fbpx
Wikipedia

İsrail

İsrail (ivr. יִשְׂרָאֵל‎; ərəb. إِسْرَائِيل‎‎) və ya rəsmi adı ilə İsrail Dövləti (ivr. מְדִינַת יִשְׂרָאֵל‎, Medinat Yisra'el) — Yaxın Şərqdə yerləşən dövlət. 31 dekabr 2019-cu il tarixində aparılan siyahıyaalmaya əsasən əhalisi 9 136 000 nəfərdir. Ərazisi 22,072 km² əhatə edir. Əhalisinə görə dünyada 96-cı, ərazisinə görə isə 148-ci yeri tutur. Yaxın Şərqdə, Aralıq dənizinin şərq sahillərində yerləşir. Şimaldan Livan, şimal-şərqdən Suriya, şərqdən İordaniyaİordan çayının qərb sahili, cənub-qərbdən MisirQəzzə zolağı ilə həmsərhəddir. Dövlət dili ivritcə olsa da, ərəb dili xüsusi statusa malikdir. Dövlətin iqtisadi və texnoloji mərkəzi Təl-Əviv, hökumətin mərkəzi və elan edilmiş paytaxtı Qüdsdür. Lakin dövlətin Qüds üzərində suverenliyinin tanınması məhduddur.

İsrail Dövləti

מְדִינַת יִשְׂרָאֵל  (İvrit)
دَوْلَة إِسْرَائِيل  (Ərəb)
Himni: Ümid
(ivr. הַתִּקְוָה‎)
PaytaxtıQüds
31°47′ şm. e. 35°13′ ş. u.
Ən böyük şəhəriTel-Əviv
32°04′ şm. e. 34°47′ ş. u.
Rəsmi dilləriİvrit dili
Tanınmış milli dilləriƏrəb dili
Etnik qrupları
(2019)
Yəhudilər (74.2%)
Ərəblər (20.9%)
Digər (4.8%)
Dini
(2019)
İudaizm (74.2%)
İslam (17.8%)
Xristianlıq (2.0%)
Druzlar (1.6%)
Digər (4.4%)
Demonim(lər)iİsrailli
İdarəetmə formasıUnitar parlament respublikası
• Prezident
Reuven Rivlin
Naftali Bennett
• Knesset spikeri
Mickey Levy
• Baş hakim
Ester Hayut
Qanunverici orqanıKnesset
Britaniya İmperiyasından müstəqillik
Tarixi 
• Fələstin mandatlığının yaranması
25 aprel 1920
• Müstəqilliyin əldə edilməsi
14 may 1948
11 may 1949
• İsrailin əsas qanunlarının qəbulu
1 oktyabr 1958
• Yaranması
14 may 1948
Ərazisi
• Ümumi
22,072 km² (150-ci)
• Su (%)
2.1
Əhalisi
• 2020 təxmini
9,258,200 (96-cı)
• 2008 siyahıya alma
7,412,200 (103-cü)
• Sıxlıq
419/km2 (1,085.2/kv. mil) (35-ci)
ÜDM (AQP)2020 təxmini
• Ümumi
$372.314 milyard (51-ci)
• Adam başına
$40,336 (34-cü)
ÜDM (nominal)2020 təxmini
• Ümumi
$410.501 milyard (31-ci)
• Adam başına
$44,474 (19-cu)
Cini indeksi (2018)34.8
orta · 48-ci
İİİ (2018)0.906
çox yüksək · 22-ci
ValyutasıYeni şekel (₪) (ILS)
Saat qurşağıUTC+2 (IST)
• Yay (DST)
UTC+3 (IDT)
Yolun hərəkət istiqamətisağ
Telefon kodu+972
ISO 3166 koduIL
İnternet domeni.il
Rəsmi veb-səhifə

İsrail torpağı Afrika xaricindəki ilk hominidlərin köç nöqtələrindən biri olmuşdur. Kənan qəbilələri bu bölgədə Orta Tunc dövründən yaşamış, İsrail KrallığıYəhudi Krallığı dəmir dövründə qurulmuşdur. E.ə. 720-ci ildə Yeni Assuriya İmperiyasının yaranması ilə İsrail Krallığı süquta uğramışdır. Yəhudi Krallığı, sırasıyla Babil, Fars və Yunan imperiyaları tərəfindən işğal edilmiş, lakin muxtar statusu olan yəhudiliyi qoruyub saxlamışdır. Məkkəbi üsyanı nəticəsində e.ə. 110-cu ildə Haşmoneyi Krallığı qurulsa da, əvvəlcə e.ə. 63-cü ildə Roma Respublikasının vassal dövləti olmuş, daha sonra e.ə. 37-ci ildə Herod xanədanlığı mərkəzi hökmdar olaraq təyin edilmiş, e.ə 6-cı ildə isə Yəhudiyyə adı altında Roma İmperiyasının vilayəti olaraq yenidən qurulmuşdur. Yəhudiyyə uzun müddət Roma İmperiyasının vilayəti olaraq qalmış, lakin üsyanlar nəticəsində Roma hökmdarları şəhəri atəşə vermiş, yəhudilər qovulmuş və bölgənin adı Suriya Fələstini olaraq dəyişdirilmişdir. Sonradan bölgədəki yəhudilərin varlığı əsrlər boyu müəyyən dərəcədə davam etmişdir. Eramızın VII əsrində Levant, ərəblər tərəfindən Bizans İmperiyasından alınmış və bölgədəki ərəb hökmranlığı 1099-cu il Birinci Səlib yürüşünə qədər davam etmişdir. 1187-ci ildə Əyyubilərlə birlikdə müsəlmanlar yenidən bölgəyə hakim olmuş, XIII əsrdə məmlüklər Misirdən bu bölgəyə qədər olan əraziləri öz torpaqlarına qatmışdır. 1517-ci ildə Məmlüklər, Osmanlı İmperiyası tərəfindən məğlub edilmiş və bu bölgədəki Osmanlı hökmranlığı, imperiyanın Birinci Dünya Müharibəsində dağılmasına qədər davam etmişdir. XIX əsrdə, milli yəhudi oyanışı ilə yəhudi diasporunda sionist hərəkat meydana gəlmiş, Osmanlı Suriyası və Fələstin mandatına yəhudilərin sürətli köçü baş tutmuşdur.

1947-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən hazırlanmış paylaşma planı ilə bölgədə müstəqil ərəb və yəhudi dövlətləri ilə birlikdə beynəlxalq Qüds rəhbərliyinin qurulması istənildi. Ərəb liderləri rədd etsə də, Yəhudi Agentliyi bu planı qəbul etdi. Növbəti il Yəhudi Agentliyi İsrail Dövlətinin müstəqilliyini elan etdi və 1948-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi nəticəsində İsrail keçmiş Fələstin Mandat ərazisinin əksəriyyətini əlində saxlamağa nail olsa da qonşu ərəb ölkələri isə İordan çayının qərb sahiliQəzzəni ələ keçirmiş oldu. Bu müharibədən sonra İsrail və ərəb ölkələri arasında bir çox müharibələr baş tutdu. 1967-ci ildəki altı günlük müharibədən sonra İsrail İordan çayının qərb sahili, Qəzzə zolağıQolan təpələrini ələ keçirmiş oldu. Şərqi QüdsQolan təpələrində hakimiyyəti ələ keçirsə də, İordan çayının qərb sahilində uğursuzluq yaşandı. İsrailin Fələstin torpaqlarının işğalı müasir dövrün ən uzun müddətli işğallarından biridir. İsrail-Fələstin münaqişəsinə beynəlxalq səviyyədə son qoyma səyləri daim uğursuzluqla nəticələnsə də, İsrail ilə Misirİordaniya arasında sülh müqavilələri imzalanmışdır.

Müstəqillik bəyannaməsinə görə İsrail müstəqil bir yəhudi dövlətidir. İsrail, eyni zamanda yəhudilərlə yanaşı, bütün etnik qrupların din, dil və irqdən asılı olmayaraq bərabər hüquqlara sahib olduğu çoxmillətli və demokratik bir dövlətdir. İsrail əhəmiyyətli etno-mədəni müxtəlifliyi ilə seçilir. Ölkənin əhalisinin əsas hissəsini 6.772.000 nəfər ilə yəhudilər (74.1%), 1.916.000 nəfər ilə ərəblər (21%), 448.000 nəfər ilə digər millətlər təşkil edir. İsrail inkişaf etmiş bir ölkədirİƏİT üzvüdür. Nominal ÜDM dəyərlərinə görə dünyanın ən böyük 31-ci iqtisadiyyatına sahibdir və hazırda münaqişə vəziyyətində olan ən inkişaf etmiş ölkələrdən biridir. Yaxın Şərqdə yaşayış standartları, ali təhsilli vətəndaşların nisbəti, araşdırma və inkişaf xərclərinin ÜDM-də nisbəti, qadınların təhlükəsizliyi, ömür müddəti, innovativlik və xoşbəxtlik baxımından ilk sıradadır.

Etimologiya

Tövrata görə Yakub peyğəmbər ailəsi ilə birlikdə köç edərkən Tanrının insan şəklində göndərdiyi mələk ilə qarşılaşır. Ailəsini çayın o biri tərəfinə keçirdikdən sonra Yakub peyğəmbər mələk ilə səhər açılana qədər güləşir. Səhərin açıldığını və Yakub peyğəmbəri məğlub edə bilməyəciyini görən mələk ondan onu buraxmasını xahiş edir. Yakub peyğəmbər isə onu müqəddəsləşdirmək şərtiylə buraxacağını bildirir. Beləliklə mələk onu "Tanrı ilə döyüşən" mənasını verən İsrail adı ilə müqəddəsləşdirir. Buna görə Yakubun soyundan gələnlər İsrailoğulları adı ilə xatırlanır.

Tarixi

  Əsas məqalə: İsrail tarixi

Qədim tarix

Ubaydiya bölgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Homo erektusun müasir İsrail ərazilərində yaşadığının sübutu olan bir çox izlərə rast gəlinmişdir. Təxminən 200 min il əvvəl neandertal insanlar bu bölgədə yaşamış, bundan qısa müddət sonra müasir tipli insanlar ortaya çıxmışdır. İsrailin Qalileya bölgəsində yer alan Misliya mağarasında sümüklərinin yaşı 175–200 min il olan homo sapienlərə rast gəlinmişdir.

E.ə. X-VIII minilliklərdə bu ərazilər, tarixdə ilk dəfə dənli bitkilər becərməyə başlayan Natufiya mədəniyyət zonasının bir hissəsi olmuşdur. Təxminən 9 min il əvvəl bu yerlərdə neolitik inqilab başlamış və qədim Yerixo şəhəri də daxil olmaqla ilk yaşayış yerləri meydana gəlmişdir. İlk sami tayfalarından olan kənanlar burada təxminən e.ə IV-III minilliklərdə meydana gəlmişlər. Növbəti 2–3 min il ərzində bu ərazilər Qədim Misirin himayəsi altında qalmışdır.

Erkən tarix

Yəhudi xalqı və İsrail torpağı arasındakı əlaqə İncilin patriarxı İbrahimə təsadüf edir. İncilə görə İsrail torpağı "Vəd edilmiş torpaq" olaraq Tanrı tərəfindən yəhudilərə vəsiyət edilmişdir. Məhz buna görə də, yəhudi xalqının bütün müqəddəs ibadət məskənləri burada yerləşir.

Coğrafiya

Əsas məqalələr: İsrail coğrafiyası və İsrail faunası

İsrail Bərəkətli Hilal regionunun Levant bölgəsində yerləşir. Ölkə Aralıq dənizinin şərqində, şimaldan Livan, şimal-şərqdən Suriya, şərqdən İordaniyaİordan çayının qərb sahili, cənub-qərbdən MisirQəzzə zolağı ilə həmsərhəddir. 29°-34° şimal enliyi və 34°-36° şərq uzunluğu arasında yer alır.

Ölkənin şimaldan cənuba uzunluğu 470 km, şərqdən qərbə uzunluğu isə 135 km təşkil edir. Sərhədlərinin ümumi uzunluğu 1125 km-dir. İsrailin suveren ərazisi (Rodos müqaviləsi sərhəd xəttlərinə görə və 1967-ci il altı günlük müharibə zamanı ələ keçirilən bütün torpaqlar istisna olmaqla) 20.770 kvadrat kilometrdir. Ərazisinin 2,1%-ni su sahəsi təşkil edir. İsrail qanunlarına görə isə, dövlətin sərhədləri Şərqi QüdsQolan təpələri də daxil olmaqla ümumilikdə 22.072 kvadrat kilometrdir. Lakin İsrail, hərbi nəzarəti altında olan və qismən Fələstin milli idarəsi tərəfindən idarə olunan İordan çayının qərb sahili ilə birlikdə 27,799 kvadrat kilometr sahəyə sahibdir. Sahəcə kiçik olmasına baxmayaraq, İsrail cənubdakı Negev səhrasından İzreel vadisinə, Qalileya yüksəkliklərindən Karmel dağı və şimaldakı Qolan təpələrinə qədər bir çox coğrafi məkanlara ev sahibliyi edir. Aralıq dənizi sahillərindəki İsrail sahil düzü, ölkə əhalisinin ən sıx məskunlaşdığı bölgələrdəndir. Mərkəzi dağlıqların şərqində 6500 kilometr uzunluğunda Böyük rift vadisinin kiçik bir hissəsini təşkil edən İordaniya rift vadisi yerləşir. İordan çayı İordaniya rift vadisi boyunca Hermon dağından Ölü dənizə qədər uzanır. Cənubda Qırmızı dənizin bir hissəsi olan Aqaba körfəzinin qutaracağında Arava səhrası yerləşir. Bu səhrada sadəcə İsrail və Sinay yarımadası üçün xarakterik olan maxteşim və ya eroziya sirkləri geniş yayılmışdır. Dünyadakı ən böyük maxteşim 40 kilometr uzunluğunda olan Negev səhrasındaki Ramon krateridir. Aralıq dənizi ekoloji vəziyyəti hesabatına əsasən ən çox bitki növünə İsrail hövzəsinə rast gəlmək mümkündür. İsrailin beynəlxalq səviyyədə tanınan ərazidəki ən yüksək nöqtə 1.208 metr ilə Meron dağıdır.

Hazırda İsrailin ərazisi daxilində yerləşən dəniz adaları yoxdur. Lakin, İsrail hökuməti, ərazi sahəsi azlığına cavab olaraq sahil yaxınlığında bir hava limanı, dəniz limanı, duzsuzlaşdırma qurğusu, elektrik stansiyası və hərbi sınaq bazası yerləşdirmək üçün süni adalar inşa etməyi planlaşdırır.

Təbii faydalı qazıntılar

İsrail torpaqları ərazisində, qədim dövrlərdən bəri mis, asfaltkükürd kimi təbii faydalı qazıntılar çıxarılaraq ixrac olunmuşdur. XXI əsrdə İsrail mədən sənayesinin illik istehsalının dəyəri 100 milyard dollar olaraq qiymətləndirilmişdir. XX əsrin ikinci yarısında aparılan araşdırmalara görə ölkədə müxtəlif növ inşaat və kimyəvi xammallar olsa da, tektonik quruluş səbəbilə qiymətli mineralların olmadığı aşkar edilmişdir. Lakin, sonralar İsrail geologiya elminin gücləndirilməsi və aparılan təcrübəli tədqiqatlar nəticəsində bir çox qiymətli mineral yataqları kəşf edilmişdir.

İsrailin perspektivli neft ehtiyatları 4.2 milyard barel olaraq qiymətləndirilir. Aparılan araşdırmalara əsasən, sadəcə Aralıq dənizi şelfində 1,5 milyard barelə yaxın neft ehtiyatı mövcuddur. Dənizin hövzə yatağında isə 1,4 milyard barel neft ehtiyatı mövcuddur. Şist nefti ehtiyatlarının 250 milyard barel olduğu təxmin edilir ki, bu da Səudiyyə Ərəbistanı ilə müqayisə edilə bilər. İsrail neft şirkəti Ölü dənizin cənub-qərb sahili yaxınlığında Çuk-Çamrur yatağını istismar edir. Gündəlik istehsal təxminən 200 bareldir. 2015-ci ilin noyabrında, Genie Oil & Gas kəşfiyyat şirkətinin nümayəndəsi Yuval Bartov, Qolan təpələrində 1 milyard barel həcmində ehtiyata sahib neft yatağı kəşf etmişdir. 1961-ci ildə Ölü dənizin qərb sahilində 500–700 m dərinlikdə Zohar qaz yatağı aşkar edilmiş və Arad şəhərinqazla təmin edilmişdir. XXI əsrin ikinci onilliyinin əvvəllərində İsrail enerji mənbələrini idxal edən ölkələr kateqoriyasından enerji ehtiyatlarını xarici bazara tədarük etmək istəyən dövlətlərin siyahısına keçid etdi. 2012-ci il üçün verilən məlumatlara görə Tamar, Meri-B və Noa yataqlarında təsdiqlənmiş təbii qaz ehtiyatları təxminən 278 milyard kubmetr təşkil edir. İsrailin müstəsna iqtisadi zonasında yerləşən Leviafan, Dalit və Tanin yataqlarında isə qaz ehtiyatları 522 milyard kubmetr təşkil edir.

Bununla yanaşı, ölkədə gəlirsiz mis yataqları da mövcuddur. Fosforit, kükürd, manqan, əhəng daşımərmər hasil olunur. Ölü dənizin suları əhəmiyyətli miqdarda kalium duzubrom ehtiva edir. Maxteş-Ramon kanyonunda çox sayda almaz yataqları kəşf olunmuşdur. 2002-ci ildə İsrailli geofizik Lev Eppelbaum, Maxteş Ramon Kanyonunda almaz tərkibli yataqların kəşf edilməsinə dair Beynəlxalq Geofizika Konfransında ilk təqdimatını etmişdir. Fosfat istismarına görə İsrail dünyanın ilk beş ölkəsindən biridir. Maqnetik kəşfiyyat analizindən sonra Kiryat-Şhomona yaxınlığında dəmir yatağı aşkar edilmişdir.

Təbiəti

Təbiətinin mühüm xüsusiyyəti ölkənin dənizlər, dağlar və səhralar arasında yerləşməsidir. İsrailin ərazisi kiçik olsa da səth quruluşunda müxtəliflik hiss olunur. Qaliley yaylası adlanan hissə ölkənin şimal və qərb bölgəsini tutur. Əslində bu yayla hündür düzənliyi xatırladır. Burada hündürlük 600–700 m-dən artıq deyil. Ölkənin şimali-şərqini İordan çayının dərəsi tutur. Mərkəzi hissə Aralıq dənizi sahili boyunca yerləşmiş alçaq ovalığı xatırladır. Burada sahil xətti zəif parçalandığından ovalığın şimal hissəsində yerləşmiş Hayfa körfəzi istisna olmaqla təbii körfəz və buxtalar yoxdur. Ölkə ərazisinin əksər hissəsini Neqev yaylası tutur. Bu yayla şimalda alçaq dağ massivlərinə, şərqdə isə Qhor tektonik çöçəkliyinə yaxınlaşır. Bu çöçəkliyin ən dərin yerində okean səviyyəsindən 392 m. aşağı olan Ölü dəniz yerləşir. Bu dənizlə Qırmızı dəniz arasında qalan ərazidə Aqava dərəsi yerləşir. İsrailin ərazisi faydalı qazıntılarla zəngin deyil. Əsasən mezazoy dövrünün çöküntüləri ilə örtülüdür. Nisbətən hündür yerlərdə karst hadisələrinə və mağaralarına rast gəlmək olar. Ölkədə qeyri-metal sərvətlər metal və yanacaq sərvətlərindən çoxdur. Qeyrimetal faydalı qazıntılar içində Ölü dənizdəki kalium duzları, natriumbrom çoxdur. Neqev yaylasında fosforit, gips, tikinti materialları və kvars qumları aşkar edilmişdir. Müxtəlif yerlərdə ehtiyatı az olan dəmir və mis filizi, neft və təbii qaz yataqları aşkar edilmişdir. Ölü dənizdən əldə edilən təbii sərvət – potaş, xlorlu maqnezium, xörək və kalsium duzları, xüsusilə, əhəmiyyətlidir. Bu bölgədə beynəlxalq əhəmiyyətli kurortlar yerləşir.

Ölkənin nisbətən çox yağıntı alan qərb hissəsində quru subtropik meşə və kolluqların qəhvəyi torpaqları, mərkəzi və şərq bölgələrində boz qəhvəyi torpaqlar, cənubunda isə subtropik səhra torpaqları yayılmışdır. Dağlıq ərazilərin bəzi yerləri torpaq örtüyündən məhrumdur. Sahil bölgələrin torpaqları nisbətən məhsuldardır. Belə torpaqlarda humusun miqdarı 24 faizə çatır. Ölkənin Aralıq dənizi sahili mövqeyi florasının zənginliyinə səbəb olmuşdur. Endemik bitki növləri üstünlük təşkil edir. Baharda yağıntılardan sonra ölkənin landşaftı füsünkar olur. Qaliley ölkənin tarixi-təbii baxımdan gözəl yeri sayılır. Çünki bu rayonun iqlimi yumşaq, rütubətli, torpaqları məhsuldardır. Əvvəllər meşələrlə örtülü olan Qalileydə hazırda təbii landşaftdan nadir izlər qalmışdır. Kənd təsərrüfatına yararlı sahələrdə və yamaclarda meşələr salınmışdır. Meşələr ərazinin cəmi 5 faizində yayılmışdır. Neqev səhrasının həyatsız görünüşü vardır. Onu dik qayalar və dərin dərələr "bəzəyir". İsrail təbiətinin mühafizəsinə, ekoloji mühitinin sağlamlığına diqqətlə yanaşan ölkələrdən biridir. Hökumət Ölü dəniz bölgəsini Milli qoruq elan etmişdir. Amma ərazidə uzun illər aparılan müharibələr və terrorçuların fəaliyyəti ölkənin həm təbii, həm də antropogen landşaftına böyük ziyan vurmuşdur.

İqlim

İsraildə Aralıq dənizi iqlim tipi hakimdir. Ərazidə yay ayları quraq və isti, qış isə mülayim və rütubətli keçir. Yazda və yayda İsrail üzərində tropik, payızda və qışda isə mülayim enliklərin hava kütlələri hakimdir. Səth quruluşunun müxtəlifliyi ölkədə iqlim fərqlərinin yaranmasına səbəb olur. Ölkənin qərbindən şərqinə getdikcə yağıntıların miqdarı kəskin şəkildə azalır. Məsələn, qərbdə yerləşmiş Qaliley yaylasına il ərzində 1000 mm-ə qədər yağıntı düşdüyü halda, şərqdə yerləşmiş Eylat bölgəsinə 50 mm yağıntı düşür. Ölkənin mərkəzi bölgələrinə 500 mm-ə qədər, Ölü dənizin sahillərinə isə 70–80 mm yağıntı düşür. Yanvar, fevral ayları ən çox yağış yağan aylardır. Aralıq dənizi sahil bölgəsində orta illik temperatur müsbət 20 dərəcə olduğu halda, dağlıq bölgələrdə bu göstərici bir neçə dərəcə aşağıdır. Orta temperatur yüksək olduğundan Aralıq dənizinin çimərliklərindən ilin 7–8 ayı istifadə etmək olar. Ölkənin ən isti yeri onun cənubundadır. Burada orta illik temperatur 23 dərəcədən aşağı düşmür. Cənubda ilin yay aylarının orta temperaturu 32–33 dərəcəyə çatır. Qış aylarında mənfi temperaturlar da müşahidə olunur. Hündür ərazilərdə qış aylarının orta temperaturu mənfi 5 dərəcəyə uyğun gəlir. Ölkənin mərkəzi bölgələrində ilin 300 günü orta temperatur müsbət 15 dərəcəyə bərabərdir. Ərazi üçün şimal və qərb küləklərinin əsməsi səciyyəvidir. Yazda və yayın əvvəllərində Ərəbistan yarımadasından quru və isti xəmsin küləkləri əsir. Tozlu və dəhşətli isti havaya Neqev səhrasında rast gəlinir.

Daxili sular

İsrail səth suları ilə zəif təmin olunmuş ölkədir. Ərazinin qərb hissəsindən axan kiçik çaylar Aralıq dənizi hövzəsinə aiddir. Bu çayların əksəriyyəti ilin isti aylarda quruyur. Ölkənin şərq hissəsi axarsızdar. Ərazinin şimal-şərqindəki tektonik dərə ilə daima sulu İordan (Ürdün) çayı axır. Xermon massivindən başlanğıcını götürən bu çay Ölü dənizə tökülür. Tiveriad gölünə qədər bu çay ensiz dərə ilə, qalan hissələrdə isə allüvial düzənliklə axır. Okean səviyyəsindən 200 metr alçaqda yerləşmiş Tiveriad (yaxud Qaliley) gölünün uzunluğu 21 km, maksimal dərinliyi 48 metrdir. Gölün suyu duzlu olmadığından ondan içməli su mənbəyi kimi istifadə olunur. 1000 km² ərazisi olan Ölü dənizin (uzunluğu 76, eni 16 km) 250 kv. km-i İsrailə məxsusdur. Bu kiçik ərazidən İsrail hökuməti maksimum faydalanır. Ərazidə qiymətli mineral duzlar çıxarılmaqla yanaşı kurort təsərrüfatı inkişaf etdirilir. Sənaye, kənd təsərrüfatı və əhalinin suya olan tələbatını ödəmək məqsədilə su təchizatı və irriqasiyanın mərkəzləşdirilmiş sistemi yaradılmışdır. Bu sistemdə başlıca su kəmərlərinin uzunluğu 150 km-ə çatır, Tiveriad gölünün şimal-qərb sahillərindən Roş-xa-Ayin məntəqəsinədək davam edir, burada 106 km uzunluğunda olan Yarkon-Şimali Neqev xəttilə birləşir. Mütəxəssislər ölkənin içməli su ehtiyatlarının 1,8 mlrd. kub metr olduğunu hesablamışlar. Bu suyun 1,1 mlrd. kub metri kiçik çayların və bulaqların 320 mln. kub metri İordan çayının İsrailə aid olan hissəsinin, 200 mln. kub metri Yarkon çayının suları təşkil edir. Ümumiyyətlə, İsrail hökuməti içməli su təminatında böyük müvəffəqiyyətlər əldə etmişdir. Onun bu təcrübəsindən başqa quraq ölkələr də istifadə edir.

Atributlar

İsrailin dövlətinin bayrağı yəhudi kişilərin səhər istifadə etdikləri dua şalı olan tallitdən ilham alınmışdır. Bayrağın üzərindəki göy rəng isə Davudun qalxanının rəngi olduğu düşünülür.

Siyasət

 
Likud partiyasına və onun başı olan Benyamin Netanyahuya səs verməyə çağıran ivrit və rus dillərdə posterlər

Ölkə başçısı prezidentdir. Prezident (Nasi) hər yeddi ildən bir Knesset (Milli Məclis) tərəfindən seçilir. Prezident əsasən mərasimlərdə iştirak edir, amma əfv etmə kimi səlahiyyətlərinə də sahibdir. Nazir isə prezident tərəfindən seçilmiş partiyanın liderlərindən biri olur. Milli Məclisin 120 üzvü var.

İqtisadiyyat

  Əsas məqalə: İsrail iqtisadiyyatı

İsrail iqtisadiyyatı texnologiya avadanlıqları, əkin, sənaye və turizmə əsaslanır. Kibbutz adı verilən kommunal fermalar ölkənin qida ehtiyacının tamamını qarşılayır. Beləcə ölkə qida ehtiyacını özü ödəyir. Texnologiya sahəsində İsrail dünyanın ən sürətlə inkişaf edən ölkələrindən birdir. İntel, İBM, Motorola, Google gibi şirkətlərin İsraildə mərkəzləri yerləşir. Bunun səbəbi İsrail əhalisinin böyük hissəsinin texnologiya sahəsində qabiliyyətə sahib olmasıdır. NASDAQ indeksinə görə İsrail firmaları ABŞKanada firmalarından sonra dünyada üçüncü yerdə gəlir. Təhlükəli şəraitə baxmayaraq İsrail savadlı insan cəmiyyəti yetişdirməklə güclü iqtisadiyyatə qurmağı hədəfləyən ölkələrdəndir.

Əkinçilik

İsraildə kənd təsərrüfatının əsasını kibbutzlar təşkil edir. Kibbutz kollektiv istehsalat təşkilatlarıdır. Nəcəf səhrası uzun illərdən sonra əkin üçün uyğun vəziyyətə gətirilmişdir. Kibbutzlar kollektiv təşkilatlar olsalar da korperativ şəkilləri də mövcuddur. Bu cür kibbutzlar moşavim adlanır. Əkinçilik işləri moşavimlər tərəfindən həyata keçirilir. İsrailin əmək qüvvəsinin 6,5%i kənd təsərrüfatında işləyir. İsraildə suvarma kanalları geniş yayılmışdır. 400.000 hektardan büyük bir sahə sulanır. Əsas əkinçilik rayonu Eşdraelondur. Sahil ovaları da kənd təsərrüfatı üçün əhəmiyyət daşıyır. İsraildə əsasən taxıl bitkiləri, narınc meyvələr, şəkər çuğunduru, üzüm və albalı yetişdirilir.

Heyvandarlıq

Otlaqlar az olduğu üçün heyvandarlıq zəif inkişaf etmişdir. Əsasən qoyuna üstünlük verilir. Son illərdə İsraildə donuzçuluq sahəsi yaransa da yəhudilər donuz əti yemədiyi üçün inkişaf etməmişdir. Amma qəfəs heyvandarlığı geniş yayılmışdır.İsraildə heyvanlardan əldə edilən məhsullar ölkənin öz ehtiyaclarının ödənilməsinə sərf olunur. İsraildə balıqçılıq xeyli inkişaf etmişdir. Belə ki, Hind və Atlantik okeanına çıxardığı gəmilərlə İsrail hər il 25.000 tondan çox balıq ovlayır.

Sənaye

İsrail sənayesi sürətlə inkişaf edir. Sənaye inqilabı 1958–1965 illərində baş vermişdir. Bu illərdə İsrail sənayesində 142% artım müşahidə olundu. Xüsusilə qurğuşun sənayesi irəlidə gələnlərdəndir. İsrailin işçi qüvvəsinin 33,4%-i sənaye sahəsində işləyir. Əsas sənaye bölgələri Tel-ƏvivHayfadadır. İnkişaf edən sahələr dərman, optika, elektrik avadanlıqları, almaz, silah sənayesidir.

Tel-Əviv İsrailin sənaye mərkəzidir

Ticarət

Xarici bazar satışının üçdə birini almaz sənayesi təmin edir. İxrac etdiyi mallar arasında narınc meyvələr öndə gəlir. Bunlara portağal, banan, naringi və üzüm aiddir. Hazırda xaricə silah və təyyarə də satmaqdadır. Ticarətinin böyük hissəsini ABŞ, İngiltərəAlmaniya ilə edir.

Turizm

İsrail turizmi dinə əsaslanmışdır. Hər il İsrail bir çox yəhudi, müsəlman və xristian tərəfindən ziyarət edilir. Ölkədə Aksa məscidi, Ağlaşma Divarı kimi dini tikililər turistləri özünə çəkən məkanlardır. İsraildə sadəcə dini turizm yoxdur.Arxeoloji və tarixi abidələr də turist axınına məruz qalır. İsrailin mülayim iqlimi və çimərlikləri də turizm üçün əlverişli şərait yaradır.

Əhali

  Əsas məqalə: İsrail əhalisi
Həmçinin bax: İsrail ərəbləri

İsraildə 6.110.600 yəhudi yaşayır. İsrail əhalisinin 20,7%-i isə ərəblər təşkil edir. Son illərdən Rumıniya, Tailand, Çin, Cənubi Amerikadan gələnlərin sayı artmışdır. Onların çoxunun bura gəlməsi qanunsuz olduğu üçün sayları dəqiq bilinmir.

1948-ci ildən İsrail çoxlu köç alır. Bu köçlər dünyanın bir çox yerlərində yaşayan yəhudilərin yerlərinin dəyişməsi ilə əlaqədardır. Amma son 10 ildə İsraildəki iş imkanları müxtəlif millətlərdən olan insanları ölkəyə cəlb etmişdir. 2012-ci ilin iyun ayına əsasən İsraildə 60.000 afrikalı yaşayır. İsraillilərin 92%-i şəhərlərdə yaşayır. 2011-ci ilə əsasən Şərqi Qüdsdə 250.000 nəfər yaşayır. Qolan təpələrində isə 20.000 nəfər məskunlaşıb.

İsrail özünü yəhudi adlandıran yeganə dövlətdir. Ancaq yəhudi olanlar və yəhudi soyundan gələnlər İsrail vətəndaşı ola bilərlər. İsrail əhalisinin sadəcə 4%-i yəhudi soyundan gələn, amma yəhudi olmayan insanlardır. Hazırda İsrail vətəndaşlarının 73%-i İsrail doğumludur. 18,4%-i Avropa və Amerikdan köç edən yəhudilərdir. Qalan 8,6%-i isə Asiya və Yaxın Şərq yəhudiləridir.

Böyük şəhərlər

Dil

 
İsraildə ivritcə, ərəbcə və ingiliscə yol nişanı

İsrailin iki rəsmi dili var: İvrit diliərəb dili. İvrit ölkədə ən geniş yayılmış dildir. Ərəb dili isə ölkədəki ərəb azlıqlar tərəfindən istifadə olunur. İngilis rəsmi dil olmasa da, İsraildə bir çox yazılarda ingiliscədən istifadə edilir. Məktəblərdə də ingilis dili tədris olunur. İsraildə ingiliscə efir verən media quruluşlar mövcuddur. Bu dillərdən əlavə xaricilər də müxtəlif dillərdə danışırlar. 1990–1994-cü illərdə ana dilləri rus dili olan 1 milyon yəhudi Rusiyadan İsrailə köçmüşdür. 2004-cü ilə qədər 700.000 yəhudi Fransadan köçmüşdür. Xaricdən köçüb gələnlər ivrit dilini öyrənsələr belə, digər dillərdən istifadə edə bilərlər. Buna görə rus və fransız dilləri də sıx istifadə olunan dillərdir.

Din

1948-ci ildə yaradılmış İsrail dövlətində hakim din iudaizmdir. Onun ardıcılları bütün inanclı yəhudilərdir. Ölkədə 2 iudaizm sektası mövcuddur. Lakin onların ardıcılları çox azdır: karaimlər (12 min nəfər) və samaritlər (500 nəfərə yaxın). İnduistlərdən başqa İsraildə müsəlmanlar və xristianlar da yaşayır (İsraildə yaşayan ərəblərin 4/5 hissəsi islama, 1/5 hissəsi xristianlığa ibadət edir). Müsəlmanların əsas hissəsi müxtəlif məzhəbli sünnülərdir. Eyni zamanda burda druzlar da yaşayır (50 min nəfər). İsraildə xristianlıq bir sıra kilsələrlə təmsil olunur. Əksəriyyəti katoliklərdir. Bunlar əsasən Hayfa və digər rayonlarda yaşayan mel-kitlər (41 min nəfər), eləcə də latın ənənəli katoliklər (12 min nəfər) və maronitlərdir (6 min nəfər). Burada pravoslavlar (22 min nəfər), az sayda Yepiskopal kilsənin tərəfdarları (1000 nəfər), lüteranlar, presviteranlar, baptistlər, erməni-qriqoryanlar (900 nəfər), monofizit kilsəsinin tərəfdarları — Efiopiya kilsəsi və Kopt kilsəsi (700 nəfər) mövcuddur. Xristianların hamısı demək olar ki, böyük şəhərlərdə yaşayırlar.

Təhsil

 
Bar-İlan Univesiteti

İsrail məktəblərində təhsil 15 il davam edir. BMT-yə görə İsrail əhalisinin 97%-i oxuyub-yazma qabiliyyətinə sahibdir. 1953-cü ildən məktəblər 5 yerə ayrılır: normal məktəblər, dini məktəblər, ortodoks məktəblər, ictimai məktəblər və ərəb məktəbləri. İsrail əhalisinin çoxu normal məktəblərdə təhsil alır. İsraildə yaşayan ərəblər isə ərəb məktəblərinə gedirlər. Ərəb məktəblərində islam dərslərinin keçirilməsinə icazə verilir.

İsrailli məktəblilər məktəbə 3 yaşında başlayır, 18 yaşında bitirirlər. Univesitetə qəbul isə imtahanladır. Universitetə daxil olanlar təhsillərinə davam edirlər. İsraildə ibtidai təhsil, orta təhsil və lisey məcburidir. İngilis dili ibtidai siniflərdən tədris olunur. İbtidai siniflər 1–6-cı siniflərdən, orta təhsil 7–11-ci siniflərdən, lisey isə 12–15-ci siniflərdən ibarətdir. Liseyi bitirən məktəblilər Baqrut adlı imtahan verir və aldıqları dərəcəyə görə universitetə daxil olurlar. İmtahanda əsas suallar riyaziyyat, İvrit dili, mədəniiyət, fəlsəfə və tarix fənlərinə aid olur. Bu imtahanlar məktəbə görə dəyişmir. Dini məktəbi bitirən də Baqrut imtahanını verməlidir və imtahana dini suallar düşmür. İsraildə təhsil pulsuzdur və özəl məktəblər yoxdur. Bütün məktəblər dövlətə bağlıdır. İsrail universitetləri məzunlarına təmin etdiyi iş prespektivləri ilə məşhurdur. Qüds və Tel-Əviv Universitetlərini dünyanın ən yaxşı 100 universiteti siyahısına salınmışdır.

İstinadlar

Qeydlər

  1. Mübahisəlidir. BMT üzv dövlətləri tərəfindən sadəcə Avstraliya (Qərbi Qüds), Rusiya (Qərbi Qüds), the Çexiya (Qərbi Qüds), Honduras, Qvatemala, Nauru, və Amerika Birləşmiş Ştatları tərəfindən rəsmən tanınır. 2020-ci ilin sentyabrında Serbiyanın səfirliyini Təl-Əvivdən Qüdsə köçürəcəyi bildirildi.
  2. Ərəb dili əvvəllər İsrail Dövlətinin rəsmi dili olmuşdur. 2018-ci ildə baş tutan qanun dəyişikliyi ilə, dilin statusu "xüsusi" olaraq dəyişdirilmişdir.
  3. İsrail haqqında ərazi, əhali və iqtisadi məlumatlar, Qolan təpələri, Şərqi Qüdsİordan çayının qərb sahilindəki yəhudi yaşayış yerləri daxil olmaqla İsrailin bütün ərazisini əhatə edir.
  4. Qüds qanununa əsasən "Qüds İsrail Dövlətinin rəsmi paytaxtıdır". Prezident iqamətgahı, dövlət idarələri, ali məhkəmə və parlamentin yerləşdiyi hökumətin mərkəzi vəzifəsini yerinə yetirir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasının 478 saylı Qərarı (20 avqust 1980; 14-0, ABŞ bitərəfdir) ilə Qüds qanunu "etibarsız" sayılmış və üzv dövlətlərin diplomatik nümayəndəliklərini Qüdsdən geri çəkməyə çağırılmışdır.
  5. Beynəlxalq cəmiyyətlərin əksəriyyəti (BMT Baş Məclisi, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurası, Avropa Birliyi, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və insan haqları təşkilatlarının böyük əksəriyyəti) İsrailin Qəzzə, İordan çayının qərb sahiliŞərqi Qüdsü işğal etdiyini bildirmişdir. 2005-ci il İsrailin Qəzzəni tərk etməsinə baxmayaraq, davam edən hərbi və iqtisadi nəzarət formaları səbəbi ilə Qəzzə hələ də Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, beynəlxalq insan haqları təşkilatları və qanuni şərhçilər tərəfindən "işğal edilmiş" sayılır.

Mənbələr

  1. "Australia recognises West Jerusalem as Israeli capital". BBC News. 15 dekabr 2018. İstifadə tarixi: 14 avqust 2020.
  2. "Foreign Ministry statement regarding Palestinian-Israeli settlement". www.mid.ru. 6 aprel 2017.
  3. "Czech Republic announces it recognizes West Jerusalem as Israel's capital". Jerusalem Post. 6 dekabr 2017. İstifadə tarixi: 6 dekabr 2017. The Czech Republic currently, before the peace between Israel and Palestine is signed, recognizes Jerusalem to be in fact the capital of Israel in the borders of the demarcation line from 1967." The Ministry also said that it would only consider relocating its embassy based on "results of negotiations.
  4. "Honduras recognizes Jerusalem as Israel's capital". The Times of Israel. 29 avqust 2019.
  5. "Guatemala se suma a EEUU y también trasladará su embajada en Israel a Jerusalén" [Guatemala joins US, will also move embassy to Jerusalem]. Infobae (ispan). 24 dekabr 2017.
  6. "Nauru recognizes J'lem as capital of Israel". Israel National News (ingilis). 29 avqust 2019.
  7. "Trump Recognizes Jerusalem as Israel's Capital and Orders U.S. Embassy to Move". The New York Times. 6 dekabr 2017. İstifadə tarixi: 6 dekabr 2017.
  8. Frot, Mathilde (4 sentyabr 2020). "Kosovo to normalise relations with Israel". The Jewish Chronicle. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2020.
  9. "Kosovo and Serbia hand Israel diplomatic boon after US-brokered deal". The Guardian. 4 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2020.
  10. "Arabic in Israel: an official language and a cultural bridge". Israel Ministry of Foreign Affairs. 18 dekabr 2016. İstifadə tarixi: 8 avqust 2018.
  11. "Israel Passes 'National Home' Law, Drawing Ire of Arabs". The New York Times (ingilis). 19 iyul 2018.
  12. Lubell, Maayan (19 iyul 2018). "Israel adopts divisive Jewish nation-state law". Reuters.
  13. "Press Releases from the Knesset". Knesset website. 19 iyul 2018. The Arabic language has a special status in the state; Regulating the use of Arabic in state institutions or by them will be set in law.
  14. "Israel's Independence Day 2019" (PDF). İsrail Mərkəzi Statistika Bürosu (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  15. "Number of Population Census 2020 of Israel". İsrail Mərkəzi Statistika Bürosu. İstifadə tarixi: 20 fevral 2017.
  16. OECD Statistics Directorate (2011). "Study on the Geographic Coverage of Israeli Data" (PDF). OECD (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  17. "Quarterly Economic and Social Monitor" (PDF). mas.ps (ingilis). "When Israel bid in March 2010 for membership in the 'Organization for Economic Co-operation and Development'... some members questioned the accuracy of Israeli statistics, as the Israeli figures (relating to gross domestic product, spending and number of the population) cover geographical areas that the Organization does not recognize as part of the Israeli territory. These areas include East Jerusalem, Israeli settlements in the West Bank and the Golan Heights.". 26 oktyabr 2011. səh. 57. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  18. Population Census 2008 (PDF) (Hesabat). İsrail Mərkəzi Statistika Bürosu. 2008. İstifadə tarixi: 27 dekabr 2016.
  19. "World Economic Outlook Database, October 2019". Beynəlxalq Valyuta Fondu. İstifadə tarixi: 23 mart 2020.
  20. "Human Development Index and its components". United Nations Development Programme. 2018. İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2018.
  21. "Palestinian Territories". State.gov. 22 April 2008. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2012.
  22. "Israel". The World Factbook. Central Intelligence Agency. İstifadə tarixi: 5 yanvar 2017.
  23. Skolnik, 2007. səh. 132–232
  24. "GaWC – The World According to GaWC 2008". Globalization and World Cities Research Network. İstifadə tarixi: 1 mart 2009.
  25. Aldajani, Ra'fat, and Drew Christiansen. 22 June 2015. "The Controversial Sovereignty over the City of Jerusalem." The National Catholic Reporter. via Berkley Center for Religion, Peace & World Affairs: "No U.S. president has ever officially acknowledged Israeli sovereignty over any part of Jerusalem (…) The refusal to recognize Jerusalem as Israeli territory is a near universal policy among Western nations."
  26. Akram, Susan M., Michael Dumper, Michael Lynk, and Iain Scobbie, eds. 2010. International Law and the Israeli-Palestinian Conflict: A Rights-Based Approach to Middle East Peace. Routledge. p. 119: "UN General Assembly Resolution 181 recommended the creation of an international zone, or corpus separatum, in Jerusalem to be administered by the UN for a 10-year period, after which there would be a referendum to determine its future. This approach applies equally to West and East Jerusalem and is not affected by the occupation of East Jerusalem in 1967. To a large extent it is this approach that still guides the diplomatic behaviour of states and thus has greater force in international law."
  27. "Jerusalem: Opposition to mooted Trump Israel announcement grows." BBC News. 4 dekabr 2017: "Israeli sovereignty over Jerusalem has never been recognised internationally"
  28. Whither Jerusalem (Lapidot) p. 17: "Israeli control in west Jerusalem since 1948 was illegal and most states have not recognized its sovereignty there"
  29. "Security Council Resolution 478 - UNSCR". Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  30. "The Security Council, Recalling its resolution 476 (1980), Reaffirming again that the acquisition of territory by force is inadmissible, Deeply concerned over the enactment of a "basic law" in the Israeli Knesset proclaiming a change in the character and status of the Holy City of Jerusalem, with its implications for peace and security" (PDF). Təhlükəsizlik Şurası Hesabat Bürosu (ingilis). 20 avqust 1980. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  31. "S/RES/478 (1980) of 20 August 1980". unispal.un.org (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  32. Charles A. Repenning & Oldrich Fejfar, Evidence for earlier date of 'Ubeidiya, Israel, hominid site Nature 299, 344–347 (23 sentyabr 1982)
  33. "Canaan | Definition, History, & Facts". Britannika Ensiklopediyası (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  34. Golden, Jonathan M. (2009). Ancient Canaan and Israel: An Introduction (ingilis). OUP USA. ISBN 978-0-19-537985-3. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  35. Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2001). The Bible unearthed : archaeology's new vision of ancient Israel and the origin of its stories (1st Touchstone). New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-86912-4.
  36. Holloway, Steven W.; Handy, Lowell K. (1995). The Pitcher is Broken: Memorial Essays for Gösta W. Ahlström (ingilis). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-567-63671-3. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  37. Broshi, Maguen (2001). Bread, Wine, Walls and Scrolls. Bloomsbury Publishing. səh. 174. ISBN 978-1-84127-201-6.
  38. . 30 oktyabr 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 oktyabr 2014.
  39. Jon L. Berquist (2007). Approaching Yehud: New Approaches to the Study of the Persian Period. Society of Biblical Lit. 195–. ISBN 978-1-58983-145-2.
  40. Peter Fibiger Bang; Walter Scheidel (2013). The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean. Oxford University Press. 184–187. ISBN 978-0-19-518831-8.
  41. Abraham Malamat (1976). A History of the Jewish People. Harvard University Press. 223–239. ISBN 978-0-674-39731-6.
  42. Yohanan Aharoni (15 sentyabr 2006). The Jewish People: An Illustrated History. A&C Black. 99. ISBN 978-0-8264-1886-9.
  43. Erwin Fahlbusch; Geoffrey William Bromiley (2005). The Encyclopedia of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. 15. ISBN 978-0-8028-2416-5.
  44. Coueras, Nicholas Savvas (1 may 2016). "Latin Cyprus and its relations with the Mamluk Sultanate, 1250-1517". researchgate.net (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  45. Wing, Patrick (29 may 2020). "The Syrian Commercial Elite and Mamluk State-Building in the Fifteenth Century". Trajectories of State Formation across Fifteenth-Century Islamic West-Asia (ingilis). 306–318. doi:10.1163/9789004431317_011. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  46. Sagi, Rottem (26 yanvar 2013). "Zionist Movement". researchgate.net (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  47. Litvin, Yoav (9 yanvar 2019). "The Zionist fallacy of 'Jewish supremacy'". www.aljazeera.com (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  48. "Zionism | Definition, History, Examples, & Facts". Britannika Ensiklopediyası (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  49. David Tal (2004). War in Palestine, 1948: Israeli and Arab Strategy and Diplomacy. Routledge. səh. 469. ISBN 978-1-135-77513-1. some of the Arab armies invaded Palestine in order to prevent the establishment of a Jewish state, Transjordan...
  50. . Un.org. 9 September 2002. 7 yanvar 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2013.
  51. Morris, Benny; Morris, Research Fellow Truman Institute Benny (2008). 1948: A History of the First Arab-Israeli War (ingilis). "The League demanded independence for Palestine as a "unitary" state, with an Arab majority and minority rights for the Jews. The League's Political Committee met in Sofar, Lebanon, on 16–19 September, and urged the Palestine Arabs to fight partition, which it called "aggression," "without mercy." The League promised them, in line with Bludan, assistance "in manpower, money and equipment" should the United Nations endorse partition.", p. 72: at December 1947 "The League vowed, in very general language, "to try to stymie the partition plan and prevent the establishment of a Jewish state in Palestine.": Yale University Press. ISBN 978-0-300-12696-9.
  52. . Israel Ministry of Foreign Affairs. 14 may 1948. 17 March 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 mart 2017.
  53. Gilbert, 2005. səh. 1
  54. "Debate Map: Israel".
  55. Benjamin Rubin. "Israel, Occupied Territories". Max Planck Encyclopedias of International Law [MPIL]. doi:10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1301 (inactive 27 sentyabr 2020) – Oxford Public International Law vasitəsilə.
  56. Cuyckens, Hanne (1 oktyabr 2016). "Is Israel Still an Occupying Power in Gaza?". Netherlands International Law Review. 63 (3): 275–295. doi:10.1007/s40802-016-0070-1. (#parameter_ignored)
  57. Hajjar, Lisa (2005). Courting Conflict: The Israeli Military Court System in the West Bank and Gaza (ingilis). University of California Press. ISBN 978-0-520-93798-7. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  58. Perry, Anderson. "Editorial: Scurrying Towards Bethlehem". newleftreview.org. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  59. Makdisi, Saree (2010). Palestine Inside Out: An Everyday Occupation (ingilis). W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-33844-7. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  60. Weill, Sharon (2014). The Role of National Courts in Applying International Humanitarian Law (ingilis). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-968542-4. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  61. "The status of Jerusalem" (PDF). The Question of Palestine & the United Nations. United Nations Department of Public Information. East Jerusalem has been considered, by both the General Assembly and the Security Council, as part of the occupied Palestinian territory.
  62. "Analysis: Kadima's big plans". BBC News. 29 mart 2006. İstifadə tarixi: 10 October 2010.
  63. Kessner, BC (2 April 2006). "Israel's Hard-Learned Lessons". Homeland Security Today. İstifadə tarixi: 26 aprel 2012.
  64. Kumaraswamy, P.R. (5 June 2002). "The Legacy of Undefined Borders". Tel Aviv Notes. İstifadə tarixi: 25 March 2013.
  65. "Israel". Freedom in the World. Freedom House. 2008. İstifadə tarixi: 20 mart 2012.
  66. "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 noyabr 2014.
  67. "Freedom in the World 2018". freedomhouse.org. 13 yanvar 2018.
  68. Şablon:Harvard citation no brackets. "A current list of liberal democracies includes: Andorra, Argentina, …, Cyprus, …, Israel, …"
  69. "Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom". Freedom House. 19 dekabr 2005. İstifadə tarixi: 20 March 2012.
  70. "Latest Population Statistics for Israel". www.jewishvirtuallibrary.org. İstifadə tarixi: 23 mart 2019.
  71. "Israel's accession to the OECD". Organisation for Economic Co-operation and Development. İstifadə tarixi: 12 avqust 2012.
  72. "Curated Data". ACLED (ingilis). 13 iyun 2019. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  73. Education at a Glance: Israel (Hesabat). Organisation for Economic Co-operation and Development. 15 September 2016. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2017.
  74. "Research and development (R&D) - Gross domestic spending on R&D - OECD Data". data.oecd.org. İstifadə tarixi: 10 fevral 2016.
  75. Australia, Chris Pash, Business Insider (2017). "The 10 safest countries in the world for women". Business Insider. İstifadə tarixi: 23 mart 2019.
  76. "Health status - Life expectancy at birth - OECD Data". theOECD.
  77. "These Are the World's Most Innovative Countries". Bloomberg.com. İstifadə tarixi: 24 yanvar 2019.
  78. Report, World Happiness (14 mart 2018). "World Happiness Report 2018". World Happiness Report (ingilis). İstifadə tarixi: 26 fevral 2019.
  79. "The Land of Israel: Geography and Climate". mfa.gov.il. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  80. "Geography of Israel Table of Contents". jewishvirtuallibrary.org (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  81. "Geography of Israel". fanack.com (ingilis). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2020.
  82. Cohen, Gili (9 yanvar 2012). "Israel Navy to devote majority of missile boats to secure offshore drilling rafts". Haaretz.
  83. "Area of Districts, Sub-Districts, Natural Regions and Lakes". Israel Central Bureau of Statistics. 11 sentyabr 2012. İstifadə tarixi: 13 June 2013.
  84. "Israel (Geography)". Country Studies. 7 May 2009. İstifadə tarixi: 12 fevral 2010.
  85. "The coastal plain". 22 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 yanvar 2008.
  86. . Israel Ministry of Tourism. 7 yanvar 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 yanvar 2017.
  87. The Living Dead Sea. Israel Ministry of Foreign Affairs. 1999. ISBN 978-0-8264-0406-0. İstifadə tarixi: 20 iyul 2007.
  88. Makhteshim Country. UNESCO. 2001. ISBN 978-954-642-135-7. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2007.
  89. Jacobs, Daniel; Eber, Shirley; Silvani, Francesca; (Firm), Rough Guides (1998). Israel and the Palestinian Territories. ISBN 978-1-85828-248-0. İstifadə tarixi: 24 February 2016.
  90. Rinat, Zafrir (29 May 2008). "More endangered than rain forests?". Haaretz. Tel Aviv. İstifadə tarixi: 20 mart 2012.
  91. "Israel considers building artificial islands – Israel Environment". Ynetnews. 20 iyun 1995.
  92. Ben, Ilan (17 iyun 2012). "Short on space, Israel looks to artificial islands". The Times of Israel.

Biblioqrafiya

  • Abadi, Jacob (2004). Israel's Quest for Recognition and Acceptance in Asia: Garrison State Diplomacy. Routledge. ISBN 978-0-7146-5576-5.
  • Barton, John; Bowden, Julie (2004). The Original Story: God, Israel and the World. Wm. B. Eerdmans Publishing Company. ISBN 978-0-8028-2900-9.
  • Ben-Sasson, Hayim (1985). A History of the Jewish People. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-39731-6.
  • Bregman, Ahron (2002). A History of Israel. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-67631-8.
  • Broughton, Simon; Ellingham, Mark; Trillo, Richard (1999). World Music: The Rough Guide. Rough Guides. ISBN 978-1-85828-635-8.
  • Cole, Tim (2003). Holocaust City: The Making of a Jewish Ghetto. Routledge. ISBN 978-0-415-92968-4.
  • Fraser, T.G. (2004). The Arab-Israeli Conflict. Palgrave Macmillan Limited. ISBN 978-1-4039-1338-8. İstifadə tarixi: 12 May 2013.
  • Gelvin, James L. (2005). The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85289-0.
  • Gilbert, Martin (2005). The Routledge Atlas Of The Arab–Israeli conflict (8th). Routledge. ISBN 978-0-415-35900-9.
  • Goldreich, Yair (2003). The Climate of Israel: Observation, Research and Application. Springer. ISBN 978-0-306-47445-3.
  • Harkavy, Robert E.; Neuman, Stephanie G. (2001). Warfare and the Third World. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-24012-7.
  • Henderson, Robert D'A. (2003). Brassey's International Intelligence Yearbook (2003). Brassey's Inc. ISBN 978-1-57488-550-7.
  • Herzl, Theodor (1946). The Jewish State. American Zionist Emergency Council. ISBN 978-0-486-25849-2.
  • Jacobs, Daniel (1998). Israel and the Palestinian Territories: The Rough Guide (2nd revised). Rough Guides. ISBN 978-1-85828-248-0.
  • Kellerman, Aharon (1993). Society and Settlement: Jewish Land of Israel in the Twentieth Century. State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-1295-4.
  • Kornberg, Jacques (1993). Theodor Herzl: From Assimilation to Zionism. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-33203-5.
  • Lustick, Ian (1988). For the Land and the Lord: Jewish Fundamentalism in Israel. Council on Foreign Relations Press. ISBN 978-0-87609-036-7.
  • Mazie, Steven (2006). Israel's Higher Law: Religion and Liberal Democracy in the Jewish State. Lexington Books. ISBN 978-0-7391-1485-8.
  • McNutt, Paula M. (1999). Reconstructing the Society of Ancient Israel. Westminster John Knox. ISBN 978-0-664-22265-9.
  • Miller, Robert D. (2012) [First published 2005]. Chieftains of the Highland Clans. ISBN 978-1-62032-208-6.
  • Morçöl, Göktuğ (2006). Handbook of Decision Making. CRC Press. ISBN 978-1-57444-548-0.
  • Morris, Benny (2008). 1948: A History of the First Arab–Israeli War. Yale University Press. ISBN 978-0-300-14524-3.
  • Mowlana, Hamid; Gerbner, George; Schiller, Herbert I. (1992). Triumph of the Fayl: The Media's War in the Persian Gulf — A Global Perspective. Westview Press. ISBN 978-0-8133-1610-9.
  • OECD (2011), Study on the Geographic Coverage of Israeli Data (PDF), OECD Statistics Directorate
  • Roberts, Adam (1990). "Prolonged Military Occupation: The Israeli-Occupied Territories Since 1967". The American Journal of International Law. 84 (1): 44–103. doi:10.2307/2203016. JSTOR 2203016. (#parameter_ignored)
  • Romano, Amy (2003). A Historical Atlas of Israel. The Rosen Publishing Group. ISBN 978-0-8239-3978-7.
  • Rosenzweig, Rafael (1997). The Economic Consequences of Zionism. Brill Academic Publishers. ISBN 978-90-04-09147-4.
  • Rummel, Rudolph J. (1997). Power Kills: Democracy As a Method of Nonviolence. Transaction Publishers. ISBN 978-0-7658-0523-2.
  • Scharfstein, Sol (1996). Understanding Jewish History. KTAV Publishing House. ISBN 978-0-88125-545-4.
  • Segev, Tom (2007). 1967: Israel, the War, and the Year that Transformed the Middle East. Henry Holt and Company. ISBN 978-0-8050-7057-6.
  • Shindler, Colin (2002). The Land Beyond Promise: Israel, Likud and the Zionist Dream. I.B.Tauris Publishers. ISBN 978-1-86064-774-1.
  • Skolnik, Fred (2007). Encyclopedia Judaica. 9 (2nd). Macmillan. ISBN 978-0-02-865928-2.
  • Smith, Derek (2006). Deterring America: Rogue States and the Proliferation of Weapons of Mass Destruction. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-86465-7.
  • Stein, Leslie (2003). The Hope Fulfilled: The Rise of Modern Israel. Greenwood Press. ISBN 978-0-275-97141-0.
  • Stendel, Ori (1997). The Arabs in Israel. Sussex Academic Press. ISBN 978-1-898723-23-3.
  • Stone, Russell A.; Zenner, Walter P. (1994). Critical Essays on Israeli Social Issues and Scholarship. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-1959-5.
  • Torstrick, Rebecca L. (2004). Culture and Customs of Israel. Greenwood Press. ISBN 978-0-313-32091-0.

Həmçinin bax

israil, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, dəqiqləşdirmə, ərəb, ائ, يل, rəsmi, adı, ilə, dövləti, ינ, medinat, yisra, yaxın, şərqdə, yerləşən, dövlət, dekabr, 2019, tarixində, aparılan, siyahıyaalmaya, əsasən, əhalisi, nəfərdir, ərazisi, əhatə, edir, əhal. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Israil deqiqlesdirme Israil ivr י ש ר א ל ereb إ س ر ائ يل ve ya resmi adi ile Israil Dovleti ivr מ ד ינ ת י ש ר א ל Medinat Yisra el Yaxin Serqde yerlesen dovlet 31 dekabr 2019 cu il tarixinde aparilan siyahiyaalmaya esasen ehalisi 9 136 000 neferdir Erazisi 22 072 km ehate edir Ehalisine gore dunyada 96 ci erazisine gore ise 148 ci yeri tutur Yaxin Serqde Araliq denizinin serq sahillerinde yerlesir Simaldan Livan simal serqden Suriya serqden Iordaniya ve Iordan cayinin qerb sahili cenub qerbden Misir ve Qezze zolagi ile hemserheddir 21 Dovlet dili ivritce olsa da ereb dili xususi statusa malikdir 22 23 Dovletin iqtisadi ve texnoloji merkezi Tel Eviv 24 hokumetin merkezi ve elan edilmis paytaxti Qudsdur Lakin dovletin Quds uzerinde suverenliyinin taninmasi mehduddur 25 26 27 28 Qeyd 4 Israil Dovletiמ ד ינ ת י ש ר א ל Ivrit د و ل ة إ س ر ائ يل Ereb Bayragi GerbiHimni Umid ivr ה ת ק ו ה source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track PaytaxtiQuds 31 47 sm e 35 13 s u En boyuk seheriTel Eviv 32 04 sm e 34 47 s u Resmi dilleriIvrit dili Qeyd 1 Taninmis milli dilleriEreb dili Qeyd 2 Etnik qruplari 2019 Yehudiler 74 2 Erebler 20 9 Diger 4 8 14 Dini 2019 Iudaizm 74 2 Islam 17 8 Xristianliq 2 0 Druzlar 1 6 Diger 4 4 14 Demonim ler iIsrailliIdareetme formasiUnitar parlament respublikasi PrezidentReuven Rivlin Bas nazirNaftali Bennett Knesset spikeriMickey Levy Bas hakimEster HayutQanunverici orqaniKnessetBritaniya Imperiyasindan musteqillikTarixi Felestin mandatliginin yaranmasi25 aprel 1920 Musteqilliyin elde edilmesi14 may 1948 Birlesmis Milletler Teskilatina qebul11 may 1949 Israilin esas qanunlarinin qebulu1 oktyabr 1958 Yaranmasi14 may 1948Erazisi Umumi22 072 km 150 ci Su 2 1Ehalisi 2020 texmini9 258 200 15 Qeyd 3 96 ci 2008 siyahiya alma7 412 200 18 Qeyd 3 103 cu Sixliq419 km2 1 085 2 kv mil 35 ci UDM AQP 2020 19 texmini Umumi 372 314 milyard 51 ci Adam basina 40 336 34 cu UDM nominal 2020 texmini Umumi 410 501 milyard 31 ci Adam basina 44 474 19 cu Cini indeksi 2018 34 8 Qeyd 3 20 orta 48 ciIII 2018 0 906 Qeyd 3 20 cox yuksek 22 ciValyutasiYeni sekel ILS Saat qursagiUTC 2 IST Yay DST UTC 3 IDT Yolun hereket istiqametisagTelefon kodu 972ISO 3166 koduILInternet domeni ilResmi veb sehifeBu meqale ozunde ivritce ve erebce metn ehtiva edir Texniki destek olmasa qutular sual isareleri ve ya basqa isareler gore bilersiz Israil torpagi Afrika xaricindeki ilk hominidlerin koc noqtelerinden biri olmusdur 32 Kenan qebileleri bu bolgede Orta Tunc dovrunden yasamis 33 34 Israil Kralligi ve Yehudi Kralligi demir dovrunde qurulmusdur 35 36 E e 720 ci ilde Yeni Assuriya Imperiyasinin yaranmasi ile Israil Kralligi suquta ugramisdir 37 Yehudi Kralligi sirasiyla Babil Fars ve Yunan imperiyalari terefinden isgal edilmis lakin muxtar statusu olan yehudiliyi qoruyub saxlamisdir 38 39 Mekkebi usyani neticesinde e e 110 cu ilde Hasmoneyi Kralligi qurulsa da 40 evvelce e e 63 cu ilde Roma Respublikasinin vassal dovleti olmus daha sonra e e 37 ci ilde Herod xanedanligi merkezi hokmdar olaraq teyin edilmis e e 6 ci ilde ise Yehudiyye adi altinda Roma Imperiyasinin vilayeti olaraq yeniden qurulmusdur 41 Yehudiyye uzun muddet Roma Imperiyasinin vilayeti olaraq qalmis 40 lakin usyanlar neticesinde Roma hokmdarlari seheri atese vermis yehudiler qovulmus ve bolgenin adi Suriya Felestini olaraq deyisdirilmisdir 40 42 43 Sonradan bolgedeki yehudilerin varligi esrler boyu mueyyen derecede davam etmisdir Eramizin VII esrinde Levant erebler terefinden Bizans Imperiyasindan alinmis ve bolgedeki ereb hokmranligi 1099 cu il Birinci Selib yurusune qeder davam etmisdir 1187 ci ilde Eyyubilerle birlikde muselmanlar yeniden bolgeye hakim olmus XIII esrde memlukler Misirden bu bolgeye qeder olan erazileri oz torpaqlarina qatmisdir 1517 ci ilde Memlukler Osmanli Imperiyasi terefinden meglub edilmis ve bu bolgedeki Osmanli hokmranligi imperiyanin Birinci Dunya Muharibesinde dagilmasina qeder davam etmisdir 44 45 XIX esrde milli yehudi oyanisi ile yehudi diasporunda sionist herekat meydana gelmis Osmanli Suriyasi ve Felestin mandatina yehudilerin suretli kocu bas tutmusdur 46 47 48 1947 ci ilde Birlesmis Milletler Teskilati terefinden hazirlanmis paylasma plani ile bolgede musteqil ereb ve yehudi dovletleri ile birlikde beynelxalq Quds rehberliyinin qurulmasi istenildi 49 50 Ereb liderleri redd etse de Yehudi Agentliyi bu plani qebul etdi 51 Novbeti il Yehudi Agentliyi Israil Dovletinin musteqilliyini elan etdi ve 1948 ci il Ereb Israil muharibesi neticesinde Israil kecmis Felestin Mandat erazisinin ekseriyyetini elinde saxlamaga nail olsa da qonsu ereb olkeleri ise Iordan cayinin qerb sahili ve Qezzeni ele kecirmis oldu 52 53 Bu muharibeden sonra Israil ve ereb olkeleri arasinda bir cox muharibeler bas tutdu 1967 ci ildeki alti gunluk muharibeden sonra Israil Iordan cayinin qerb sahili Qezze zolagi ve Qolan tepelerini ele kecirmis oldu 54 55 56 Qeyd 5 Serqi Quds ve Qolan tepelerinde hakimiyyeti ele kecirse de Iordan cayinin qerb sahilinde ugursuzluq yasandi 61 62 63 64 Israilin Felestin torpaqlarinin isgali muasir dovrun en uzun muddetli isgallarindan biridir 57 58 59 Israil Felestin munaqisesine beynelxalq seviyyede son qoyma seyleri daim ugursuzluqla neticelense de Israil ile Misir ve Iordaniya arasinda sulh muqavileleri imzalanmisdir 60 Musteqillik beyannamesine gore Israil musteqil bir yehudi dovletidir 65 Israil eyni zamanda yehudilerle yanasi butun etnik qruplarin din dil ve irqden asili olmayaraq beraber huquqlara sahib oldugu coxmilletli ve demokratik bir dovletdir 66 67 Israil ehemiyyetli etno medeni muxtelifliyi ile secilir 68 69 Olkenin ehalisinin esas hissesini 6 772 000 nefer ile yehudiler 74 1 1 916 000 nefer ile erebler 21 448 000 nefer ile diger milletler teskil edir 70 71 Israil inkisaf etmis bir olkedir ve IEIT uzvudur Nominal UDM deyerlerine gore dunyanin en boyuk 31 ci iqtisadiyyatina sahibdir ve hazirda munaqise veziyyetinde olan en inkisaf etmis olkelerden biridir 72 Yaxin Serqde yasayis standartlari 20 ali tehsilli vetendaslarin nisbeti 73 arasdirma ve inkisaf xerclerinin UDM de nisbeti 74 qadinlarin tehlukesizliyi 75 omur muddeti 76 innovativlik ve xosbextlik baximindan ilk siradadir 77 78 Mundericat 1 Etimologiya 2 Tarixi 2 1 Qedim tarix 2 2 Erken tarix 3 Cografiya 3 1 Tebii faydali qazintilar 4 Tebieti 5 Iqlim 6 Daxili sular 7 Atributlar 8 Siyaset 9 Iqtisadiyyat 9 1 Ekincilik 9 2 Heyvandarliq 9 3 Senaye 9 4 Ticaret 9 5 Turizm 10 Ehali 10 1 Boyuk seherler 11 Dil 12 Din 13 Tehsil 14 Istinadlar 14 1 Qeydler 14 2 Menbeler 14 3 Biblioqrafiya 15 Hemcinin baxEtimologiya RedakteTovrata gore Yakub peygember ailesi ile birlikde koc ederken Tanrinin insan seklinde gonderdiyi melek ile qarsilasir Ailesini cayin o biri terefine kecirdikden sonra Yakub peygember melek ile seher acilana qeder gulesir Seherin acildigini ve Yakub peygemberi meglub ede bilmeyeciyini goren melek ondan onu buraxmasini xahis edir Yakub peygember ise onu muqeddeslesdirmek sertiyle buraxacagini bildirir Belelikle melek onu Tanri ile doyusen menasini veren Israil adi ile muqeddeslesdirir Buna gore Yakubun soyundan gelenler Israilogullari adi ile xatirlanir Tarixi Redakte Esas meqale Israil tarixiQedim tarix Redakte Ubaydiya bolgesinde aparilan arxeoloji qazintilar zamani Homo erektusun muasir Israil erazilerinde yasadiginin subutu olan bir cox izlere rast gelinmisdir Texminen 200 min il evvel neandertal insanlar bu bolgede yasamis bundan qisa muddet sonra muasir tipli insanlar ortaya cixmisdir Israilin Qalileya bolgesinde yer alan Misliya magarasinda sumuklerinin yasi 175 200 min il olan homo sapienlere rast gelinmisdir E e X VIII minilliklerde bu eraziler tarixde ilk defe denli bitkiler becermeye baslayan Natufiya medeniyyet zonasinin bir hissesi olmusdur Texminen 9 min il evvel bu yerlerde neolitik inqilab baslamis ve qedim Yerixo seheri de daxil olmaqla ilk yasayis yerleri meydana gelmisdir Ilk sami tayfalarindan olan kenanlar burada texminen e e IV III minilliklerde meydana gelmisler Novbeti 2 3 min il erzinde bu eraziler Qedim Misirin himayesi altinda qalmisdir Erken tarix Redakte Yehudi xalqi ve Israil torpagi arasindaki elaqe Incilin patriarxi Ibrahime tesaduf edir Incile gore Israil torpagi Ved edilmis torpaq olaraq Tanri terefinden yehudilere vesiyet edilmisdir Mehz buna gore de yehudi xalqinin butun muqeddes ibadet meskenleri burada yerlesir Cografiya RedakteEsas meqaleler Israil cografiyasi ve Israil faunasi Qalileya Sahilduzu Iudiyadaglari Iordaniyavadisi Negev Livan denizi Araliq denizi Teberiyyegolu Oludeniz Aqabakorfezi Qerbsahili Qezzezolagi Livan Suriya Iordaniya Misir Israil Bereketli Hilal regionunun Levant bolgesinde yerlesir 79 Olke Araliq denizinin serqinde simaldan Livan simal serqden Suriya serqden Iordaniya ve Iordan cayinin qerb sahili cenub qerbden Misir ve Qezze zolagi ile hemserheddir 29 34 simal enliyi ve 34 36 serq uzunlugu arasinda yer alir 80 81 Olkenin simaldan cenuba uzunlugu 470 km serqden qerbe uzunlugu ise 135 km teskil edir Serhedlerinin umumi uzunlugu 1125 km dir Israilin suveren erazisi Rodos muqavilesi serhed xettlerine gore ve 1967 ci il alti gunluk muharibe zamani ele kecirilen butun torpaqlar istisna olmaqla 20 770 kvadrat kilometrdir 82 Erazisinin 2 1 ni su sahesi teskil edir Israil qanunlarina gore ise dovletin serhedleri Serqi Quds ve Qolan tepeleri de daxil olmaqla umumilikde 22 072 kvadrat kilometrdir 83 Lakin Israil herbi nezareti altinda olan ve qismen Felestin milli idaresi terefinden idare olunan Iordan cayinin qerb sahili ile birlikde 27 799 kvadrat kilometr saheye sahibdir 84 85 Sahece kicik olmasina baxmayaraq Israil cenubdaki Negev sehrasindan Izreel vadisine Qalileya yuksekliklerinden Karmel dagi ve simaldaki Qolan tepelerine qeder bir cox cografi mekanlara ev sahibliyi edir Araliq denizi sahillerindeki Israil sahil duzu olke ehalisinin en six meskunlasdigi bolgelerdendir 86 Merkezi dagliqlarin serqinde 6500 kilometr uzunlugunda Boyuk rift vadisinin kicik bir hissesini teskil eden Iordaniya rift vadisi yerlesir 87 Iordan cayi Iordaniya rift vadisi boyunca Hermon dagindan Olu denize qeder uzanir 88 Cenubda Qirmizi denizin bir hissesi olan Aqaba korfezinin qutaracaginda Arava sehrasi yerlesir Bu sehrada sadece Israil ve Sinay yarimadasi ucun xarakterik olan maxtesim ve ya eroziya sirkleri genis yayilmisdir Dunyadaki en boyuk maxtesim 40 kilometr uzunlugunda olan Negev sehrasindaki Ramon krateridir 89 Araliq denizi ekoloji veziyyeti hesabatina esasen en cox bitki novune Israil hovzesine rast gelmek mumkundur Israilin beynelxalq seviyyede taninan erazideki en yuksek noqte 1 208 metr ile Meron dagidir 90 Hazirda Israilin erazisi daxilinde yerlesen deniz adalari yoxdur Lakin Israil hokumeti erazi sahesi azligina cavab olaraq sahil yaxinliginda bir hava limani deniz limani duzsuzlasdirma qurgusu elektrik stansiyasi ve herbi sinaq bazasi yerlesdirmek ucun suni adalar insa etmeyi planlasdirir 85 91 92 Tebii faydali qazintilar Redakte Israil torpaqlari erazisinde qedim dovrlerden beri mis asfalt ve kukurd kimi tebii faydali qazintilar cixarilaraq ixrac olunmusdur XXI esrde Israil meden senayesinin illik istehsalinin deyeri 100 milyard dollar olaraq qiymetlendirilmisdir XX esrin ikinci yarisinda aparilan arasdirmalara gore olkede muxtelif nov insaat ve kimyevi xammallar olsa da tektonik qurulus sebebile qiymetli minerallarin olmadigi askar edilmisdir Lakin sonralar Israil geologiya elminin guclendirilmesi ve aparilan tecrubeli tedqiqatlar neticesinde bir cox qiymetli mineral yataqlari kesf edilmisdir Israilin perspektivli neft ehtiyatlari 4 2 milyard barel olaraq qiymetlendirilir Aparilan arasdirmalara esasen sadece Araliq denizi selfinde 1 5 milyard barele yaxin neft ehtiyati movcuddur Denizin hovze yataginda ise 1 4 milyard barel neft ehtiyati movcuddur Sist nefti ehtiyatlarinin 250 milyard barel oldugu texmin edilir ki bu da Seudiyye Erebistani ile muqayise edile biler Israil neft sirketi Olu denizin cenub qerb sahili yaxinliginda Cuk Camrur yatagini istismar edir Gundelik istehsal texminen 200 bareldir 2015 ci ilin noyabrinda Genie Oil amp Gas kesfiyyat sirketinin numayendesi Yuval Bartov Qolan tepelerinde 1 milyard barel hecminde ehtiyata sahib neft yatagi kesf etmisdir 1961 ci ilde Olu denizin qerb sahilinde 500 700 m derinlikde Zohar qaz yatagi askar edilmis ve Arad seherinqazla temin edilmisdir XXI esrin ikinci onilliyinin evvellerinde Israil enerji menbelerini idxal eden olkeler kateqoriyasindan enerji ehtiyatlarini xarici bazara tedaruk etmek isteyen dovletlerin siyahisina kecid etdi 2012 ci il ucun verilen melumatlara gore Tamar Meri B ve Noa yataqlarinda tesdiqlenmis tebii qaz ehtiyatlari texminen 278 milyard kubmetr teskil edir Israilin mustesna iqtisadi zonasinda yerlesen Leviafan Dalit ve Tanin yataqlarinda ise qaz ehtiyatlari 522 milyard kubmetr teskil edir Bununla yanasi olkede gelirsiz mis yataqlari da movcuddur Fosforit kukurd manqan eheng dasi ve mermer hasil olunur Olu denizin sulari ehemiyyetli miqdarda kalium duzu ve brom ehtiva edir Maxtes Ramon kanyonunda cox sayda almaz yataqlari kesf olunmusdur 2002 ci ilde Israilli geofizik Lev Eppelbaum Maxtes Ramon Kanyonunda almaz terkibli yataqlarin kesf edilmesine dair Beynelxalq Geofizika Konfransinda ilk teqdimatini etmisdir Fosfat istismarina gore Israil dunyanin ilk bes olkesinden biridir Maqnetik kesfiyyat analizinden sonra Kiryat Shomona yaxinliginda demir yatagi askar edilmisdir Tebieti RedakteTebietinin muhum xususiyyeti olkenin denizler daglar ve sehralar arasinda yerlesmesidir Israilin erazisi kicik olsa da seth qurulusunda muxteliflik hiss olunur Qaliley yaylasi adlanan hisse olkenin simal ve qerb bolgesini tutur Eslinde bu yayla hundur duzenliyi xatirladir Burada hundurluk 600 700 m den artiq deyil Olkenin simali serqini Iordan cayinin deresi tutur Merkezi hisse Araliq denizi sahili boyunca yerlesmis alcaq ovaligi xatirladir Burada sahil xetti zeif parcalandigindan ovaligin simal hissesinde yerlesmis Hayfa korfezi istisna olmaqla tebii korfez ve buxtalar yoxdur Olke erazisinin ekser hissesini Neqev yaylasi tutur Bu yayla simalda alcaq dag massivlerine serqde ise Qhor tektonik cocekliyine yaxinlasir Bu cocekliyin en derin yerinde okean seviyyesinden 392 m asagi olan Olu deniz yerlesir Bu denizle Qirmizi deniz arasinda qalan erazide Aqava deresi yerlesir Israilin erazisi faydali qazintilarla zengin deyil Esasen mezazoy dovrunun cokuntuleri ile ortuludur Nisbeten hundur yerlerde karst hadiselerine ve magaralarina rast gelmek olar Olkede qeyri metal servetler metal ve yanacaq servetlerinden coxdur Qeyrimetal faydali qazintilar icinde Olu denizdeki kalium duzlari natrium ve brom coxdur Neqev yaylasinda fosforit gips tikinti materiallari ve kvars qumlari askar edilmisdir Muxtelif yerlerde ehtiyati az olan demir ve mis filizi neft ve tebii qaz yataqlari askar edilmisdir Olu denizden elde edilen tebii servet potas xlorlu maqnezium xorek ve kalsium duzlari xususile ehemiyyetlidir Bu bolgede beynelxalq ehemiyyetli kurortlar yerlesir Olkenin nisbeten cox yaginti alan qerb hissesinde quru subtropik mese ve kolluqlarin qehveyi torpaqlari merkezi ve serq bolgelerinde boz qehveyi torpaqlar cenubunda ise subtropik sehra torpaqlari yayilmisdir Dagliq erazilerin bezi yerleri torpaq ortuyunden mehrumdur Sahil bolgelerin torpaqlari nisbeten mehsuldardir Bele torpaqlarda humusun miqdari 24 faize catir Olkenin Araliq denizi sahili movqeyi florasinin zenginliyine sebeb olmusdur Endemik bitki novleri ustunluk teskil edir Baharda yagintilardan sonra olkenin landsafti fusunkar olur Qaliley olkenin tarixi tebii baximdan gozel yeri sayilir Cunki bu rayonun iqlimi yumsaq rutubetli torpaqlari mehsuldardir Evveller meselerle ortulu olan Qalileyde hazirda tebii landsaftdan nadir izler qalmisdir Kend teserrufatina yararli sahelerde ve yamaclarda meseler salinmisdir Meseler erazinin cemi 5 faizinde yayilmisdir Neqev sehrasinin heyatsiz gorunusu vardir Onu dik qayalar ve derin dereler bezeyir Israil tebietinin muhafizesine ekoloji muhitinin saglamligina diqqetle yanasan olkelerden biridir Hokumet Olu deniz bolgesini Milli qoruq elan etmisdir Amma erazide uzun iller aparilan muharibeler ve terrorcularin fealiyyeti olkenin hem tebii hem de antropogen landsaftina boyuk ziyan vurmusdur Iqlim RedakteIsrailde Araliq denizi iqlim tipi hakimdir Erazide yay aylari quraq ve isti qis ise mulayim ve rutubetli kecir Yazda ve yayda Israil uzerinde tropik payizda ve qisda ise mulayim enliklerin hava kutleleri hakimdir Seth qurulusunun muxtelifliyi olkede iqlim ferqlerinin yaranmasina sebeb olur Olkenin qerbinden serqine getdikce yagintilarin miqdari keskin sekilde azalir Meselen qerbde yerlesmis Qaliley yaylasina il erzinde 1000 mm e qeder yaginti dusduyu halda serqde yerlesmis Eylat bolgesine 50 mm yaginti dusur Olkenin merkezi bolgelerine 500 mm e qeder Olu denizin sahillerine ise 70 80 mm yaginti dusur Yanvar fevral aylari en cox yagis yagan aylardir Araliq denizi sahil bolgesinde orta illik temperatur musbet 20 derece oldugu halda dagliq bolgelerde bu gosterici bir nece derece asagidir Orta temperatur yuksek oldugundan Araliq denizinin cimerliklerinden ilin 7 8 ayi istifade etmek olar Olkenin en isti yeri onun cenubundadir Burada orta illik temperatur 23 dereceden asagi dusmur Cenubda ilin yay aylarinin orta temperaturu 32 33 dereceye catir Qis aylarinda menfi temperaturlar da musahide olunur Hundur erazilerde qis aylarinin orta temperaturu menfi 5 dereceye uygun gelir Olkenin merkezi bolgelerinde ilin 300 gunu orta temperatur musbet 15 dereceye beraberdir Erazi ucun simal ve qerb kuleklerinin esmesi seciyyevidir Yazda ve yayin evvellerinde Erebistan yarimadasindan quru ve isti xemsin kulekleri esir Tozlu ve dehsetli isti havaya Neqev sehrasinda rast gelinir Daxili sular RedakteIsrail seth sulari ile zeif temin olunmus olkedir Erazinin qerb hissesinden axan kicik caylar Araliq denizi hovzesine aiddir Bu caylarin ekseriyyeti ilin isti aylarda quruyur Olkenin serq hissesi axarsizdar Erazinin simal serqindeki tektonik dere ile daima sulu Iordan Urdun cayi axir Xermon massivinden baslangicini goturen bu cay Olu denize tokulur Tiveriad golune qeder bu cay ensiz dere ile qalan hisselerde ise alluvial duzenlikle axir Okean seviyyesinden 200 metr alcaqda yerlesmis Tiveriad yaxud Qaliley golunun uzunlugu 21 km maksimal derinliyi 48 metrdir Golun suyu duzlu olmadigindan ondan icmeli su menbeyi kimi istifade olunur 1000 km erazisi olan Olu denizin uzunlugu 76 eni 16 km 250 kv km i Israile mexsusdur Bu kicik eraziden Israil hokumeti maksimum faydalanir Erazide qiymetli mineral duzlar cixarilmaqla yanasi kurort teserrufati inkisaf etdirilir Senaye kend teserrufati ve ehalinin suya olan telebatini odemek meqsedile su techizati ve irriqasiyanin merkezlesdirilmis sistemi yaradilmisdir Bu sistemde baslica su kemerlerinin uzunlugu 150 km e catir Tiveriad golunun simal qerb sahillerinden Ros xa Ayin menteqesinedek davam edir burada 106 km uzunlugunda olan Yarkon Simali Neqev xettile birlesir Mutexessisler olkenin icmeli su ehtiyatlarinin 1 8 mlrd kub metr oldugunu hesablamislar Bu suyun 1 1 mlrd kub metri kicik caylarin ve bulaqlarin 320 mln kub metri Iordan cayinin Israile aid olan hissesinin 200 mln kub metri Yarkon cayinin sulari teskil edir Umumiyyetle Israil hokumeti icmeli su teminatinda boyuk muveffeqiyyetler elde etmisdir Onun bu tecrubesinden basqa quraq olkeler de istifade edir Atributlar RedakteIsrailin dovletinin bayragi yehudi kisilerin seher istifade etdikleri dua sali olan tallitden ilham alinmisdir Bayragin uzerindeki goy reng ise Davudun qalxaninin rengi oldugu dusunulur Siyaset Redakte Likud partiyasina ve onun basi olan Benyamin Netanyahuya ses vermeye cagiran ivrit ve rus dillerde posterler Olke bascisi prezidentdir Prezident Nasi her yeddi ilden bir Knesset Milli Meclis terefinden secilir Prezident esasen merasimlerde istirak edir amma efv etme kimi selahiyyetlerine de sahibdir Nazir ise prezident terefinden secilmis partiyanin liderlerinden biri olur Milli Meclisin 120 uzvu var Iqtisadiyyat Redakte Esas meqale Israil iqtisadiyyatiIsrail iqtisadiyyati texnologiya avadanliqlari ekin senaye ve turizme esaslanir Kibbutz adi verilen kommunal fermalar olkenin qida ehtiyacinin tamamini qarsilayir Belece olke qida ehtiyacini ozu odeyir Texnologiya sahesinde Israil dunyanin en suretle inkisaf eden olkelerinden birdir Intel IBM Motorola Google gibi sirketlerin Israilde merkezleri yerlesir Bunun sebebi Israil ehalisinin boyuk hissesinin texnologiya sahesinde qabiliyyete sahib olmasidir NASDAQ indeksine gore Israil firmalari ABS ve Kanada firmalarindan sonra dunyada ucuncu yerde gelir Tehlukeli seraite baxmayaraq Israil savadli insan cemiyyeti yetisdirmekle guclu iqtisadiyyate qurmagi hedefleyen olkelerdendir Ekincilik Redakte Israilde kend teserrufatinin esasini kibbutzlar teskil edir Kibbutz kollektiv istehsalat teskilatlaridir Necef sehrasi uzun illerden sonra ekin ucun uygun veziyyete getirilmisdir Kibbutzlar kollektiv teskilatlar olsalar da korperativ sekilleri de movcuddur Bu cur kibbutzlar mosavim adlanir Ekincilik isleri mosavimler terefinden heyata kecirilir Israilin emek quvvesinin 6 5 i kend teserrufatinda isleyir Israilde suvarma kanallari genis yayilmisdir 400 000 hektardan buyuk bir sahe sulanir Esas ekincilik rayonu Esdraelondur Sahil ovalari da kend teserrufati ucun ehemiyyet dasiyir Israilde esasen taxil bitkileri narinc meyveler seker cugunduru uzum ve albali yetisdirilir Heyvandarliq Redakte Otlaqlar az oldugu ucun heyvandarliq zeif inkisaf etmisdir Esasen qoyuna ustunluk verilir Son illerde Israilde donuzculuq sahesi yaransa da yehudiler donuz eti yemediyi ucun inkisaf etmemisdir Amma qefes heyvandarligi genis yayilmisdir Israilde heyvanlardan elde edilen mehsullar olkenin oz ehtiyaclarinin odenilmesine serf olunur Israilde baliqciliq xeyli inkisaf etmisdir Bele ki Hind ve Atlantik okeanina cixardigi gemilerle Israil her il 25 000 tondan cox baliq ovlayir Senaye Redakte Israil senayesi suretle inkisaf edir Senaye inqilabi 1958 1965 illerinde bas vermisdir Bu illerde Israil senayesinde 142 artim musahide olundu Xususile qurgusun senayesi irelide gelenlerdendir Israilin isci quvvesinin 33 4 i senaye sahesinde isleyir Esas senaye bolgeleri Tel Eviv ve Hayfadadir Inkisaf eden saheler derman optika elektrik avadanliqlari almaz silah senayesidir Tel Eviv Israilin senaye merkezidir Ticaret Redakte Xarici bazar satisinin ucde birini almaz senayesi temin edir Ixrac etdiyi mallar arasinda narinc meyveler onde gelir Bunlara portagal banan naringi ve uzum aiddir Hazirda xarice silah ve teyyare de satmaqdadir Ticaretinin boyuk hissesini ABS Ingiltere ve Almaniya ile edir Turizm Redakte Israil turizmi dine esaslanmisdir Her il Israil bir cox yehudi muselman ve xristian terefinden ziyaret edilir Olkede Aksa mescidi Aglasma Divari kimi dini tikililer turistleri ozune ceken mekanlardir Israilde sadece dini turizm yoxdur Arxeoloji ve tarixi abideler de turist axinina meruz qalir Israilin mulayim iqlimi ve cimerlikleri de turizm ucun elverisli serait yaradir Ehali Redakte Esas meqale Israil ehalisiHemcinin bax Israil erebleri Israilde 6 110 600 yehudi yasayir Israil ehalisinin 20 7 i ise erebler teskil edir Son illerden Ruminiya Tailand Cin Cenubi Amerikadan gelenlerin sayi artmisdir Onlarin coxunun bura gelmesi qanunsuz oldugu ucun saylari deqiq bilinmir 1948 ci ilden Israil coxlu koc alir Bu kocler dunyanin bir cox yerlerinde yasayan yehudilerin yerlerinin deyismesi ile elaqedardir Amma son 10 ilde Israildeki is imkanlari muxtelif milletlerden olan insanlari olkeye celb etmisdir 2012 ci ilin iyun ayina esasen Israilde 60 000 afrikali yasayir Israillilerin 92 i seherlerde yasayir 2011 ci ile esasen Serqi Qudsde 250 000 nefer yasayir Qolan tepelerinde ise 20 000 nefer meskunlasib Israil ozunu yehudi adlandiran yegane dovletdir Ancaq yehudi olanlar ve yehudi soyundan gelenler Israil vetendasi ola bilerler Israil ehalisinin sadece 4 i yehudi soyundan gelen amma yehudi olmayan insanlardir Hazirda Israil vetendaslarinin 73 i Israil dogumludur 18 4 i Avropa ve Amerikdan koc eden yehudilerdir Qalan 8 6 i ise Asiya ve Yaxin Serq yehudileridir Boyuk seherler RedakteDil Redakte Israilde ivritce erebce ve ingilisce yol nisani Israilin iki resmi dili var Ivrit dili ve ereb dili Ivrit olkede en genis yayilmis dildir Ereb dili ise olkedeki ereb azliqlar terefinden istifade olunur Ingilis resmi dil olmasa da Israilde bir cox yazilarda ingilisceden istifade edilir Mekteblerde de ingilis dili tedris olunur Israilde ingilisce efir veren media quruluslar movcuddur Bu dillerden elave xariciler de muxtelif dillerde danisirlar 1990 1994 cu illerde ana dilleri rus dili olan 1 milyon yehudi Rusiyadan Israile kocmusdur 2004 cu ile qeder 700 000 yehudi Fransadan kocmusdur Xaricden kocub gelenler ivrit dilini oyrenseler bele diger dillerden istifade ede bilerler Buna gore rus ve fransiz dilleri de six istifade olunan dillerdir Din Redakte1948 ci ilde yaradilmis Israil dovletinde hakim din iudaizmdir Onun ardicillari butun inancli yehudilerdir Olkede 2 iudaizm sektasi movcuddur Lakin onlarin ardicillari cox azdir karaimler 12 min nefer ve samaritler 500 nefere yaxin Induistlerden basqa Israilde muselmanlar ve xristianlar da yasayir Israilde yasayan ereblerin 4 5 hissesi islama 1 5 hissesi xristianliga ibadet edir Muselmanlarin esas hissesi muxtelif mezhebli sunnulerdir Eyni zamanda burda druzlar da yasayir 50 min nefer Israilde xristianliq bir sira kilselerle temsil olunur Ekseriyyeti katoliklerdir Bunlar esasen Hayfa ve diger rayonlarda yasayan mel kitler 41 min nefer elece de latin eneneli katolikler 12 min nefer ve maronitlerdir 6 min nefer Burada pravoslavlar 22 min nefer az sayda Yepiskopal kilsenin terefdarlari 1000 nefer luteranlar presviteranlar baptistler ermeni qriqoryanlar 900 nefer monofizit kilsesinin terefdarlari Efiopiya kilsesi ve Kopt kilsesi 700 nefer movcuddur Xristianlarin hamisi demek olar ki boyuk seherlerde yasayirlar Tehsil Redakte Bar Ilan Univesiteti Israil mekteblerinde tehsil 15 il davam edir BMT ye gore Israil ehalisinin 97 i oxuyub yazma qabiliyyetine sahibdir 1953 cu ilden mektebler 5 yere ayrilir normal mektebler dini mektebler ortodoks mektebler ictimai mektebler ve ereb mektebleri Israil ehalisinin coxu normal mekteblerde tehsil alir Israilde yasayan erebler ise ereb mekteblerine gedirler Ereb mekteblerinde islam derslerinin kecirilmesine icaze verilir Israilli mektebliler mektebe 3 yasinda baslayir 18 yasinda bitirirler Univesitete qebul ise imtahanladir Universitete daxil olanlar tehsillerine davam edirler Israilde ibtidai tehsil orta tehsil ve lisey mecburidir Ingilis dili ibtidai siniflerden tedris olunur Ibtidai sinifler 1 6 ci siniflerden orta tehsil 7 11 ci siniflerden lisey ise 12 15 ci siniflerden ibaretdir Liseyi bitiren mektebliler Baqrut adli imtahan verir ve aldiqlari dereceye gore universitete daxil olurlar Imtahanda esas suallar riyaziyyat Ivrit dili medeniiyet felsefe ve tarix fenlerine aid olur Bu imtahanlar mektebe gore deyismir Dini mektebi bitiren de Baqrut imtahanini vermelidir ve imtahana dini suallar dusmur Israilde tehsil pulsuzdur ve ozel mektebler yoxdur Butun mektebler dovlete baglidir Israil universitetleri mezunlarina temin etdiyi is prespektivleri ile meshurdur Quds ve Tel Eviv Universitetlerini dunyanin en yaxsi 100 universiteti siyahisina salinmisdir Istinadlar RedakteQeydler Redakte Mubahiselidir BMT uzv dovletleri terefinden sadece Avstraliya Qerbi Quds 1 Rusiya Qerbi Quds 2 the Cexiya Qerbi Quds 3 Honduras 4 Qvatemala 5 Nauru 6 ve Amerika Birlesmis Statlari terefinden resmen taninir 7 2020 ci ilin sentyabrinda Serbiyanin sefirliyini Tel Evivden Qudse kocureceyi bildirildi 8 9 Ereb dili evveller Israil Dovletinin resmi dili olmusdur 10 2018 ci ilde bas tutan qanun deyisikliyi ile dilin statusu xususi olaraq deyisdirilmisdir 11 12 13 1 2 3 4 Israil haqqinda erazi ehali ve iqtisadi melumatlar Qolan tepeleri Serqi Quds ve Iordan cayinin qerb sahilindeki yehudi yasayis yerleri daxil olmaqla Israilin butun erazisini ehate edir 16 17 Quds qanununa esasen Quds Israil Dovletinin resmi paytaxtidir Prezident iqametgahi dovlet idareleri ali mehkeme ve parlamentin yerlesdiyi hokumetin merkezi vezifesini yerine yetirir Birlesmis Milletler Teskilati Tehlukesizlik Surasinin 478 sayli Qerari 20 avqust 1980 14 0 ABS biterefdir ile Quds qanunu etibarsiz sayilmis ve uzv dovletlerin diplomatik numayendeliklerini Qudsden geri cekmeye cagirilmisdir 29 30 31 Beynelxalq cemiyyetlerin ekseriyyeti BMT Bas Meclisi Birlesmis Milletler Teskilati Tehlukesizlik Surasi Avropa Birliyi Beynelxalq Cinayet Mehkemesi ve insan haqlari teskilatlarinin boyuk ekseriyyeti Israilin Qezze Iordan cayinin qerb sahili ve Serqi Qudsu isgal etdiyini bildirmisdir 2005 ci il Israilin Qezzeni terk etmesine baxmayaraq davam eden herbi ve iqtisadi nezaret formalari sebebi ile Qezze hele de Birlesmis Milletler Teskilati beynelxalq insan haqlari teskilatlari ve qanuni serhciler terefinden isgal edilmis sayilir 57 58 59 60 Menbeler Redakte Australia recognises West Jerusalem as Israeli capital BBC News 15 dekabr 2018 Istifade tarixi 14 avqust 2020 Foreign Ministry statement regarding Palestinian Israeli settlement www mid ru 6 aprel 2017 Czech Republic announces it recognizes West Jerusalem as Israel s capital Jerusalem Post 6 dekabr 2017 Istifade tarixi 6 dekabr 2017 The Czech Republic currently before the peace between Israel and Palestine is signed recognizes Jerusalem to be in fact the capital of Israel in the borders of the demarcation line from 1967 The Ministry also said that it would only consider relocating its embassy based on results of negotiations Honduras recognizes Jerusalem as Israel s capital The Times of Israel 29 avqust 2019 Guatemala se suma a EEUU y tambien trasladara su embajada en Israel a Jerusalen Guatemala joins US will also move embassy to Jerusalem Infobae ispan 24 dekabr 2017 Nauru recognizes J lem as capital of Israel Israel National News ingilis 29 avqust 2019 Trump Recognizes Jerusalem as Israel s Capital and Orders U S Embassy to Move The New York Times 6 dekabr 2017 Istifade tarixi 6 dekabr 2017 Frot Mathilde 4 sentyabr 2020 Kosovo to normalise relations with Israel The Jewish Chronicle Istifade tarixi 4 sentyabr 2020 Kosovo and Serbia hand Israel diplomatic boon after US brokered deal The Guardian 4 sentyabr 2020 Istifade tarixi 4 sentyabr 2020 Arabic in Israel an official language and a cultural bridge Israel Ministry of Foreign Affairs 18 dekabr 2016 Istifade tarixi 8 avqust 2018 Israel Passes National Home Law Drawing Ire of Arabs The New York Times ingilis 19 iyul 2018 Lubell Maayan 19 iyul 2018 Israel adopts divisive Jewish nation state law Reuters Press Releases from the Knesset Knesset website 19 iyul 2018 The Arabic language has a special status in the state Regulating the use of Arabic in state institutions or by them will be set in law 1 2 Israel s Independence Day 2019 PDF Israil Merkezi Statistika Burosu ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Number of Population Census 2020 of Israel Israil Merkezi Statistika Burosu Istifade tarixi 20 fevral 2017 OECD Statistics Directorate 2011 Study on the Geographic Coverage of Israeli Data PDF OECD ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Quarterly Economic and Social Monitor PDF mas ps ingilis When Israel bid in March 2010 for membership in the Organization for Economic Co operation and Development some members questioned the accuracy of Israeli statistics as the Israeli figures relating to gross domestic product spending and number of the population cover geographical areas that the Organization does not recognize as part of the Israeli territory These areas include East Jerusalem Israeli settlements in the West Bank and the Golan Heights 26 oktyabr 2011 seh 57 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Population Census 2008 PDF Hesabat Israil Merkezi Statistika Burosu 2008 Istifade tarixi 27 dekabr 2016 World Economic Outlook Database October 2019 Beynelxalq Valyuta Fondu Istifade tarixi 23 mart 2020 1 2 3 Human Development Index and its components United Nations Development Programme 2018 Istifade tarixi 24 sentyabr 2018 Palestinian Territories State gov 22 April 2008 Istifade tarixi 26 dekabr 2012 Israel The World Factbook Central Intelligence Agency Istifade tarixi 5 yanvar 2017 Skolnik 2007 seh 132 232 GaWC The World According to GaWC 2008 Globalization and World Cities Research Network Istifade tarixi 1 mart 2009 Aldajani Ra fat and Drew Christiansen 22 June 2015 The Controversial Sovereignty over the City of Jerusalem The National Catholic Reporter via Berkley Center for Religion Peace amp World Affairs No U S president has ever officially acknowledged Israeli sovereignty over any part of Jerusalem The refusal to recognize Jerusalem as Israeli territory is a near universal policy among Western nations Akram Susan M Michael Dumper Michael Lynk and Iain Scobbie eds 2010 International Law and the Israeli Palestinian Conflict A Rights Based Approach to Middle East Peace Routledge p 119 UN General Assembly Resolution 181 recommended the creation of an international zone or corpus separatum in Jerusalem to be administered by the UN for a 10 year period after which there would be a referendum to determine its future This approach applies equally to West and East Jerusalem and is not affected by the occupation of East Jerusalem in 1967 To a large extent it is this approach that still guides the diplomatic behaviour of states and thus has greater force in international law Jerusalem Opposition to mooted Trump Israel announcement grows BBC News 4 dekabr 2017 Israeli sovereignty over Jerusalem has never been recognised internationally Whither Jerusalem Lapidot p 17 Israeli control in west Jerusalem since 1948 was illegal and most states have not recognized its sovereignty there Security Council Resolution 478 UNSCR Birlesmis Milletler Teskilatinin Tehlukesizlik Surasi ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 The Security Council Recalling its resolution 476 1980 Reaffirming again that the acquisition of territory by force is inadmissible Deeply concerned over the enactment of a basic law in the Israeli Knesset proclaiming a change in the character and status of the Holy City of Jerusalem with its implications for peace and security PDF Tehlukesizlik Surasi Hesabat Burosu ingilis 20 avqust 1980 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 S RES 478 1980 of 20 August 1980 unispal un org ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Charles A Repenning amp Oldrich Fejfar Evidence for earlier date of Ubeidiya Israel hominid site Nature 299 344 347 23 sentyabr 1982 Canaan Definition History amp Facts Britannika Ensiklopediyasi ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Golden Jonathan M 2009 Ancient Canaan and Israel An Introduction ingilis OUP USA ISBN 978 0 19 537985 3 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Finkelstein Israel Silberman Neil Asher 2001 The Bible unearthed archaeology s new vision of ancient Israel and the origin of its stories 1st Touchstone New York Simon amp Schuster ISBN 978 0 684 86912 4 Holloway Steven W Handy Lowell K 1995 The Pitcher is Broken Memorial Essays for Gosta W Ahlstrom ingilis Bloomsbury Publishing ISBN 978 0 567 63671 3 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Broshi Maguen 2001 Bread Wine Walls and Scrolls Bloomsbury Publishing seh 174 ISBN 978 1 84127 201 6 British Museum Cuneiform tablet with part of the Babylonian Chronicle 605 594 BCE 30 oktyabr 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 oktyabr 2014 Jon L Berquist 2007 Approaching Yehud New Approaches to the Study of the Persian Period Society of Biblical Lit 195 ISBN 978 1 58983 145 2 1 2 3 Peter Fibiger Bang Walter Scheidel 2013 The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean Oxford University Press 184 187 ISBN 978 0 19 518831 8 Abraham Malamat 1976 A History of the Jewish People Harvard University Press 223 239 ISBN 978 0 674 39731 6 Yohanan Aharoni 15 sentyabr 2006 The Jewish People An Illustrated History A amp C Black 99 ISBN 978 0 8264 1886 9 Erwin Fahlbusch Geoffrey William Bromiley 2005 The Encyclopedia of Christianity Wm B Eerdmans Publishing 15 ISBN 978 0 8028 2416 5 Coueras Nicholas Savvas 1 may 2016 Latin Cyprus and its relations with the Mamluk Sultanate 1250 1517 researchgate net ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Wing Patrick 29 may 2020 The Syrian Commercial Elite and Mamluk State Building in the Fifteenth Century Trajectories of State Formation across Fifteenth Century Islamic West Asia ingilis 306 318 doi 10 1163 9789004431317 011 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Sagi Rottem 26 yanvar 2013 Zionist Movement researchgate net ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Litvin Yoav 9 yanvar 2019 The Zionist fallacy of Jewish supremacy www aljazeera com ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Zionism Definition History Examples amp Facts Britannika Ensiklopediyasi ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 David Tal 2004 War in Palestine 1948 Israeli and Arab Strategy and Diplomacy Routledge seh 469 ISBN 978 1 135 77513 1 some of the Arab armies invaded Palestine in order to prevent the establishment of a Jewish state Transjordan PDF copy of Cablegram from the Secretary General of the League of Arab States to the Secretary General of the United Nations S 745 15 May 1948 Un org 9 September 2002 7 yanvar 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 oktyabr 2013 Morris Benny Morris Research Fellow Truman Institute Benny 2008 1948 A History of the First Arab Israeli War ingilis The League demanded independence for Palestine as a unitary state with an Arab majority and minority rights for the Jews The League s Political Committee met in Sofar Lebanon on 16 19 September and urged the Palestine Arabs to fight partition which it called aggression without mercy The League promised them in line with Bludan assistance in manpower money and equipment should the United Nations endorse partition p 72 at December 1947 The League vowed in very general language to try to stymie the partition plan and prevent the establishment of a Jewish state in Palestine Yale University Press ISBN 978 0 300 12696 9 Declaration of Establishment of State of Israel Israel Ministry of Foreign Affairs 14 may 1948 17 March 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 mart 2017 Gilbert 2005 seh 1 Debate Map Israel Benjamin Rubin Israel Occupied Territories Max Planck Encyclopedias of International Law MPIL doi 10 1093 law epil 9780199231690 law 9780199231690 e1301 inactive 27 sentyabr 2020 Oxford Public International Law vasitesile Cuyckens Hanne 1 oktyabr 2016 Is Israel Still an Occupying Power in Gaza Netherlands International Law Review 63 3 275 295 doi 10 1007 s40802 016 0070 1 parameter ignored 1 2 Hajjar Lisa 2005 Courting Conflict The Israeli Military Court System in the West Bank and Gaza ingilis University of California Press ISBN 978 0 520 93798 7 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 1 2 Perry Anderson Editorial Scurrying Towards Bethlehem newleftreview org Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 1 2 Makdisi Saree 2010 Palestine Inside Out An Everyday Occupation ingilis W W Norton amp Company ISBN 978 0 393 33844 7 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 1 2 Weill Sharon 2014 The Role of National Courts in Applying International Humanitarian Law ingilis OUP Oxford ISBN 978 0 19 968542 4 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 The status of Jerusalem PDF The Question of Palestine amp the United Nations United Nations Department of Public Information East Jerusalem has been considered by both the General Assembly and the Security Council as part of the occupied Palestinian territory Analysis Kadima s big plans BBC News 29 mart 2006 Istifade tarixi 10 October 2010 Kessner BC 2 April 2006 Israel s Hard Learned Lessons Homeland Security Today Istifade tarixi 26 aprel 2012 Kumaraswamy P R 5 June 2002 The Legacy of Undefined Borders Tel Aviv Notes Istifade tarixi 25 March 2013 Israel Freedom in the World Freedom House 2008 Istifade tarixi 20 mart 2012 Tunisia holds first post revolution presidential poll BBC News 23 noyabr 2014 Freedom in the World 2018 freedomhouse org 13 yanvar 2018 Sablon Harvard citation no brackets A current list of liberal democracies includes Andorra Argentina Cyprus Israel Global Survey 2006 Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom Freedom House 19 dekabr 2005 Istifade tarixi 20 March 2012 Latest Population Statistics for Israel www jewishvirtuallibrary org Istifade tarixi 23 mart 2019 Israel s accession to the OECD Organisation for Economic Co operation and Development Istifade tarixi 12 avqust 2012 Curated Data ACLED ingilis 13 iyun 2019 Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Education at a Glance Israel Hesabat Organisation for Economic Co operation and Development 15 September 2016 Istifade tarixi 18 yanvar 2017 Research and development R amp D Gross domestic spending on R amp D OECD Data data oecd org Istifade tarixi 10 fevral 2016 Australia Chris Pash Business Insider 2017 The 10 safest countries in the world for women Business Insider Istifade tarixi 23 mart 2019 Health status Life expectancy at birth OECD Data theOECD These Are the World s Most Innovative Countries Bloomberg com Istifade tarixi 24 yanvar 2019 Report World Happiness 14 mart 2018 World Happiness Report 2018 World Happiness Report ingilis Istifade tarixi 26 fevral 2019 The Land of Israel Geography and Climate mfa gov il Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Geography of Israel Table of Contents jewishvirtuallibrary org ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Geography of Israel fanack com ingilis Istifade tarixi 5 oktyabr 2020 Cohen Gili 9 yanvar 2012 Israel Navy to devote majority of missile boats to secure offshore drilling rafts Haaretz Area of Districts Sub Districts Natural Regions and Lakes Israel Central Bureau of Statistics 11 sentyabr 2012 Istifade tarixi 13 June 2013 Israel Geography Country Studies 7 May 2009 Istifade tarixi 12 fevral 2010 1 2 The coastal plain 22 avqust 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 yanvar 2008 The Coastal Plain Israel Ministry of Tourism 7 yanvar 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 yanvar 2017 The Living Dead Sea Israel Ministry of Foreign Affairs 1999 ISBN 978 0 8264 0406 0 Istifade tarixi 20 iyul 2007 Makhteshim Country UNESCO 2001 ISBN 978 954 642 135 7 Istifade tarixi 19 sentyabr 2007 Jacobs Daniel Eber Shirley Silvani Francesca Firm Rough Guides 1998 Israel and the Palestinian Territories ISBN 978 1 85828 248 0 Istifade tarixi 24 February 2016 Rinat Zafrir 29 May 2008 More endangered than rain forests Haaretz Tel Aviv Istifade tarixi 20 mart 2012 Israel considers building artificial islands Israel Environment Ynetnews 20 iyun 1995 Ben Ilan 17 iyun 2012 Short on space Israel looks to artificial islands The Times of Israel Biblioqrafiya Redakte Abadi Jacob 2004 Israel s Quest for Recognition and Acceptance in Asia Garrison State Diplomacy Routledge ISBN 978 0 7146 5576 5 Barton John Bowden Julie 2004 The Original Story God Israel and the World Wm B Eerdmans Publishing Company ISBN 978 0 8028 2900 9 Ben Sasson Hayim 1985 A History of the Jewish People Harvard University Press ISBN 978 0 674 39731 6 Bregman Ahron 2002 A History of Israel Palgrave Macmillan ISBN 978 0 333 67631 8 Broughton Simon Ellingham Mark Trillo Richard 1999 World Music The Rough Guide Rough Guides ISBN 978 1 85828 635 8 Cole Tim 2003 Holocaust City The Making of a Jewish Ghetto Routledge ISBN 978 0 415 92968 4 Fraser T G 2004 The Arab Israeli Conflict Palgrave Macmillan Limited ISBN 978 1 4039 1338 8 Istifade tarixi 12 May 2013 Gelvin James L 2005 The Israel Palestine Conflict One Hundred Years of War Cambridge University Press ISBN 978 0 521 85289 0 Gilbert Martin 2005 The Routledge Atlas Of The Arab Israeli conflict 8th Routledge ISBN 978 0 415 35900 9 Goldreich Yair 2003 The Climate of Israel Observation Research and Application Springer ISBN 978 0 306 47445 3 Harkavy Robert E Neuman Stephanie G 2001 Warfare and the Third World Palgrave Macmillan ISBN 978 0 312 24012 7 Henderson Robert D A 2003 Brassey s International Intelligence Yearbook 2003 Brassey s Inc ISBN 978 1 57488 550 7 Herzl Theodor 1946 The Jewish State American Zionist Emergency Council ISBN 978 0 486 25849 2 Jacobs Daniel 1998 Israel and the Palestinian Territories The Rough Guide 2nd revised Rough Guides ISBN 978 1 85828 248 0 Kellerman Aharon 1993 Society and Settlement Jewish Land of Israel in the Twentieth Century State University of New York Press ISBN 978 0 7914 1295 4 Kornberg Jacques 1993 Theodor Herzl From Assimilation to Zionism Indiana University Press ISBN 978 0 253 33203 5 Lustick Ian 1988 For the Land and the Lord Jewish Fundamentalism in Israel Council on Foreign Relations Press ISBN 978 0 87609 036 7 Mazie Steven 2006 Israel s Higher Law Religion and Liberal Democracy in the Jewish State Lexington Books ISBN 978 0 7391 1485 8 McNutt Paula M 1999 Reconstructing the Society of Ancient Israel Westminster John Knox ISBN 978 0 664 22265 9 Miller Robert D 2012 First published 2005 Chieftains of the Highland Clans ISBN 978 1 62032 208 6 Morcol Goktug 2006 Handbook of Decision Making CRC Press ISBN 978 1 57444 548 0 Morris Benny 2008 1948 A History of the First Arab Israeli War Yale University Press ISBN 978 0 300 14524 3 Mowlana Hamid Gerbner George Schiller Herbert I 1992 Triumph of the Fayl The Media s War in the Persian Gulf A Global Perspective Westview Press ISBN 978 0 8133 1610 9 OECD 2011 Study on the Geographic Coverage of Israeli Data PDF OECD Statistics Directorate Roberts Adam 1990 Prolonged Military Occupation The Israeli Occupied Territories Since 1967 The American Journal of International Law 84 1 44 103 doi 10 2307 2203016 JSTOR 2203016 parameter ignored Romano Amy 2003 A Historical Atlas of Israel The Rosen Publishing Group ISBN 978 0 8239 3978 7 Rosenzweig Rafael 1997 The Economic Consequences of Zionism Brill Academic Publishers ISBN 978 90 04 09147 4 Rummel Rudolph J 1997 Power Kills Democracy As a Method of Nonviolence Transaction Publishers ISBN 978 0 7658 0523 2 Scharfstein Sol 1996 Understanding Jewish History KTAV Publishing House ISBN 978 0 88125 545 4 Segev Tom 2007 1967 Israel the War and the Year that Transformed the Middle East Henry Holt and Company ISBN 978 0 8050 7057 6 Shindler Colin 2002 The Land Beyond Promise Israel Likud and the Zionist Dream I B Tauris Publishers ISBN 978 1 86064 774 1 Skolnik Fred 2007 Encyclopedia Judaica 9 2nd Macmillan ISBN 978 0 02 865928 2 Smith Derek 2006 Deterring America Rogue States and the Proliferation of Weapons of Mass Destruction Cambridge University Press ISBN 978 0 521 86465 7 Stein Leslie 2003 The Hope Fulfilled The Rise of Modern Israel Greenwood Press ISBN 978 0 275 97141 0 Stendel Ori 1997 The Arabs in Israel Sussex Academic Press ISBN 978 1 898723 23 3 Stone Russell A Zenner Walter P 1994 Critical Essays on Israeli Social Issues and Scholarship SUNY Press ISBN 978 0 7914 1959 5 Torstrick Rebecca L 2004 Culture and Customs of Israel Greenwood Press ISBN 978 0 313 32091 0 Hemcinin bax RedakteMossad Sionizm Yol xeritesi planiMenbe https az wikipedia org w index php title Israil amp oldid 6050382, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.