsusi vurğu vururdu və onun məqsədinin fransız millətçiliyinin etdiyi kimi barikadalar qurmaq yox, qruplar arasında emosiyalara söykənən münasibətlər qurmaq olduğu bildirilirdi.

1819-cu ildə etdiyi kimi, Metternix Kotzebuenin qətlə yetirilməsindən sonra populyar Hambax nümayişlərindən mühavizəkarları sosial siyasətə salmaq üçün istifadə etdi. 1832-ci ilin 28 iyununda qəbul edilmiş "6 maddə"də monarxiya idarə üsulu bir daha təsbit edildi. 5 iyulda Frankfurt Məclisi daha 10 maddə də qəbul etdi. Bu maddələrlə mətbuat üzərindəki senzura, siyasi təşkilatların fəaliyyəti və ictimai fəaliyyət daha da limitləndirildi. Bundan əlavə, məclisə üzv dövlətlər sabit olmayan dövlətlərə hərbi yardım göndərmək barədə razılığa gəlmişdilər. Şahzadə Vred Bavariya ordusunun yarısını Palatneytdəki "çıxışları" yatırmaq üçün göndərmişdi. Xeyli sayda Hambax natiqləri həbs edilmiş, məhkəməyə çıxarılmış və həbs edilmişdi. Burşenşaft nümayəndəsi və hüquq tələbəsi olan Karl Henrix Brüggemən (1810-1887) həbs edilmiş və Prussiyaya göndərilmişdi. Buradakı məhkəmə zamanı ona ölüm hökmü oxunsa da, sonradan əhv edilmişdi.

Liberalizm və iqtisadi problemlərə cavab

 
Azadlıqları xeyli məhdudlaşdıran karlsbad qərarlarını tənqid edən şəkil.

Alman dövlətlərində bəzi faktorlar millətçiliyin yüksəlişinə mane olurdu. Alman İttifaqının üzvləri arasında, xüsusilə PrussiyaAvstriya arasındakı kommersiya və ticarət sahəsindəki sosio-iqtisadi rəqabət, aristokratik və torpaq sahibləri maraqları kimi insan tərəfindən yaradılmış faktorlar milltəçiliyin daha sürətlə inkişafına mane olurdu. Təbii faktorlar arasında isə 1830-cu illərdə baş verən və 1840-cı illərdə də təkrarlanan quraqlıq daxil idi. 1840-cı illərdəki quraqlıq ərzaq qıtlığına da səbəb olmuşdu. Vəziyyəti qəlizləşdirən bir digər səbəb isə sənayeləşmə və manufakturalaşma idi. İnsanlar iş axtarmaq və ya işləmək üçün öz kəndlərini boşaldır və şəhərlərə üz tuturdular. Orada həftə boyunca işlədikdən sonra həftəsonu üçün yenidən kəndlərinə geri dönürdülər. İnsanların bir yerdə davamlı qalmaması millətçiliyin inkişafına problem yaradırdı.

Adi insanların iqtisadi, sosial və mədəni keçidi, iqtisadi keçid prosesi zamanı meydana çıxmış iqtisadi problemlər və meteoroloji fəlakətlərin hamısı Mərkəzi Avropadakı problemlərin yaranmasına və ya böyüməsinə səbəb olurdu. 1840-cı illərdə bir çox hökumətin kartof xəstəliyinə və bir neçə mövsüm davam edən pis hava şəraiti nəticəsində meydana çıxan ərzaq böhranı ilə başa çıxa bilməməsi əksər insanları güclü və ya varlı insanların onların problemləri barədə fikirləşmədiklərini düşünmələrinə səbəb olmuşdu. Hakim dairələr artan narazılıqdan, böyüyən narahatlıqlardan, işçi sinfi arasındakı siyasi və sosial etirazlardan və ziyalıların narazılıqlarından narahatlıq hiss edirdi. Artan senzura, həbslər, sürgünlər və cəzalar yeni etirazlara səbəb olurdu. Görünən o idi ki, həm Avstriya, həm də Prussiya birləşmış Almaniyanı özləri qurmaq istəyirdilər və rəqibinin bu məqsədə çata bilməməsi üçün əllərindən gələn hər şeyi edəcəklər.

Birləşmə üçün ilk cəhdlər

Ən önəmlisi, həm 1817-ci il Vartburq rallisində, 1832-ci il həm də Hambax festivalında bəlli oldu ki, millətçilərin birləşmə üçün vahid və aydın proqramı yoxdur. Hambaxda mühazirə deyənlərin hər biri bir-birindən ayrı mövzulara toxundular. Onların birləşə bildikləri yeganə mövzu Almaniyanın birləşməli olduğu məsələsi idi. Bunun necə baş verəcəyi ilə bağlı vahid proqram isə yox idi. Qeyd olunurdu ki, əgər xalq savadlandırılarsa, o özü birləşəcəkdir. Bu isə özü-özlüyündə qeyri-müəyyəndir. Böyük mühazirələr, coşqulu tələbələr və təbiətdə təşkil edilmiş gəzintilər siyasi, bürokratik və adminstrativ aparata çevrilə bilmədi. Bir çox nitqlərdə konstitutsiyanın vacibliyi barədə danışılsa da, müzakirələrdən heç bir sənəd hasil olmadı. 1848-ci ildə millətçilər bu problemi həll etməyə çalışdılar.

1848-ci ilin alman inqilabları və Frankfurt parlamenti

 
Milli parlamenti seçmək üçün Frankfurt şəhərindəki Müqəddəs Paul kilsəsinə doğru hərəkət edən nümayəndələr.

1848-1849-cu illər inqilabları zamanı alman inqilabçıları bütün Almaniyanın bir konstitusiyada birləşməsini tələb edirdilər. İnqilabçılar xüsusən Reynlənddə müxtəlif hökumət orqanlarına təzyiq edərək konstitutsiya hazırlama hüququna malik məclisin çağırılmasını tələb edirdilər. Sol inqilabçılar hazırlanması arzulanan konstitutsiyanın bütün kişilərə seçki hüququ verəcəyinə, daimi milli parlament formalaşdıracağına və Almaniyanı ehtimal ki, Prussiyanın rəhbərliyində birləşdirəcəyinə ümid edirdilər. Bu məntiqli görünürdü. Çünki Prussiya alman dövlətlərindən ən güclüsü və coğrafi baxımdan ən böyüyü idi. Ümumi olaraq, mərkəz-sağ inqilabçılar isə öz dövlətlərində seçki hüququnun bir qədər genişləndirilməsini və "yumşaq" birləşməyə ümid edirdilər. Onların təzyiqləri müxtəlif mərhələləli və üsullu seçkilərə səbəb oldu. Məsələn, Prussiyada 3 mərhələli seçki tətbiq edildi. Bu seçki zamanı varlıların və iri torpaq sahiblərinin mövqelərini nəzərə alan seçki tətbiq edildi.

27 mart 1849-cu ildə Frankfurt parlamenti Müqəddəs Paul Kilsəsi konstitutsiyasını (alm. Paulskirchenverfassung‎) qəbul etdi və növbəti ay Prussiya kralı IV Fridrix Vilhelmə kayzer (imperator) titulunu təklif etdi. İctimaiyyət qarşısında o, tacı qəbul etməkdən imtina etdi. O, bildirdi ki, tacı digər dövlətlərin razılığı olmadan qəbul edə bilməz. Əslində isə, IV Fridrix Vilhelm digər alman şahzadələrinin buna qarşı olacağından, Avstriya və ya Rusiyanın hərbi müdaxiləsi ilə üzləşə biləcəyindən qorxurdu. Kralın imtina etməsinin bir digər səbəblərindən biri də onun tacı xalq tərəfindən seçilmiş parlamentdən qəbul etmək istəməməsi idi - O, "torpaq"dan hazırlanmış tacı qəbul edə bilməzdi. Parlament konstitutsiya layihəsini hazırladı və "Kiçik Almaniya" (alm. Kleindeutsch‎) layihəsində razılığa gəldi. Liberallar birləşmə məsələsində ümid etdikləri istəklərinə çata bilməsələr də, alman şahzadələri ilə birgə çalışaraq bir çox konstitutsiya məsələlərində nisbi uğur qazana bildilər. Onlar həmçinin, əsilzadələrin islahatlarında da iştirak etdilər.

1848 və Frankfurt Parlamentinin retrospektiv analizi

Alman tarixi üzrə mütəxəsislər uzun müddət Frankfurt parlamentinin uğursuzluqlarının və uğurlarının alman millətinin formalaşmasına nə kimi təsir göstərdiyini müzakirə etmişdirlər. Birinci Dünya müharibəsindən sonra meydana çıxan və II Dünya müharibəsi ərəfəsində xeyli böyüyən bir cərəyana görə alman liberalların Frankfurt parlamentindəki uğursuzluğu burjuaziyanı mühafizəkarlarla uzlaşma tapmağa məcbur etdi. Nəticədə, Almaniyanın XX əsr tarixinin kökləri formalaşdı. Buna "xüsusi yol" (alm. Sonderweg‎) adı verilmişdir. 1848-ci ildə Almaniyanın birləşdirilməsinin baş tutmaması millət-dövlətin formalaşmasını gecikdirdi. Bu yalnız 1871-ci ildə baş tutdu. Nəticədə pozitiv milli dəyələrin inkişaf etdirilməsi də bir qədər yubandı. Hitler tez-tez alman ictimaiyyətini böyük millətə görə qurban verməyə çağırırdı, lakin onun rejimi alman millətçiliyi yaratmadı, yalnızca alman millətinin o günə qədər hələ də keçərli olan özünə xas kültürəl dəyərindən faydalandı. Bundan əlavə, bu arqument 1848-ci il "uğursuzluğu"nun alman milləti içərisindəki orta sinifdə gizli aristokratik istəklərinin yenidən baş qaldırmasına səbəb oldu. Nəticədə, bu qrup heç vaxt şüurlu modernləşmə proqramı yaratmadı.

Digər alimlər bu ideyanı rədd edirlər. Onlar iddia edirlər ki, Almaniya digər millətlərlə müqayisədə heç vaxt "fərqləndirici yola" sahib olmayıblar. Tarixşünaslıqda bu ekseptionalizm adlanır. Lakin bəzi tarixçilər iddia edir ki, 1848-ci ildə liberal siyasətçilər müəyyən nailiyyətlər qazana bilmişdilər. Onların ideyalarının çoxu sonradan Bismarkın sosial proqramına da daxil edilmişdi. Bunlara misal olaraq sosial siğortanı, təhsil proqramlarını və seçki hüququnun genişləndirilməsini göstərmək olar. Əlavə olaraq, "xüsusi yol" qavramının altında digər dövlətlərinin yolunun qəbul edilmiş standard olması fikri yatır. Bu yeni arqument britaniyalı mərkəzli inkişafın standardlarını pozur. Britaniyadakı və digər "normal" ölkələrdəki milli inkişafın öyrənilməsi göstərir ki, bu nümunədə millət-dövlətin inkişafı bərabər formada olmamışdır. O erkən dövrlərdə inkişaf etməmişdi, XIX əsrin ortalarından qalma bir fenomendir. Bu baxış 1990-cı illərdən etibarən geniş formada qəbul edildi, lakin bəzi tarixçilər hələ də Sonderveq analizini Nasional Sosializm dövrünü başa düşmək üçün mühüm hesab edirlər.

Təsir sahələri problemi: Erfurt Birliyi və Olmütz punktasiyası

 
Şəkildə Germaniya təsvir edilmişdir. Əlindəki qılınc "Tanrı sözü"nün və insanların məğlubedilməz ruhunun rəmzidir. Frankfurt parlamentinin açılışı ərəfəsində hazırlanmışdır.

Frankfurt parlamentinin dağılmasından sonra IV Fridrix Vilhelm general Jozef Mariya fon Radovitzin təsiri altında Erfurt Birliyinin yaradılmasını dəstəklədi. Bu birlik alman dövlətləri üzərindəki Avstriya üstünlüyünü ləğv etmək üçün yaradılmışdı. Birlik alman şahzadələrinin razılığı əsasında qurulmuşdu. Prussiya bununla alman dövlətləri üzərindəki Avstriya nəzarətini qaldırmağa ümid edirdi. AvstriyaRusiyada tərəfindən təşkil edilmiş təzyiqdən sonra Prussiya Erfurt Birliyi fikrindən əl çəkməyə məcbur qaldı. Rusiya 1815-ci il təsir dairələrinin bölünməsi müqaviləsinin qarantı kimi hadisələrə qarışmışdı. Nəticədə, 1850-ci ilin noyabrında Moraviyada kiçik bir qəsəbə olan Olmützdə baş tutan görüşdə IV Fridrix Vilhelm və general Radovitz Erfurt Birliyi fikrindən əl çəkdiklərini bildirdilər. Bu hadisə tarixdə Olmütz punktasiyası olaraq bilinir. Prussiyalılar isə bu hadisəyə "Olmütz alçaltması" deyirdilər.

Kiçik hadisələr kimi görünsə də, Erfurt Birliyi təklifi və Olmütz punktasiyası alman dövlətlərində təsir problemlərini əsas diqqət mərkəzinə gətirdi. Artıq birləşmə məsələsi sual edilmirdi, əsas sual birləşmənin nə vaxt baş verəcəyi və hansı qüvvələr tərəfindən ediləcəyi idi. Keçmiş Frankfurt parlamenti üzvlərindən olan İohann Qustav Droysen problemi belə şərh etmişdi:

Bütün alman məsələsinin PrussiyaAvstriya arasında sadə bir alternativ olduğunu gizlədə bilmərik. Bu dövlətlərdə alman həyatının müsbət və mənfi qütbləri vardır. Əvvəlkində bütün maraqlar milli və islahatçıdır. Sonrakında isə, sülaləçi və dağıdıcıdır. Alman məsələsi konstitutsional məsələ deyil və Avstriya bunu bacara bilməyərkən, indi Prussiya monarxiyası bütünlüklə almandır.

Bu şərtlər altında birləşmə təməl diplomatik problemlər yaradırdı. Almaniyanın və ya İtaliyanın birləşməsi ehtimalı 1815-ci ildə Vyana konqresi ilə Avropada formalaşdırılmış təsir dairələri sisteminin alt-üst olunması demək idi. Bu sistem 3 şəxs - Metternix, Kastlereağ, Çar Aleksandr ( xarici işlər naziri Karl Nesselrode ilə birlikdə) - tərəfindən formalaşdırılmış və Avropanı nüfuz dairələrinə bölmüşdü. Həmçinin, Böyü Britaniya, Fransa, Rusiya və Avstriya bu sisteminin qarantı olmuşdular. Fransanın təsir dairələrinə İberiya yarımadası və İtaliyanın bir hissəsi, Rusiyaya Mərkəzi Avropannı şərq hissəsi və Balkanlarda balanslaşdırıcı funksiya, Avstriyaya Mərkəzi Avropanın keçmiş Müqəddəs Roma imperiyasına daxil olan ərazilərinin əksər hissəsi daxil idi. Dünyanın yerdə qalan hissəsi, xüsusilə dənizlər İngiltərənin nüfuz dairəsi altında idi.

Bu nüfuz dairələri bölgüsü sistemi alman və italyan dövlətlərinin dağınıqları üzərində qurulmuşdu və bu sistemdə heç bir birləşmə nəzərdə tutulmamışdı. Alman millətinin bir bayraq altında birləşməsi ortaya çox mühüm və tərifi olmayan suallar çıxardı. Alman millətinə kimlər aid ola bilərdi və alman millətinin sərhədləri hara qədər genişləyə bilərdi ? Həmçinin ortada kim ən yaxşı formada alma nmillətinə rəhbərlik edə və onu müdafiə edə bilər kimi suallar da var idi. Müxtəlif qruplar müxtəlif həll yolları təklif edirdilər. Kiçik Almaniya planına görə alman dövlətləri Prussiya Hohenzollernlərinin hakimiyyəti altında birləşməli idi. Böyük Almaniya planına görə isə Almaniya Avstriya Habsburqlarının hakimiyyəti altında birləşməli idi. Alman dualizmi deyilən bu mübahisə mövzusu 1701-ci ildə Prussiya krallığının yaranmasından bəri aktiv idi. Bu dövrdə aktivləşən bu məsələ növbəti 20 il boyunca əsas məsələlərdən biri oldu.

Vahid Almaniyanın xarici gözləntiləri

Digər millətçilərdə Almaniyanın birləşməsinə böyük ümid bəsləyirdilər. 1850-ci ildən sonra milli hərəkatın geri çəkildiyi düşünülürdü. İnqilabçılar milli birləşməni inkişafla əlaqələndirirdilər. Cüzeppe Haribaldi alman inqilabçı Karl Blində 1865-ci ilin 10 aprel tarixində yazırdı:

İnsanlığın inkişafı dayanmış kimi görünür. Hər halda, siz bunun niyə belə olduğunu üstün zəkanızla biləcəksiniz. Səbəb odur ki, dünya əsl liderlik xislətinə sahib millətin yoxluğundan əziyyət çəkir. Əlbəttə, bu liderliyin digər millətlərə hökm etməsi yox, onları məsuliyyətə, eqoizm tərəfindən diktə edilən bütün maneələrin yıxılacağı millətlərin qardaşlığına doğru yönləndirməsi lazımdır. Bizə bu yöndə rəhbərlik edəcək millətə ehtiyyacımız vardır. Ona acı çəkənlər, daha yaxşı yaşamaq istəyənlər və xarici millətin zülmünə dməruz qalanlar qoşulacaqdır.

Haribaldi almanlara "orta əsrlər cəngavərlərinin ənənəvi düşüncəsində olan, özünü səhv şeyləri düzəltməyə həsr edən, zəifi dəstəkləyən, anlıq zövqü qurban verən" və s. kimi müsbət xüsusiyyətləri daşıyan millət kimi yanaşırdı.

Almaniyanın birləşməsi Cüzeppe Mazzini və digər avropalı mütəfəkkirlər üçün Avropa Federasiyasının formalaşdırılmasına gedən yolda ilk addım ola bilərdi. Onlar bu barədə 30 il idi ki, yazılar yazırdılar:

1834-cü ilin yazında Berndə olarkən Mazzini və İtaliya, PolşaAlmaniyadan olan onlarla qaçqın Gənc Avropa kimi heybətli adla assosiasiya qurdular. Onun təməl və eyni zamanda nəhəng ideyası o idi ki, 1789-cu il Fransız inqilabı individual azadlıq konsepsiyasını genişlətdi, milli azadlığın qazanılması üçün isə bir digər inqilaba ehtiyyac vardır. Bunun vizyonu daha uzaqlara gedir. Çünki o (Mazzini), uzaq gələcəkdə gevşək federal Avropanın yaradılacağına, onun ümumi maraqlar məsələsini həll etmək üçün bəzi məclislərə sahib olacağına ümid edir. nun niyyəti, 1815-ci ildə Vyana Konqresi tərəfindən razılaşdırılmış, bir neçə böyük dövlətin zalım hegemonluğunu yenidən qurmuş və kiçik xalqların yaranmasına mane olan Avropa nizamını ləğv etməkdən başqa bir şey deyildi...Mazzini bir liqa və ya müstəqil millətlər cəmiyyəti vizyonunun öz həyatı boyunca reallaşacağına çox da etimad göstərmədən ümid edirdi. Praktikada Gənc Avropa qısaömürlü bir qurumdan daha irəli gedə bilmək üçün pul və xalq dəstəyindən yoxsun idi. Bununla birlikdə o, ayrı-ayrı millətlərin yaranmasının əvəzedilməz bir hazırlıq olacağı vahid qitə idealına həmişə sadiq qaldı.

Prussiyanın artan gücü: Realpolitik

 
Bismarkın (solda)siyasi və diplomatik liderliyinin, Albrext fon Runun (mərkəzdə) ordunun yenidən təşkil edilməsi və təlim texnikasının qurulması bacarığının, Helmut fon Moltke (sağda) ordunun əməliyyat qabiliyyətini və strateji prinsiplərini yüksəltməsinin birləşməsi Prussiyanı 1860-cı illərdən sonra Avropanın ən güclü dövlətlərindən biri etdi.

Kral IV Fridrix Vilhelm 1857-ci ildə infarkt keçirdi və artıq dövləti idarə edə bilmədi. 1858-ci ildən hakimiyyəti onun adından qardaşı Vilhelm idarə etməyə başladı. 1857-ci ildə Helmut fon Moltke Prussiya ordusunun baş qərərgah rəisi oldu. 1858-cu ildə isə Albrext fon Run Prussiyanın müharibə naziri oldu. Ordu rəhbərliyindəki bu dəyişikliklər mühüm nəticələrə səbəb oldu. Fon Run və Vilhelm (hərbi gücün artırılmasında xeyli maraqlı idi) Prussiya ordusunu yenidən təşkil etdilər. Moltke isə Prussiya ordusunun əməliyyat hazırlığını və strateji müdafiə vəziyyətini yenidən dizayn etdi. Prussiyanın ordu islahatı, xüsusilə yeni yaradılmış ordunun məvaciblərinin ödənilməsi məsələsi 1860-cı ildə Vilhelmlə (müharibə naziri ilə birlikdə) parlament arasında konstitutsiya böhranına səbəb oldu. Vilhelm və onnu komandası hərbi büdcə üzərindəki nəzarəti öz əllərinə keçirməyə çalışırdılar. Vilhelm 1861-ci ildə I Vilhelm adı ilə taxta çıxdı və Otto fon Bismarkı 1862-ci ildə Prussiyanın nazir-prezidenti təyin etdi. Bismark böhranı müharibə nazirinin xeyrinə həll etdi.

1854-1855-ci illər Krım müharibəsi və 1859-cu il İtaliya müharibəsi Böyük Britaniya, Fransa, AvstriyaRusiya arasında münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb oldu. Bütün bunların fonunda, Moltkenin strateji yenidənqurması, Runun və Vilhelmin ordudakı yenidənqurması və Bismarkın diplomatiyası Avropada qüvvələr balansının yenidən qurulmasında mühüm rol oynamağa başladı. Onlar gündəliklərini uyğunlaşdıraraq, Realpolitik olaraq bilinən və özündə Prussiya ordusunun hücum etmə variantı tərəfindən dəstəklənən xarici diplomatik qələbələr və praqmatizmlə çuğlaşmış mühafizəkarlıq formalaşdırdılar..

Realpolitikin əsaslarını ən yaxşı formada Bismark ifadə etmişdi. O, nazir-prezident olduqdan az sonra - 1862-ci ilin 30 sentyabr tarixində Prussiya Deputatlar Bölməsinin Büdcə Komissiyasının iclasındaözünün məhşur "Qan və dəmir" adlanan çıxışında demişdi:

Artıq problemlər 1848-1849-cu illərdə bizim üçün böyük səhv olduğunu bildiyimiz danışıqlar və müzakirələr zəminində yox, "qan və dəmir"lə həll olunacaq.

Bismarkın "qan və dəmir" sözləri tez-tez almanların qana və gücə olan hərisliyinin sübutu kimi başa düşülür. İlk öncə, "Artıq problemlər 1848-1849-cu illərdə bizim üçün böyük səhv olduğunu bildiyimiz danışıqlar və müzakirələr zəminində həll olunmayacaq" ifadəsi çox vaxt siyasi prosesin təkzib edilməsi kimi izah olunur. Lakin Bismark bunu rədd etmişdi.

İkincisi, onun "qana və dəmirə" vurğu edən nitqi Prussiya ordusunun sadəcə rəqibsiz hərbi qüdrətini ifadə etmir, əksinə iki vacib cəhəti bildirir: müxtəlif Alman dövlətləri dəmir və digər əlaqəli müharibə materialları istehsal etmək qabiliyyətini yüksəltməli və bu müharibə materiallarından lazım gəldikdə istifadə etməyə hazır olmalıdır.

Vahid dövlətin qurulması

Siyasi coğrafiyada Almaniyadan danışmağa ehtiyac yoxdur. Ərazisində almanların yaşadığı krallıqlar və böyük hersoqluqlar, qraflıqlar və knyazlıqlar, hər biri ayrı-ayrılıqda bütün dövlət maşınları müstəqil bir suveren tərəfindən idarə olunur. Buna baxmayaraq, milli bir hissə və almanların tək bir böyük millətdə birləşməsinə, ortaq bir rəhbər tərəfindən milli birlik olaraq idarə edilməsinə yönəlmiş təbii bir axım var.

1862-ci ildəki Bismarkın çıxışından sonra alman millət-dövləti ideyası 1848-1849-cu illərdəki pan-germanizmin sülhpərvər ruhundan Bismarkın mühafizəkar realpolitikinə doğru dəyişməyə başladı. Bismarkın alman dövlətini Prussiya Hohensollernlərninə birləşdirmə ideyası bəzi tarixçilər tərəfindən onun Almaniyanın birləşməsinə göstərdiyi ən böyük qatqı kimi qiymətləndirilir. Müxtəlif Alman dövlətlərini bir-birinə bağlayan müqavilələrin şərtləri Bismarkın birtərəfli hərəkət etməsini qadağan etsə də, Bismarkın içindəki siyasətçi və diplomat bunun qeyri-mümkünlüyünü başa düşdü. Alman dövlətlərinin hamısını öz arxasında birləşdirə bilmək üçün Bismarkın xaricdən bir dövlətin onlarla müharibə etməsinə ehtiyactı var idi, bununla da o casus bellini təmin edə biləcəkdi. Belə bir şans 1870-ci ilin Fransa-Prussiya müharibəsi zamanı yarandı. Tarixçilər müharibəyə qədər gedən hadisələrdə Bismarkın rolunu uzun müddətdir müzakirə edirlər. 19-cu əsrin sonu - 20-ci əsrin əvvəllərində Prussiya tərəfdarları tərəfindən geniş yayılan ənənəvi görüş, Bismarkın niyyətinin həmişə Almanların birləşməsi olduğunu bildirir. 1945-ci ildən sonrakı dövrə aid tarixçilər Bismarkın müharibə yaratma manipulyasiyalarını Almaniyanı birləşdirməkdən çox, qısa dövrlük opportunizm və sinizm kimi qiymətləndirirdilər. 1866 və 1870-ci illərdə Bismarkın nümayiş etdirdiyi siyasi və diplomatik bacarıq Vilhelmin onu 1862-ci ildə məhz bu bacarıqlarına görə vəzifəyə təyin etməsinin nə qədər doğru olduğunu göstərdi.

 
Şimaldan cənuba: Yutlandiyanın danimarkalı hissəsi (bənövşəyi və daçını), Şlezviq (qırmızı və qəhvəyi), Holşteyn (sarı). Şlezviq-Holşteyn məsələsi bu ərazilərin statusu ilə bağlı idi.

3 hadisə Almaniyanın birləşməsində funtamental rol oynadı. Birincisi, Danimarka kralı VII Fridrix kişi varis buraxmadan oldu və 1864-cü ildə İkinci Şlezviq müharibəsi baş verdi. İkincisi, İtaliyanın birləşməsi uğrunda gedən mübarizə 1866-cı il Avstriya-Prussiya müharibəsində Prussiyaya Avstriya əleyhinə müttəfiq qazandırdı. Sonda, Fransanın Hohensollernlər tərəfindən məahtəyə alınmasından duyduğu qorxu hissi onu 1870-ci ildə Prussiyaya müharibə elan etmısiylə nəticələndi və Fransa-Prussiya müharibəsi baş verdi. Bismarkın diplomatik və siyasi liderlik bacarığının, fon Runun hərbi təşkilatçılıq qabiliyyətinin və fon Moltkenin hərbi strategiya dühasının kombinasiyası sübut etdi ki, 1815-ci il nüfuz dairələri bölgüsünün qanantları Avstriyanın Mərkəzi Avropadakı nüfuz dairəsini müdafiə etmək qabiliyyətinə sahib deyil. Sonrakı hadisələr Almaniyada Prussiya hegomoniyası ilə nəticələndi və dualizm debatı sonlandı.

Şlezviq-Holşteyn məsələsi

Alman birləşmə dastanının ilk səhnəsi Bismarkın rəhbərliyi altında Şlezviq-Holşteyn məsələsi ilə reallaşdı. 15 noyabr 1863-cü ildə IX Kristian Danimarkanın kralı və Şlezviqin, Holşteynin, Laurenburqun hersoqu oldu. O, şəxsi titulları hesabına bu əraziləri bir arada saxlayırdı. 1863-cü ilin 18 noyabrında verilmiş konstitutsiya ilə Şlezviq hersoqluğunu Danimarka krallığının bir parçası elan etdi. Alman Konfederasiyası bu aktı 1852-ci ilə aid London protokolunun pozulması kimi dəyərləndirdi. Bu protokol 3 hersoqluğun Danimarka krallığından ayrı olduğunu özündə ehtiva edirdi. Hersoqluqların əhalisi özlərinin ayrı statuslarını dəyərləndirirdilər. Alman Konfederasiyası hersoqluqların əhalisinin etnik göstəricilərindən istifadə etmək qərarına gəlmişdi. Statistikaya görə Holşteyn və Laurenburq hersoqluqlarının əhalisinin böyük hissəsi gündəlik həyatlarında almanca danışan almanlardan ibarət idi, Şlezviqin şimal hissəsində azsaylı hesab edilməyəcək qədər danimarkalı azlığı olsa da, bu hersoqluğun da əhalisinin böyük hissəsi almanlardan ibarət idi. Noyabr konstitutsiyasını qüvvədən salmaq üçün edilən diplomatik təzyiqlər nəticəsiz qaldı. 1864-cü ilin 1 fevralında Avstriya-Prussiya qoşunlarının Eyder çayını keçməsi ilə müharibə başladı.

Başlanğıcda danimarkalılar özlərini qədim üsul alan və torpaq divardan istifadə olunan Danevirkedən istifadə eədərk müdafiə etməyə çalışsalar da, bu nəticə vermədi. Danimarka qüvvələri Prussiya-Avstriya qüvvələri ilə müqayisə belə edilə bilməzdi. Onların Skandinaviyadakı müttəfiqləri də Danimarkanın London protokollarını pozduğuna görə ona yardım etmədilər. Bu müharibədə ilk dəfə çaxmaqlı silahlardan olan iynə silahından istifadə etdilər. Bu silah iki il sonra Avstriya-Prussiya müharibəsində prussiyalılara yardım etmişdi. Bir prussiya əsgəri bu silahla uzançış vəziyyətdə 5 dəfə atəş aça bilirdi, əvvəlki silahlarda yalnız bir dəfə atəş aça bilirdi. Yenidən atəş aça bilmək üçün isə silahı yenidən doldurmalı idi. İkinci Şlezviq-Holşteyn müharibəsi Prussiya və Avstriya üçün qələbə ilə nəticələndi. Bu hersoqluqlar Prussiya və Avstriya tabeliyinə keçdi. Bu barədə sülh müqaviləsi 1864-cü ilin 30 oktyabrında Vyanada imzalandı.

Avstriya-Prussiya müharibəsi (1866)

 
Müharibə başlayan zamankı vəziyyət:      Prussiya      Avstriya      Avstriyanın müttəfiqləri      Prussiyanın müttəfiqləri      Bitərəf      Müşətərk idarəçilik altına girən ərazilər (Şlezviq-Holşteyn)

Bismarkın birləşdirmə cəhdlərinin ikinci mərhələsi 1866-cı ildə reallaşdı. İtaliya ilə birgə ohərəkət edərək Bismark Avstriya ətrafında elə bir diplomatik mühit formalaşdırdı ki, Avstriya Prussiyaya müharibə elan etdi. Müharibənin dramatik başlanğıcı Frankfurtda reallaşdı. Hər iki ölkənin nümayəndəsi Frankfurtdakı məclisdə bütün alman dövlətləri nümayəndələri üçün çıxış etdilər. 1866-cı ilin aprelində Prussiyanın Florensiyadakı səfiri İtaliya ilə gizli müqavilə imzaladı. Müqavilənin şərtlərinə görə hər iki dövlət Avstriya əleyhinə olacaq müharibədə bir-birlərinə yardım edəcəklərini öhtələrinə götürürdülər. Növbəti gün Prussiya nümayəndəsi Frankfurt Məclisində milli konstitutsiya üçün hazırladıqları layihəni təqdim etdi. Layihədə birbaşa olaraq Məclisə seçilmək, ümumi seçki hüququ nəzərdə tutulmuşdu. Alman liberalları bu plana şübhə ilə yanaşırdılar. Bismarkın Prussiya parlamenti ilə olan münasibətlərini nəzərə alsaq, bunu haqlı qəbul etmək olar. Bu skeptiklər bu təklifi islahatların mütərəqqi gündəliyi deyil, Prussiya gücünü artırmaq üçün bir hiylə hesab edirdilər.

Tərəflərin seçilməsi

1866-cı ilin aprel ayında təklif olunmuş konstitutsiya layihəsi İtaliya qoşunlarının Tirola və Vyananın Venesiya ilə sərhədinə çatdığı xəbərindən sonra mübahisələrə səbəb oldu. Avstriya hökuməti cavab olaraq cənub torpaqlarında qismən səfərbərlik elan etdi. İtalyanlar isə buna tam səfərbərliklə cavab verdilər. Rasional düşünmə dəvətlərinə baxmayaraq, İtaliya, PrussiyaAvstriya tam olaraq müharibəyə doğru hazırlaşmağa başladılar. 1 may tarixində I Vilhelm fon Moltkeyə bütün Prussiya ordusunun komandanlığını verdi və növbəti gün tam səfərbərlik elan edildi.

Məclisdə orta dərəcəli alman dövlətləri (alm. ‎) olan Vürttemburq, Baden, Hesse, Saksoniya-Veymar, Saksoniya-Meyningen, Saksoniya-Koburq və Nassau təcili olaraq silahlanmanın dayandırılmasını tələb edirdilər. Bu dövlətlər individual şəkildə Bismarkın verilən sözlər və üstüörtülü təhdidlər müşayiətində təklif etdiyi müttəfiqliyi rədd etdilər. Müharibə ərəfəsində Prussiya müharibə kabineti bilirdi ki, alman dövlətləri arasından onun yalnız iki müttəfiqi var - Brandenburq sərhədlərində olan Meklenburq-Şverin və Meklenburq-Strelitz. Bu dövlətlər hərbi və siyasi baxımdan çox balaca dövlətlər idi. Almaniyanın xaricdən olan müttəfiqi isə bircə İtaliya idi.

Prussiyanın silahlı güc tətbiqetməyə hazırlaşması Prussiya daxilində buna qarşı narazı qüvvələr formalaşdırdı. Həmçinin almann dövlətlərində, şəhər şuralarında liberal parlament üzvləri, birləşmə tərəfdarı siyasətçilər belə buna qarşı çıxırdılar. Onlar iddia edirdilər ki, bu münaqişə yalnız monarx sülalələrinin şəxsi maraqlarına xidmət edir. "Sivil" və ya "burjua" olaraq başa düşdükləri öz maraqları yersiz görünürdü. İctimai rəy də Prussiya hakimiyyətinə qarşı idi. Reyn boyu ərazilərin katolik əhalisi, xüsusən də kospolitan Köln və yüksək məskunlaşma göstəricisinə sahib Rur vadisi hələ də Avstriyanı dəstəkləməyə davam edirdi. Yazın sonlarında ən mühüm alman dövlətləri Berlinin alman dövlətlərini güc yolu ilə yenidən təşkil etmə istəyinə qarşı idi. Prussiya kabineti isə Almaniyanın birləşdirilməsi məsələsini bir güc mövzusu olaraq görürdü və onlara maraqlı olan məsələ bu gücü əldə etməyə kimin qüvvəsinni və iradəsinin çatacağı idi. Bu vaxt Frankfurt məclisindəki liberallar Alman birliyini bir çox partiyalar arasında güc bölgüsünə səbəb olacaq danışıqlar prosesi olaraq görürdülər.

Təcridedilmiş Avstriya

 
Prussiya şahzadəsi Fridrix Karl Köniqqratzs döyüşündə ordusuna hücum əmri verir.

Bir neçə Alman dövləti əvvəlcə Avstriya tərəfində olmasına baxmayaraq, onlar müdafiədə qaldılar və Prussiya qoşunlarına qarşı təsirli təşəbbüs göstərə bilmədilər. Avstriya yalnız Saksoniyanın yardımı ilə texnologi cəhətdən özündən üstün olan Prussiya ordusu ilə qarşılaşdı. Fransa yardım edəcəyinə dair söz vermişdi, lakin yardım gecikmiş və kifayətsiz idi. Avstriya üçün vəziyyəti qəlizləşdirən digər bir məsələ onun cənub sərhədləri boyunca İtaliya qoşunlarının düzülməsi idi. Bu Avstriyanı qoşunlarını parçalamağa məcbur edirdi. Avstriya qoşunları III İtalyan İstiqlaliyyət müharibəsi çərçivəsində Venesiya və Adriatik dənizi sahillərində döyüşürdü.

Sadova kəndi yaxınlığında bütün gün boyunca davam edən Köniqqratz döyüşündə vəliəhd-şahzadə Fridrix Karl və qoşunları döyüş yerinə gəlməkdə gecikdi. Fridrix Karl qoşunu həmçinin yanlış mövqeyə yönləndirmişdi. Çatar-çatmaz döyüşə girmə əmri versə də, döyüş Prussiya qoşunlarının inamlı qələbəsi ilə nəticələndi. Bu döyüşlə də müharibə Avstriya üçün sonlandı və o "Kiçik Almaniya" (alm. Kleindeutschland ‎) həll planı ilə razılaşmağa məcbur oldu.

Realpolitik və Şimali Alman Konfederasiyası

 
Müharibənin nəticəsi:     Prussiya     Prussiya tərəfindən ilhaq edilmiş ərazilər     Prussiyanın müttəfiqləri     Avstriya     Avstriyanın müttəfiqləri     Almaniya Konfederasiyasının neytral üzvləri

Rusiyanın Avstriya tərəfdən müharibəyə daxil olmasının qarşısını almaq üçün sülh imzalandı. Prussiya Hannover, Hesse-Kassel, NassaunuFrankfurt şəhərini özünə birləşdirdi. Hesse Darmştad ərazisinin bir hissəsini itirsə də, suverenliyini qoruyub saxlaya bildi. Mayn çayından cənubdakı dövlətlərlə (Baden, Vürttemburq və Bavariya) isə ayrıca müqavilələr imzalandı. Müqavilələrə görə bu dövlətlər Prussiyaya təzminat ödəməli və onun təsir dairəsinə daxil olmalı idilər. Avstriya və müttəfiqləri Şimali Alman Konfederasiyasından kənarlaşdırıldılar.

Alman dövlətləri üzərindəki üstünlüyü sona çatdıqdan sonra Avstriya öz diqqətini Balkan yarımadasına yönəltdi. 1867-ci ildə Avstriya imperatoru I Frans İosif Avstriuya-Macarıstan kompromis müqaviləsini imzaladı. Bununla da o imperiyanın Macar hissəsinə də Avstriya hissəsi qədər haqq verdi və dualist Avstriya-Macarıstan imperiyası formalaşdı. 1866-cı il Praqa sülhü Avstriyaya yumşaq şərtlərlə təqdim edilmişdi. Avstriyanın yeni millət-dövlət İtaliya ilə münasibətləri yenidən tənzimləndi. Avstriyalıların İtaliya qoşunları ilə döyüşdə daha uğurlu olmasına baxmayaraq, monarxiya Venesiyanın bühüm yerlərini itirdi. Habsburqları Venesiyanın idarəçiliyini Fransaya ötürdülər, sonradan fransızlar da nəzarəti İtaliyaya verdi.

Fransa ictimaiyyəti Prussiya qələbəsini qınadı və Sadova üçün intiqam (fr. Revanche pour Sadová) tələb etməyə başladı. Fransadakı bu abu-hava qısa müddət sonrakı Fransa-Prussiya müharibəsinə zəmin yaradan əsas faktorlardan biridir. Avstriya-Prussiya müharibəsi Fransa hökuməti ilə olan münasibətlərin də pozulmasına səbəb oldu. 1865-ci ilin sentyabr ayındakı görüş zamanı Bismark III Napoleona müharibədə bitərəf qalacağı təqdirdə Fransanın Belçikanın və Lüksemburqun bəzi hissələri birləşdirməsinə Almaniyanın göz yumacağını bildirmişdi. Lakin bu anneksiyalar Napoleonla Bismarkən münasibətləri korlandığı üçün reallaşmadı.

Avstriya üçün məğlubiyyət faktı onu daxilində yerli hakimiyyət, liberalizm və s. kimi məsələləri yenidən dətərləndirməsinə məcbur etdi. Yeni yaradılmış Şimali Alman Konfederasiyasının özünün konstitutsiyası, bayrağı, hökumət və adminstrativ strukturları var idi. Hərbi zəfər vasitəsiylə Bismarkın Prussiyası Avstriyanın Almaniyanı birləşdirmə ideyasına qalıb gələ bilmişdi. Avstriyanın alman dövlətləri üzərindəki hakimiyyəti sonlandırılsa da, müharibə pan-alman ruhuna zərbə vurmuşdu. Alman dövlətlərinin çoxu Prussiya siyasətindən narazı idi.

Fransa ilə müharibə

1870-ci il Avstriya-Prussiya müharibəsindən 3 mühüm dərs aydın oldu. Birinci dərs o idi ki, güclü orduya sahib olmaqla bir dövlət 1815-ci ildə təsbit olunmuş təsir dairələri bölgüsünə və ittifaqlarameydan oxuya bilər. İkinci dərs o idi ki, qabiliyyətli lider rəqib dövlətin ətrafında elə bir mühüt formalaşdıra bilər ki, həmin dövlətin özü müharibə elan edər və beləcə, müttəfiqlər xarici hücumun "qurban"ı olan dövlətə yardım edərlər. Üçüncə dərs isə o idi ki, Avstriya-Prussiya müharibəsi ilə aydın oldu ki, Alman Konfederasiyasındakı və ümumiyyətlə, bütün alman dövlətləri içərisindəki ən güclü dövlət Prussiyadır və ondan başqa heç bir alman dövləti digər alman dövlətlərini potensial xarici hücumlardan qoruya bilməz. 1866-cı ildə orta ölçülü alman dövlətlərinin əksəriyyəti Prussiyaya qarşı idi, lakin 1870-ci ildən etibarən onların hamısı Prussiya ilə müqavilələr imzalamağa məcbur edildilər. Müqavilələrin şərtlərinə görə onlar ittifaqa qoşulmuş hər hansısa alman dövlətinə xarici hücum olardısa yardıma gəlməyə borclu idilər. Bismarkın Avropa siyasətində etdiyi ustaca manipulyasiyalar nəticəsində elə bir situasiya yarandı ki, guya Fransa "alman işləri"nə müdaxilə edir, Prussiya isə sadəcə alman haqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ilə məşğuldur.

İspaniyadakı nüfuz dairəsi bölgüsünün dağılması

1815-ci il Vyana konqresində Metternix və onun mühafizəkar müttəfiqləri İspaniyadakı monarxiyanı yenidən bərpa etdilər. İspaniyada taxta VII Ferdinand çıxdı. Növbəti 40 il boyunca bu monarxiya böyük dövlətlər tərəfindən dəstəklənsə də, 1868-ci ildə vəziyyət dəyişdi. İnqilab nəticəsində II İzabella taxtdan əl çəkdi və Parisdə fəxri sürgündə yaşamağa başladı. İspan taxtı isə boş qaldı. İspanlar uyğun katolik varis axtarırdılar. Avropa şahzadələrindən 3 namizəd irəli sürülsə də, onların namizədliyi Fransa tərəfindən rədd edilmişdi. Nəhayət, 1870-ci ildə Regensiya Hohensollernlərin Şvabiya qolu olan Hohensollern-Siqmarinqenlərdən Leopoldun namizədliyini irəli sürdü. Bundan sonrakı hadisələr tarixçilər tərəfindən "Hohensollern namizədliyi" adlandırılmışdır.

Namizədliyin irəli sürülməsindən sonra keşən bir neçə həftə boyunca bu məsələ Avropanın əsas gündəmi oldu. Bismark Leopoldu təklifi qəbul etməyə təşviq edirdi. Leopoldun ispan kralı olması Fransanın hər iki tərəfində Hohensollern soyundan gələn iki alman kralın hakimiyyətdə olması demək idi. Bu Bismark üçün arzulanan bir hal idi, lakin III Napoleon və onun xarici işlər naziri Qramont Aqenor üçün qəbul edilməz idi. Qramont Hohensollern ailəsinin rəhbəri və Prussiyanın kralı olan I Vilhelmə sərt ultimatum göndərdi. Ultimatumda bildirilirdi ki, əgər Hohensollern ailəsindən kimsə ispan kralı olmağı qəbul edərsə, Fransa buna cavab verəcəkdir. Lakin o, Fransanın cavabının necə olacağını yazmırdı. Şahzadə Leopold namizədlikdn imtina etdi. Beləliklə, böhran həll edildi, lakin Berlindəki fransız səfiri hadisələrin belə sakitlikdə həll edilməsinə şərait yaratmadı. O, Prussiya kralı Vilhelm Ems Spada istirahət edərkən ona yaxınlaşdı. O, kraldan onun heç vaxt ispan taxtında Hohensollern nümayəndəsinin əyləşməsini dəstəkləmədiyini bildirən bəyannamə yayımlamasını istədi. Vilhelm belə bir ətraflı açıqlama verməkdən imtina etdi və bu görüş haqqında Bismarka teleqraf göndərdi. Bismark bu hadisədən müharibə bəhanəsi kimi istifadə etdi. Teleqrafın mətni Bismark tərəfindən dəyişdirilmiş və kəskinləşdirilmiş teleqraf mətbuata sızdırıldı. Mətndən qəzəblənən almanlar fransızlara qarşı müharibə tələb etməyə başladı. Hadisələrin oxşarı Fransada reallaşdı. Havas agentliyi tərəfindən bilərəkdən səhv tərcümə olunan teleqraf mətni fransızların prussiyaay müharibə elan edilməsi tələbləri ilə nəticələndi. Fransızlar hələ də Sadova məğlubiyyətini unutmamışdılar.

Hərbi əməliyyatlar

 
İmperator III Napaleon (solda) 1870-ci il 2 sentyabrında Prussiya kansleri Otto fon Bismarkın yanında oturub. Bismark Napoleonun qılıncını əlində saxlayır. Məğlubiyyət fransız ordusunun dağılması ilə nəticələnib və inqilab nəticəsində paytaxtda respublika elan edilib.

III Napoleonun Avstriya-Prussiya müharibəsi zamanı hər iki tərəfdən imtiyazlar qazanmaq istəyirdi, sülh danışıqlarında vasitəçi rolunu oynamasına baxmayaraq, bu istək baş tutmadı. Bundan sonra o, ümid edirdi ki, Avstriya və onun keçmiş müttəfiqləri olan alman dövlətləri Baden, Vürtemberq, Bavariya revanş almaq üçün ona qoşularlar. Onun bu ümidləri də boşa çıxdı. 1866-cı il müqaviləsi bəziləri könülsüz olsa da, bütün alman dövlətlərini hərbi baxımdan Fransaya qarşı birləşdirmişdi. Fransa Prussiyaya qarşı müharibəyə başlayarkən onun qarşısında bütün alman dövlətlərinin birləşmiş ordusu var idi, heç bir dövlət belə Fransa tərəfdən döyüşə qatılmamışdı. Fon Runun hərbi baxımdan yenidərqurmaları, Moltkenin əməliyyat strategiyası Fransa üzərindəki qələbəyə mühüm təsir etmişdi.

Prussiya ordusunun mobilizasiyası və ordu mənsublarının hərbi əməliyyatlara fokuslanmağa bacarığı I Napoleonun ordusunu xatırladırdı və hətta, fransızların özlərini belə heyran etmişdi. Effektiv dəmiryolları şəbəkəsinin mövcudluğu Prussiya əsgərlərinin döyüş yerinə yorulmamaış və döyüşə hazır formada gəlib çatmasına şərait yaardırdı. Lakin fransız qoşunları bir çox uzun məsafələri piyada qət etməyə məcbur idi. Spiçeren, Vörth, Mars la Tur və Qravelot kimi döyüşlərdən sonra prussiyalılar fransızların əsas ordularını məğlub edib, MetzParisə doğru irəliləməyə başladılar. 1870-ci ilin sentyabr ayının 1-də III Napoleon və bütöv bir ordu əsir götürüldü.

Alman imperiyasının elanı

Fransız imperatorunun alçaldıcı tərzdə əsir düşməsi və fransız ordusunun əsir tuturalaraq Saarlanddakı ("Səfalət düşərgəsi") düşərgədə saxlanılması Parisdəki farbslz hökumətinin təlaşlanmasına səbəb oldu. Napoleonun energetik rəqibləri bundan istifadə etdilər və hökuməti devirdilər. Fransada III Respublika yaradıldı. Alman ali komandanlığı fransızların sülh təklif edəcəyini gözləyirdilər, lakin yeni hökumət təslim olmağı rədd etdi və sonacan döyüşəcəyini bildirdi. Alman ordusu Parisə hücum etdi və onu yanvarın ortasına qədər mühasirədə saxlayaraq bombardman etdi. 1871-ci ilin 18 yanvarlnda alman şahzadələrinin və ali hərbi komandanları Versal sarayının Güzgülü salonunda Vilhelmi alman imperatoru elan etdilər. İmzalanmış Frankfurt müqaviləsi ilə Fransa ənənəvi alman əraziləri olan ElzasıLotaringiyanın almandilli əhali yaşayan hissəsini Almaniyaya verdi. Həmçinin, 1807-ci ildə I Napoleonun Prussiyadan aldığı təzminat miqdarında Fransa təzminat verməli idi. Bu təzminatın ödənmə qrafikinə görə Almaniya Fransanı tərk edəcəkdi.

Birləşmə prosesinin vacibliyi

 
18 yanvar 1871-ci il: Versal sarayının Güzgülü salonunda Alman imperiyasının yaradılması elan edilir. Bismark ağ formada əks etdirilmişdir. Baden hersoqu Vilhelmin qarşısında dayanmışdır. Vəliəhd-şahzadə Fridrix (sonradan III Fridrix) atasının sağında dayanmışdır. Şəkil Anton fon Verner tərəfindən çəkilmişdir.

Fransa-Prussiya müharibəsindəki qələbə millətçi məsələnin təməl daşı olduğunu sübut etdi. 1860-cı illərin ilk yarısında AvstriyaPrussiya alman dövlətlərinə özlərinin daxildə və xaricdə onların haqlarını və hüquqlarını qoruya biləcəklərini bildirirdilər. Şlezviq-Holşteyn məsələsində bu iki dövlətin nə qədər qətiyyətli olması bilindi. Lakin 1866-cı ildə Avstriya üzərində qələbədən sonra Prussiya alman dövlətləri ilə onların daxildə və xaricdə haqlarının qorunması ilə bağlı daha qətiyyətli danışmağa başladı. Bu zaman Avstriya isə əsas diqqətini Balkanlara yönəltdi və orada öz mülklərini genişlətməyə çalışdı. 1871-ci ildə Fransa üzərindəki qələbə alman dövlətləri üzərindəki Prussiya hegomoniyasının beynəlxalq səviyyədə tanınmasına səbəb oldu. Vilhelmin imperator elan edilməsi ilə Prussiya yeni imperiyanın aparıcı qüvvəsinə çevrildi. Cənub dövlətləri rəsmən yeni dövlətə qatıldılar. Bu 1871-ci ilin 26 fevral tarixində imzalanmış Versal müqaviləsi və 1871-ci ilin may ayının 10-da onun ratifikasiyasi edilmiş versiyas olan Frankfurt müqaviləsi ilə baş tutdu. Bismarkın Almaniyanı gevşək ittifaqdan federal dövlət səviyyəsinə çatdırmasına baxmayaraq, o, bunu tək etməmişdi. Birləşmə Müqəddəs Roma imperiyası zamanı qurulmuş hüquqi və iqtisadi tərəfdaşlıq ənənəsinin, Gömrük İttifaqının yardımı ilə qurulmuşdu. Vormarzın çətinliyinə, 1848-ci ildə liberalların təsirlərinə baxmayaraq, fon Runun hərbi təşkilatçılığı, fon Moltkenin strategi zəkası siyasi birləşmədə çox mühüm rol oynadı.

Siyasi və inzibati birləşmə

Yeni alman imperiyasına 25 dövlət daxil idi, onlardan 3-ü Hanza ittifaqına aid şəhər idi. Bununla da Avstriyanı knarda saxlayan "Kiçik Almaniya həlli" (alm. Kleindeutsche Lösung‎) həyata keçirildi. Yaratdlğl ruh yüksəkliyi mühüm bir şey olsa da, müxtəlif dövlətləri bir millətdə birləşdirmək hərbi qələbələrdən daha çox şeylər tələb edir. Siyasi, sosial və mədəni davranışlar üzərində yenidən düşünməyə ehtiyyac var idi. "Biz" və "onlar"ı yenidən inşa etmək lazım idi. "Yeni millətin üzvləri kimlərdir ?", "Onlar nə uğrunda mübarizə aparırlar ?", "Onlar necə təşkil ediliblər ?" kimi suallara cavab tapmaq lazım idi.

İmperiyanın qurucu dövlətləri

Tez-tez monarxların federasiyası kimi səciyyələndirilsə də, Alman imperiyası, qəti şəkildə desək, 26 dövlətdən ibarət bir qrupu federasiya etmişdir.

Saksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Meyningen knyazlığıSaksen-Koburq-Qota sülaləsiSaksen-Koburq-Qota sülaləsiSaksen-Koburq-Qota sülaləsiSaksen-Koburq-Qota sülaləsiSaksen-Koburq-Qota sülaləsiSaksen-Koburq-Qota sülaləsiSaksen-Koburq-Qota sülaləsiŞvartsburq-ZondersqauzenŞvartsburq-ZondersqauzenŞvartsburq-ZondersqauzenŞvartsburq-ZondersqauzenŞvartsburq-ZondersqauzenŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtŞvartsburq-RudolştadtGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachGrand Duchy of Saxe-Weimar-EisenachPrincipality of Reuss-GreizPrincipality of Reuss-GreizPrincipality of Reuss-GreizPrincipality of Reuss-GreizPrincipality of Reuss-GreizPrincipality of Reuss-GreizPrincipality of Reuss-GreizDuchy of Saxe-AltenburgDuchy of Saxe-AltenburgDuchy of Saxe-AltenburgDuchy of Saxe-AltenburgDuchy of Saxe-AltenburgPrincipality of Reuss-GeraPrincipality of Reuss-GeraPrincipality of Reuss-GeraPrincipality of Reuss-GeraPrincipality of Reuss-GeraPrincipality of Reuss-GeraPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıThuringian statesThuringian statesThuringian statesThuringian statesAlsace-LorraineGrand Duchy of BadenKingdom of WürttembergKingdom of BavariaKingdom of BavariaKingdom of BavariaKingdom of SaxonyGrand Duchy of HesseGrand Duchy of HesseDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltDuchy of AnhaltValdek-Pirmont knyazlığıValdek-Pirmont knyazlığıValdek-Pirmont knyazlığıBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuBraunşveyq hersoqluğuLippe knyazlığıLippe knyazlığıŞaumburq-Lippe knyazlığıŞaumburq-Lippe knyazlığıHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqHamburqLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriLübek azad şəhəriBremen (torpaq)Bremen (torpaq)Bremen (torpaq)Bremen (torpaq)Bremen (torpaq)Bremen (torpaq)Oldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuOldenburq böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuMeklenburq-Strelits böyük hersoqluğuGrand Duchy of Mecklenburg-SchwerinGrand Duchy of Mecklenburg-SchwerinGrand Duchy of Mecklenburg-SchwerinGrand Duchy of Mecklenburg-SchwerinPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığıPrussiya krallığı 

İmperiyanın siyasi strukturu

1866-cı il Şimali Alman konstitutsiyasi bəzi kiçik semantik tənzimləmərlə Alman imperiyasının da konstitutsiyası oldu. Yeni konstitutsiya ilə Almaniya bəzi demokratik xüsusiyyətlər qazandı. İmperiya Məclisi Prussiya parlamentinin əksinə olaraq, vətəndaşlarına birbaşa və bərabər formada seçki hüquq verdi. 25 yaşına çatmış bütün kişilərə seçki hüququ verilirdi. Bundan əlavə, seçkilərdə bəzi əvvəllər müşayiət olunan mənfi hallar aradan qaldırılırdı. Nəticədə milli parlament milli qürur halına gəlmişdi. Lakin qanunvericilik aktlarının təstiqlənməsi zamanı Bundesratın razılığı lazım idi. Bundesrat dövlətlərin nümayəndələrindən formalaşan federal şura idi və burada Prussiyanın güclü nüfuzu var idi. 58 deputatdan 17-i Prussiyadan olurdu və hər hansısa qanunu veto etmək üçün 14 səs kifayət edirdi. Beləliklə, Prussiya hər iki sahədə gücü əlinə keçirmişdi. İcraedici hakimiyyətin rəhbəri Prussiya kralı idi. O, kanslerləri təyi edirdi və kanslerlər yalnız onun qarşısında məsuliyyət daşıyır və onun göstərişləri əsasında fəaliyyət göstərirdilar. Rəsmi olaraq kansler bir nəfərlik kabinet kimi fəaliyyət göstərirdi və bütün dövlət işlərinin aparılmasına cavabdeh idi; praktikada dövlət katibləri (maliyyə, müharibə, xarici işlər və s. kimi sahələrə cavabdeh olan bürokratik yüksək vəzifəli şəxslər) qeyri-rəsmi portfel nazirləri kimi çıxış edirdilər. 1872–1873 və 1892–1894 illər istisna olmaqla, imperiya kansleri həmişə eyni vaxtda imperial hegomon krallıq olan Prussiyanın da baş naziri olurdu. İmperator Məclisi qanun layihələrini qəbul etmək, dəyişdirmək və ya rədd etmək gücünə malik idi, lakin qanunvericilik təşəbbüse göstərə bilməzdi. Qanunvericilik təşəbbüsü kanslerin ixtiyarına verilmişdi. Digər dövlətlər öz hökumətlərini saxladılar, lakin kiçik dövlətlərin hərbi qüvvələri Prussiyanın nəzarəti altına düşdü. BavariyaSaksoniya kimi iri krallıqların orduları muxtariyyətlərini saxladılar, lakin Prussiya hərbi prinsipləri ilə uyğunlaşmaq üçün əsaslı islahatlara məruz qaldılar. Həmçinin, bu ordular müharibə zamanı federal hökumətin tabeliyinə keçirdi.

Tarixi arqumentlər və imperiyanın sosial anatomiyası

 
1877-1883-cü illərdə Rüdeshaymda ucaldılan və Naydervald abidəsi adlandırılan Germania heykəli.

Sonderveq hipotezinə görə Almaniyanın XX əsrdəki çətinliyinin səbəbi yeni imperiyanın siyasi, qanuni və iqtisadi təməlində olan problemlər idi. Prussiyalı torpaq sahibləri olan yunkerlər birləşmiş imperiyanın əsas güc mərkəzlərini ələ keçirmişdilər. Sonderveq hipotezisinə görə orta sinifin kəndlilərlə və şəhərli işçilərlə birlikdə güclərinin zəif olmasının səbəbi onların 1848 və 1871-ci il hadisələrində heç bir nailiyyət əldə edə bilməmələri olmuşdur. Yeni dövlətin formalaşmasında böyük burjuaziyanın - bankirlərin, tacirlərin, sənayeçilərin və sərmayəçilərin - rolunu araşdıran alimlər dövlətin idarə olunmasında sosial qrup kimi yunkerlərin dominant rolunu rədd etmişdirlər. Bu yeni cərəyan İkinci imperiyanın formalaşmasında tacir sinfinə mənsub olan Hanza İttifaqı şəhərlərinin və sənayeçilərin (xüsusən, Reynlənd bölgəsindən) oynadığı rolun mühüm olduğunu göstərir.

Vilhelm Almaniyasını öyrənən digər müxtəlif qrupların hamısı dövrün öyrənilməsinə yeni baxış nümayiş etdirmişdirlər. Onlara görə yunkerlər ordu üzərində əsas hakimiyyəti saxlasalar da, Sonderveq nəzəriyyəçilərinin iddia etdiklərindən fərqli olaraq, sosial, siyasi və iqtisadi məsələlər üzərində dominant olmamışdırlar. Şərqdəki yunker gücünə qarşı qərbdə güclü burjuaziya təbəqəsi, profesionallaşan mürokrat sinfi, professorlar, doktorlar, hüquqşünaslar, alimlər və s. sinfi formalaşırdı.

Siyasi mexanizmin xaricində: millət yaratmaq

 
İmperator Vilhelmə ucaldılmış abidə. Abidə Koblenzdə yerləşir. Yuxarıdan aaraq gələn çay Mozell çayı, aşağıdan axaraq birləşən çay isə Reyn çayıdır. "Alman küncü" da deyilir.

Vartburq və Hambax konstitutsiya və adminstrativ aparatdan yoxsun idi. Bu problem 1867-1871-ci illərdə həll edildi. Almanların kəşf etdiyi kimi, möhtəşəm çıxışlar, bayraqlar və həvəsli izdiham, konstitusiya, siyasi yenidənqurulma və imperial superstruktur yaradılması və 1867-68-ci illərdə Gömrük İttifaqının yenidən təşkil edilməsi hələ də millətin yaradılması demək deyildi.

Millət-dövlətin açar ünsürü məqsədli milli siyasət vasitəsilə milli mədəniyyətin yaradılmasıdır. Yeni alman millətində Kulturkampf (1872-1878) siyasi, iqtisadi və admonstrativ birləşmənin millət olaraq da birləşməyə yol açması üçün həyata keçirildi. Alman cəmiyyətindəki bəzi fərqliliklər aradan qaldırıldı. mübarizə əsasən dil, təhsil və din sahəsində gedirdi. İmperiyanın xüsusən polyakdanimarkalı olan qeyri-alman əhalisini assimiliyasiya etmək üçün germanizasiya siyasəti izlənilirdi və bu siyasət dil və məcburi təhsil üzərindən aparılırdı. Xüsusi olaraq yaradılmış dərs proqramlarında ortaq keçmiş və imperiyanın dini təbliğ olunurdu.

Kulturkampf

  Əsas məqalə: Kulturkampf

Bəzi almanlara görə millət ifadəsinə plüralizm daxil deyildi və xüsusən, katoliklər ciddi diqqət mərkəzinə alındılar. Bəzi almanlar, xüsusən Bismark katoliklərin papalıqla əlaqələrindən qorxurdu və bunun onların millətə sadəqətlərinə təsir göstərə biləcəyini düşünürdü. Beləliklə, o, kansler olaraq Roman Katolik Kilsəsini və onun siyasi qolu olan Katolik Mərkəz Partiyasını məhdudlaşdırmaq üçün məktəblərdə və təhsildə dil mərkəzli siyasəti ilə çox da uğurlu olmayan proqramlar həyata keçirdi.

Katolik Mərkəz Partiyası katolikliyin qalası hesab edilən Bavariyada, cənubi Badendə, həmçinin ağır sənaye sahələrindı iş axtarmaq üçün kəndlərdən iri şəhərlərə gəlmiş insanlar arasında nüfuza malik idi. Bu partiya təkcə katoliklərin yox, digər etnik azlıqlarında hüquqlarının qorunması üçün çalışırdı. Bunlara misal olaraq Elzasdakı fransız azlığını, polyakları göstərmək olar. 1873-cü il "May qanunları" ilə keşişlərin təyinatı və onların təhsili dövlətin nəzarətinə keçirdi. Həmçinin, bir neçə seminarlar qapadıldı və keşiş qıtlığı yaşandı. 1875-ci il "İcmaalar qanunu" ilə dini əmrlər qadağan edildi və Katolik kilsəsinə olan dövlət subsidiyaları dayandırıldı. Prussiya konstitusiyasından dini azadlıqlar barədə maddələr ləğv edildi.

Yəhudi icmasının inteqrasiyası

 
1877-1883-cü illərdə Rüdeshaymda ucaldılan və Naydervald abidəsi adlandırılan Germania heykəlinin aşağıdan görünüşü. Heykəl sağ əlində tac, digər əlində isə qılınc tutmuşdur.

Almaniya yəhudiləri yeni alman millət-dövlətində həssas toplum biri idi. 1780-ci ildən, Müqəddəs Roma imperatoru II İosifin əmri ilə bütün Habsburq mülklərində yəhudilər bir sıra imtiyazlar qazanmışdılar. Onlar bu imtiyazlara digər almandilli əhali yaşayan ərazilərdə sahib deyildilər. Bu imtiyazlara misal olaraq torpaqa sahiblik edə bilməyi və şəxsin istədiyi halda yəhudi məhəlləsindən köçüb başqa yerdə yaşama haqqını göstərmək olar. Onlar, həmçinin universitetlərə və sənətlərə qəbul ola bilərdilər. İnqilab və Napoleon müharibələri zamanı Almaniyadakı xristian və yəhudi əhali arasındakı ziddiyyətlərin əksəriyyəti yoxa çıxmışdı. Napoleon fransız hakimiyyəti altında olan bütün torpaqlarda yəhudilərə bərabər hüquqlar tanınması barədə əmr vermişdi. Özlərinin fransız həmkarları kimi, varlı alman yəhudiləri də klublara sponsorluq edirdilər. Yəhudi salonniereslər BerlinFrankfurt kimi şəhərlərdə respublikaçı intelektualların öz fikirlərini inkişaf etdirmə cəhdləri zamanı onların mühüm toplantılarını təşkil edirdilər. Onilliklər boyunca, fransızların məğlubiyyətlərindən dərhal sonra yəhudilərlə xristianların qarışmasına olan münasibət bu klubların intelektual təsirinin azalmasına səbəb oldu. Klublardan əlavə, yəhudilər almanlaşma prosesinə daxil oldular. Onlar alman geyim və danışıq tərzini mənimsəyərək XIX əsr alman cəmiyyətinə daxil olmağa çalışdılar. Bu dövrdə yəhudi dinində islahatlar aparma cəhdləri buna görə idi.

Birləşmədən illər keçdikcə alman yəhudiləri alman intelektual aləmində və sosial həyatında mühüm rol oynamağa başlayırdılar. Yəhudilərin 1880 və 1890-cı illərdə Rusiyadan sürgün edilməsi onların alman ictiami sferasına inteqrasiyasını daha da çətinləşdirdi. Minlərlə Rusiya yəhudisi Almaniyanın şimal şəhərlərinə yerləşdi. Bu yeni gələn yəhudilər yerli yəhudilərlə müqayisədə əksərən daha kasıb və savadsız şəxslər idilər. Kasıblıqdan törəyən bir çox problem (xəstəlik, ev problemləri, məktəbə getməmə, işsizlik, alman dilini öyrənməmə) təkcə xristian almanlara deyil, yerli yəhudilərə də fərqlilikləri bariz formada göstərdi.

Millətin hekayəsinin yazılması

Millətquruculuğun bir digər vacib elementi olan qəhrəman keçmiş hekayəsinin quruculuğu millətçi alman tarixçiləri olan liberal konstitutsionalist Fridrix Dahlmanın (1785-1860), onun mühafizəkar tələbəsi Henrix fon Treytşkenin (1834-1896) və bir qədər daha az mühafizəkar Teodor Mommzenin (1817-1903) və Henrix fon Sibelin (1817-1895) üzərinə düşdü. Dahlman özü birləşməni görmədən vəfat etsə də, millətçi tarixşünaslığın təməllərini atmışdı. O, bu zaman ingilis və fransız inqilab tarixlərindən təsirlənmişdi. Dahlman özü Prussiyanı birləşmənin məntiqi aparıcı qüvvəsi hesab edirdi.

Henrix fon Treytşkenin 1879-cu ildə yazdığı kitabı Almaniyanın "XIX əsr tarixi" adlanır. Kitabın adı Almaniyanın tarixi adlansa da, əsasən Prussiyanın tarixindən bəhs edilir. Prussiyanın tarixini digər alman dövlətlərinin tarixlərindən imtiyazlı qəbul edən Henrix Almaniyanın Prussiyanın rəhbərliyində birləşməsini "onun alın yazısı" kimi qiymətləndirir. Borussiya mifinin (Borussiya ltın dilində Prussiya deməkdir) yaradılan zaman Prussiya Almaniyanın qurtarıcısı kimi təqdim edilirdi. Buna görə bütün almanların alın yazısı birləşmək, Prussiyanınkı isə bunu həyata keçirmək idi. Bu hekayəyə görə alman dövlətlərinin millət-dövlət halında bir araya gətirilməsində əsas üstünlük Prussiyaya məxsusdur və yalnız Prussiya Alman azadlıqlarını Fransa və Rusiyanın təsirindən qorumaq gücünə sahibdir. Hekayə Prussiyanın 1815-ci ildə Vaterloda Napoleonla döyüş zamanı qələbə qazanmaqda etdiyi yardımı və bununla da fransız hakimiyyətinin yenidən yaranmasına imkan verməməsini, alman dövlətlərindən ibarət iqtisadi birlik yaratmağını və 1871-ci ildə almanları bir bayraq altında birləşməsini vurğulamaqla davam edir.

Mommzenin Monumenta Germaniae Historika əsəri alman millətinin elmi baxımdan öyrənilməsi üçün təməl formalaşdırdı və alman milləti qavramını Prussiyadan kənardakı ərazilərə də aid etdi. Liberal professor, tarixçi, milllətçi, teoloq və XIX əsr elminin nəhəng şəxslərindən hesab edilən Mommzen Prussiya Nümayəndələr Palatasının 1863-1866 və 1873-1879-cu illərdə üzvü olmuşdur. O, bundan əlavə Reyxstaqın da 1881-1884-cü illərdə üzvü olmuşdur. İlk vaxtlar liberal Alman İnkişaf Partiyasının (alm. Deutsche Fortschrittspartei‎), sonralar isə Milli Liberal Partiyasının üzvü olmuşdur.

Həmçinin bax

Qeydlər

  1. İrlandiyadakı böyük qıtlıqla əlaqəli olaraq
  2. xüsusilə mühafizəkar yunkerlərlə
  3. bu nümunədə Birləşmiş Krallığın
  4. əslində, görüş diplomatik qaydalara uyğun tərzdə reallaşmışdı
  5. siyasi məsələlərin müzakirə edildiyi toplantı. Bəzən salon da deyilir

Mənbə

İstinadlar

  1. Blackbourn, David (1997) The Long Nineteenth Century: A History of Germany, 1780-1918, Oxford: Oxford University Press
  2. Gunter Mai, [2000] Die Erfurter Union und das Erfurter Unionsparlament 1850. Köln: Böhlau
  3. See, for example, James Allen Vann, The Swabian Kreis: Institutional Growth in the Holy Roman Empire 1648–1715. Vol. LII, Studies Presented to International Commission for the History of Representative and Parliamentary Institutions. Bruxelles, 1975. Mack Walker. German home towns: community, state, and general estate, 1648–1871. Ithaca, 1998.
  4. Robert A. Kann. History of the Habsburg Empire: 1526–1918, Los Angeles, 1974, p. 221. In his abdication, Francis released all former estates from their duties and obligations to him, and took upon himself solely the title of King of Austria, which had been established since 1804. Golo Mann, Deutsche Geschichte des 19. und 20. Jahrhunderts, Frankfurt am Main, 2002, p. 70.
  5. Fichte, Johann Gottlieb (1808). "Address to the German Nation". www.historyman.co.uk. İstifadə tarixi: 2009-06-06.
  6. James J. Sheehan, German History, 1780–1866, Oxford, 1989, p. 434.
  7. Jakob Walter, and Marc Raeff. The diary of a Napoleonic foot soldier. Princeton, N.J., 1996.
  8. Sheehan, pp. 384–387.
  9. Although the Prussian army had gained its reputation in the Seven Years' War, its humiliating defeat at Jena and Auerstadt crushed the pride many Prussians felt in their soldiers. During their Russian exile, several officers, including Carl von Clausewitz, contemplated reorganization and new training methods. Sheehan, p. 323.
  10. Sheehan, pp. 322–323.
  11. David Blackbourn and[Geoff Eley. The peculiarities of German history: bourgeois society and politics in nineteenth-century Germany. Oxford & New York, 1984, part 1; Thomas Nipperdey, German History From Napoleon to Bismarck, 1800–1871, New York, Oxford, 1983. Chapter 1.
  12. Sheehan, pp. 398–410; Hamish Scott, The Birth of a Great Power System, 1740–1815, US, 2006, pp. 329–361.
  13. Sheehan, pp. 398–410.
  14. Jean Berenger. A History of the Habsburg Empire 1700–1918. C. Simpson, Trans. New York: Longman, 1997, ISBN 0-582-09007-5. pp. 96–97.
  15. Sheehan, pp. 460–470. German Historical Institute
  16. Lloyd Lee, Politics of Harmony: Civil Service, Liberalism, and Social Reform in Baden, 1800–1850, Cranbury, New Jersey, 1980.
  17. Adam Zamoyski, Rites of Peace: The Fall of Napoleon and the Congress of Vienna, New York, 2007, pp. 98–115, 239–40.
  18. L.B. Namier, (1952) Avenues of History. London, ONT, 1952, p. 34.
  19. Nipperdey, pp. 1–3.
  20. Sheehan, pp. 407–408, 444.
  21. Sheehan, pp. 442–445.
  22. Sheehan, pp. 465–467; Blackbourn, Long Century, pp. 106–107.
  23. Wolfgang Keller and Carol Shiue, The Trade Impact of the Customs Union, Boulder, University of Colorado, 5 March 2013, pp.10 and 18
  24. Florian Ploeckl. The Zollverein and the Formation of a Customs Union, Discussion Paper no. 84 in the Economic and Social History series, Nuffield College, Oxford, Nuffield College. Retrieved from www.nuff.ox.ac.uk/Economics/History March 2017; p. 23
  25. Sheehan, p. 465.
  26. Sheehan, p. 466.
  27. Sheehan, p. 469.
  28. Sheehan, pp. 467–468.
  29. Sheehan, p. 458.
  30. Sheehan, pp. 466–467.
  31. They traced the roots of the German language, and drew its different lines of development together. The Brothers Grimm online. Joint Publications.
  32.  (alm.) Hans Lulfing, Baedecker, Karl, Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 1, Duncker & Humblot, Berlin, 1953, p. 516 f.
  33.  (alm.) Peter Rühmkorf, Heinz Ludwig Arnold, Das Lied der Deutschen Göttingen: Wallstein, 2001, ISBN 3-89244-463-3, pp. 11–14.
  34. Raymond Dominick III, The Environmental Movement in Germany, Bloomington, Indiana University, 1992, pp. 3–41.
  35. Jonathan Sperber, Rhineland radicals: the democratic movement and the revolution of 1848–1849. Princeton, N.J., 1993.
  36. Sheehan, pp. 610–613.
  37. Sheehan, p. 610.
  38. Sheehan, p. 612.
  39. Sheehan, p. 613.
  40. David Blackbourn, Marpingen: apparitions of the Virgin Mary in nineteenth-century Germany. New York, 1994.
  41. Sperber, Rhineland radicals. p. 3.
  42. Blackbourn, Long Century, p. 127.
  43. Sheehan, pp. 610–615.
  44.  (alm.) Badische Heimat/Landeskunde online 2006 Veit's Pauls Church Germania. Retrieved 5 June 2009.
  45. Blackbourn, Long Century, pp. 138–164.
  46. Jonathan Sperber, Revolutionary Europe, 1780–1850, New York, 2000.
  47. Blackbourn, Long Century, pp. 176–179.
  48. Examples of this argument appear in: Ralf Dahrendorf, German History, (1968), pp. 25–32;  (alm.) Hans Ulrich Wehler, Das Deutsche Kaiserreich, 1871–1918, Göttingen, 1973, pp. 10–14; Leonard Krieger, The German Idea of Freedom, Chicago, 1957; Raymond Grew, Crises of Political Development in Europe and the United States, Princeton, 1978, pp. 312–345; Jürgen Kocka and Allan Mitchell. Bourgeois society in nineteenth-century Europe. Oxford, 1993; Jürgen Kocka, "German History before Hitler: The Debate about the German Sonderweg." Journal of Contemporary History, Vol. 23, No. 1 (January, 1988), pp. 3–16; Volker Berghahn, Modern Germany. Society, Economy and Politics in the Twentieth Century. Cambridge, 1982.
  49. World Encyclopedia V.3 p. 542.
  50. For a summary of this argument, see David Blackbourn, and Geoff Eley. The peculiarities of German history: bourgeois society and politics in nineteenth-century Germany. Oxford & New York, 1984, part 1.
  51. Blackbourn and Eley. Peculiarities, Part I.
  52. Blackbourn and Eley, Peculiarities, Chapter 2.
  53. Blackbourn and Eley, Peculiarities, pp. 286–293.
  54. Jürgen Kocka, "Comparison and Beyond.'" History and Theory, Vol. 42, No. 1 (February, 2003), pp. 39–44, and Jürgen Kocka, "Asymmetrical Historical Comparison: The Case of the German Sonderweg", History and Theory, Vol. 38, No. 1 (February, 1999), pp. 40–50.
  55. For a representative analysis of this perspective, see Richard J. Evans, Rethinking German history: nineteenth-century Germany and the origins of the Third Reich. London, 1987.
  56. A. J. P. Taylor, The Struggle for Mastery in Europe 1914–1918, Oxford, 1954, p. 37.
  57. J.G.Droysen, Modern History Sourcebook: Documents of German Unification, 1848–1871. Retrieved 9 April 2009.
  58. Zamoyski, pp. 100–115.
  59. Blackbourn, The long nineteenth century, pp. 160–175.
  60. Denis Mack Smith (editor). Garibaldi (Great Lives Observed), Prentice Hall, Englewood Cliffs, N.J., 1969, p. 76.
  61. Mack Smith, Denis (1994). Mazzini. Yale University Press. 11–12.
  62. Holt, p. 27.
  63. Holt, pp. 13–14.
  64. Hollyday, 1970, pp. 16–18.
  65. Blackbourn, Long Century, pp. 175–179.
  66. Blackbourn, Peculiarities, Part I.
  67. Mann, Chapter 6, pp. 316–395.
  68. Isabel V. Hull, Absolute Destruction: Military culture and the Practices of War in Imperial Germany, Ithaca, New York, 2005, pp. 90–108; 324–333.
  69. The Situation of Germany. (PDF) – The New York Times, July 1, 1866.
  70. Mann, pp. 390–395.
  71. Michael Howard, The Franco-Prussian War: the German invasion of France, 1870–1871. New York, MacMillan, 1961, p. 40.
  72. A. J. P. Taylor, Bismarck: The Man and the Statesman. Oxford, Clarendon, 1988. Chapter 1, and Conclusion.
  73. Howard, pp. 40–57.
  74. Sheehan, pp. 900–904; Wawro, pp. 4–32; Holt, p. 75.
  75. Holt, p. 75.
  76. Sheehan, pp. 900–906.
  77. Sheehan, p. 906; Geoffrey Wawro, The Austro Prussian War: Austria's War with Prussia and Italy in 1866. Cambridge, Cambridge University, 1996, pp. 82–84.
  78. Sheehan, pp. 905–906.
  79. Sheehan, p. 909.
  80. Wawro, pp. 50–60; 75–79.
  81. Wawro, pp. 57–75.
  82. Sheehan, pp. 908–909
  83. Taylor, Bismarck, pp. 87–88.
  84. Sheehan, p. 910.
  85. Rosita Rindler Schjerve Diglossia and Power: Language Policies and Practice in the Nineteenth Century Habsburg Empire, 2003, ISBN 3-11-017653-X, pp. 199–200.
  86. Bridge and Bullen, The Great Powers and the European States System 1814–1914.
  87. Sheehan, pp. 909–910; Wawro, Chapter 11.
  88. Blackbourn, Long Century, Chapter V: From Reaction to Unification, pp. 225–269.
  89. Howard, pp. 4–60.
  90. Howard, pp. 50–57.
  91. Howard, pp. 55–56.
  92. Howard, pp. 56–57.
  93. Howard, pp. 55–59.
  94. Howard, pp. 64–68.
  95. Howard, pp. 218–222.
  96. Howard, pp. 222–230.
  97. Taylor, Bismarck, p. 126
  98. Die Reichsgründung 1871 (The Foundation of the Empire, 1871), Lebendiges virtuelles Museum Online, accessed 2008-12-22. German text translated: [...] on the wishes of Wilhelm I, on the 170th anniversary of the elevation of the House of Brandenburg to princely status on 18 January 1701, the assembled German princes and high military officials proclaimed Wilhelm I as German Emperor in the Hall of Mirrors at the Versailles Palace.
  99. Taylor, Bismarck, p. 133.
  100. Crankshaw, Edward. Bismarck. New York, The Viking Press, 1981, p. 299.
  101. Howard, Chapter XI: the Peace, pp. 432–456.
  102. Blackbourn, Long Century, pp. 255–257.
  103. Alon Confino. The Nation as a Local Metaphor: Württemberg, Imperial Germany, and National Memory, 1871–1918. Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1997.
  104. Richard J. Evans, Death in Hamburg: Society and Politics in the Cholera Years, 1830–1910. New York, 2005, p. 1.
  105. Blackbourn, Long Century, pp. 225–301.
  106. David Blackbourn and Geoff Eley. The peculiarities of German history: bourgeois society and politics in nineteenth-century Germany. Oxford [Oxfordshire] and New York, Oxford University Press, 1984. Peter Blickle, Heimat: a critical theory of the German idea of homeland, Studies in German literature, linguistics and culture. Columbia, South Carolina, Camden House; Boydell & Brewer, 2004. Robert W. Scribner, Sheilagh C. Ogilvie, Germany: a new social and economic history. London and New York, Arnold and St. Martin's Press, 1996.
  107. To name only a few of these studies: Geoff Eley, Reshaping the German right: radical nationalism and political change after Bismarck. New Haven, 1980. Richard J. Evans, Death in Hamburg: Society and Politics in the Cholera Years, 1830–1910.New York, 2005. Richard J. Evans,Society and politics in Wilhelmine Germany. London and New York, 1978. Thomas Nipperdey, Germany from Napoleon to Bismarck, 1800–1866. Princeton, New Jersey, 1996. Jonathan Sperber, Popular Catholicism in nineteenth-century Germany. Princeton, N.J., 1984. (1997).
  108. For more on this idea, see, for example, Joseph R. Llobera, and Goldsmiths' College. The role of historical memory in (ethno)nation-building, Goldsmiths sociology papers. London, 1996;  (alm.) Alexandre Escudier, Brigitte Sauzay, and Rudolf von Thadden. Gedenken im Zwiespalt: Konfliktlinien europäischen Erinnerns, Genshagener Gespräche; vol. 4. Göttingen: 2001; Alon Confino. The Nation as a Local Metaphor: Württemberg, Imperial Germany, and National Memory, 1871–1918. Chapel Hill, 1999.
  109. Blackbourn, Long Century, pp. 240–290.
  110. Blackbourn, Long Century, pp. 243–282.
  111. Webster's Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language, 1989, "Kulturkampf" p. 796.
  112. Encyclopaedia Britannica: Kulturkampf, (German: "culture struggle"), the bitter struggle (c. 1871–87) on the part of the German chancellor Otto von Bismarck to subject the Roman Catholic church to state controls.
  113. The Oxford Handbook of Modern German History Helmut Walser Smith, page 360, OUP Oxford, 29.09.2011
  114. Sebastian Conrad, Globalisation and the Nation in Imperial Germany, Cambridge University Press page 171
  115. Blackbourn, Long Century, pp. 283; 285–300.
  116. Jonathan Sperber. Popular Catholicism in nineteenth-century Germany, Princeton, N.J., 1984.
  117. Marion Kaplan, The making of the Jewish middle class: women, family, and identity in Imperial Germany, New York, 1991.
  118. Kaplan, in particular, pp. 4–7 and Conclusion.
  119. Blackbourn and Eley, Peculiarities, p. 241.
  120. Karin Friedrich, The other Prussia: royal Prussia, Poland and liberty, 1569–1772, New York, 2000, p. 5.
  121. Many modern historians describe this myth, without subscribing to it: for example, Rudy Koshar, Germany's Transient Pasts: Preservation and the National Memory in the Twentieth Century. Chapel Hill, 1998; Hans Kohn. German history; some new German views. Boston, 1954; Thomas Nipperdey, Germany history from Napoleon to Bismarck.
  122. Josep R. Llobera and Goldsmiths' College. The role of historical memory in (ethno)nation-building. Goldsmiths sociology papers. London, Goldsmiths College, 1996.

Ədəbiyyat

  • Berghahn, Volker. Modern Germany: Society, Economy and Politics in the Twentieth Century. Cambridge: Cambridge University Press, 1982. ISBN 978-0-521-34748-8
  • Beringer, Jean. A History of the Habsburg Empire 1700–1918. C. Simpson, Trans. New York: Longman, 1997, ISBN 0-582-09007-5.
  • Blackbourn, David, Marpingen: apparitions of the Virgin Mary in Bismarckian Germany. New York: Knopf, 1994. ISBN 0-679-41843-1
  • Blackbourn, David. The long nineteenth century: a history of Germany, 1780–1918. New York: Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-507672-9
  • Blackbourn, David and Geoff Eley. The peculiarities of German history: bourgeois society and politics in nineteenth-century Germany. Oxford & New York: Oxford University Press, 1984. ISBN 978-0-19-873057-6
  • Blickle, Peter. Heimat: a critical theory of the German idea of homeland. Studies in German literature, linguistics and culture. Columbia, South Carolina: Camden House Press, 2004. ISBN 978-0-582-78458-1
  • Bridge, Roy and Roger Bullen, The Great Powers and the European States System 1814–1914, 2nd ed. Longman, 2004. ISBN 978-0-582-78458-1
  • Confino, Alon. The Nation as a Local Metaphor: Württemberg, Imperial Germany, and National Memory, 1871–1918. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1997. ISBN 978-0-8078-4665-0
  • Crankshaw, Edward. Bismarck. New York, The Viking Press, 1981. ISBN 0-333-34038-8
  • Dahrendorf, Ralf. Society and Democracy in Germany (1979)
  • Dominick, Raymond, III. The Environmental Movement in Germany, Bloomington, Indiana University, 1992. ISBN 0-253-31819-X
  • Richard J. Evans. Death in Hamburg: Society and Politics in the Cholera Years, 1830–1910. New York: Oxford University Press, 2005. ISBN 978-0-14-303636-4
  • Evans, Richard J. Rethinking German history: nineteenth-century Germany and the origins of the Third Reich. London, Routledge, 1987. ISBN 978-0-00-302090-8
  • Flores, Richard R. Remembering the Alamo: memory, modernity, and the master symbol. Austin: University of Texas, 2002. ISBN 978-0-292-72540-9
  • Friedrich, Karin, The other Prussia: royal Prussia, Poland and liberty, 1569–1772, New York, 2000. ISBN 978-0-521-02775-5
  • Grew, Raymond. Crises of Political Development in Europe and the United States. Princeton, Princeton University Press, 1978. ISBN 0-691-07598-0
  • Hollyday, F. B. M. Bismarck. New Jersey, Prentice Hall, 1970. ISBN 978-0-13-077362-3
  • Holt, Alexander W. The History of Europe from 1862–1914: From the Accession of Bismarck to the Outbreak of the Great War. New York: MacMillan, 1917. OCLC 300969997
  • Michael Howard. The Franco-Prussian War: the German invasion of France, 1870–1871. New York, MacMillan, 1961. ISBN 978-0-415-02787-8
  • Hull, Isabel]]. Absolute Destruction: Military culture and the Practices of War in Imperial Germany. Ithaca, New York, Syracuse University Press, 2005. ISBN 978-0-8014-7293-0
  • Kann, Robert A. History of the Habsburg Empire: 1526–1918. Los Angeles, University of California Press, 1974 ISBN 978-0-520-04206-3
  • Kaplan, Marion. The making of the Jewish middle class: women, family, and identity in Imperial Germany. New York, Oxford University Press, 1991. ISBN 978-0-19-509396-4
  • Kocka, Jürgen and Mitchell, Allan. Bourgeois society in nineteenth century Europe. Oxford, Oxford University Press, 1993. ISBN 978-0-85496-414-7
  • Kocka, Jürgen and Mitchell, Allan. "German History before Hitler: The Debate about the German Sonderweg." Journal of Contemporary History Vol. 23, No. 1 (January 1988), p. 3–16.
  • Kocka, Jürgen and Mitchell, Allan. "Comparison and Beyond.'" History and Theory Vol. 42, No. 1 (February 2003), p. 39–44.
  • Kocka, Jürgen and Mitchell, Allan. "Asymmetrical Historical Comparison: The Case of the German Sonderweg". History and Theory Vol. 38, No. 1 (February 1999), p. 40–50.
  • Kohn, Hans. German history; some new German views. Boston: Beacon, 1954. OCLC 987529
  • Koshar, Rudy. Germany's Transient Pasts: Preservation and the National Memory in the Twentieth Century. Chapel Hill, 1998. ISBN 978-0-8078-4701-5
  • Krieger, Leonard. The German Idea of Freedom, Chicago, University of Chicago Press, 1957. ISBN 978-1-59740-519-5
  • Lee, Lloyd. The politics of Harmony: Civil Service, Liberalism, and Social Reform in Baden, 1800–1850. Cranbury, New Jersey, Associated University Presses, 1980. ISBN 978-0-87413-143-7
  • Llobera, Josep R. and Goldsmiths' College. "The role of historical memory in (ethno)nation-building." Goldsmiths Sociology Papers. London, Goldsmiths College, 1996. ISBN 978-0-902986-06-0
  • Mann, Golo]]. The History of Germany Since 1789 (1968)
  • Namier, L.B.. Avenues of History. New York, Macmillan, 1952. OCLC 422057575
  • Nipperdey, Thomas]]. Germany from Napoleon to Bismarck, 1800–1866. Princeton, Princeton University Press, 1996. ISBN 978-0-691-02636-7
  • Schjerve, Rosita Rindler, Diglossia and Power: Language Policies and Practice in the nineteenth century Habsburg Empire. Berlin, De Gruyter, 2003. ISBN 978-3-11-017654-4
  • Schulze, Hagen.]] The course of German nationalism: from Frederick the Great to Bismarck, 1763–1867. Cambridge & New York, Cambridge University Press, 1991. ISBN 978-0-521-37759-1
  • Scott, H. M. The Birth of a Great Power System. London & New York, Longman, 2006. ISBN 978-0-582-21717-1
  • Scribner, Robert W. and Sheilagh C. Ogilvie. Germany: a new social and economic history. London: Arnold Publication, 1996. ISBN 978-0-340-51332-3
  • Sheehan, James J.]] German history 1770–1866. Oxford History of Modern Europe. Oxford, Oxford University Press, 1989. ISBN 978-0-19-820432-9
  • Sked, Alan. Decline and Fall of the Habsburg Empire 1815–1918. London, Longman, 2001. ISBN 978-0-582-35666-5
  • Sorkin, David, The transformation of German Jewry, 1780–1840, Studies in Jewish history. New York, Wayne State University Press, 1987. ISBN 978-0-8143-2828-6
  • Sperber, Jonathan]]. The European Revolutions, 1848–1851. New Approaches to European History. Cambridge, Cambridge University Press, 1984. ISBN 978-0-521-54779-6
  • Sperber, Jonathan. Popular Catholicism in nineteenth-century Germany. Princeton, Princeton University Press, 1984. ISBN 978-0-691-05432-2
  • Sperber, Jonathan. Rhineland radicals: the democratic movement and the revolution of 1848–1849. Princeton, Princeton University Press, 1993. ISBN 978-0-691-00866-0
  • Stargardt, Nicholas. The German idea of militarism: radical and socialist critics, 1866–1914. Cambridge, Cambridge University Press, 1994. ISBN 978-0-521-46692-9
  • Steinberg, Jonathan. Bismarck: A Life (2011)
  • Taylor, A. J. P., The Struggle for Mastery in Europe 1914–1918, Oxford, Clarendon, 1954. ISBN 978-0-19-881270-8
  • Taylor, A. J. P.]]. Bismarck: The Man and the Statesman. Oxford: Clarendon, 1988. ISBN 978-0-394-70387-9
  • Victoria and Albert Museum, Dept. of Prints and Drawings, and Susan Lambert. The Franco-Prussian War and the Commune in caricature, 1870–71. London, 1971. ISBN 0-901486-30-2
  • Walker, Mack]]. German home towns: community, state, and general estate, 1648–1871. Ithaca, Syracuse University Press, 1998. ISBN 978-0-8014-8508-4
  • Wawro, Geoffrey]]. The Austro-Prussian War. Cambridge, Cambridge University Press, 1996. ISBN 0-521-62951-9
  • Wawro, Geoffrey]. Warfare and Society in Europe, 1792–1914. 2000. ISBN 978-0-415-21445-2
  • Wehler, Hans Ulrich]]. The German Empire, 1871–1918 (1997)
  • Zamoyski, Adam. Rites of Peace: The Fall of Napoleon and the Congress of Vienna. New York, HarperCollins, 2007. ISBN 978-0-06-077519-3

Əlavə ədəbiyyat

  • Bazillion, Richard J. Modernizing Germany: Karl Biedermann's career in the kingdom of Saxony, 1835–1901. American university studies. Series IX, History, vol. 84. New York, Peter Lang, 1990. ISBN 0-8204-1185-X
  • Brose, Eric Dorn. German History, 1789–1871: From the Holy Roman Empire to the Bismarckian Reich. (1997) online edition
  • Bucholz, Arden. Moltke, Schlieffen, and Prussian war planning. New York, Berg Pub Ltd, 1991. ISBN 0-85496-653-6
  • Bucholz, Arden. Moltke and the German Wars 1864–1871. New York, Palgrave MacMillan, 2001. ISBN 0-333-68758-2
  • Clark, Christopher]]. Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600–1947. Cambridge, Belknap Press of Harvard University Press, 2006, 2009. ISBN 978-0-674-03196-8
  • Clemente, Steven E. For King and Kaiser!: the making of the Prussian Army officer, 1860–1914. Contributions in military studies, no. 123. New York: Greenwood, 1992. ISBN 0-313-28004-5
  • Cocks, Geoffrey and Konrad Hugo Jarausch. German professions, 1800–1950. New York, Oxford University Press, 1990. ISBN 0-19-505596-9
  • Droysen, J.G. Modern History Sourcebook: Documents of German Unification, 1848–1871. Accessed April 9, 2009.
  • Dwyer, Philip G. Modern Prussian history, 1830–1947. Harlow, England, New York: Longman, 2001. ISBN 0-582-29270-0
  • Friedrich, Otto. Blood and iron: from Bismarck to Hitler the von Moltke family's impact on German history. New York, Harper, 1995. ISBN 0-06-016866-8
  • Groh, John E. Nineteenth-century German Protestantism: the church as social model. Washington, D.C., University Press of America, 1982. ISBN 0-8191-2078-2
  • Henne, Helmut, and Georg Objartel. German student jargon in the eighteenth and nineteenth centuries. Berlin & NY, de Gruyter, 1983. OCLC 9193308
  • Hughes, Michael. Nationalism and society: Germany, 1800–1945. London & New York, Edward Arnold, 1988. ISBN 0-7131-6522-7
  • Kollander, Patricia. Frederick III: Germany's liberal emperor, Contributions to the study of world history, no. 50. Westport, Conn., Greenwood, 1995. ISBN 0-313-29483-6
  • Koshar, Rudy. Germany's Transient Pasts: Preservation and the National Memory in the Twentieth Century. Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1998. ISBN 0-8078-4701-1
  • Lowenstein, Steven M. The Berlin Jewish community: enlightenment, family, and crisis, 1770–1830. Studies in Jewish history. New York, Oxford University Press, 1994. ISBN 0-19-508326-1
  • Lüdtke, Alf. Police and State in Prussia, 1815–1850. Cambridge, New York & Paris, Cambridge University Press, 1989. ISBN 0-521-11187-0
  • Ogilvie, Sheilagh, and Richard Overy. Germany: A New Social and Economic History Volume 3: Since 1800 (2004)
  • Ohles, Frederik. Germany's rude awakening: censorship in the land of the Brothers Grimm. Kent, Ohio, Ohio State University Press, 1992. ISBN 0-87338-460-1
  • Pflanze Otto, ed. The Unification of Germany, 1848–1871 (1979), essays by historians
  • Schleunes, Karl A. Schooling and society: the politics of education in Prussia and Bavaria, 1750–1900. Oxford & New York, Oxford University Press, 1989. ISBN 0-85496-267-0
  • Showalter, Dennis E. The Wars of German Unification (2nd ed. 2015), 412pp by a leading military historian
  • Showalter, Dennis E. Railroads and rifles: soldiers, technology, and the unification of Germany. Hamden, Connecticut, Hailer Publishing, 1975. ISBN 0-9798500-9-6
  • Smith, Woodruff D. Politics and the sciences of culture in Germany, 1840–1920. New York, Oxford University Press, 1991. ISBN 0-19-506536-0
  • Wawro, Geoffrey. The Franco-Prussian War: The German Conquest of France. Cambridge, Cambridge University Press, 2005. ISBN 0-521-61743-X

Xarici keçidlər

  • Almaniyanın birləşdirilməsiylə bağlı sənədlər  (ing.)
  • Bismark və Almaniyanın birləşdirilməsi  (ing.)

almaniyanın, birləşdirilməsi, 1871, almaniyanın, birləşdirilməsi, 1871, ildə, alman, xalqlarının, yaşadığı, neçə, onlarla, müstəqil, dövlətin, prussiya, krallığı, ətrafında, birləşərək, almaniya, imperiyası, federal, dövlətinin, yaradılması, almaniya, imperiya. Almaniyanin birlesdirilmesi 1871 ci ilde alman xalqlarinin yasadigi bir nece onlarla musteqil dovletin Prussiya kralligi etrafinda birleserek Almaniya imperiyasi federal dovletinin yaradilmasi Almaniya imperiyasi 1871 1918 ci illerde Bu adin diger istifade formalari ucun bax Almaniyanin birlesdirilmesi Almaniyanin siyasi ve inzibati cehetden inteqrasiya olunmus bir dovlet halina gelmesi 1871 ci il 18 yanvar tarixinde Fransanin Versal sarayindaki Guzgulu salonda elan edildi Avstriya xaric olmaqla butun alman dovletlerinin sahzadeleri Fransa Prussiya muharibesinin neticesinde Fransanin teslim olmasindan sonra bir yere gelerek Prussiya krali I Vilhelmi alman imperatoru elan etdiler Qeyri resmi olaraq alman dilli dovletlerin de fakto federativ sisteme kecmesi prosesi gedirdi Bu proses alman dovletlerindeki esilzadelerin isteyinden asili olaraq bezen suretlenir bezense yavaslayirdi Bu proses muxtelif partiyalarin texminen bir esr davam eden avtokratik eksperimentler uzerindeki oz maraqlari Muqeddes Roma imperiyasinin suqutunu suretlendiren Napoleon muharibeleri ve alman milletciliyinin yukselisi ile musahide edilirdi Birlesme neticesinde yeni milletin uzvleri arasinda dini dlinqivistik sosial ve medeni ferqlerin oldugunu ortaya cixardi Bu zaman 1871 ci il birlesmesinin daha boyuk birlesme prosesinin bir anini temsil etdiyi teklif edildi Muqeddes Roma imperiyasi tez tez Butun almanlarin imperiyasi adlandirilirdi Muasir menbeler ise onlara cox zaman almanlar deye muraciet edirdi Imperiyada esilzade sexslere Almaniyanin sahzadesi ve ya Almanlarin sahzadesi deye muraciet edilirdi Almaniyanin yarandigi torpaqlar ilk onceler Serqi Frankiya adlanirdi ve hele Boyuk Karlin dovrunden etibaren kicik kralliqlar formasinda teskil edilmisdi Olkenin erazisinin ekseriyyeti dagliq bolgelerden ibaret idi ve daglarda tecrid edilmis insanlar arasinda uzun muddet davam etmis dovr erzinde tehsil linqivistika medeni ve dini sahelerde boyuk ferqler meydana cixmisdi XIX esr boyunca neqliyyat ve kommunikasiya vasitelerinin inkisafi ise bu insanlari bir birine daha yaxin etmisdi 500 musteqil dovletin daxil oldugu Muqeddes Roma imperiyasinin hokmdari II Frans Ucuncu koalisiya muharibesi zamani 1806 ci ilin 6 avqustunda hakimiyyetden el cekdi Bununla da imperiya suqut etdi Imperiyanin huquqi adminstrativ ve siyasi olaraq parcalanmasina ve sona catmasina baxmayaraq kecmis imperiyanin alman dilli ehalisi umumi dile medeniyyete ve huquq adetine sahib idi Bunlar Napoleon muharibeleri ve Fransa inqilab muharibeleri zamani paylasilan tecrube sayesinde daha da artmisdi Avropa liberalizmi birlesme ucun sulale ve tek hakimiyyetlikle mubarize aparacaq intellektual baza teklif edirdi Bu cereyanin alman tezahurunde ise mueyyen cografi regiondaki insanlarin dil adet enene ve tehsil birliyinin vacibliyi vurgulanirdi Iqtisadi olaraq 1818 ci ilde Prussiya Gomruk Ittifaqinin alm Zollverein yaradilmasi ve sonradan Alman Konfederasiyasinin genislenerek diger dovletlerin de ona daxil olmasi dovletler arasindaki ve daxilindeki mubarizeni bir qeder azaltdi Inkisaf etmekde olan neqliyyat novleri is ve eylence seyahetlerini evvelki dovrlere nisbeten xeyli asanlasdirdi ve neticede Merkezi Avropada alman dillilerin bir birileri ile bezen toqqusmalara sebeb olan kontaktlari coxaldi 1814 1815 ci iller Napoleon muharibelerinden sonra kecirilen Vyana konqresinden sonra Merkezi Avropada Avstriyanin ustunluyu tesbit edildi Vyana danisiqlari aparan terefler Prussiyanin Alman dovletleri daxilinde ve icerisinde boyuyen gucunu nezere almadilar ve Prussiyanin Alman xalqlarinin liderliyi ucun Avstriyaya meydan oxuyacagini dusunmediler Alman dualizmi birlesme probleminin iki hell yolunu teqdim edirdi Alman suali adlanan bu meseleye gore Almaniyanin birlesmesinin iki plani var idi Avstriyanin daxil olmadigi Kicik Almaniya alm Kleindeutsche Losung ve Avstriyanin da daxil oldugu Boyuk Almaniya alm Grossdeutsche Losung Tarixciler Otto fon Bismarkin 1866 ci il Simali Alman Konfederasiyasini sadece daha da genislendirmek ucunmu yoxsa butun almanlari bir musteqil dovletde toplamaq ucunmu mubarize apardigini muzakire edirler Gelinen netice odur ki Bismarkin realpolitikine elave guc qatan faktorlar erken muasir hokumetlerin XIX esrdeki siyaseti iqtisadiyyati herbi saheni ve diplomatik munasibetleri yeniden teskil etmesine sebeb oldu Danimarka ve fransiz milletciliyi alman birliyi hissinin qabarmasina getirib cixarirdi Basda Prussiya olmaqla alman dovletlerinin 3 regional muharibedeki herbi ugurlari insanlarda ozuneinam ve qurur hissinin bas qaldirmasina sebeb oldu Siyasetciler ise bundan birlesme yonunde istifade ede bildiler Bu tecrube Napoleon muharibelerinde xususen de 1813 14 cu illerin Azadliq muharibesindeki qarsiliqli ugurlar xatiresini eks etdirirdi Almaniyanin 1871 ci ilde siyasi ve adminstrativ olaraq Avstriyasiz yaradilmasi dualizm problemini en azindan muveqqeti olaraq hell etdi Mundericat 1 Qisa xronologiya 2 Almandilli Merkezi Avropa XIX esrin evvellerinde 2 1 Napoleonik sistemde alman milletciliyinin yukselisi 2 2 Merkezi Avropanin yeniden qurulmasi ve Alman dualizminin yukselmesi 2 3 Yenidenqurma problemleri 3 Iqtisadi emekdasliq Gomruk Ittifaqi 3 1 Yollar ve demiryollari 3 2 Cografiya vetenperverlik ve dil 4 Vormarz ve XIX esr liberalizmi 4 1 Hambax Festivali liberal milletcilik ve muhafizekar reaksiya 4 2 Liberalizm ve iqtisadi problemlere cavab 5 Birlesme ucun ilk cehdler 5 1 1848 ci ilin alman inqilablari ve Frankfurt parlamenti 5 2 1848 ve Frankfurt Parlamentinin retrospektiv analizi 5 3 Tesir saheleri problemi Erfurt Birliyi ve Olmutz punktasiyasi 5 4 Vahid Almaniyanin xarici gozlentileri 5 5 Prussiyanin artan gucu Realpolitik 6 Vahid dovletin qurulmasi 6 1 Slezviq Holsteyn meselesi 6 2 Avstriya Prussiya muharibesi 1866 6 2 1 Tereflerin secilmesi 6 2 2 Tecridedilmis Avstriya 6 3 Realpolitik ve Simali Alman Konfederasiyasi 7 Fransa ile muharibe 7 1 Ispaniyadaki nufuz dairesi bolgusunun dagilmasi 7 2 Herbi emeliyyatlar 7 3 Alman imperiyasinin elani 7 4 Birlesme prosesinin vacibliyi 8 Siyasi ve inzibati birlesme 8 1 Imperiyanin qurucu dovletleri 8 2 Imperiyanin siyasi strukturu 8 3 Tarixi arqumentler ve imperiyanin sosial anatomiyasi 9 Siyasi mexanizmin xaricinde millet yaratmaq 9 1 Kulturkampf 9 2 Yehudi icmasinin inteqrasiyasi 9 3 Milletin hekayesinin yazilmasi 10 Hemcinin bax 11 Qeydler 12 Menbe 12 1 Istinadlar 12 2 Edebiyyat 13 Elave edebiyyat 14 Xarici kecidlerQisa xronologiya Redakte Alman milletini tecessum etdiren Germania Flipp Veytin 1834 1836 fresko eseridir Alman Konfederasiyasinin gerbinden qalxan tutub Asagidaki qalxanlar ise Muqeddes Roma imperiyasinin 7 enenevi elektorunun qalxanlaridir 1797 Birinci Fransa Respublikasi Birinci Koalisiya muharibesinin sonunda Reyn cayinin sol sahilini ozune birlesdirdi 1802 Ikinci koalisiya muharibesinin neticesinde Fransanin evvelki muharibenin sonunda ozune eraziler birlesdirmesi digerleri terefinden qebul edildi 1804 Avstriyali I Frans Napoleon Bonapartin 1804 cu ilde Birinci Fransa imperiyasini elan etmesine cavab olaraq Avstriya imperiyasinin yaradildigini elan etdi 1806 Ucuncu Koalisiya muharibesinin neticesinde I Napoleon Reynin serq terefinde bezi torpaqlari ele kecirdi ve Muqeddes Roma imperiyasini fransiz satellit dovleti olan Reyn Konfederasiyasi ile evez etdi 1807 Prussiya Dorduncu Koalisiya muharibesinin sonunda torpaqlarinni texminen yarisini itirdi 1815 Napoleonun meglub olmasindan sonra kecirilen Vyana konqresinin qerarina esasen alman dovletleri Avstriya imperiyasinin liderliyini etdiyi Alman Konfederasiyasina daxil edildi 1819 Karlsbad qerarnamesi ile Alman dovleti yaratmaq ucun heyata kecirilen butun nov pangermanist fealiyyet qadagan edildi Lakin Prussiya diger konfederasiya dovletleri ile birlikde gomruk ittifaqi yaratdi 1834 Prussiya rehberliyindeki Alman Gomruk Ittifaqinin alm Zollverein oz ehate dairesini daha da genislendirdi ve demek olar ki Avstriya imperiyasindan basqa butun Almaniya Ittifaqi dovletleri gomruk ittifaqina daxil oldu 1848 Almaniya Ittifaqinin Berlin Drezden Frankfurt ve s kimi seherlerinde cixislarin bas vermesi Prussiya krali IV Fridrix Vilhelmi ittifaq ucun konstitutsiya ved etmesine getirib cixardi Eyni zamanda 1848 ci ilde Frankfurt parlamenti toplandi Parlament Almaniyanin birlesdiyini elan etmeye cehd etse de bu IV Fridrix Vilhelm terefinden redd edildi Almaniyanin birlesmesi meselesinde Avstriyanin daxil olmadigi Kicik Almaniya alm Kleindeutsche Losung ve Avstriyanin da daxil oldugu Boyuk Almaniya alm Grossdeutsche Losung problemi ortaya cixdi 1850 Prussiya kralliginin teklifi ile alman dovletlerinin birlesdiyi qisaomurlu Erfurt Birliyi yaradildi Birliyin parlamenti Erfurt seherindeki Muqeddes Avqustin kilsesinde acildi ve bu parlament 1850 ci ilin mart ayinni 20 den 29 aprele qeder movcud oldu Bu ittifaq hec vaxt esl hakimiyyete sahib ola bilmedi ve 1850 ci ilin 29 noyabr tarixinde Avstriya ile Prussiya arasinda imzalanmis Olmutz razilasmasi ile tamamile ortadan qaldirildi Bu razilasmaya gore Prussiya Erfurt Birliyini legv etdi ve Avstriyanni liderliyini etdiyi Almaniya ittifaqina qosuldu 1 2 1861 62 I Vilhelm Prussiya krali olduqdan sonra 23 sentyabr 1862 ci ilde Otto fon Bismarki xarici isler naziri ve esas nazir teyin etdi Bismark Almaniyanin Prussiya rehberliyinde birlesmesini qan ve demir siyaseti uzerinde qurmagin terefdari kimi taninirdi 1864 Danimarka kralliginin Slezviqi kralliga birlesdirmeye cehd etmesi Prussiyanin etirazi ile qarsilandi Otto fon Bismarkin diplomatik gedisleri neticesinde Avstriyada Danimarka ile olan muharibeye daxil edildi Avstriya Prussiya ittifaqi muharibede qelebe qazandi Avstriya ile Prussiya arasinda 1864 cu ilde imzalanmis Vyana razilasmasina gore Slezviq Prussiya idareciliyine Holsteyn ise Avstriya idareciliyine kecdi 1866 Bismark Avstriyani Prussiya idareciliyi altinda olan Slezviqe mudaxile etmekde ittiham edirdi Bu problemler muharibeye sebeb oldu Prussiya qosunlari Holsteyne daxil oldu ve belelikle Slezviq Holsteyn eyaleti tamamile Prussiyanin tabeliyine kecdi Buna cavab olaraq Avstriya Prussiyaya muharibe elan etdi Avstriya Prussiya muharibesinde Avstriya qosunlari suretli formada meglub oldular 1866 ci ilde imzalanmis Praqa sulhune gore Alman ittifaqi legv edildi ve Prussiya Simali Alman Ittifaqini yaratdi Yeni yaradilmis ittifaqa Fransaperest cenub kralliqlari olan Bavariya Baden ve Vurttemvurqdan basqa butun alman dovletleri daxil idi 1870 Avstriya Prussiya muharibesi zamani Fransa imperatoru neytral qalmasi qarsiliginda Reynlendi istedi Bundan sonra Bismark cenub kralliqlarini birlesdirmek ucun Ispaniya varisliyi meselesinden ve Ems teleqramindan istifade etdi Cavabinda Fransa imperiyasi Prussiyaya muharibe elan etdi 1871 Fransa Prussiya muharibesi Prussiya qosunlarinin Ikinci Fransa imperiyasinin paytaxti Parisi ele kecirmesi ile sonlandi 1871 ci ilde imzalanmis Frankfurt muqavilesi ile Bavariya Baden ve Vurttemburq Simali Alman Ittifaqina daxil edildi Bismark kral I Vilhelmi birlesmis Almaniyanin imperatoru Kayzer elan etdi Birlesmis Almaniyaya Avstriya daxil deyildi Alman qosunlarinin Parisde oldugu dovrde III Napoleonun rehberi oldugu Ikinci imperiya suqut etdi ve Adolf Tyer Ucuncu Fransa Respublikasinin yaradildigini elan etdi Almandilli Merkezi Avropa XIX esrin evvellerinde Redakte Muqeddes Roma imperiyasinin 1789 cu ildeki xeritesi Xeritenin ekser hissee Mahsburq monarxiyasi torpaqlarindan narinci ve Prussiya kralligi torpaqlarindan mavi ibaretdir Hemcinin xeritede xeyli sayda olan kicik dovletler de eks etdirilmisdir Bir coxu ise xeritede gorunmeyeeck qeder kicikdir 1803 cu ilden evvel almandilli Merkezi Avropada 300 siyasi qurum movcud idi Onlarin ekseriyyeti ya Muqeddes Roma imperiyasinin bir hissesi ya da Habsburq irsinin dominionlari veziyyetinde idi Bu siyasi qurumlarin serhedleri ve strukturu muxtelif ve qeliz idi Bu qurumlardan bezileri Hohenhol ailesinin muxtelif qollari terefinden idare olunurdu Bura erazileri kicik olan dovletlerden tutmus serhedleri deqiq bilinen ve boyuk eraziye malik olan Bavariya ve Prussiya kimi kralliqlar da daxil idi Onlarin idarecilik formalari da muxtelif idi onlardan bezileri guclu olan Auqsburq ve ya kicik olan Veil de Stadt kimi azad imeriya seheri statusunda idi Bu qurumlarin gucleri ve tesir daireleri de keskin ferqlenirdi Bu qurumlara varli Reyxenau abbatligi guclu Koln yepiskoplugu kimi Vurttemburq kimi sulale dovletleri de daxil idi Bu dovletlerin ekseriyyeti Muqeddes Roma imperiyasina daxil idi ve onlarin sayi bezen 1 000 e qeder arta bilirdi XV esrden sonra imperatoru secme haqqina sahib sahzadeler bezi hallar istisna olmaqla imperatorlari yalniz Habsburqlardan secmeye basladi Almandilli dovletler arasinda Muqeddes Roma imperiyasi problemleri ve toqqusmalari hell ede bilecek huquqi ve adminstrativ ricaklara sahib idi Burada torpaq sahibleri ile kendliler arasinda olan problemler yurisdiksiya meseleleri hell edilirdi Imperial daireler vasitesiyle dovletler qrupu regional maraq iqtisadi ve herbi meseleleri hell edirdiler 3 Ikinci Koalisiya muharibesi 1799 1802 imperial quvvelerin ve onun muttefiqlerinin Napoleon terefinden meglub edilmesi ile neticelendi 1801 ci ilde imzalanmis Lunevill muqavilesine ve 1803 cu il Mediadizasiyasina gore kilseye aid bolgeler dunyevilesdirildi ve ekser azad imperiya seherleri legv edildi Onlarin erazileri ise sulale dovletleri terefinden ele kecirildi Bu torpaq deyismeleri Vurttenburqle Badenin erazilerinin genislenmesine sebeb oldu 1806 ci ilde Prussiyanin ele kecirilmesi Prussiya ve Rusiyanin Jena Auerstedt doyuslerinde meglub edilmesinden sonra Napoleon Pressburq muqavilesini dikte etdi Bu muqavile ile Reyn Konfederasiyasi yaradildi Yuzlerle kicik dovletin ve cengaver vilayetlerinin bu konfederasiya terefinden menimsenilmesi imperiyada bohrana sebeb oldu Neticede imperator imperiyanin legv edildiyini elan etdi 4 Napoleonik sistemde alman milletciliyinin yukselisi Redakte Xalqlar doyusune hesr edilmis abide Alman xalqinin Napoleon uzerindeki qelebesinin 100 illiyi munasibetile 1913 cu ilde ucaldilmisdir 1804 1814 cu illerdeki fransiz hegomoniyasi zamani yeniden teskil edilmis alman dovletlerinde alman milletciliyi inkisaf etmeye basladi Fransa hakimiyyeti altinda yasayan zaman formalasan ortaq tecrube sayesinde butun almanlar arasinda vahid alman dovleti yaratmaq isteyi guclenirdi Alman filosofu Yohann Qotlib Fixte ucun Dovletlerin ilk orijinal ve heqiqi serhedleri subhesiz ki onlarin daxili serhedleridir Eyni dili danisanlar her hansi bir insan senetinin baslamasindan cox evvel tebitein ozu terefinden gorunmeyen cox sayda bagla bir birine baglanmis bir birilerini basa dusmus ve ozlerini daha konkret formada basa dusmelerini temin etmek ucun davam etme gucune sahib olmusdurlar Onlar bir birilerine aiddirler ve tebieti etibarile ayrilmaz bir butundurler 5 Bu dovrlerde umumi dil millet ucun temel kimi gorule bilerdi lakin XIX esri arasdiran muasir tarixcilere gore bir nece yuz dovletden ibaret olan almandillileri bir millet kimi formalasdirmaq ucun umumi dil yeterli olmaya bilerdi 6 Almandilli Merkezi Avropa Fransa hakimiyyeti altinda olarken fransiz isgalcilari qovmaq ve oz torpaqlari uzerinde oz hakimiyyetlerini qurmaq umumi meqsede cevrilmisdi Napoleonun Polsaya Iberiya yarimadasina ve Qerbi Almaniyaya yurusleri 1806 1807 ve 1812 ci il Rusiya isgali bir cox almani esilzadeni ve kendlini yuxudan oyatdi Napoleonun Kontinental bloka sistemi Merkezi Avropanin iqtisadiyyatini demek olar ki mehv etmisdi Rusiyanin isgali ucun alman torpaqlarindan 125 000 alman orduya celb edilmisdi Bu sexslerin ekseriyyetinin muharibede heyatini itirmesi dogum sayinin yuksek ve ya asagi oldugu butun alman torpaqlarindan Fransaya qarsi naraziligi daha da artirdi ve almanlar artiq Fransadan azad Merkezi Avropa barede daha ciddi dusunmeye basladilar Lutzov Konullu Korpusu kimi telebe silahli destesinin yaradilmasi buna numunedir 7 8 Rusiyadaki fransiz meglubiyyeti alman esilzadelerini yeniden dusunmeye vadar etdi 1813 cu ilde Napoleon alman torpaqlarina yeniden yuruse cixdi Meqsed ise almanlari yeniden fransiz orbitine salmaq idi VI Koalisiya muharibesi ve ya Azadliq muharibesinin kulminasiya noqtesi Xalqlar doyusu oldu 1813 cu ilin oktyabr ayinda 500 000 doyuscu 3 gun muddetinde doyusdu Bu doyus XIX esr Avropa tarixinin en boyuk doyusudur Doyus Avstriya Prussiya Rusiya Saksoniya ve Isvec koalisiyasinin qelebesi ve Fransanin Reynin serqindeki hakimiyyetini itirmesi ile neticelendi Reyn sahillerinde Napoleon uzerindeki qelebe koalisiyani hucumu davam etdirmeye vadar etdi Ugurlu herbi emeliyyatlardan sonra Napoleon Elba adasina hebs edildi 1815 ci ildeki Napoleonun yuz gunu zamani VII koalisiyanin qosunlari Vaterlo doyusunde fransizlari meglub etdiler 9 Bu koalisiyada hersoq Vellinqtonun komandanligi ile ingilis qosunlari ve Gebhard fon Blucerin rehberliyi ile Prussiya qosunlari da istirak edirdi Prussiya qosunlari doyusde xususile ferqlenmisdiler Liqni duzundeki doyus zamani yasanilan geri cekilme zamani gosterdiyi muqavimete gore prussiyalilar fransizlar uzerindeki qelebede muhum rol oynamisdilar Prussiya suvarileri 18 iyun boyunca qacan fransizlari teqib etdiler Blecerin qosununun Vaterlodaki ve Leypsiqdeki sucaeti butun almanlarda qurur ve ozunehormet hissinin yukselmesine sebeb oldu 10 Bu XIX esrde yasayan Prussiyaperest milletci tarixcilerin Borussiya mifi barede serhlerinin esas temel dasi oldu 11 Merkezi Avropanin yeniden qurulmasi ve Alman dualizminin yukselmesi Redakte Alman Konfederasiyanin gerbi alm Deutscher Bund Napoleonun meglub edilmesinden sonra Vyana konqresinde Avropanin siyasi diplomatik sistemi yeniden teskil edildi Bu sistem quvveler balansina esaslanirdi Yeni sistem Avropani tesir dairelerine bolurdu ve bu tesir daireleri bezen italyanlar almanlar kimi muxtelif milletlerin cixislarinin yatirilmasina sebeb olurdu 12 Genislendirilmis Prussiya ve diger 38 irili xirdali dovlet Avstriyanin tesir dairesine salinmisdi Konqres Avstriyanin rehberlik etdiyi ve mohkem olmayan Alman ittifaqini yaratdi Ittifaqa Frankfurtda yerlesen Federal Meclis basciliq edirdi Habsburqlarin imperial movqeelerine gore Avstriya imperatorlari parlamentin de bascisi hesab edilirdi Lakin Avstriya Prussiyanin imperiyanin siyasi sahesine XVIII esrdeki cixisini nezere almirdi Brandenburq sahzade secicisinin ozunu Prussiya krali elan etdiyi vaxtdan etibaren onlarin torpagi muharibeler ve miras yolu ile daim genislenmisdi Prussiyanin gucu Mohtesem Fridrixin hakimiyyeti zamani Avstriya Mirasi muharibesi ve Yeddiillik muharibe zamani daha da artmisdi 13 Mariya Tereza ve onun Muqeddes Roma imperatoru olan oglu II Iosif Muqeddes Roma imperiyasinda Habsburq hegomonlugunu temin etmeye calissa da Fridrix Sahzadeler Birliyini alm Furstenbund yaradaraq buna mane olmusdu Avstriya Prussiya dualizminin koku kecmis imperial siyasete esaslanirdi Onlarin quvveler balansi manevralarina numune olaraq Bavariya Mirasi ve ya xalqin adlandirdigi kimi desek Kartof muharibesi ni gostermek olar Muqeddes Roma imperiyasi dagildiqdan sonra bele davam eden bu reqabet XIX esrdeki milletcilik herekatlarinin inkisafina tesir gosterirdi 14 Yenidenqurma problemleri Redakte 1817 ci ilin oktyabr ayinda 500 telebe 300 il evvel Martin Luterin sigindigi Vartburq qalasina yurus etdi Bununla da Vartburq qalasi alman milli xarakterinin simvolu secildi 15 Meclis ve ya parlament adlandirmasina baxmayaraq bu qurumun uzvleri secilmis numayendeler olaraq qebul edilmemelidir Dovletlerin coxunun konstitutsiyasi yox idi Baden hersoqlugu kimi bir cox dovletler de secki huququ boyuk emlak senzi tetbiq edilmekle ehalinin cox kicik kisi ehalisine aid edilirdi 16 Bundan elave qeyri praktik hell Prussiyanin umumi sxemde yeni statusunu eks etdirmedi Prussiya ordusunun 1806 ci ilde Yena Auerstedt doyusunde meglub olmasina baxmayaraq Vaterlo doyusunde xususi sucayet gostermisdi Odur ki Prussiya ozlerinin alman siyasetinde xususi rol oynayacagini gozleyirdi 17 Alman milletciliyi Napoleon muharibeleri zamani daha da stimullasmisdi ve ilk dovrlerde liberalizmle muttefiq veziyyetinde idi Alman milletciliyinin genislenmesi alman dovletlerinde siyasi sosial ve medeni deyisikliklere sebeb olmusdu 18 Buna gore de bu milletciliyin kokleri Napoleon muharibeleri dovrunde axtarilmalidir 19 Bursensaft telebe etirazlari ve 1817 ci ilin mehsur Vartburq qalasi etirazlari Merkezi Avropadaki almandilliler arasindaki birlik hissini daha da artirdi Bundan elave 1813 cu ilin alman kompaniyasi zamani bezen ustuortulu bezense aciq formada verilen sozler almanlar arasinda siyasi meselelere qarismaq isteyinin artmasina sebeb olmusdu Insanlar siyasi meselelere qarismaqla sulh temin edildikden sonra suverenliklerini berpa edeceklerine umid edirdiler Milletci telebe teskilatlarinin tesviqati muhafizekar liderler olan Klemens Metternixin milli sentimentin yukselisinden qorxuya dusmesine sebeb oldu 1819 cu ilin martinda muhafizekar dramaturq Auqust fon Kotzebuenin milletci telebe terefinden qetle yetirilmesi ve Nassaunu rehberi Karl fon Ibelle qarsi ugursuz sui qesd 1819 cu ilin 20 sentyabrinda Karlsbad qerarnamelerinin verilmesine sebeb oldu Bu qerarnamelerle alman universitetlerinde liberal ve milletci herekatlar qadagan olunur monarxiyaya qarsi olan herekatlara qarsi qati mubarize basladilirdi Qerarnamelerin bir meqsedi de milli herekata intelektuallarin rehberlik etmesine mane olmaq idi 20 Metternix liberal ve milletci herekatin yukselisine son qoymaq ve metbuatin azadligini mehdudlasdirmaq ucun muhafizekarlarin sui qesdler zamani yaranan qezebinden istifade etmisdi Neticede qerarnameler Bursensaftin yeraltina cekilmesine milletci materiallar nesrinin azalmasina metbuatda senzuranin artmasina ferdi azadligin mehdudlasdirilmasina universitetlerde milletci diskurslarda akademik cixislara qadaga getirilmesine sebeb oldu Qerarnameler dovrunde yasamis Iohann Jozef fon Gorres yazdigi Almaniya ve inqilab eserinde ictimai reyin qarsisini almagin hem qeyri mumkun hem de arzuolunmaz oldugunu bildirirdi 21 Iqtisadi emekdasliq Gomruk Ittifaqi Redakte Alman Konfederasiyasinin serhedleri Prussiya mavi Avstriya Macaristan sari qalanlari ise bozdur Alman dovletlerinin birlesmesinde bir diger acar inistitut Gomruk Ittifaqi olmusdur Ittifaq ilk defe 1818 ci ilde Prussiyanin maliyye naziri Hans Qraf fon Bulov terefinden yaradilmisdi Ittifaq tedricen Prussiyaya ve Hohensollernlerin butun erazilerine yayildi Sonraki 30 il muddetinde ise butun alman dovletleri de ittifaqa qosuldular Ittifaq alman dovletleri arasindaki proteksionist bariyerlerin aradan qaldirilmasina dovletler arasinda xammal mubadilesinin ve hazir materiallarin alqi satqisina serait yaratdi Bunlar ise oz novbesinde alman dovletleri arasindaki neqliyyat problemlerinin ortadan qalxmasina ve gedis gelisin rahatlasmasina sebeb oldu Artiq serhedleri asmaq daha rahat ve serfeli oldu Bu alman dovletlerinin erazisinde senaye merkezlerinin yaranmasina getirib cixardi Prussiya erazisindeki senaye merkezleri Reynlendde Rur vadisinde ve Saar bolgesinde yerlesirdi 22 Deniz sahilinden kenarda olan dovletler ittifaqa cox tez qosuldular Sahilde yerlesen bezi dovletler ise denize girme tarifi meselelerine gore ittifaqa uzv olmadilar Daha sonra 1836 ci ilde Avstriyadan basqa butun Prussiyadan cenubda yerlesen dovletler ittifaqa qosuldular 23 Buna qarsiliq sahil dovletleri onsuzda beynelxalq ticaret yollarina hec bir vergi odemeden daxil olma imkanlarina sahib idiler Onlar Gomruk Ittifaqina daxil olacaqlari halda muxtelif vergi vermeli olacaqlarini bilirdiler Buna gore de oz istehsalci ve istehlakcilarini elave vergilerle yuklemek istemirdiler Simal sahilinde yerlesen Hannover ozunun Vergi Birliyi alm Steuerverein adli ittifaqini formalasdirdi 1834 cu ilde Brunsvik 1836 ci ilde ise Oldenburq bu ittifaqa qosuldu Hazir mehsullara ve denizasiri xam maddelere olan xarici tarifler Gomruk Ittifaqinda asagi idi Belelikle Brunsvik 1842 ci ilde Hannover ve Oldenburq 1854 cu ilde ittifaqa qosuldu 24 Avstriya Prussiya muharibesinden sonra Slezviq Holsteyn ve Lauenburq Prussiya terefinden birlesdirildi ve onlar Gomruk Ittifaqina elave edildiler Bu zaman iki Meklenburq dovleti ve seher dovletler olan Hamburq ve Bremen hele de ittifaqa qosulmamisdi Bu dovletler xarici ticarete guvenirdiler buna gore de onlarin ittifaqa qosulmasi prosesi gecikirdi Nehayet 1867 ci ilde Meklenburqlar 1888 ci ilde ise Bremen ve Hamburq ittifaqa qosuldu 23 Yollar ve demiryollari Redakte Bu sekil 1834 cu ilde bir cox alman dovletinde tetbiq edilen vergiye gore satirik uslubda cekilmisdir Bi rcox dovlet o qeder balaca idi ki bezen tacirler mallarini 1 gunde 2 3 defe bosaldib yeniden yukleyirdiler XIX esrde alman yollari xeyli derecede berbad veziyyetde idi Yerli ve xarici seyahetciler herbi emeliyyatlar zamani ordularin rahat hereket etmesi ucun nezerde tutulmus ve Heerstraben adlanan yollarin istifadeye yararsiz olmasindan sikayetlenirdiler Alman dovletlerinin herbi baximdan yeniden inkisaf etmeye baslamasindan sonra yollar da inkisaf etmeye basladi 1816 ci ilde 3 800 km olan umumi yol uzunlugu 1852 ci ilde 16 600 km e catmisdi Yol infrastrukturunun bu suretle inkisafinin esas sebeblerinden biri de makadam adlanan sose yolunun kesfi idi 1835 ci ilde Henrix fon Qaqern yollarin siyaset bedeninin damar ve arteriyalari oldugunu onun azadligi musteqilliyi ve rifahi desteklediyini yazirdi 25 Insan seyahet edir diger insanlarla qatarlarda restoranlarda otellerde Baden Baden kimi spa merkezlerinde bir araya gelirdiler Su neqliyyati da xeyli derecede inkisaf etmisdi Napoleonun emri ile Reyn uzerindeki blokadalar aradan qaldirilmisdi 1820 ci illerden etibaren gemilerde buxar muherriklerinin istifadesine baslanilmisdi Bundan evvel ise eziyyetli insan ve ya heyvan gucunden istifade olunurdu 1846 ci ilde alman caylarinda ve Boden golunde 180 buxar muherrikli gemi uzurdu Danub Vezer ve Elba caylari arasindaki elaqe kanallari da genislendirilmisdi 26 Butun bu meseleler ne qeder vacib olsa da demiryollarinin ehemiyyeti ile muqayise bele oluna bilmez Alman iqtisadcisi Fredrix List birinin digeri ile elaqesinin vacibliyini vurgulamaq ucun demiryollari ile Gomruk Ittifaqini Siam ekizleri adlandirmisdi O tek deyildi Sair Auqust Henrix Hoffmann fon Fallersleben siyaset ve ya diplomatiyadan daha cox Alman birliyine xidmet eden seylerden behs eden poema yazmis ve orada Gomruk Ittifaqinin musbet cehetlerini vurgulamisdi Ikinci imperiyanin tarixcileri demiryollarina olkenin birlesmesindeki roluna gore xususi yanasirdilar Milletci novella yazicisi Vilhelm Raab yazirdi Alman imperiyasi ilk demiryolunun insasi ile qurulmusdur 27 Lakin hec de hami demiryollarini xos qarsilamirdi Prussiya krali III Fridrix Uilyam Berlinden Potsdama bir nece saat tez seyahet etmekde hec bir avantaj gormurdu 28 Metternix ise umumiyyetle qatara minmeyi redd etmisdi Bezileri ise demiryollarinin torpaq ortuyunu tehdid eden seytan olmasindan narahat idiler Nikolaus Lenau 1838 ci ilde yazdigi Yaza alm Fruhling eserinde qatarlarin alman meselerinin ebedi ve rahatladici sukunetini pozmasindan sikayetlenirdi 29 Almaniyanin torpaqlarinda ilk sernisin ve ya yuk demir yolu xetti olan Bavariya Ludviq Demiryolu 1835 ci ilde Nurnberq ve Furthi birlesdirirdi Xettin cemi 6 km olmasina ve gedis gelisin yalniz gunduz vaxti olmasina baxmayaraq onun ucuzlugu ve rahatligi subut edildi Novbeti 3 il erzinde daha 141 km demiryolu xetti cekildi Bu reqem 1840 ci ile qeder 462 km e 1860 ci ile qeder ise 11 157 km a catdi Cografi merkezlerin meselen paytaxtlar kimi olmadigina gore demiryolu xetleri tor formasinda qesebelerle seherler arasinda regionlarla iri regionlar arasinda ve s cekilirdi Demiryollari xettinin genislenmesi dasinan mallarin xercinin de azalmasina sebeb olurdu Dasinan her ton malin xerci 1840 ci ilde 18 pfenninqs idise 1870 ci ilde bu reqem 5 pfinninqse beraber idi Demiryollari tez bir zamanda effekt verdi Meselen artiq xam maddeler Rur vadisinden asagi ve ya yuxari bosaldilib yeniden yuklenmeden danisa bilerdi Demiryollari xetleri emteelere telebat yaratmaqla ve ticareti asanlasdirmaqla iqtisadi fealiyyeti stimullasdirdi 1850 ci ilde olkedaxili yukdasima sahesinde deniz ve ya her hansisa su yolu ile demiryoluna nisbetde 3 defe cox yuk dasinirdi 1870 ci ilde ise veziyyet tamamile deyismisdi Artiq demiryollari su yukdasima vasitelerine nisbeten 4 defe cox yuk dasiyirdi Demiryolu seyaheti seherlerinden gorunusunde insanlarin seyahet terzinde deyisiliklere sebeb oldu Onun tesirleri en cox dogum olan yerden en az dogum olan yerlerde bele sosioloji anlamda hiss olundu Almaniyanin ucqar bolgelerine 1890 ci ile qeder demiryollarinin cekilmemesine baxmayaraq ehalinin cox oldugu manufaktura ve istehsalat merkezleri olan her bir yer 1865 ci ile qeder demieyolu ile temin edilmisdi 30 Cografiya vetenperverlik ve dil Redakte Alman linqivistik erazisi yasil ve siyasi xeritesi 1841 Seyahet etmenin asanlasmasi almanlara birlesme ucun dilden basqa da esaslar tapmasina serait yaratdi Qrimm adli luget yaradan Qrimm qardaslari butun alman dovletlerini gezerek alman xalqinin hekayelerini ve nagillarini toplayirdilar 31 Karl Baedeker yazdigi kitabda Merkezi Avropadaki seherler qalinacaq yerler gezmeli yerler qalalarin ve mehsur doyuslerin qisa tarixi yollar cigirlar haqqinda melumat vermisdi 32 Alman himninin muellifi August Henrix Hoffman fon Fallerslebenin sozleri almanlari tekce dil baximindan yox hemcinin cografi baximdan da birlesmeye sesleyirdi Resmi olaraq Almanlarin mahnisi alm Das Lied der Deutschen adlandirilan himnde alman dovletlerini alman milletinin xarakteristikasi esasinda birlesmeye cagirilirdi 33 Maks Snekenburgerin muellifi oldugu Reyne baxis alm Die Wacht am Rhein kimi serlerde almanliq dille limitlenmirdi ve cografi bolgeye fokuslanmagi teblig edirdi Snekenburger Reyne baxis seri barede yazirdi ki bu ser Reynin Fransanin tebii serq serhedleri olmasi barede iddialarina vetenperver cavabidir Bu dovrde yazilmis diger eserlerde de butun almanlar Reyni qorumaga cagirilirdi Aleksandr fon Humboldt insanin cografiya ile elaqeli formalasdigini iddia edirdi Bu fikirle eyni vaxtda kohne qalalari ve tarixi yerleri qorumaq ucun hereketler meydana geldi Bunlar xususile Fransa ve Ispaniya ile bu qeder qarsidurmanin oldugu Reynlenda yonelmisdi 34 Vormarz ve XIX esr liberalizmi RedakteAvstriya ve Prussiyanin polis dovlet oldugu ve 1848 ci il inqilabindan evvelki senzuranin genis yayildigi dovr daha cox Vormarz adlanir Almanca olan bu sozun menasi Martdan evvel demekdir Burada 1848 ci ilin marti nezerde tutulur Bu dovrde Avropa liberalizmi genis vuset aldi gundeliye iqtisadi sosial ve siyasi meseleler daxil edildi Vormarzdaki ekser Avropa liberallari milletci prinsipler altinda birlesmeye calisir ve kapitalizme kecidi tesviq edirdiler Gundelikdeki diger meseleler arasinda kisilere aid secki huquqlarinin genislendirilmesi de var idi Onlarin radikalligi kisi secki huququ uzerinde cemlesmisdi Secki huququnun ne qeder genislenmesi teleb olunurdusa hemin sexs ve ya qrup bir o qeder radikal hesab edilirdi 35 Hambax Festivali liberal milletcilik ve muhafizekar reaksiya Redakte Milletci istirakcilar Hambax qalasina dogru yurus edir 1832 Istirakcilar arasinda telebeler senet sahibleri ve onlarin heyat yoldaslari da var idi onlar sonradan muasir Almaniyanin bayragi olacaq gizli teskilat Bursensaftin bayraqlarini da ozleri ile aparirdilar Konservatiler terefinden olan reaksiyaya baxmayaraq birlesme ideallari almandilli torpaqlarda xalqin suverenliyi ideyalari ile birlesirdi 1832 ci ilde kecirilen Hambax festivalina 30 000 insan qatilmisdi 36 Ilk evveller qesebe yarmarkasi kimi teskil edilen festivalda sonralar istirakcilar qardasligi azadligi ve milli birliyi qeyd etmeye toplasdilar 37 Insanlar qesebenin asagi hissesine toplasir ve Hambax tepeliyinde yerlesen qedim Hambax qalasina ziyarete gedirdiler Bu festival Bavariyanin Palatineyt bolgesinde teskil edilirdi Yurus zamani bayraqlar dasinir tebiller aclisir ve mahnilar oxunulurdu Istirakcilar qalaya catdiqdan sonra orada milletci oratorlar terefinden muhazireler oxunurdu Muhazireciler icerisinde muxtelif sexsler olurdu Muhazirelerin yekun konteksti 1830 cu illerdeki alman milletciliyi ile Iyul inqilabi dovrundeki fransiz milletciliyi arasinda funtamental ferqliliklerin olmasini vurgulamaqdan ibaret idi Alman milletciliyinin esas fokuslandigi mesele kimi ise sade ehalinin savadlandirilmasi gosterilirdi Inanilirdi ki eger ehaliye ona neyin lazim olmasi izah edilerse o bunu ozu elde edecekdir Hambax ritorikasi alman milletciliyinin sulhsever tebietine xususi vurgu vururdu ve onun meqsedinin fransiz milletciliyinin etdiyi kimi barikadalar qurmaq yox qruplar arasinda emosiyalara soykenen munasibetler qurmaq oldugu bildirilirdi 38 1819 cu ilde etdiyi kimi Metternix Kotzebuenin qetle yetirilmesinden sonra populyar Hambax numayislerinden muhavizekarlari sosial siyasete salmaq ucun istifade etdi 1832 ci ilin 28 iyununda qebul edilmis 6 madde de monarxiya idare usulu bir daha tesbit edildi 5 iyulda Frankfurt Meclisi daha 10 madde de qebul etdi Bu maddelerle metbuat uzerindeki senzura siyasi teskilatlarin fealiyyeti ve ictimai fealiyyet daha da limitlendirildi Bundan elave meclise uzv dovletler sabit olmayan dovletlere herbi yardim gondermek barede raziliga gelmisdiler 39 Sahzade Vred Bavariya ordusunun yarisini Palatneytdeki cixislari yatirmaq ucun gondermisdi Xeyli sayda Hambax natiqleri hebs edilmis mehkemeye cixarilmis ve hebs edilmisdi Bursensaft numayendesi ve huquq telebesi olan Karl Henrix Bruggemen 1810 1887 hebs edilmis ve Prussiyaya gonderilmisdi Buradaki mehkeme zamani ona olum hokmu oxunsa da sonradan ehv edilmisdi 36 Liberalizm ve iqtisadi problemlere cavab Redakte Azadliqlari xeyli mehdudlasdiran karlsbad qerarlarini tenqid eden sekil Alman dovletlerinde bezi faktorlar milletciliyin yukselisine mane olurdu Alman Ittifaqinin uzvleri arasinda xususile Prussiya ve Avstriya arasindaki kommersiya ve ticaret sahesindeki sosio iqtisadi reqabet aristokratik ve torpaq sahibleri maraqlari kimi insan terefinden yaradilmis faktorlar millteciliyin daha suretle inkisafina mane olurdu Tebii faktorlar arasinda ise 1830 cu illerde bas veren ve 1840 ci illerde de tekrarlanan quraqliq daxil idi 1840 ci illerdeki quraqliq erzaq qitligina da sebeb olmusdu Veziyyeti qelizlesdiren bir diger sebeb ise senayelesme ve manufakturalasma idi Insanlar is axtarmaq ve ya islemek ucun oz kendlerini bosaldir ve seherlere uz tuturdular Orada hefte boyunca isledikden sonra heftesonu ucun yeniden kendlerine geri donurduler Insanlarin bir yerde davamli qalmamasi milletciliyin inkisafina problem yaradirdi 40 Adi insanlarin iqtisadi sosial ve medeni kecidi iqtisadi kecid prosesi zamani meydana cixmis iqtisadi problemler ve meteoroloji felaketlerin hamisi Merkezi Avropadaki problemlerin yaranmasina ve ya boyumesine sebeb olurdu 41 1840 ci illerde bir cox hokumetin kartof xesteliyine a ve bir nece movsum davam eden pis hava seraiti neticesinde meydana cixan erzaq bohrani ile basa cixa bilmemesi ekser insanlari guclu ve ya varli insanlarin onlarin problemleri barede fikirlesmediklerini dusunmelerine sebeb olmusdu Hakim daireler artan naraziliqdan boyuyen narahatliqlardan isci sinfi arasindaki siyasi ve sosial etirazlardan ve ziyalilarin naraziliqlarindan narahatliq hiss edirdi Artan senzura hebsler surgunler ve cezalar yeni etirazlara sebeb olurdu Gorunen o idi ki hem Avstriya hem de Prussiya birlesmis Almaniyani ozleri qurmaq isteyirdiler ve reqibinin bu meqsede cata bilmemesi ucun ellerinden gelen her seyi edecekler 42 Birlesme ucun ilk cehdler RedakteEn onemlisi hem 1817 ci il Vartburq rallisinde 1832 ci il hem de Hambax festivalinda belli oldu ki milletcilerin birlesme ucun vahid ve aydin proqrami yoxdur Hambaxda muhazire deyenlerin her biri bir birinden ayri movzulara toxundular Onlarin birlese bildikleri yegane movzu Almaniyanin birlesmeli oldugu meselesi idi Bunun nece bas vereceyi ile bagli vahid proqram ise yox idi Qeyd olunurdu ki eger xalq savadlandirilarsa o ozu birlesecekdir Bu ise ozu ozluyunde qeyri mueyyendir Boyuk muhazireler cosqulu telebeler ve tebietde teskil edilmis gezintiler siyasi burokratik ve adminstrativ aparata cevrile bilmedi Bir cox nitqlerde konstitutsiyanin vacibliyi barede danisilsa da muzakirelerden hec bir sened hasil olmadi 1848 ci ilde milletciler bu problemi hell etmeye calisdilar 43 1848 ci ilin alman inqilablari ve Frankfurt parlamenti Redakte Milli parlamenti secmek ucun Frankfurt seherindeki Muqeddes Paul kilsesine dogru hereket eden numayendeler 44 1848 1849 cu iller inqilablari zamani alman inqilabcilari butun Almaniyanin bir konstitusiyada birlesmesini teleb edirdiler Inqilabcilar xususen Reynlendde muxtelif hokumet orqanlarina tezyiq ederek konstitutsiya hazirlama huququna malik meclisin cagirilmasini teleb edirdiler Sol inqilabcilar hazirlanmasi arzulanan konstitutsiyanin butun kisilere secki huququ vereceyine daimi milli parlament formalasdiracagina ve Almaniyani ehtimal ki Prussiyanin rehberliyinde birlesdireceyine umid edirdiler Bu mentiqli gorunurdu Cunki Prussiya alman dovletlerinden en guclusu ve cografi baximdan en boyuyu idi Umumi olaraq merkez sag inqilabcilar ise oz dovletlerinde secki huququnun bir qeder genislendirilmesini ve yumsaq birlesmeye umid edirdiler Onlarin tezyiqleri muxtelif merheleleli ve usullu seckilere sebeb oldu Meselen Prussiyada 3 merheleli secki tetbiq edildi Bu secki zamani varlilarin ve iri torpaq sahiblerinin movqelerini nezere alan secki tetbiq edildi 45 27 mart 1849 cu ilde Frankfurt parlamenti Muqeddes Paul Kilsesi konstitutsiyasini alm Paulskirchenverfassung qebul etdi ve novbeti ay Prussiya krali IV Fridrix Vilhelme kayzer imperator titulunu teklif etdi Ictimaiyyet qarsisinda o taci qebul etmekden imtina etdi O bildirdi ki taci diger dovletlerin raziligi olmadan qebul ede bilmez Eslinde ise IV Fridrix Vilhelm diger alman sahzadelerinin buna qarsi olacagindan Avstriya ve ya Rusiyanin herbi mudaxilesi ile uzlese bileceyinden qorxurdu Kralin imtina etmesinin bir diger sebeblerinden biri de onun taci xalq terefinden secilmis parlamentden qebul etmek istememesi idi O torpaq dan hazirlanmis taci qebul ede bilmezdi 46 Parlament konstitutsiya layihesini hazirladi ve Kicik Almaniya alm Kleindeutsch layihesinde raziliga geldi Liberallar birlesme meselesinde umid etdikleri isteklerine cata bilmeseler de alman sahzadeleri ile birge calisaraq bir cox konstitutsiya meselelerinde nisbi ugur qazana bildiler Onlar hemcinin esilzadelerin islahatlarinda da istirak etdiler 47 1848 ve Frankfurt Parlamentinin retrospektiv analizi Redakte Alman tarixi uzre mutexesisler uzun muddet Frankfurt parlamentinin ugursuzluqlarinin ve ugurlarinin alman milletinin formalasmasina ne kimi tesir gosterdiyini muzakire etmisdirler Birinci Dunya muharibesinden sonra meydana cixan ve II Dunya muharibesi erefesinde xeyli boyuyen bir cereyana gore alman liberallarin Frankfurt parlamentindeki ugursuzlugu burjuaziyani muhafizekarlarla b uzlasma tapmaga mecbur etdi Neticede Almaniyanin XX esr tarixinin kokleri formalasdi Buna xususi yol alm Sonderweg adi verilmisdir 48 1848 ci ilde Almaniyanin birlesdirilmesinin bas tutmamasi millet dovletin formalasmasini gecikdirdi Bu yalniz 1871 ci ilde bas tutdu Neticede pozitiv milli deyelerin inkisaf etdirilmesi de bir qeder yubandi Hitler tez tez alman ictimaiyyetini boyuk millete gore qurban vermeye cagirirdi lakin onun rejimi alman milletciliyi yaratmadi yalnizca alman milletinin o gune qeder hele de kecerli olan ozune xas kulturel deyerinden faydalandi 49 Bundan elave bu arqument 1848 ci il ugursuzlugu nun alman milleti icerisindeki orta sinifde gizli aristokratik isteklerinin yeniden bas qaldirmasina sebeb oldu Neticede bu qrup hec vaxt suurlu modernlesme proqrami yaratmadi 50 Diger alimler bu ideyani redd edirler Onlar iddia edirler ki Almaniya diger milletlerle muqayisede hec vaxt ferqlendirici yola sahib olmayiblar Tarixsunasliqda bu ekseptionalizm adlanir 51 Lakin bezi tarixciler iddia edir ki 1848 ci ilde liberal siyasetciler mueyyen nailiyyetler qazana bilmisdiler Onlarin ideyalarinin coxu sonradan Bismarkin sosial proqramina da daxil edilmisdi Bunlara misal olaraq sosial sigortani tehsil proqramlarini ve secki huququnun genislendirilmesini gostermek olar Elave olaraq xususi yol qavraminin altinda diger dovletlerinin yolunun c qebul edilmis standard olmasi fikri yatir 52 Bu yeni arqument britaniyali merkezli inkisafin standardlarini pozur Britaniyadaki ve diger normal olkelerdeki milli inkisafin oyrenilmesi gosterir ki bu numunede millet dovletin inkisafi beraber formada olmamisdir 53 O erken dovrlerde inkisaf etmemisdi XIX esrin ortalarindan qalma bir fenomendir Bu baxis 1990 ci illerden etibaren genis formada qebul edildi lakin bezi tarixciler hele de Sonderveq analizini Nasional Sosializm dovrunu basa dusmek ucun muhum hesab edirler 54 55 Tesir saheleri problemi Erfurt Birliyi ve Olmutz punktasiyasi Redakte Sekilde Germaniya tesvir edilmisdir Elindeki qilinc Tanri sozu nun ve insanlarin meglubedilmez ruhunun remzidir Frankfurt parlamentinin acilisi erefesinde hazirlanmisdir Frankfurt parlamentinin dagilmasindan sonra IV Fridrix Vilhelm general Jozef Mariya fon Radovitzin tesiri altinda Erfurt Birliyinin yaradilmasini destekledi Bu birlik alman dovletleri uzerindeki Avstriya ustunluyunu legv etmek ucun yaradilmisdi Birlik alman sahzadelerinin raziligi esasinda qurulmusdu Prussiya bununla alman dovletleri uzerindeki Avstriya nezaretini qaldirmaga umid edirdi Avstriya ve Rusiyada terefinden teskil edilmis tezyiqden sonra Prussiya Erfurt Birliyi fikrinden el cekmeye mecbur qaldi Rusiya 1815 ci il tesir dairelerinin bolunmesi muqavilesinin qaranti kimi hadiselere qarismisdi Neticede 1850 ci ilin noyabrinda Moraviyada kicik bir qesebe olan Olmutzde bas tutan gorusde IV Fridrix Vilhelm ve general Radovitz Erfurt Birliyi fikrinden el cekdiklerini bildirdiler Bu hadise tarixde Olmutz punktasiyasi olaraq bilinir Prussiyalilar ise bu hadiseye Olmutz alcaltmasi deyirdiler 56 Kicik hadiseler kimi gorunse de Erfurt Birliyi teklifi ve Olmutz punktasiyasi alman dovletlerinde tesir problemlerini esas diqqet merkezine getirdi Artiq birlesme meselesi sual edilmirdi esas sual birlesmenin ne vaxt bas vereceyi ve hansi quvveler terefinden edileceyi idi Kecmis Frankfurt parlamenti uzvlerinden olan Iohann Qustav Droysen problemi bele serh etmisdi Butun alman meselesinin Prussiya ve Avstriya arasinda sade bir alternativ oldugunu gizlede bilmerik Bu dovletlerde alman heyatinin musbet ve menfi qutbleri vardir Evvelkinde butun maraqlar milli ve islahatcidir Sonrakinda ise sulaleci ve dagidicidir Alman meselesi konstitutsional mesele deyil ve Avstriya bunu bacara bilmeyerken indi Prussiya monarxiyasi butunlukle almandir 57 Bu sertler altinda birlesme temel diplomatik problemler yaradirdi Almaniyanin ve ya Italiyanin birlesmesi ehtimali 1815 ci ilde Vyana konqresi ile Avropada formalasdirilmis tesir daireleri sisteminin alt ust olunmasi demek idi Bu sistem 3 sexs Metternix Kastlereag Car Aleksandr xarici isler naziri Karl Nesselrode ile birlikde terefinden formalasdirilmis ve Avropani nufuz dairelerine bolmusdu Hemcinin Boyu Britaniya Fransa Rusiya ve Avstriya bu sisteminin qaranti olmusdular Fransanin tesir dairelerine Iberiya yarimadasi ve Italiyanin bir hissesi Rusiyaya Merkezi Avropanni serq hissesi ve Balkanlarda balanslasdirici funksiya Avstriyaya Merkezi Avropanin kecmis Muqeddes Roma imperiyasina daxil olan erazilerinin ekser hissesi daxil idi Dunyanin yerde qalan hissesi xususile denizler Ingilterenin nufuz dairesi altinda idi 58 Bu nufuz daireleri bolgusu sistemi alman ve italyan dovletlerinin daginiqlari uzerinde qurulmusdu ve bu sistemde hec bir birlesme nezerde tutulmamisdi Alman milletinin bir bayraq altinda birlesmesi ortaya cox muhum ve terifi olmayan suallar cixardi Alman milletine kimler aid ola bilerdi ve alman milletinin serhedleri hara qeder genisleye bilerdi Hemcinin ortada kim en yaxsi formada alma nmilletine rehberlik ede ve onu mudafie ede biler kimi suallar da var idi Muxtelif qruplar muxtelif hell yollari teklif edirdiler Kicik Almaniya planina gore alman dovletleri Prussiya Hohenzollernlerinin hakimiyyeti altinda birlesmeli idi Boyuk Almaniya planina gore ise Almaniya Avstriya Habsburqlarinin hakimiyyeti altinda birlesmeli idi Alman dualizmi deyilen bu mubahise movzusu 1701 ci ilde Prussiya kralliginin yaranmasindan beri aktiv idi Bu dovrde aktivlesen bu mesele novbeti 20 il boyunca esas meselelerden biri oldu 59 Vahid Almaniyanin xarici gozlentileri Redakte Diger milletcilerde Almaniyanin birlesmesine boyuk umid besleyirdiler 1850 ci ilden sonra milli herekatin geri cekildiyi dusunulurdu Inqilabcilar milli birlesmeni inkisafla elaqelendirirdiler Cuzeppe Haribaldi alman inqilabci Karl Blinde 1865 ci ilin 10 aprel tarixinde yazirdi Insanligin inkisafi dayanmis kimi gorunur Her halda siz bunun niye bele oldugunu ustun zekanizla bileceksiniz Sebeb odur ki dunya esl liderlik xisletine sahib milletin yoxlugundan eziyyet cekir Elbette bu liderliyin diger milletlere hokm etmesi yox onlari mesuliyyete eqoizm terefinden dikte edilen butun maneelerin yixilacagi milletlerin qardasligina dogru yonlendirmesi lazimdir Bize bu yonde rehberlik edecek millete ehtiyyacimiz vardir Ona aci cekenler daha yaxsi yasamaq isteyenler ve xarici milletin zulmune dmeruz qalanlar qosulacaqdir 60 Haribaldi almanlara orta esrler cengaverlerinin enenevi dusuncesinde olan ozunu sehv seyleri duzeltmeye hesr eden zeifi destekleyen anliq zovqu qurban veren ve s kimi musbet xususiyyetleri dasiyan millet kimi yanasirdi Almaniyanin birlesmesi Cuzeppe Mazzini ve diger avropali mutefekkirler ucun Avropa Federasiyasinin formalasdirilmasina geden yolda ilk addim ola bilerdi Onlar bu barede 30 il idi ki yazilar yazirdilar 1834 cu ilin yazinda Bernde olarken Mazzini ve Italiya Polsa ve Almaniyadan olan onlarla qacqin Genc Avropa kimi heybetli adla assosiasiya qurdular Onun temel ve eyni zamanda neheng ideyasi o idi ki 1789 cu il Fransiz inqilabi individual azadliq konsepsiyasini genisletdi milli azadligin qazanilmasi ucun ise bir diger inqilaba ehtiyyac vardir Bunun vizyonu daha uzaqlara gedir Cunki o Mazzini uzaq gelecekde gevsek federal Avropanin yaradilacagina onun umumi maraqlar meselesini hell etmek ucun bezi meclislere sahib olacagina umid edir nun niyyeti 1815 ci ilde Vyana Konqresi terefinden razilasdirilmis bir nece boyuk dovletin zalim hegemonlugunu yeniden qurmus ve kicik xalqlarin yaranmasina mane olan Avropa nizamini legv etmekden basqa bir sey deyildi Mazzini bir liqa ve ya musteqil milletler cemiyyeti vizyonunun oz heyati boyunca reallasacagina cox da etimad gostermeden umid edirdi Praktikada Genc Avropa qisaomurlu bir qurumdan daha ireli gede bilmek ucun pul ve xalq desteyinden yoxsun idi Bununla birlikde o ayri ayri milletlerin yaranmasinin evezedilmez bir hazirliq olacagi vahid qite idealina hemise sadiq qaldi 61 Prussiyanin artan gucu Realpolitik Redakte Bismarkin solda siyasi ve diplomatik liderliyinin Albrext fon Runun merkezde ordunun yeniden teskil edilmesi ve telim texnikasinin qurulmasi bacariginin Helmut fon Moltke sagda ordunun emeliyyat qabiliyyetini ve strateji prinsiplerini yukseltmesinin birlesmesi Prussiyani 1860 ci illerden sonra Avropanin en guclu dovletlerinden biri etdi Kral IV Fridrix Vilhelm 1857 ci ilde infarkt kecirdi ve artiq dovleti idare ede bilmedi 1858 ci ilden hakimiyyeti onun adindan qardasi Vilhelm idare etmeye basladi 1857 ci ilde Helmut fon Moltke Prussiya ordusunun bas qerergah reisi oldu 62 1858 cu ilde ise Albrext fon Run Prussiyanin muharibe naziri oldu Ordu rehberliyindeki bu deyisiklikler muhum neticelere sebeb oldu Fon Run ve Vilhelm herbi gucun artirilmasinda xeyli maraqli idi Prussiya ordusunu yeniden teskil etdiler Moltke ise Prussiya ordusunun emeliyyat hazirligini ve strateji mudafie veziyyetini yeniden dizayn etdi Prussiyanin ordu islahati xususile yeni yaradilmis ordunun mevaciblerinin odenilmesi meselesi 1860 ci ilde Vilhelmle muharibe naziri ile birlikde parlament arasinda konstitutsiya bohranina sebeb oldu Vilhelm ve onnu komandasi herbi budce uzerindeki nezareti oz ellerine kecirmeye calisirdilar Vilhelm 1861 ci ilde I Vilhelm adi ile taxta cixdi ve Otto fon Bismarki 1862 ci ilde Prussiyanin nazir prezidenti teyin etdi Bismark bohrani muharibe nazirinin xeyrine hell etdi 63 1854 1855 ci iller Krim muharibesi ve 1859 cu il Italiya muharibesi Boyuk Britaniya Fransa Avstriya ve Rusiya arasinda munasibetlerin gerginlesmesine sebeb oldu Butun bunlarin fonunda Moltkenin strateji yenidenqurmasi Runun ve Vilhelmin ordudaki yenidenqurmasi ve Bismarkin diplomatiyasi Avropada quvveler balansinin yeniden qurulmasinda muhum rol oynamaga basladi 64 Onlar gundeliklerini uygunlasdiraraq Realpolitik olaraq bilinen ve ozunde Prussiya ordusunun hucum etme varianti terefinden desteklenen xarici diplomatik qelebeler ve praqmatizmle cuglasmis muhafizekarliq formalasdirdilar 65 Realpolitikin esaslarini en yaxsi formada Bismark ifade etmisdi O nazir prezident olduqdan az sonra 1862 ci ilin 30 sentyabr tarixinde Prussiya Deputatlar Bolmesinin Budce Komissiyasinin iclasindaozunun mehsur Qan ve demir adlanan cixisinda demisdi Artiq problemler 1848 1849 cu illerde bizim ucun boyuk sehv oldugunu bildiyimiz danisiqlar ve muzakireler zemininde yox qan ve demir le hell olunacaq 66 Bismarkin qan ve demir sozleri tez tez almanlarin qana ve guce olan herisliyinin subutu kimi basa dusulur Ilk once Artiq problemler 1848 1849 cu illerde bizim ucun boyuk sehv oldugunu bildiyimiz danisiqlar ve muzakireler zemininde hell olunmayacaq ifadesi cox vaxt siyasi prosesin tekzib edilmesi kimi izah olunur Lakin Bismark bunu redd etmisdi 67 Ikincisi onun qana ve demire vurgu eden nitqi Prussiya ordusunun sadece reqibsiz herbi qudretini ifade etmir eksine iki vacib ceheti bildirir muxtelif Alman dovletleri demir ve diger elaqeli muharibe materiallari istehsal etmek qabiliyyetini yukseltmeli ve bu muharibe materiallarindan lazim geldikde istifade etmeye hazir olmalidir 68 Vahid dovletin qurulmasi RedakteSiyasi cografiyada Almaniyadan danismaga ehtiyac yoxdur Erazisinde almanlarin yasadigi kralliqlar ve boyuk hersoqluqlar qrafliqlar ve knyazliqlar her biri ayri ayriliqda butun dovlet masinlari musteqil bir suveren terefinden idare olunur Buna baxmayaraq milli bir hisse ve almanlarin tek bir boyuk milletde birlesmesine ortaq bir rehber terefinden milli birlik olaraq idare edilmesine yonelmis tebii bir axim var 69 1862 ci ildeki Bismarkin cixisindan sonra alman millet dovleti ideyasi 1848 1849 cu illerdeki pan germanizmin sulhperver ruhundan Bismarkin muhafizekar realpolitikine dogru deyismeye basladi Bismarkin alman dovletini Prussiya Hohensollernlernine birlesdirme ideyasi bezi tarixciler terefinden onun Almaniyanin birlesmesine gosterdiyi en boyuk qatqi kimi qiymetlendirilir Muxtelif Alman dovletlerini bir birine baglayan muqavilelerin sertleri Bismarkin birterefli hereket etmesini qadagan etse de Bismarkin icindeki siyasetci ve diplomat bunun qeyri mumkunluyunu basa dusdu 70 Alman dovletlerinin hamisini oz arxasinda birlesdire bilmek ucun Bismarkin xaricden bir dovletin onlarla muharibe etmesine ehtiyacti var idi bununla da o casus bellini temin ede bilecekdi Bele bir sans 1870 ci ilin Fransa Prussiya muharibesi zamani yarandi 71 Tarixciler muharibeye qeder geden hadiselerde Bismarkin rolunu uzun muddetdir muzakire edirler 19 cu esrin sonu 20 ci esrin evvellerinde Prussiya terefdarlari terefinden genis yayilan enenevi gorus Bismarkin niyyetinin hemise Almanlarin birlesmesi oldugunu bildirir 1945 ci ilden sonraki dovre aid tarixciler Bismarkin muharibe yaratma manipulyasiyalarini Almaniyani birlesdirmekden cox qisa dovrluk opportunizm ve sinizm kimi qiymetlendirirdiler 72 1866 ve 1870 ci illerde Bismarkin numayis etdirdiyi siyasi ve diplomatik bacariq Vilhelmin onu 1862 ci ilde mehz bu bacariqlarina gore vezifeye teyin etmesinin ne qeder dogru oldugunu gosterdi 73 Simaldan cenuba Yutlandiyanin danimarkali hissesi benovseyi ve dacini Slezviq qirmizi ve qehveyi Holsteyn sari Slezviq Holsteyn meselesi bu erazilerin statusu ile bagli idi 3 hadise Almaniyanin birlesmesinde funtamental rol oynadi Birincisi Danimarka krali VII Fridrix kisi varis buraxmadan oldu ve 1864 cu ilde Ikinci Slezviq muharibesi bas verdi Ikincisi Italiyanin birlesmesi ugrunda geden mubarize 1866 ci il Avstriya Prussiya muharibesinde Prussiyaya Avstriya eleyhine muttefiq qazandirdi Sonda Fransanin Hohensollernler terefinden meahteye alinmasindan duydugu qorxu hissi onu 1870 ci ilde Prussiyaya muharibe elan etmisiyle neticelendi ve Fransa Prussiya muharibesi bas verdi Bismarkin diplomatik ve siyasi liderlik bacariginin fon Runun herbi teskilatciliq qabiliyyetinin ve fon Moltkenin herbi strategiya duhasinin kombinasiyasi subut etdi ki 1815 ci il nufuz daireleri bolgusunun qanantlari Avstriyanin Merkezi Avropadaki nufuz dairesini mudafie etmek qabiliyyetine sahib deyil Sonraki hadiseler Almaniyada Prussiya hegomoniyasi ile neticelendi ve dualizm debati sonlandi 74 Slezviq Holsteyn meselesi Redakte Esas meqale Avstriya Prussiya Danimarka muharibesiAlman birlesme dastaninin ilk sehnesi Bismarkin rehberliyi altinda Slezviq Holsteyn meselesi ile reallasdi 15 noyabr 1863 cu ilde IX Kristian Danimarkanin krali ve Slezviqin Holsteynin Laurenburqun hersoqu oldu O sexsi titullari hesabina bu erazileri bir arada saxlayirdi 1863 cu ilin 18 noyabrinda verilmis konstitutsiya ile Slezviq hersoqlugunu Danimarka kralliginin bir parcasi elan etdi Alman Konfederasiyasi bu akti 1852 ci ile aid London protokolunun pozulmasi kimi deyerlendirdi Bu protokol 3 hersoqlugun Danimarka kralligindan ayri oldugunu ozunde ehtiva edirdi Hersoqluqlarin ehalisi ozlerinin ayri statuslarini deyerlendirirdiler Alman Konfederasiyasi hersoqluqlarin ehalisinin etnik gostericilerinden istifade etmek qerarina gelmisdi Statistikaya gore Holsteyn ve Laurenburq hersoqluqlarinin ehalisinin boyuk hissesi gundelik heyatlarinda almanca danisan almanlardan ibaret idi Slezviqin simal hissesinde azsayli hesab edilmeyecek qeder danimarkali azligi olsa da bu hersoqlugun da ehalisinin boyuk hissesi almanlardan ibaret idi Noyabr konstitutsiyasini quvveden salmaq ucun edilen diplomatik tezyiqler neticesiz qaldi 1864 cu ilin 1 fevralinda Avstriya Prussiya qosunlarinin Eyder cayini kecmesi ile muharibe basladi Baslangicda danimarkalilar ozlerini qedim usul alan ve torpaq divardan istifade olunan Danevirkeden istifade eederk mudafie etmeye calissalar da bu netice vermedi Danimarka quvveleri Prussiya Avstriya quvveleri ile muqayise bele edile bilmezdi Onlarin Skandinaviyadaki muttefiqleri de Danimarkanin London protokollarini pozduguna gore ona yardim etmediler Bu muharibede ilk defe caxmaqli silahlardan olan iyne silahindan istifade etdiler Bu silah iki il sonra Avstriya Prussiya muharibesinde prussiyalilara yardim etmisdi Bir prussiya esgeri bu silahla uzancis veziyyetde 5 defe ates aca bilirdi evvelki silahlarda yalniz bir defe ates aca bilirdi Yeniden ates aca bilmek ucun ise silahi yeniden doldurmali idi Ikinci Slezviq Holsteyn muharibesi Prussiya ve Avstriya ucun qelebe ile neticelendi Bu hersoqluqlar Prussiya ve Avstriya tabeliyine kecdi Bu barede sulh muqavilesi 1864 cu ilin 30 oktyabrinda Vyanada imzalandi 75 Avstriya Prussiya muharibesi 1866 Redakte Esas meqale Avstriya Prussiya muharibesi Muharibe baslayan zamanki veziyyet Prussiya Avstriya Avstriyanin muttefiqleri Prussiyanin muttefiqleri Biteref Museterk idarecilik altina giren eraziler Slezviq Holsteyn Bismarkin birlesdirme cehdlerinin ikinci merhelesi 1866 ci ilde reallasdi Italiya ile birge ohereket ederek Bismark Avstriya etrafinda ele bir diplomatik muhit formalasdirdi ki Avstriya Prussiyaya muharibe elan etdi Muharibenin dramatik baslangici Frankfurtda reallasdi Her iki olkenin numayendesi Frankfurtdaki meclisde butun alman dovletleri numayendeleri ucun cixis etdiler 1866 ci ilin aprelinde Prussiyanin Florensiyadaki sefiri Italiya ile gizli muqavile imzaladi Muqavilenin sertlerine gore her iki dovlet Avstriya eleyhine olacaq muharibede bir birlerine yardim edeceklerini ohtelerine gotururduler Novbeti gun Prussiya numayendesi Frankfurt Meclisinde milli konstitutsiya ucun hazirladiqlari layiheni teqdim etdi Layihede birbasa olaraq Meclise secilmek umumi secki huququ nezerde tutulmusdu Alman liberallari bu plana subhe ile yanasirdilar Bismarkin Prussiya parlamenti ile olan munasibetlerini nezere alsaq bunu haqli qebul etmek olar Bu skeptikler bu teklifi islahatlarin mutereqqi gundeliyi deyil Prussiya gucunu artirmaq ucun bir hiyle hesab edirdiler 76 Tereflerin secilmesi Redakte 1866 ci ilin aprel ayinda teklif olunmus konstitutsiya layihesi Italiya qosunlarinin Tirola ve Vyananin Venesiya ile serhedine catdigi xeberinden sonra mubahiselere sebeb oldu Avstriya hokumeti cavab olaraq cenub torpaqlarinda qismen seferberlik elan etdi Italyanlar ise buna tam seferberlikle cavab verdiler Rasional dusunme devetlerine baxmayaraq Italiya Prussiya ve Avstriya tam olaraq muharibeye dogru hazirlasmaga basladilar 1 may tarixinde I Vilhelm fon Moltkeye butun Prussiya ordusunun komandanligini verdi ve novbeti gun tam seferberlik elan edildi 77 Meclisde orta dereceli alman dovletleri alm olan Vurttemburq Baden Hesse Saksoniya Veymar Saksoniya Meyningen Saksoniya Koburq ve Nassau tecili olaraq silahlanmanin dayandirilmasini teleb edirdiler Bu dovletler individual sekilde Bismarkin verilen sozler ve ustuortulu tehdidler musayietinde teklif etdiyi muttefiqliyi redd etdiler Muharibe erefesinde Prussiya muharibe kabineti bilirdi ki alman dovletleri arasindan onun yalniz iki muttefiqi var Brandenburq serhedlerinde olan Meklenburq Sverin ve Meklenburq Strelitz Bu dovletler herbi ve siyasi baximdan cox balaca dovletler idi Almaniyanin xaricden olan muttefiqi ise birce Italiya idi 78 Prussiyanin silahli guc tetbiqetmeye hazirlasmasi Prussiya daxilinde buna qarsi narazi quvveler formalasdirdi Hemcinin almann dovletlerinde seher suralarinda liberal parlament uzvleri birlesme terefdari siyasetciler bele buna qarsi cixirdilar Onlar iddia edirdiler ki bu munaqise yalniz monarx sulalelerinin sexsi maraqlarina xidmet edir Sivil ve ya burjua olaraq basa dusdukleri oz maraqlari yersiz gorunurdu Ictimai rey de Prussiya hakimiyyetine qarsi idi Reyn boyu erazilerin katolik ehalisi xususen de kospolitan Koln ve yuksek meskunlasma gostericisine sahib Rur vadisi hele de Avstriyani desteklemeye davam edirdi Yazin sonlarinda en muhum alman dovletleri Berlinin alman dovletlerini guc yolu ile yeniden teskil etme isteyine qarsi idi Prussiya kabineti ise Almaniyanin birlesdirilmesi meselesini bir guc movzusu olaraq gorurdu ve onlara maraqli olan mesele bu gucu elde etmeye kimin quvvesinni ve iradesinin catacagi idi Bu vaxt Frankfurt meclisindeki liberallar Alman birliyini bir cox partiyalar arasinda guc bolgusune sebeb olacaq danisiqlar prosesi olaraq gorurduler 79 Tecridedilmis Avstriya Redakte Prussiya sahzadesi Fridrix Karl Koniqqratzs doyusunde ordusuna hucum emri verir Bir nece Alman dovleti evvelce Avstriya terefinde olmasina baxmayaraq onlar mudafiede qaldilar ve Prussiya qosunlarina qarsi tesirli tesebbus gostere bilmediler Avstriya yalniz Saksoniyanin yardimi ile texnologi cehetden ozunden ustun olan Prussiya ordusu ile qarsilasdi Fransa yardim edeceyine dair soz vermisdi lakin yardim gecikmis ve kifayetsiz idi 80 Avstriya ucun veziyyeti qelizlesdiren diger bir mesele onun cenub serhedleri boyunca Italiya qosunlarinin duzulmesi idi Bu Avstriyani qosunlarini parcalamaga mecbur edirdi Avstriya qosunlari III Italyan Istiqlaliyyet muharibesi cercivesinde Venesiya ve Adriatik denizi sahillerinde doyusurdu 81 Sadova kendi yaxinliginda butun gun boyunca davam eden Koniqqratz doyusunde veliehd sahzade Fridrix Karl ve qosunlari doyus yerine gelmekde gecikdi Fridrix Karl qosunu hemcinin yanlis movqeye yonlendirmisdi Catar catmaz doyuse girme emri verse de doyus Prussiya qosunlarinin inamli qelebesi ile neticelendi Bu doyusle de muharibe Avstriya ucun sonlandi ve o Kicik Almaniya alm Kleindeutschland hell plani ile razilasmaga mecbur oldu 82 Realpolitik ve Simali Alman Konfederasiyasi Redakte Esas meqale Simali Alman Ittifaqi Muharibenin neticesi Prussiya Prussiya terefinden ilhaq edilmis eraziler Prussiyanin muttefiqleri Avstriya Avstriyanin muttefiqleri Almaniya Konfederasiyasinin neytral uzvleri Rusiyanin Avstriya terefden muharibeye daxil olmasinin qarsisini almaq ucun sulh imzalandi 83 Prussiya Hannover Hesse Kassel Nassaunu ve Frankfurt seherini ozune birlesdirdi Hesse Darmstad erazisinin bir hissesini itirse de suverenliyini qoruyub saxlaya bildi Mayn cayindan cenubdaki dovletlerle Baden Vurttemburq ve Bavariya ise ayrica muqavileler imzalandi Muqavilelere gore bu dovletler Prussiyaya tezminat odemeli ve onun tesir dairesine daxil olmali idiler Avstriya ve muttefiqleri Simali Alman Konfederasiyasindan kenarlasdirildilar 84 Alman dovletleri uzerindeki ustunluyu sona catdiqdan sonra Avstriya oz diqqetini Balkan yarimadasina yoneltdi 1867 ci ilde Avstriya imperatoru I Frans Iosif Avstriuya Macaristan kompromis muqavilesini imzaladi Bununla da o imperiyanin Macar hissesine de Avstriya hissesi qeder haqq verdi ve dualist Avstriya Macaristan imperiyasi formalasdi 1866 ci il Praqa sulhu Avstriyaya yumsaq sertlerle teqdim edilmisdi Avstriyanin yeni millet dovlet Italiya ile munasibetleri yeniden tenzimlendi Avstriyalilarin Italiya qosunlari ile doyusde daha ugurlu olmasina baxmayaraq monarxiya Venesiyanin buhum yerlerini itirdi Habsburqlari Venesiyanin idareciliyini Fransaya oturduler sonradan fransizlar da nezareti Italiyaya verdi 85 Fransa ictimaiyyeti Prussiya qelebesini qinadi ve Sadova ucun intiqam fr Revanche pour Sadova teleb etmeye basladi Fransadaki bu abu hava qisa muddet sonraki Fransa Prussiya muharibesine zemin yaradan esas faktorlardan biridir Avstriya Prussiya muharibesi Fransa hokumeti ile olan munasibetlerin de pozulmasina sebeb oldu 86 1865 ci ilin sentyabr ayindaki gorus zamani Bismark III Napoleona muharibede biteref qalacagi teqdirde Fransanin Belcikanin ve Luksemburqun bezi hisseleri birlesdirmesine Almaniyanin goz yumacagini bildirmisdi Lakin bu anneksiyalar Napoleonla Bismarken munasibetleri korlandigi ucun reallasmadi Avstriya ucun meglubiyyet fakti onu daxilinde yerli hakimiyyet liberalizm ve s kimi meseleleri yeniden deterlendirmesine mecbur etdi 87 Yeni yaradilmis Simali Alman Konfederasiyasinin ozunun konstitutsiyasi bayragi hokumet ve adminstrativ strukturlari var idi Herbi zefer vasitesiyle Bismarkin Prussiyasi Avstriyanin Almaniyani birlesdirme ideyasina qalib gele bilmisdi Avstriyanin alman dovletleri uzerindeki hakimiyyeti sonlandirilsa da muharibe pan alman ruhuna zerbe vurmusdu Alman dovletlerinin coxu Prussiya siyasetinden narazi idi 88 Fransa ile muharibe Redakte1870 ci il Avstriya Prussiya muharibesinden 3 muhum ders aydin oldu Birinci ders o idi ki guclu orduya sahib olmaqla bir dovlet 1815 ci ilde tesbit olunmus tesir daireleri bolgusune ve ittifaqlarameydan oxuya biler Ikinci ders o idi ki qabiliyyetli lider reqib dovletin etrafinda ele bir muhut formalasdira biler ki hemin dovletin ozu muharibe elan eder ve belece muttefiqler xarici hucumun qurban i olan dovlete yardim ederler Ucunce ders ise o idi ki Avstriya Prussiya muharibesi ile aydin oldu ki Alman Konfederasiyasindaki ve umumiyyetle butun alman dovletleri icerisindeki en guclu dovlet Prussiyadir ve ondan basqa hec bir alman dovleti diger alman dovletlerini potensial xarici hucumlardan qoruya bilmez 1866 ci ilde orta olculu alman dovletlerinin ekseriyyeti Prussiyaya qarsi idi lakin 1870 ci ilden etibaren onlarin hamisi Prussiya ile muqavileler imzalamaga mecbur edildiler Muqavilelerin sertlerine gore onlar ittifaqa qosulmus her hansisa alman dovletine xarici hucum olardisa yardima gelmeye borclu idiler Bismarkin Avropa siyasetinde etdiyi ustaca manipulyasiyalar neticesinde ele bir situasiya yarandi ki guya Fransa alman isleri ne mudaxile edir Prussiya ise sadece alman haqlarinin ve azadliqlarinin mudafiesi ile mesguldur 89 Ispaniyadaki nufuz dairesi bolgusunun dagilmasi Redakte 1815 ci il Vyana konqresinde Metternix ve onun muhafizekar muttefiqleri Ispaniyadaki monarxiyani yeniden berpa etdiler Ispaniyada taxta VII Ferdinand cixdi Novbeti 40 il boyunca bu monarxiya boyuk dovletler terefinden desteklense de 1868 ci ilde veziyyet deyisdi Inqilab neticesinde II Izabella taxtdan el cekdi ve Parisde fexri surgunde yasamaga basladi Ispan taxti ise bos qaldi Ispanlar uygun katolik varis axtarirdilar Avropa sahzadelerinden 3 namized ireli surulse de onlarin namizedliyi Fransa terefinden redd edilmisdi Nehayet 1870 ci ilde Regensiya Hohensollernlerin Svabiya qolu olan Hohensollern Siqmarinqenlerden Leopoldun namizedliyini ireli surdu Bundan sonraki hadiseler tarixciler terefinden Hohensollern namizedliyi adlandirilmisdir 90 Namizedliyin ireli surulmesinden sonra kesen bir nece hefte boyunca bu mesele Avropanin esas gundemi oldu Bismark Leopoldu teklifi qebul etmeye tesviq edirdi 91 Leopoldun ispan krali olmasi Fransanin her iki terefinde Hohensollern soyundan gelen iki alman kralin hakimiyyetde olmasi demek idi Bu Bismark ucun arzulanan bir hal idi lakin III Napoleon ve onun xarici isler naziri Qramont Aqenor ucun qebul edilmez idi Qramont Hohensollern ailesinin rehberi ve Prussiyanin krali olan I Vilhelme sert ultimatum gonderdi Ultimatumda bildirilirdi ki eger Hohensollern ailesinden kimse ispan krali olmagi qebul ederse Fransa buna cavab verecekdir Lakin o Fransanin cavabinin nece olacagini yazmirdi Sahzade Leopold namizedlikdn imtina etdi Belelikle bohran hell edildi lakin Berlindeki fransiz sefiri hadiselerin bele sakitlikde hell edilmesine serait yaratmadi 92 O Prussiya krali Vilhelm Ems Spada istirahet ederken ona yaxinlasdi O kraldan onun hec vaxt ispan taxtinda Hohensollern numayendesinin eylesmesini desteklemediyini bildiren beyanname yayimlamasini istedi Vilhelm bele bir etrafli aciqlama vermekden imtina etdi ve bu gorus haqqinda Bismarka teleqraf gonderdi Bismark bu hadiseden muharibe behanesi kimi istifade etdi Teleqrafin metni Bismark terefinden deyisdirilmis ve keskinlesdirilmis teleqraf metbuata sizdirildi Metnden qezeblenen almanlar d fransizlara qarsi muharibe teleb etmeye basladi Hadiselerin oxsari Fransada reallasdi Havas agentliyi terefinden bilerekden sehv tercume olunan teleqraf metni fransizlarin prussiyaay muharibe elan edilmesi telebleri ile neticelendi Fransizlar hele de Sadova meglubiyyetini unutmamisdilar 93 Herbi emeliyyatlar Redakte Imperator III Napaleon solda 1870 ci il 2 sentyabrinda Prussiya kansleri Otto fon Bismarkin yaninda oturub Bismark Napoleonun qilincini elinde saxlayir Meglubiyyet fransiz ordusunun dagilmasi ile neticelenib ve inqilab neticesinde paytaxtda respublika elan edilib III Napoleonun Avstriya Prussiya muharibesi zamani her iki terefden imtiyazlar qazanmaq isteyirdi sulh danisiqlarinda vasiteci rolunu oynamasina baxmayaraq bu istek bas tutmadi Bundan sonra o umid edirdi ki Avstriya ve onun kecmis muttefiqleri olan alman dovletleri Baden Vurtemberq Bavariya revans almaq ucun ona qosularlar Onun bu umidleri de bosa cixdi 1866 ci il muqavilesi bezileri konulsuz olsa da butun alman dovletlerini herbi baximdan Fransaya qarsi birlesdirmisdi 94 Fransa Prussiyaya qarsi muharibeye baslayarken onun qarsisinda butun alman dovletlerinin birlesmis ordusu var idi hec bir dovlet bele Fransa terefden doyuse qatilmamisdi Fon Runun herbi baximdan yeniderqurmalari Moltkenin emeliyyat strategiyasi Fransa uzerindeki qelebeye muhum tesir etmisdi Prussiya ordusunun mobilizasiyasi ve ordu mensublarinin herbi emeliyyatlara fokuslanmaga bacarigi I Napoleonun ordusunu xatirladirdi ve hetta fransizlarin ozlerini bele heyran etmisdi Effektiv demiryollari sebekesinin movcudlugu Prussiya esgerlerinin doyus yerine yorulmamais ve doyuse hazir formada gelib catmasina serait yaardirdi Lakin fransiz qosunlari bir cox uzun mesafeleri piyada qet etmeye mecbur idi Spiceren Vorth Mars la Tur ve Qravelot kimi doyuslerden sonra prussiyalilar fransizlarin esas ordularini meglub edib Metz ve Parise dogru irelilemeye basladilar 1870 ci ilin sentyabr ayinin 1 de III Napoleon ve butov bir ordu esir goturuldu 95 Alman imperiyasinin elani Redakte Fransiz imperatorunun alcaldici terzde esir dusmesi ve fransiz ordusunun esir tuturalaraq Saarlanddaki Sefalet dusergesi dusergede saxlanilmasi Parisdeki farbslz hokumetinin telaslanmasina sebeb oldu Napoleonun energetik reqibleri bundan istifade etdiler ve hokumeti devirdiler Fransada III Respublika yaradildi 96 Alman ali komandanligi fransizlarin sulh teklif edeceyini gozleyirdiler lakin yeni hokumet teslim olmagi redd etdi ve sonacan doyuseceyini bildirdi Alman ordusu Parise hucum etdi ve onu yanvarin ortasina qeder muhasirede saxlayaraq bombardman etdi 97 1871 ci ilin 18 yanvarlnda alman sahzadelerinin ve ali herbi komandanlari Versal sarayinin Guzgulu salonunda Vilhelmi alman imperatoru elan etdiler 98 Imzalanmis Frankfurt muqavilesi ile Fransa enenevi alman erazileri olan Elzasi ve Lotaringiyanin almandilli ehali yasayan hissesini Almaniyaya verdi Hemcinin 1807 ci ilde I Napoleonun Prussiyadan aldigi tezminat miqdarinda Fransa tezminat vermeli idi Bu tezminatin odenme qrafikine gore Almaniya Fransani terk edecekdi 99 100 Birlesme prosesinin vacibliyi Redakte 18 yanvar 1871 ci il Versal sarayinin Guzgulu salonunda Alman imperiyasinin yaradilmasi elan edilir Bismark ag formada eks etdirilmisdir Baden hersoqu Vilhelmin qarsisinda dayanmisdir Veliehd sahzade Fridrix sonradan III Fridrix atasinin saginda dayanmisdir Sekil Anton fon Verner terefinden cekilmisdir Fransa Prussiya muharibesindeki qelebe milletci meselenin temel dasi oldugunu subut etdi 1860 ci illerin ilk yarisinda Avstriya ve Prussiya alman dovletlerine ozlerinin daxilde ve xaricde onlarin haqlarini ve huquqlarini qoruya bileceklerini bildirirdiler Slezviq Holsteyn meselesinde bu iki dovletin ne qeder qetiyyetli olmasi bilindi Lakin 1866 ci ilde Avstriya uzerinde qelebeden sonra Prussiya alman dovletleri ile onlarin daxilde ve xaricde haqlarinin qorunmasi ile bagli daha qetiyyetli danismaga basladi Bu zaman Avstriya ise esas diqqetini Balkanlara yoneltdi ve orada oz mulklerini genisletmeye calisdi 1871 ci ilde Fransa uzerindeki qelebe alman dovletleri uzerindeki Prussiya hegomoniyasinin beynelxalq seviyyede taninmasina sebeb oldu Vilhelmin imperator elan edilmesi ile Prussiya yeni imperiyanin aparici quvvesine cevrildi Cenub dovletleri resmen yeni dovlete qatildilar Bu 1871 ci ilin 26 fevral tarixinde imzalanmis Versal muqavilesi ve 1871 ci ilin may ayinin 10 da onun ratifikasiyasi edilmis versiyas olan Frankfurt muqavilesi ile bas tutdu 101 Bismarkin Almaniyani gevsek ittifaqdan federal dovlet seviyyesine catdirmasina baxmayaraq o bunu tek etmemisdi Birlesme Muqeddes Roma imperiyasi zamani qurulmus huquqi ve iqtisadi terefdasliq enenesinin Gomruk Ittifaqinin yardimi ile qurulmusdu Vormarzin cetinliyine 1848 ci ilde liberallarin tesirlerine baxmayaraq fon Runun herbi teskilatciligi fon Moltkenin strategi zekasi siyasi birlesmede cox muhum rol oynadi 102 Siyasi ve inzibati birlesme RedakteYeni alman imperiyasina 25 dovlet daxil idi onlardan 3 u Hanza ittifaqina aid seher idi Bununla da Avstriyani knarda saxlayan Kicik Almaniya helli alm Kleindeutsche Losung heyata kecirildi Yaratdlgl ruh yuksekliyi muhum bir sey olsa da muxtelif dovletleri bir milletde birlesdirmek herbi qelebelerden daha cox seyler teleb edir Siyasi sosial ve medeni davranislar uzerinde yeniden dusunmeye ehtiyyac var idi Biz ve onlar i yeniden insa etmek lazim idi Yeni milletin uzvleri kimlerdir Onlar ne ugrunda mubarize aparirlar Onlar nece teskil edilibler kimi suallara cavab tapmaq lazim idi 103 Imperiyanin qurucu dovletleri Redakte Tez tez monarxlarin federasiyasi kimi seciyyelendirilse de Alman imperiyasi qeti sekilde desek 26 dovletden ibaret bir qrupu federasiya etmisdir 104 Imperiyanin siyasi strukturu Redakte 1866 ci il Simali Alman konstitutsiyasi bezi kicik semantik tenzimlemerle Alman imperiyasinin da konstitutsiyasi oldu Yeni konstitutsiya ile Almaniya bezi demokratik xususiyyetler qazandi Imperiya Meclisi Prussiya parlamentinin eksine olaraq vetendaslarina birbasa ve beraber formada secki huquq verdi 25 yasina catmis butun kisilere secki huququ verilirdi Bundan elave seckilerde bezi evveller musayiet olunan menfi hallar aradan qaldirilirdi Neticede milli parlament milli qurur halina gelmisdi Lakin qanunvericilik aktlarinin testiqlenmesi zamani Bundesratin raziligi lazim idi Bundesrat dovletlerin numayendelerinden formalasan federal sura idi ve burada Prussiyanin guclu nufuzu var idi 58 deputatdan 17 i Prussiyadan olurdu ve her hansisa qanunu veto etmek ucun 14 ses kifayet edirdi Belelikle Prussiya her iki sahede gucu eline kecirmisdi Icraedici hakimiyyetin rehberi Prussiya krali idi O kanslerleri teyi edirdi ve kanslerler yalniz onun qarsisinda mesuliyyet dasiyir ve onun gosterisleri esasinda fealiyyet gosterirdilar Resmi olaraq kansler bir neferlik kabinet kimi fealiyyet gosterirdi ve butun dovlet islerinin aparilmasina cavabdeh idi praktikada dovlet katibleri maliyye muharibe xarici isler ve s kimi sahelere cavabdeh olan burokratik yuksek vezifeli sexsler qeyri resmi portfel nazirleri kimi cixis edirdiler 1872 1873 ve 1892 1894 iller istisna olmaqla imperiya kansleri hemise eyni vaxtda imperial hegomon kralliq olan Prussiyanin da bas naziri olurdu Imperator Meclisi qanun layihelerini qebul etmek deyisdirmek ve ya redd etmek gucune malik idi lakin qanunvericilik tesebbuse gostere bilmezdi Qanunvericilik tesebbusu kanslerin ixtiyarina verilmisdi Diger dovletler oz hokumetlerini saxladilar lakin kicik dovletlerin herbi quvveleri Prussiyanin nezareti altina dusdu Bavariya ve Saksoniya kimi iri kralliqlarin ordulari muxtariyyetlerini saxladilar lakin Prussiya herbi prinsipleri ile uygunlasmaq ucun esasli islahatlara meruz qaldilar Hemcinin bu ordular muharibe zamani federal hokumetin tabeliyine kecirdi 105 Tarixi arqumentler ve imperiyanin sosial anatomiyasi Redakte 1877 1883 cu illerde Rudeshaymda ucaldilan ve Naydervald abidesi adlandirilan Germania heykeli Sonderveq hipotezine gore Almaniyanin XX esrdeki cetinliyinin sebebi yeni imperiyanin siyasi qanuni ve iqtisadi temelinde olan problemler idi Prussiyali torpaq sahibleri olan yunkerler birlesmis imperiyanin esas guc merkezlerini ele kecirmisdiler Sonderveq hipotezisine gore orta sinifin kendlilerle ve seherli iscilerle birlikde guclerinin zeif olmasinin sebebi onlarin 1848 ve 1871 ci il hadiselerinde hec bir nailiyyet elde ede bilmemeleri olmusdur Yeni dovletin formalasmasinda boyuk burjuaziyanin bankirlerin tacirlerin senayecilerin ve sermayecilerin rolunu arasdiran alimler dovletin idare olunmasinda sosial qrup kimi yunkerlerin dominant rolunu redd etmisdirler Bu yeni cereyan Ikinci imperiyanin formalasmasinda tacir sinfine mensub olan Hanza Ittifaqi seherlerinin ve senayecilerin xususen Reynlend bolgesinden oynadigi rolun muhum oldugunu gosterir 106 Vilhelm Almaniyasini oyrenen diger muxtelif qruplarin hamisi dovrun oyrenilmesine yeni baxis numayis etdirmisdirler Onlara gore yunkerler ordu uzerinde esas hakimiyyeti saxlasalar da Sonderveq nezeriyyecilerinin iddia etdiklerinden ferqli olaraq sosial siyasi ve iqtisadi meseleler uzerinde dominant olmamisdirlar Serqdeki yunker gucune qarsi qerbde guclu burjuaziya tebeqesi profesionallasan murokrat sinfi professorlar doktorlar huquqsunaslar alimler ve s sinfi formalasirdi 107 Siyasi mexanizmin xaricinde millet yaratmaq Redakte Imperator Vilhelme ucaldilmis abide Abide Koblenzde yerlesir Yuxaridan aaraq gelen cay Mozell cayi asagidan axaraq birlesen cay ise Reyn cayidir Alman kuncu da deyilir Vartburq ve Hambax konstitutsiya ve adminstrativ aparatdan yoxsun idi 108 Bu problem 1867 1871 ci illerde hell edildi Almanlarin kesf etdiyi kimi mohtesem cixislar bayraqlar ve hevesli izdiham konstitusiya siyasi yenidenqurulma ve imperial superstruktur yaradilmasi ve 1867 68 ci illerde Gomruk Ittifaqinin yeniden teskil edilmesi hele de milletin yaradilmasi demek deyildi 109 Millet dovletin acar unsuru meqsedli milli siyaset vasitesile milli medeniyyetin yaradilmasidir Yeni alman milletinde Kulturkampf 1872 1878 siyasi iqtisadi ve admonstrativ birlesmenin millet olaraq da birlesmeye yol acmasi ucun heyata kecirildi Alman cemiyyetindeki bezi ferqlilikler aradan qaldirildi mubarize esasen dil tehsil ve din sahesinde gedirdi Imperiyanin xususen polyak ve danimarkali olan qeyri alman ehalisini assimiliyasiya etmek ucun germanizasiya siyaseti izlenilirdi ve bu siyaset dil ve mecburi tehsil uzerinden aparilirdi Xususi olaraq yaradilmis ders proqramlarinda ortaq kecmis ve imperiyanin dini teblig olunurdu 110 Kulturkampf Redakte Esas meqale KulturkampfBezi almanlara gore millet ifadesine pluralizm daxil deyildi ve xususen katolikler ciddi diqqet merkezine alindilar Bezi almanlar xususen Bismark katoliklerin papaliqla elaqelerinden qorxurdu ve bunun onlarin millete sadeqetlerine tesir gostere bileceyini dusunurdu Belelikle o kansler olaraq Roman Katolik Kilsesini ve onun siyasi qolu olan Katolik Merkez Partiyasini mehdudlasdirmaq ucun mekteblerde ve tehsilde dil merkezli siyaseti ile cox da ugurlu olmayan proqramlar heyata kecirdi 111 112 Katolik Merkez Partiyasi katolikliyin qalasi hesab edilen Bavariyada cenubi Badende hemcinin agir senaye sahelerindi is axtarmaq ucun kendlerden iri seherlere gelmis insanlar arasinda nufuza malik idi 113 114 Bu partiya tekce katoliklerin yox diger etnik azliqlarinda huquqlarinin qorunmasi ucun calisirdi Bunlara misal olaraq Elzasdaki fransiz azligini polyaklari gostermek olar 115 1873 cu il May qanunlari ile kesislerin teyinati ve onlarin tehsili dovletin nezaretine kecirdi Hemcinin bir nece seminarlar qapadildi ve kesis qitligi yasandi 1875 ci il Icmaalar qanunu ile dini emrler qadagan edildi ve Katolik kilsesine olan dovlet subsidiyalari dayandirildi Prussiya konstitusiyasindan dini azadliqlar barede maddeler legv edildi 116 Yehudi icmasinin inteqrasiyasi Redakte 1877 1883 cu illerde Rudeshaymda ucaldilan ve Naydervald abidesi adlandirilan Germania heykelinin asagidan gorunusu Heykel sag elinde tac diger elinde ise qilinc tutmusdur Almaniya yehudileri yeni alman millet dovletinde hessas toplum biri idi 1780 ci ilden Muqeddes Roma imperatoru II Iosifin emri ile butun Habsburq mulklerinde yehudiler bir sira imtiyazlar qazanmisdilar Onlar bu imtiyazlara diger almandilli ehali yasayan erazilerde sahib deyildiler Bu imtiyazlara misal olaraq torpaqa sahiblik ede bilmeyi ve sexsin istediyi halda yehudi mehellesinden kocub basqa yerde yasama haqqini gostermek olar Onlar hemcinin universitetlere ve senetlere qebul ola bilerdiler Inqilab ve Napoleon muharibeleri zamani Almaniyadaki xristian ve yehudi ehali arasindaki ziddiyyetlerin ekseriyyeti yoxa cixmisdi Napoleon fransiz hakimiyyeti altinda olan butun torpaqlarda yehudilere beraber huquqlar taninmasi barede emr vermisdi Ozlerinin fransiz hemkarlari kimi varli alman yehudileri de klublara e sponsorluq edirdiler Yehudi salonnieresler Berlin ve Frankfurt kimi seherlerde respublikaci intelektuallarin oz fikirlerini inkisaf etdirme cehdleri zamani onlarin muhum toplantilarini teskil edirdiler Onillikler boyunca fransizlarin meglubiyyetlerinden derhal sonra yehudilerle xristianlarin qarismasina olan munasibet bu klublarin intelektual tesirinin azalmasina sebeb oldu Klublardan elave yehudiler almanlasma prosesine daxil oldular Onlar alman geyim ve danisiq terzini menimseyerek XIX esr alman cemiyyetine daxil olmaga calisdilar Bu dovrde yehudi dininde islahatlar aparma cehdleri buna gore idi 117 Birlesmeden iller kecdikce alman yehudileri alman intelektual aleminde ve sosial heyatinda muhum rol oynamaga baslayirdilar Yehudilerin 1880 ve 1890 ci illerde Rusiyadan surgun edilmesi onlarin alman ictiami sferasina inteqrasiyasini daha da cetinlesdirdi Minlerle Rusiya yehudisi Almaniyanin simal seherlerine yerlesdi Bu yeni gelen yehudiler yerli yehudilerle muqayisede ekseren daha kasib ve savadsiz sexsler idiler Kasibliqdan toreyen bir cox problem xestelik ev problemleri mektebe getmeme issizlik alman dilini oyrenmeme tekce xristian almanlara deyil yerli yehudilere de ferqlilikleri bariz formada gosterdi 118 Milletin hekayesinin yazilmasi Redakte Milletquruculugun bir diger vacib elementi olan qehreman kecmis hekayesinin quruculugu milletci alman tarixcileri olan liberal konstitutsionalist Fridrix Dahlmanin 1785 1860 onun muhafizekar telebesi Henrix fon Treytskenin 1834 1896 ve bir qeder daha az muhafizekar Teodor Mommzenin 1817 1903 ve Henrix fon Sibelin 1817 1895 uzerine dusdu Dahlman ozu birlesmeni gormeden vefat etse de milletci tarixsunasligin temellerini atmisdi O bu zaman ingilis ve fransiz inqilab tarixlerinden tesirlenmisdi Dahlman ozu Prussiyani birlesmenin mentiqi aparici quvvesi hesab edirdi 119 Henrix fon Treytskenin 1879 cu ilde yazdigi kitabi Almaniyanin XIX esr tarixi adlanir Kitabin adi Almaniyanin tarixi adlansa da esasen Prussiyanin tarixinden behs edilir Prussiyanin tarixini diger alman dovletlerinin tarixlerinden imtiyazli qebul eden Henrix Almaniyanin Prussiyanin rehberliyinde birlesmesini onun alin yazisi kimi qiymetlendirir 120 Borussiya mifinin Borussiya ltin dilinde Prussiya demekdir yaradilan zaman Prussiya Almaniyanin qurtaricisi kimi teqdim edilirdi Buna gore butun almanlarin alin yazisi birlesmek Prussiyaninki ise bunu heyata kecirmek idi Bu hekayeye gore alman dovletlerinin millet dovlet halinda bir araya getirilmesinde esas ustunluk Prussiyaya mexsusdur ve yalniz Prussiya Alman azadliqlarini Fransa ve Rusiyanin tesirinden qorumaq gucune sahibdir Hekaye Prussiyanin 1815 ci ilde Vaterloda Napoleonla doyus zamani qelebe qazanmaqda etdiyi yardimi ve bununla da fransiz hakimiyyetinin yeniden yaranmasina imkan vermemesini alman dovletlerinden ibaret iqtisadi birlik yaratmagini ve 1871 ci ilde almanlari bir bayraq altinda birlesmesini vurgulamaqla davam edir 121 Mommzenin Monumenta Germaniae Historika eseri alman milletinin elmi baximdan oyrenilmesi ucun temel formalasdirdi ve alman milleti qavramini Prussiyadan kenardaki erazilere de aid etdi Liberal professor tarixci millletci teoloq ve XIX esr elminin neheng sexslerinden hesab edilen Mommzen Prussiya Numayendeler Palatasinin 1863 1866 ve 1873 1879 cu illerde uzvu olmusdur O bundan elave Reyxstaqin da 1881 1884 cu illerde uzvu olmusdur Ilk vaxtlar liberal Alman Inkisaf Partiyasinin alm Deutsche Fortschrittspartei sonralar ise Milli Liberal Partiyasinin uzvu olmusdur 122 Hemcinin bax Redakte Almaniya portaliItaliyanin birlesdirilmesi Almaniyanin birlesdirilmesi 1990 Qeydler Redakte Irlandiyadaki boyuk qitliqla elaqeli olaraq xususile muhafizekar yunkerlerle bu numunede Birlesmis Kralligin eslinde gorus diplomatik qaydalara uygun terzde reallasmisdi siyasi meselelerin muzakire edildiyi toplanti Bezen salon da deyilirMenbe RedakteIstinadlar Redakte Blackbourn David 1997 The Long Nineteenth Century A History of Germany 1780 1918 Oxford Oxford University Press Gunter Mai 2000 Die Erfurter Union und das Erfurter Unionsparlament 1850 Koln Bohlau See for example James Allen Vann The Swabian Kreis Institutional Growth in the Holy Roman Empire 1648 1715 Vol LII Studies Presented to International Commission for the History of Representative and Parliamentary Institutions Bruxelles 1975 Mack Walker German home towns community state and general estate 1648 1871 Ithaca 1998 Robert A Kann History of the Habsburg Empire 1526 1918 Los Angeles 1974 p 221 In his abdication Francis released all former estates from their duties and obligations to him and took upon himself solely the title of King of Austria which had been established since 1804 Golo Mann Deutsche Geschichte des 19 und 20 Jahrhunderts Frankfurt am Main 2002 p 70 Fichte Johann Gottlieb 1808 Address to the German Nation www historyman co uk Istifade tarixi 2009 06 06 James J Sheehan German History 1780 1866 Oxford 1989 p 434 Jakob Walter and Marc Raeff The diary of a Napoleonic foot soldier Princeton N J 1996 Sheehan pp 384 387 Although the Prussian army had gained its reputation in the Seven Years War its humiliating defeat at Jena and Auerstadt crushed the pride many Prussians felt in their soldiers During their Russian exile several officers including Carl von Clausewitz contemplated reorganization and new training methods Sheehan p 323 Sheehan pp 322 323 David Blackbourn and Geoff Eley The peculiarities of German history bourgeois society and politics in nineteenth century Germany Oxford amp New York 1984 part 1 Thomas Nipperdey German History From Napoleon to Bismarck 1800 1871 New York Oxford 1983 Chapter 1 Sheehan pp 398 410 Hamish Scott The Birth of a Great Power System 1740 1815 US 2006 pp 329 361 Sheehan pp 398 410 Jean Berenger A History of the Habsburg Empire 1700 1918 C Simpson Trans New York Longman 1997 ISBN 0 582 09007 5 pp 96 97 Sheehan pp 460 470 German Historical Institute Lloyd Lee Politics of Harmony Civil Service Liberalism and Social Reform in Baden 1800 1850 Cranbury New Jersey 1980 Adam Zamoyski Rites of Peace The Fall of Napoleon and the Congress of Vienna New York 2007 pp 98 115 239 40 L B Namier 1952 Avenues of History London ONT 1952 p 34 Nipperdey pp 1 3 Sheehan pp 407 408 444 Sheehan pp 442 445 Sheehan pp 465 467 Blackbourn Long Century pp 106 107 1 2 Wolfgang Keller and Carol Shiue The Trade Impact of the Customs Union Boulder University of Colorado 5 March 2013 pp 10 and 18 Florian Ploeckl The Zollverein and the Formation of a Customs Union Discussion Paper no 84 in the Economic and Social History series Nuffield College Oxford Nuffield College Retrieved from www nuff ox ac uk Economics History March 2017 p 23 Sheehan p 465 Sheehan p 466 Sheehan p 469 Sheehan pp 467 468 Sheehan p 458 Sheehan pp 466 467 They traced the roots of the German language and drew its different lines of development together The Brothers Grimm online Joint Publications alm Hans Lulfing Baedecker Karl Neue Deutsche Biographie NDB Band 1 Duncker amp Humblot Berlin 1953 p 516 f alm Peter Ruhmkorf Heinz Ludwig Arnold Das Lied der Deutschen Gottingen Wallstein 2001 ISBN 3 89244 463 3 pp 11 14 Raymond Dominick III The Environmental Movement in Germany Bloomington Indiana University 1992 pp 3 41 Jonathan Sperber Rhineland radicals the democratic movement and the revolution of 1848 1849 Princeton N J 1993 1 2 Sheehan pp 610 613 Sheehan p 610 Sheehan p 612 Sheehan p 613 David Blackbourn Marpingen apparitions of the Virgin Mary in nineteenth century Germany New York 1994 Sperber Rhineland radicals p 3 Blackbourn Long Century p 127 Sheehan pp 610 615 alm Badische Heimat Landeskunde online 2006 Veit s Pauls Church Germania Retrieved 5 June 2009 Blackbourn Long Century pp 138 164 Jonathan Sperber Revolutionary Europe 1780 1850 New York 2000 Blackbourn Long Century pp 176 179 Examples of this argument appear in Ralf Dahrendorf German History 1968 pp 25 32 alm Hans Ulrich Wehler Das Deutsche Kaiserreich 1871 1918 Gottingen 1973 pp 10 14 Leonard Krieger The German Idea of Freedom Chicago 1957 Raymond Grew Crises of Political Development in Europe and the United States Princeton 1978 pp 312 345 Jurgen Kocka and Allan Mitchell Bourgeois society in nineteenth century Europe Oxford 1993 Jurgen Kocka German History before Hitler The Debate about the German Sonderweg Journal of Contemporary History Vol 23 No 1 January 1988 pp 3 16 Volker Berghahn Modern Germany Society Economy and Politics in the Twentieth Century Cambridge 1982 World Encyclopedia V 3 p 542 For a summary of this argument see David Blackbourn and Geoff Eley The peculiarities of German history bourgeois society and politics in nineteenth century Germany Oxford amp New York 1984 part 1 Blackbourn and Eley Peculiarities Part I Blackbourn and Eley Peculiarities Chapter 2 Blackbourn and Eley Peculiarities pp 286 293 Jurgen Kocka Comparison and Beyond History and Theory Vol 42 No 1 February 2003 pp 39 44 and Jurgen Kocka Asymmetrical Historical Comparison The Case of the German Sonderweg History and Theory Vol 38 No 1 February 1999 pp 40 50 For a representative analysis of this perspective see Richard J Evans Rethinking German history nineteenth century Germany and the origins of the Third Reich London 1987 A J P Taylor The Struggle for Mastery in Europe 1914 1918 Oxford 1954 p 37 J G Droysen Modern History Sourcebook Documents of German Unification 1848 1871 Retrieved 9 April 2009 Zamoyski pp 100 115 Blackbourn The long nineteenth century pp 160 175 Denis Mack Smith editor Garibaldi Great Lives Observed Prentice Hall Englewood Cliffs N J 1969 p 76 Mack Smith Denis 1994 Mazzini Yale University Press 11 12 Holt p 27 Holt pp 13 14 Hollyday 1970 pp 16 18 Blackbourn Long Century pp 175 179 Blackbourn Peculiarities Part I Mann Chapter 6 pp 316 395 Isabel V Hull Absolute Destruction Military culture and the Practices of War in Imperial Germany Ithaca New York 2005 pp 90 108 324 333 The Situation of Germany PDF The New York Times July 1 1866 Mann pp 390 395 Michael Howard The Franco Prussian War the German invasion of France 1870 1871 New York MacMillan 1961 p 40 A J P Taylor Bismarck The Man and the Statesman Oxford Clarendon 1988 Chapter 1 and Conclusion Howard pp 40 57 Sheehan pp 900 904 Wawro pp 4 32 Holt p 75 Holt p 75 Sheehan pp 900 906 Sheehan p 906 Geoffrey Wawro The Austro Prussian War Austria s War with Prussia and Italy in 1866 Cambridge Cambridge University 1996 pp 82 84 Sheehan pp 905 906 Sheehan p 909 Wawro pp 50 60 75 79 Wawro pp 57 75 Sheehan pp 908 909 Taylor Bismarck pp 87 88 Sheehan p 910 Rosita Rindler Schjerve Diglossia and Power Language Policies and Practice in the Nineteenth Century Habsburg Empire 2003 ISBN 3 11 017653 X pp 199 200 Bridge and Bullen The Great Powers and the European States System 1814 1914 Sheehan pp 909 910 Wawro Chapter 11 Blackbourn Long Century Chapter V From Reaction to Unification pp 225 269 Howard pp 4 60 Howard pp 50 57 Howard pp 55 56 Howard pp 56 57 Howard pp 55 59 Howard pp 64 68 Howard pp 218 222 Howard pp 222 230 Taylor Bismarck p 126 Die Reichsgrundung 1871 The Foundation of the Empire 1871 Lebendiges virtuelles Museum Online accessed 2008 12 22 German text translated on the wishes of Wilhelm I on the 170th anniversary of the elevation of the House of Brandenburg to princely status on 18 January 1701 the assembled German princes and high military officials proclaimed Wilhelm I as German Emperor in the Hall of Mirrors at the Versailles Palace Taylor Bismarck p 133 Crankshaw Edward Bismarck New York The Viking Press 1981 p 299 Howard Chapter XI the Peace pp 432 456 Blackbourn Long Century pp 255 257 Alon Confino The Nation as a Local Metaphor Wurttemberg Imperial Germany and National Memory 1871 1918 Chapel Hill University of North Carolina Press 1997 Richard J Evans Death in Hamburg Society and Politics in the Cholera Years 1830 1910 New York 2005 p 1 Blackbourn Long Century pp 225 301 David Blackbourn and Geoff Eley The peculiarities of German history bourgeois society and politics in nineteenth century Germany Oxford Oxfordshire and New York Oxford University Press 1984 Peter Blickle Heimat a critical theory of the German idea of homeland Studies in German literature linguistics and culture Columbia South Carolina Camden House Boydell amp Brewer 2004 Robert W Scribner Sheilagh C Ogilvie Germany a new social and economic history London and New York Arnold and St Martin s Press 1996 To name only a few of these studies Geoff Eley Reshaping the German right radical nationalism and political change after Bismarck New Haven 1980 Richard J Evans Death in Hamburg Society and Politics in the Cholera Years 1830 1910 New York 2005 Richard J Evans Society and politics in Wilhelmine Germany London and New York 1978 Thomas Nipperdey Germany from Napoleon to Bismarck 1800 1866 Princeton New Jersey 1996 Jonathan Sperber Popular Catholicism in nineteenth century Germany Princeton N J 1984 1997 For more on this idea see for example Joseph R Llobera and Goldsmiths College The role of historical memory in ethno nation building Goldsmiths sociology papers London 1996 alm Alexandre Escudier Brigitte Sauzay and Rudolf von Thadden Gedenken im Zwiespalt Konfliktlinien europaischen Erinnerns Genshagener Gesprache vol 4 Gottingen 2001 Alon Confino The Nation as a Local Metaphor Wurttemberg Imperial Germany and National Memory 1871 1918 Chapel Hill 1999 Blackbourn Long Century pp 240 290 Blackbourn Long Century pp 243 282 Webster s Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language 1989 Kulturkampf p 796 Encyclopaedia Britannica Kulturkampf German culture struggle the bitter struggle c 1871 87 on the part of the German chancellor Otto von Bismarck to subject the Roman Catholic church to state controls The Oxford Handbook of Modern German History Helmut Walser Smith page 360 OUP Oxford 29 09 2011 Sebastian Conrad Globalisation and the Nation in Imperial Germany Cambridge University Press page 171 Blackbourn Long Century pp 283 285 300 Jonathan Sperber Popular Catholicism in nineteenth century Germany Princeton N J 1984 Marion Kaplan The making of the Jewish middle class women family and identity in Imperial Germany New York 1991 Kaplan in particular pp 4 7 and Conclusion Blackbourn and Eley Peculiarities p 241 Karin Friedrich The other Prussia royal Prussia Poland and liberty 1569 1772 New York 2000 p 5 Many modern historians describe this myth without subscribing to it for example Rudy Koshar Germany s Transient Pasts Preservation and the National Memory in the Twentieth Century Chapel Hill 1998 Hans Kohn German history some new German views Boston 1954 Thomas Nipperdey Germany history from Napoleon to Bismarck Josep R Llobera and Goldsmiths College The role of historical memory in ethno nation building Goldsmiths sociology papers London Goldsmiths College 1996 Edebiyyat Redakte Berghahn Volker Modern Germany Society Economy and Politics in the Twentieth Century Cambridge Cambridge University Press 1982 ISBN 978 0 521 34748 8 Beringer Jean A History of the Habsburg Empire 1700 1918 C Simpson Trans New York Longman 1997 ISBN 0 582 09007 5 Blackbourn David Marpingen apparitions of the Virgin Mary in Bismarckian Germany New York Knopf 1994 ISBN 0 679 41843 1 Blackbourn David The long nineteenth century a history of Germany 1780 1918 New York Oxford University Press 1998 ISBN 0 19 507672 9 Blackbourn David and Geoff Eley The peculiarities of German history bourgeois society and politics in nineteenth century Germany Oxford amp New York Oxford University Press 1984 ISBN 978 0 19 873057 6 Blickle Peter Heimat a critical theory of the German idea of homeland Studies in German literature linguistics and culture Columbia South Carolina Camden House Press 2004 ISBN 978 0 582 78458 1 Bridge Roy and Roger Bullen The Great Powers and the European States System 1814 1914 2nd ed Longman 2004 ISBN 978 0 582 78458 1 Confino Alon The Nation as a Local Metaphor Wurttemberg Imperial Germany and National Memory 1871 1918 Chapel Hill University of North Carolina Press 1997 ISBN 978 0 8078 4665 0 Crankshaw Edward Bismarck New York The Viking Press 1981 ISBN 0 333 34038 8 Dahrendorf Ralf Society and Democracy in Germany 1979 Dominick Raymond III The Environmental Movement in Germany Bloomington Indiana University 1992 ISBN 0 253 31819 X Richard J Evans Death in Hamburg Society and Politics in the Cholera Years 1830 1910 New York Oxford University Press 2005 ISBN 978 0 14 303636 4 Evans Richard J Rethinking German history nineteenth century Germany and the origins of the Third Reich London Routledge 1987 ISBN 978 0 00 302090 8 Flores Richard R Remembering the Alamo memory modernity and the master symbol Austin University of Texas 2002 ISBN 978 0 292 72540 9 Friedrich Karin The other Prussia royal Prussia Poland and liberty 1569 1772 New York 2000 ISBN 978 0 521 02775 5 Grew Raymond Crises of Political Development in Europe and the United States Princeton Princeton University Press 1978 ISBN 0 691 07598 0 Hollyday F B M Bismarck New Jersey Prentice Hall 1970 ISBN 978 0 13 077362 3 Holt Alexander W The History of Europe from 1862 1914 From the Accession of Bismarck to the Outbreak of the Great War New York MacMillan 1917 OCLC 300969997 Michael Howard The Franco Prussian War the German invasion of France 1870 1871 New York MacMillan 1961 ISBN 978 0 415 02787 8 Hull Isabel Absolute Destruction Military culture and the Practices of War in Imperial Germany Ithaca New York Syracuse University Press 2005 ISBN 978 0 8014 7293 0 Kann Robert A History of the Habsburg Empire 1526 1918 Los Angeles University of California Press 1974 ISBN 978 0 520 04206 3 Kaplan Marion The making of the Jewish middle class women family and identity in Imperial Germany New York Oxford University Press 1991 ISBN 978 0 19 509396 4 Kocka Jurgen and Mitchell Allan Bourgeois society in nineteenth century Europe Oxford Oxford University Press 1993 ISBN 978 0 85496 414 7 Kocka Jurgen and Mitchell Allan German History before Hitler The Debate about the German Sonderweg Journal of Contemporary History Vol 23 No 1 January 1988 p 3 16 Kocka Jurgen and Mitchell Allan Comparison and Beyond History and Theory Vol 42 No 1 February 2003 p 39 44 Kocka Jurgen and Mitchell Allan Asymmetrical Historical Comparison The Case of the German Sonderweg History and Theory Vol 38 No 1 February 1999 p 40 50 Kohn Hans German history some new German views Boston Beacon 1954 OCLC 987529 Koshar Rudy Germany s Transient Pasts Preservation and the National Memory in the Twentieth Century Chapel Hill 1998 ISBN 978 0 8078 4701 5 Krieger Leonard The German Idea of Freedom Chicago University of Chicago Press 1957 ISBN 978 1 59740 519 5 Lee Lloyd The politics of Harmony Civil Service Liberalism and Social Reform in Baden 1800 1850 Cranbury New Jersey Associated University Presses 1980 ISBN 978 0 87413 143 7 Llobera Josep R and Goldsmiths College The role of historical memory in ethno nation building Goldsmiths Sociology Papers London Goldsmiths College 1996 ISBN 978 0 902986 06 0 Mann Golo The History of Germany Since 1789 1968 Namier L B Avenues of History New York Macmillan 1952 OCLC 422057575 Nipperdey Thomas Germany from Napoleon to Bismarck 1800 1866 Princeton Princeton University Press 1996 ISBN 978 0 691 02636 7 Schjerve Rosita Rindler Diglossia and Power Language Policies and Practice in the nineteenth century Habsburg Empire Berlin De Gruyter 2003 ISBN 978 3 11 017654 4 Schulze Hagen The course of German nationalism from Frederick the Great to Bismarck 1763 1867 Cambridge amp New York Cambridge University Press 1991 ISBN 978 0 521 37759 1 Scott H M The Birth of a Great Power System London amp New York Longman 2006 ISBN 978 0 582 21717 1 Scribner Robert W and Sheilagh C Ogilvie Germany a new social and economic history London Arnold Publication 1996 ISBN 978 0 340 51332 3 Sheehan James J German history 1770 1866 Oxford History of Modern Europe Oxford Oxford University Press 1989 ISBN 978 0 19 820432 9 Sked Alan Decline and Fall of the Habsburg Empire 1815 1918 London Longman 2001 ISBN 978 0 582 35666 5 Sorkin David The transformation of German Jewry 1780 1840 Studies in Jewish history New York Wayne State University Press 1987 ISBN 978 0 8143 2828 6 Sperber Jonathan The European Revolutions 1848 1851 New Approaches to European History Cambridge Cambridge University Press 1984 ISBN 978 0 521 54779 6 Sperber Jonathan Popular Catholicism in nineteenth century Germany Princeton Princeton University Press 1984 ISBN 978 0 691 05432 2 Sperber Jonathan Rhineland radicals the democratic movement and the revolution of 1848 1849 Princeton Princeton University Press 1993 ISBN 978 0 691 00866 0 Stargardt Nicholas The German idea of militarism radical and socialist critics 1866 1914 Cambridge Cambridge University Press 1994 ISBN 978 0 521 46692 9 Steinberg Jonathan Bismarck A Life 2011 Taylor A J P The Struggle for Mastery in Europe 1914 1918 Oxford Clarendon 1954 ISBN 978 0 19 881270 8 Taylor A J P Bismarck The Man and the Statesman Oxford Clarendon 1988 ISBN 978 0 394 70387 9 Victoria and Albert Museum Dept of Prints and Drawings and Susan Lambert The Franco Prussian War and the Commune in caricature 1870 71 London 1971 ISBN 0 901486 30 2 Walker Mack German home towns community state and general estate 1648 1871 Ithaca Syracuse University Press 1998 ISBN 978 0 8014 8508 4 Wawro Geoffrey The Austro Prussian War Cambridge Cambridge University Press 1996 ISBN 0 521 62951 9 Wawro Geoffrey Warfare and Society in Europe 1792 1914 2000 ISBN 978 0 415 21445 2 Wehler Hans Ulrich The German Empire 1871 1918 1997 Zamoyski Adam Rites of Peace The Fall of Napoleon and the Congress of Vienna New York HarperCollins 2007 ISBN 978 0 06 077519 3Elave edebiyyat RedakteBazillion Richard J Modernizing Germany Karl Biedermann s career in the kingdom of Saxony 1835 1901 American university studies Series IX History vol 84 New York Peter Lang 1990 ISBN 0 8204 1185 X Brose Eric Dorn German History 1789 1871 From the Holy Roman Empire to the Bismarckian Reich 1997 online edition Bucholz Arden Moltke Schlieffen and Prussian war planning New York Berg Pub Ltd 1991 ISBN 0 85496 653 6 Bucholz Arden Moltke and the German Wars 1864 1871 New York Palgrave MacMillan 2001 ISBN 0 333 68758 2 Clark Christopher Iron Kingdom The Rise and Downfall of Prussia 1600 1947 Cambridge Belknap Press of Harvard University Press 2006 2009 ISBN 978 0 674 03196 8 Clemente Steven E For King and Kaiser the making of the Prussian Army officer 1860 1914 Contributions in military studies no 123 New York Greenwood 1992 ISBN 0 313 28004 5 Cocks Geoffrey and Konrad Hugo Jarausch German professions 1800 1950 New York Oxford University Press 1990 ISBN 0 19 505596 9 Droysen J G Modern History Sourcebook Documents of German Unification 1848 1871 Accessed April 9 2009 Dwyer Philip G Modern Prussian history 1830 1947 Harlow England New York Longman 2001 ISBN 0 582 29270 0 Friedrich Otto Blood and iron from Bismarck to Hitler the von Moltke family s impact on German history New York Harper 1995 ISBN 0 06 016866 8 Groh John E Nineteenth century German Protestantism the church as social model Washington D C University Press of America 1982 ISBN 0 8191 2078 2 Henne Helmut and Georg Objartel German student jargon in the eighteenth and nineteenth centuries Berlin amp NY de Gruyter 1983 OCLC 9193308 Hughes Michael Nationalism and society Germany 1800 1945 London amp New York Edward Arnold 1988 ISBN 0 7131 6522 7 Kollander Patricia Frederick III Germany s liberal emperor Contributions to the study of world history no 50 Westport Conn Greenwood 1995 ISBN 0 313 29483 6 Koshar Rudy Germany s Transient Pasts Preservation and the National Memory in the Twentieth Century Chapel Hill University of North Carolina Press 1998 ISBN 0 8078 4701 1 Lowenstein Steven M The Berlin Jewish community enlightenment family and crisis 1770 1830 Studies in Jewish history New York Oxford University Press 1994 ISBN 0 19 508326 1 Ludtke Alf Police and State in Prussia 1815 1850 Cambridge New York amp Paris Cambridge University Press 1989 ISBN 0 521 11187 0 Ogilvie Sheilagh and Richard Overy Germany A New Social and Economic History Volume 3 Since 1800 2004 Ohles Frederik Germany s rude awakening censorship in the land of the Brothers Grimm Kent Ohio Ohio State University Press 1992 ISBN 0 87338 460 1 Pflanze Otto ed The Unification of Germany 1848 1871 1979 essays by historians Schleunes Karl A Schooling and society the politics of education in Prussia and Bavaria 1750 1900 Oxford amp New York Oxford University Press 1989 ISBN 0 85496 267 0 Showalter Dennis E The Wars of German Unification 2nd ed 2015 412pp by a leading military historian Showalter Dennis E Railroads and rifles soldiers technology and the unification of Germany Hamden Connecticut Hailer Publishing 1975 ISBN 0 9798500 9 6 Smith Woodruff D Politics and the sciences of culture in Germany 1840 1920 New York Oxford University Press 1991 ISBN 0 19 506536 0 Wawro Geoffrey The Franco Prussian War The German Conquest of France Cambridge Cambridge University Press 2005 ISBN 0 521 61743 XXarici kecidler RedakteAlmaniyanin birlesdirilmesiyle bagli senedler ing Bismark ve Almaniyanin birlesdirilmesi ing Menbe https az wikipedia org w index php title Almaniyanin birlesdirilmesi 1871 amp oldid 5978242, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.