Economic Freedom of the World Kanadada yerləşən tərəfindən nəşr olunan və dünyada ölkələrin iqtisadi azadlıq səviyyəsini

Economic Freedom of the World — Kanadada yerləşən tərəfindən nəşr olunan və dünyada ölkələrin iqtisadi azadlıq səviyyəsini qiymətləndirən illik hesabat və araşdırma kitabı. İlk dəfə 1996-cı ildə dərc olunmuş bu hesabat bu günə qədər hər il yenilənir və geniş beynəlxalq təsirə malikdir.

Economic Freedom of the World
Orijinalın dili	ingilis dili
Ölkə	Kanada
Orijinalın nəşr ili	2016
ISBN-13

Economic Freedom of the World hesabatı dünyanın müxtəlif ölkələrində iqtisadi azadlıq səviyyəsini ölçmək üçün hazırlanmışdır. Bu indeks aşağıdakı beş əsas kateqoriya üzrə qiymətləndirmələr aparır:

hökumətin ölçüsü
hüquqi sistem və əmlak hüquqları
sərbəst ticarət
pulun sabitliyi
tənzimləmə (əmək bazarı, kredit və biznes sahəsində)

Bu komponentlərə əsaslanaraq ölkələrə 0-dan 10-a qədər bal verilir, daha yüksək bal daha çox iqtisadi azadlıq deməkdir.

Tarixi

Hesabatın yaradılması Nobel mükafatı laureatı Milton Fridman və digər klassik liberal iqtisadçılar tərəfindən təşviq edilmişdir. İdeya ondan ibarət idi ki, iqtisadi azadlıq insan rifahı və inkişafı ilə sıx bağlıdır və bu sahədə dəqiq ölçmələr aparılmalıdır. Hesabatın nəticələri siyasətçilər, iqtisadçılar, media və akademiklər tərəfindən tez-tez istifadə olunur. Araşdırmalar göstərir ki, iqtisadi azadlıq səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə gəlir səviyyəsi, rifah və həyat keyfiyyəti daha yüksək olur.

Hesabat tərəfindən hazırlansa da, dünyanın müxtəlif ölkələrindən 100-dən çox tədqiqat institutu ilə əməkdaşlıq edilir. Azərbaycanda bu sahədə fəaliyyət göstərən iqtisadi tədqiqat mərkəzləri də araşdırmaların nəticələrindən istifadə edir.

Tədqiqat

*Dünyanın İqtisadi Azadlığı* ilə müəyyən edilmiş iqtisadi azadlığı göstərən qrafiklər və müxtəlif digər göstəricilər. Qırmızı rəngdə olan göstəricilər iqtisadi azadlığı az olan ölkələri, yaşıl zolaqlar isə daha çox olanları göstərir.

Araşdırmalar göstərir ki, iqtisadi azadlıq yüksək olduqda aşağıdakı göstəricilər də daha yüksək olur:

adambaşına düşən orta gəlir
əhalinin ən kasıb 10 faizinin gəliri
ömür uzunluğu
savadlılıq səviyyəsi
körpə ölümü göstəricisinin aşağı olması
təmiz su mənbələrinə çıxış imkanları
korrupsiya səviyyəsinin aşağı olması

Əhalinin ən kasıb 10 faizinin ümumi gəlirdəki payı isə həm iqtisadi cəhətdən azad, həm də azad olmayan ölkələrdə eyni səviyyədə qalır. Ən çox iqtisadi azadlığa sahib ölkələrin ilk beşdəbirində yaşayan insanların orta gəliri 23,450 ABŞ dolları, 1990-cı illərdə illik iqtisadi artım tempi isə 2.56% olmuşdur. Ən az azad olan ölkələrin beşdəbir qrupunda isə bu göstəricilər müvafiq olaraq 2,556 dollar və -0.85% olmuşdur. Ən azad olmayan ölkələrdə əhalinin ən yoxsul 10 faizinin orta gəliri 728 dollar olduğu halda, ən azad ölkələrdə bu rəqəm 7,000 dollardan çoxdur.

Əlavə olaraq, ən azad ölkələrdə insanların orta ömür uzunluğu, azad olmayan ölkələrə nisbətən 20 il daha yüksəkdir.

Freyzer İnstitutu və The Heritage Foundation tərəfindən ölçülən iqtisadi azadlıq göstəriciləri daha yüksək şəxsi məmnuniyyət (xöşbəxtlik) ilə güclü əlaqəyə malikdir. Həmçinin, iqtisadi azadlığın münaqişələrin və zorakılıqların qarşısının alınmasında mühüm rol oynadığı sübut olunmuşdur. Tədqiqatlara əsasən, iqtisadi azadlıq zorakı münaqişələrin qarşısını almaqda demokratiya göstəricisindən 54 dəfə daha təsirlidir.

İqtisadi azadlığın ətraf mühitin vəziyyətinə ya müsbət, ya da neytral təsir göstərdiyi müəyyən olunmuşdur. Bu sahədə daha vacib anlayışlardan biri . Ətraf mühitin sağlamlığına dair bir çox göstəricilər (su və hava çirkliliyi kimi) tərs U formasında dəyişir. İqtisadi inkişafın erkən mərhələlərində ətraf mühitə az önəm verildiyi üçün çirklilik artır. Lakin inkişafın müəyyən bir səviyyəsindən sonra (xüsusilə orta təbəqə formalaşdıqdan sonra) insanlar təmiz mühitə daha çox önəm verməyə başlayır və bu, çirklilik səviyyəsinin azalmasına səbəb olur.

Yüzlərlə resenziyalı məqalə indeksdən istifadə etmişdir və iqtisadi tədqiqatlarda, siyasi elmlərdə və ekoloji tədqiqatlarda istifadə olunmuşdur. Dünyanın İqtisadi Azadlıq İndeksi daha uzun bir dövrü əhatə etdiyi üçün iqtisadi azadlığın digər ölçülərindən daha geniş istifadə edilmişdir. 2016-cı ildə hesabata 412 müstəqil tədqiqat jurnalında istinad edilmişdir. 2016 və 2017-ci illərdə Free Malaysia Today və National Review hesabata istinad etmişdir.

2019 illik hesabatda 2017 reytinqləri

2019-cu il İllik Hesabatından 2017-ci il məlumatlarına əsasən ölkələrin icmal indeks xallarını göstərən xəritə
>8 7.5–8 7–7.5 6.5–7 6–6.5 5.5–6 5–5.5 <5 Məlumat yoxdur

Aşağıda 2019-cu il İllik Hesabatına əsaslanan 2017-ci il üçün ölkələrin reytinqləri verilmişdir. 2017-ci ildə Honq Konq və Sinqapur müvafiq olaraq birinci və ikinci yerdə idi; Növbəti ən yüksək bal toplayan ölkələr Yeni Zelandiya, İsveçrə, Amerika Birləşmiş Ştatları, İrlandiya, Birləşmiş Krallıq, Kanada, Avstraliya və Mavrikidir. Ən aşağı bal toplayan ölkələr İraq, Konqo Respublikası, Misir, Suriya, Konqo Demokratik Respublikası, Anqola, Əlcəzair, Sudan, Liviyadır.

Reytinq	Ölkə	Xülasə indeksi
1	Honkonq	8.91
2	Sinqapur	8.71
3	Yeni Zelandiya	8.50
4	İsveçrə	8.40
5	ABŞ	8.19
6	İrlandiya	8.13
7	Böyük Britaniya	8.09
8	Kanada	8.08
9	Avstraliya	8.07
9	Mavriki	8.07
11	Malta	7.97
12	Gürcüstan	7.94
13	Çili	7.89
13	Danimarka	7.89
13	Estoniya	7.89
16	Litva	7.88
17	Yaponiya	7.86
17	Lüksemburq	7.86
19	Tayvan	7.85
20	Almaniya	7.82
21	Finlandiya	7.80
22	Çexiya	7.75
23	İslandiya	7.74
24	Latviya	7.73
25	Niderland	7.72
26	Avstriya	7.71
27	Ermənistan	7.70
28	Kipr	7.68
28	Rumıniya	7.68
30	Albaniya	7.67
31	Panama	7.66
32	Norveç	7.62
33	Cənubi Koreya	7.59
34	Qvatemala	7.57
35	İsveç	7.56
36	İspaniya	7.55
37	Bolqarıstan	7.54
38	İsrail	7.53
39	Portuqaliya	7.52
40	Belçika	7.51
40	Slovakiya	7.51
42	Peru	7.49
43	Kamboca	7.44
43	İordaniya	7.44
45	Monqolustan	7.43
46	Kosta-Rika	7.41
46	İtaliya	7.41
48	Uqanda	7.39
49	Botsvana	7.37
50	Bəhreyn	7.35
50	Fransa	7.35
52	Malayziya	7.34
53	Filippin	7.32
54	Macarıstan	7.27
54	İndoneziya	7.27
56	Xorvatiya	7.26
56	Ruanda	7.26
58	Baham adaları	7.25
59	Polşa	7.24
60	Qambiya	7.23
61	Yamayka	7.17
61	BƏƏ	7.17
63	Kabo-Verde	7.16
63	Salvador	7.16
65	Honduras	7.16
65	Seyşel adaları	7.16
67	Sloveniya	7.15
68	Qazaxıstan	7.10
69	Qətər	7.07
70	Keniya	7.05
70	Uruqvay	7.05
72	Paraqvay	7.03
73	Şimali Makedoniya	7.02
74	Nikaraqua	7.01
75	Livan	6.97
76	Meksika	6.93
77	Dominikan Respublikası	6.92
77	Qırğızıstan	6.92
79	Hindistan	6.91
80	Serbiya	6.89
81	Nigeriya	6.86
81	Tailand	6.86
83	Monteneqro	6.84
83	Zambiya	6.84
85	Beliz	6.78
85	Rusiya	6.78
87	Butan	6.77
87	Tanzaniya	6.77
89	Oman	6.76
90	Fici	6.74
91	Trinidad və Tobaqo	6.70
92	Bosniya və Herseqovina	6.69
92	Mərakeş	6.69
94	Kolumbiya	6.68
95	Laos	6.67
95	Türkiyə	6.67
97	Moldova	6.66
98	Surinam	6.65
99	Belarus	6.64
100	Bruney	6.62
101	Cənubi Afrika Respublikası	6.61
102	Yunanıstan	6.59
103	Qana	6.58
104	Şri-Lanka	6.57
105	Liberiya	6.56
106	Namibiya	6.53
107	Səudiyyə Ərəbistanı	6.52
107		6.52
109	Lesoto	6.50
110	Haiti	6.49
110	Nepal	6.49
112	Barbados	6.45
113	ÇXR	6.42
114	Küveyt	6.41
115	Papua-Yeni Qvineya	6.36
116	Azərbaycan	6.34
117	Qayana	6.32
118	Ekvador	6.28
119	Vyetnam	6.27
120	Braziliya	6.23
121	Toqo	6.21
122	Tunis	6.20
123	Banqladeş	6.18
124	Burundi	6.17
124	Seneqal	6.17
126	Boliviya	6.14
126	Madaqaskar	6.14
128	Mavritaniya	6.11
129	Benin	6.08
130	Burkina-Faso	6.07
131	Malavi	6.06
132	Tacikistan	6.05
133	Şərqi Timor	5.99
134	Kot-d'İvuar	5.97
135	Ukrayna	5.96
136	Mali	5.91
136	Pakistan	5.91
138	Qabon	5.88
139	Qvineya	5.86
140	Kamerun	5.84
140	Yəmən	5.84
142	Niger	5.83
143	Efiopiya	5.72
143	İran	5.72
145	Zimbabve	5.69
146	Argentina	5.67
147	Myanma	5.63
148	Syerra-Leone	5.63
149	Mozambik	5.60
150	Çad	5.42
151	Mərkəzi Afrika Respublikası	5.23
151	Qvineya-Bisau	5.23
153	İraq	5.21
154	Konqo Respublikası	5.08
155	Misir	5.05
155	Suriya	5.05
157	Konqo Demokratik Respublikası	5.00
158	Anqola	4.83
159	Əlcəzair	4.77
160	Sudan	4.67
161	Liviya	4.45
162	Venesuela	2.58

Tənqidi

Bəzi tənqidçilər hesabatın bazar iqtisadiyyatını üstün tutduğunu və sosial bərabərliyi kifayət qədər nəzərə almadığını bildirirlər. Bundan əlavə, bəzi ölkələrin məlumat çatışmazlığı səbəbindən hesabatda tam əhatə olunmadığı da qeyd olunur.

İndeksin alt komponentləri araşdırılarkən, aşağı vergi səviyyəsinin müsbət təsiri, hüququn aliliyi, siyasi korrupsiyanın azlığı, aşağı inflyasiya və fəaliyyət göstərən mülkiyyət hüquqları kimi amillərin əhəmiyyəti ilə müqayisədə daha çox mübahisə doğurur. İslandiya (#23), Danimarka (#13), Finlandiya (#21) və İsveç (#35) kimi bir sıra Şimali Avropa ölkələrinin geniş rifah dövlətləri mövcuddur ki, bunlar "müdaxilə etməmək" tərəfdarları tərəfindən ciddi şəkildə tənqid olunur. Bildirilir ki, bu ölkələrdə əksər digər ölkələrlə müqayisədə daha az tənzimləmə mövcuddur və "Biznesin Asanlıqla Quraşdırılması İndeksi" (ing. Ease of Doing Business Index) əsasında aparılan tədqiqatlar göstərir ki, biznes tənzimləmələrinin təsiri hökumət xərclərindən daha əhəmiyyətlidir. Qlobal Rəqabətlilik Hesabatı isə iqtisadi artıma təsir edən digər amilləri – infrastruktur, sağlamlıq və təhsili nəzərdən keçirir.

Beynəlxalq Bank (World Bank) hesab edir ki, böyük sərvət bərabərsizliyinə gətirib çıxaran müdaxilə etməmək siyasətləri bu məqsədə (yəni yoxsulluğun azaldılmasına) nail olmaq üçün səmərəli üsul deyil, lakin iqtisadi artımın yoxsulluğun azaldılmasında mühüm əhəmiyyət daşıdığını dəstəkləyir. Bankın fikrincə, bir çox araşdırmaların ümumi nəticələri göstərir ki: iqtisadi artım yoxsulluğun azaldılmasında əsas amildir; prinsipcə iqtisadi artımın özü bərabərsizliyə birbaşa təsir etmir; sərvətin daha bərabər paylanması ilə müşayiət olunan artım, sadəcə artımdan daha üstündür; ilkin gəlir bərabərsizliyinin yüksək olması yoxsulluğun azaldılmasına əngəl törədir; yoxsulluğun özü də yoxsulluğun azaldılmasına maneə yarada bilər və sərvət bərabərsizliyi gələcəkdə daha aşağı iqtisadi artım templərini proqnozlaşdırır. 2011-ci ildə Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) "Economic Review" adlı nəşrində çap olunmuş bir məqalədə qeyd olunurdu ki, iqtisadi azadlıq səviyyəsi yüksək və kredit bazarları daha liberal olan ölkələr Qlobal Böhran (ing. Great Recession) dövründə iqtisadi artım baxımından daha çox zərər gördülər. 2014-cü ildə Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) tərəfindən dərc olunan bir işçi sənəddə isə "Əmək Məcəlləsinin Sərtliyi" indeksinin bəzi alt-komponentləri üçün istifadə olunan metodologiyanın faydalı olmadığı bildirilmişdi.

İstinadlar

http://freetheworld.com.
Aleksynska, Mariya; Cazes, Sandrine. "Comparing indicators of labour market regulations across databases: A post scriptum to the employing workers debate" (PDF). International Labour Office. Conditions of Work and Employment Series. Geneva. 2014. ISSN 2226-8944. İstifadə tarixi: 27 July 2017. This paper offers a critical overview of labour market regulations' indicators developed by the World Economic Forum, the IMD, and the Fraser Institute. [Abstract]
Gwartney, James; Lawson, Robert A.; Hall, Joshua C.; Murphy, Ryan; Butler, Robbie; Considine, John; Faria, Hugo J.; Fike, Rosemarie; McMahon, Fred; Montesinos-Yufa, Hugo M.; Stansel, Dean; Tuszynski, Meg. Economic Freedom of the World: 2016 Annual Report. Fraser Institute. Sep 15, 2016. ISBN . OCLC 45197922.;
773250104
"Published Work Using Economic Freedom of the World Research". 2011-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
"Cuba After Fidel – What Next?". Voice of America. oktyabr 31, 2009. April 13, 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 13, 2012.
"Moroccan Liberalization Making Progress". Financial Tribune Daily. April 30, 2017. İstifadə tarixi: 1 May 2017.
Dolan, Ed. "Quality of Government, Not Size, Is the Key to Freedom and Prosperity". Niskanen Center. April 27, 2017. İstifadə tarixi: 1 May 2017.
Lawson, Robert A. "Economic Freedom Needed To Alleviate Poverty". July 1, 2002. October 6, 2006 tarixində arxivləşdirilib.
In Pursuit of Happiness Research. Is It Reliable? What Does It Imply for Policy? Arxivləşdirilib 2011-02-19 at the Wayback Machine The Cato institute. April 11, 2007
Chapter2: Economic Freedom and Peace Arxivləşdirilib 2008-10-16 at the Wayback Machine, Economic Freedom of the World 2005
"2019 ANNUAL REPORT: Economic Freedom of the World" (PDF). Fraser Institute. İstifadə tarixi: 9 January 2020.
Berggren, Niclas. The Benefits of Economic Freedom: A Survey (PDF). The Ratio Institute. April 2006. SSRN 888503. June 4, 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
"The Poverty-Growth-Inequality Link". World Bank.
"Citations in 2016 Professional Literature of the Fraser Institute's Economic Freedom Research" (PDF). Fraser Institute. 1–36. İstifadə tarixi: 2 April 2017.
Gwartney, James D.; Lawson, Robert A. The Impact of the Economic Freedom of the World Index (PDF). Mont Pelerin Society. September 18, 2003. September 7, 2003 tarixində arxivləşdirilib (PDF).

[_8e0d26e028db8aaf-1] ttp://freetheworld.com.

[2] Aleksynska, Mariya; Cazes, Sandrine. "Comparing indicators of labour market regulations across databases: A post scriptum to the employing workers debate" (PDF). International Labour Office. Conditions of Work and Employment Series. Geneva. 2014. ISSN 2226-8944. İstifadə tarixi: 27 July 2017. This paper offers a critical overview of labour market regulations' indicators developed by the World Economic Forum, the IMD, and the Fraser Institute. [Abstract]

[Economic_Freedom_of_the_World_2016-3] Gwartney, James; Lawson, Robert A.; Hall, Joshua C.; Murphy, Ryan; Butler, Robbie; Considine, John; Faria, Hugo J.; Fike, Rosemarie; McMahon, Fred; Montesinos-Yufa, Hugo M.; Stansel, Dean; Tuszynski, Meg. Economic Freedom of the World: 2016 Annual Report. Fraser Institute. Sep 15, 2016. ISBN . OCLC 45197922.;
773250104

[4] "Published Work Using Economic Freedom of the World Research". 2011-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

[5] "Cuba After Fidel – What Next?". Voice of America. oktyabr 31, 2009. April 13, 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 13, 2012.

[6] "Moroccan Liberalization Making Progress". Financial Tribune Daily. April 30, 2017. İstifadə tarixi: 1 May 2017.

[Dolan_2017-7] Dolan, Ed. "Quality of Government, Not Size, Is the Key to Freedom and Prosperity". Niskanen Center. April 27, 2017. İstifadə tarixi: 1 May 2017.

[8] Lawson, Robert A. "Economic Freedom Needed To Alleviate Poverty". July 1, 2002. October 6, 2006 tarixində arxivləşdirilib.

[9] In Pursuit of Happiness Research. Is It Reliable? What Does It Imply for Policy? Arxivləşdirilib 2011-02-19 at the Wayback Machine The Cato institute. April 11, 2007

[10] Chapter2: Economic Freedom and Peace Arxivləşdirilib 2008-10-16 at the Wayback Machine, Economic Freedom of the World 2005

[11] "2019 ANNUAL REPORT: Economic Freedom of the World" (PDF). Fraser Institute. İstifadə tarixi: 9 January 2020.

[Berggren-12] Berggren, Niclas. The Benefits of Economic Freedom: A Survey (PDF). The Ratio Institute. April 2006. SSRN 888503. June 4, 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.

[13] "The Poverty-Growth-Inequality Link". World Bank.

[14] "Citations in 2016 Professional Literature of the Fraser Institute's Economic Freedom Research" (PDF). Fraser Institute. 1–36. İstifadə tarixi: 2 April 2017.

[15] Gwartney, James D.; Lawson, Robert A. The Impact of the Economic Freedom of the World Index (PDF). Mont Pelerin Society. September 18, 2003. September 7, 2003 tarixində arxivləşdirilib (PDF).