fbpx
Wikipedia

Haiti

Avqust 12, 2021

Haiti Respublikası (fr. République d'Haïti və Haiti kreol : Repiblik Ayiti) — Amerika qitəsində Qəraib dənizində yerləşən bir ada dövlətidir. Kubanın şərqində yerləşən Hispanyola adasını Dominikan Respublikası ilə paylaşır və adanın qərb hissəsindədir. Ərazisi 27750 km2 olan ölkənin əhalisi 10 milyon, paytaxtı Port-o-Prins şəhəridir.

Haiti Respublikası

Repiblik Ayiti
République d'Haïti
Haiti
Gerbi
Şüarı: L'Union Fait La Force
Himni: The Dessalines Song
Paytaxtı
və ən böyük şəhəri		Port-o-Prens -2 440 min (2015-ci il)
18°32′ şm. e. 72°20′ q. u.
Rəsmi dillərihaiti,fransız
İdarəetmə formasıRespublika
• Prezident
Michel Martelli [ 14.V.2011 ]
• Baş nazir
Laurent Lamothe
Tarixi 
• Yaranması
1 yanvar 1804
Ərazisi
• Ümumi
27750 (143-cü yer)
• Su (%)
0,7
Əhalisi
• 2015 təxmini
10,1 milyon (88-ci yer)
• 7.VIII.2003 siyahıya alma
7 929 048
• Sıxlıq
363/km2 (940.2/kv. mil)
ÜDM (AQP)2014 təxmini
• Ümumi
18,31 milyard (145-ci)
• Adam başına
1 800
Valyutasıqurd (332)
Saat qurşağı-5
Yolun hərəkət istiqamətisağ
Telefon kodu509
ISO 3166 koduHT
İnternet domeni.ht
Haiti

Qədim bir fransız müstəmləkəsi olan Haiti, Şimali və Cənubi Amerikada, Birləşmiş Ştatlardan sonra istiqlaliyyətini elan edən ikinci ölkədir. Bundan əlavə, bu gün Qərb yarımkürəsinin ən kasıb ölkəsidir və idarəetməsindəki anarxiya vəziyyəti hələ də davam edir.

Tarix

1650-ci ildə Karib dənizi hövzəsinə gələn fransız quldurlar bu ərazinin liman kimi çox əlverişli olduğu qənaətinə gəlirlər. İlk müstəmləkə qəsəbəsi olan Try-Borde getdikcə inkişaf edir, ticarətini genişləndirir, böyük qul mərkəzinə çevrilirdi. Burada tikilən ilk böyük tikili hospital olur. Vaxt keçdikcə Tyurqoda hospitala bitişik xəstəxana korpusları tikilməyə başladı ki, bu da koloniyanın genişlənməsi üçün imkan verirdi. Məhz burada salınan ilk xəstəxanalara və hospitallara görə qəsəbənin adı "Hospital" adlanırdı. Fransızlar nəzarət etdikləri ərazini genişləndirməkdə davam edirdilər. Fransalı kapitan San Andre qəsəbənin adını Port-o-Prens adlanıdırsa da, yerlilər uzun müddət bu şəhəri Hospital çağırdılar. Artıq 1770-ci ildə bu qəsəbə inkişaf etmiş şəhərə çevrilmişdi.

Port-o-Prens Haitinin paytaxtıdır. Fransızcadan tərcümədə "Prins gəmisinin limanı" mənasını verir. Hündürlükdən amfiteatra oxşayır. Paytaxt şəhər həm sosial, həm mədəni baxımdan ölkənin digər şəhərlərindən kəskin fərqlənir.

Ölkənin ən böyük şəhəri olmaqla yanaşı, həm də elmi, tədris, sənaye mərkəzi, siyasi paytaxtıdır. Ən əsası, bura Karib dənizi hövzəsinin "turist mirvariləri"ndən sayılır. Port-o-Prens müstəqilliyini 1804-cü ildə fransız müstəmləkəçilərinə qarşı aparılan uzunmüddətli müharibədən sonra qazanıb. 1791-ci ildə qaradərililər fransızlara qarşı milli müqavimət hərəkatına başlamış, bu hərəkat genişlənərək müharibəyə çevrilmişdir. Fransızlar adadan qovulandan sonra Port-o-Prens ölkənin paytaxtı elan edildi. Lakin müstəqillik sakitlik gətirmədi. Ümumiyyətlə, bu ölkənin taleyi qarmaqarışıqlıq-müharibə, çevrilişlə yoğrulub.

1915-1934-cü illərdə ABŞ işğalı mulatları hakimiyyətə gətirdi. 1957-ci ildə hakimiyyətə ümumxalq səsverməsi ilə ölkənin ən tanınmış taun əleyhinə həkimi Fransua Düvalye gətirildi. Az keçmədi ki, Hippokrat andı içmiş adi həkim monstra çevrildi. Özünü əbədi prezident elan etdi, ölkəni qan çanağına çevirdi. 1971-ci ildə hakimiyyətə onun oğlu gəldi. 1986-cı ildə dövlət çevrilişi nəticəsində hakimiyyətə keçmiş rahib Arstid gəldi. Arstid hakimiyyətə gələndə ölkə artıq viran olmuşdu. Burada bir haşiyəyə çıxaq. Heç kimə sirr deyil ki, "vudu ibadəti" insanları təsir altında saxlamağın ən yaxşı metodlarından biridir. Vudu ibadəti isə xristianlığı qəbul etmək istəməyən Afrika əsilli haitililərin nativ dinidir. Vudu təmrinlərinin insan beyninə təsir etmək, onları nəzarətdə saxlamaq üçün əvəzsiz vasitə olduğunu Fransua Düvalye hakimiyyəti dövründə bir daha təsdiqlədi. Diktator Düvalyenin gizli polisi ("tonton-makut"-Haiti əsatirində Santa Klausun əks-prototipi) xalqı 2000-ci ilə qədər qorxu içində saxlayıb. Deyilənə görə, bu xidmətə qəbul olunan əsgərlər boyük zombi təsirində olub, rəhbərin əmrinə müntəzir imişlər. Əndazəni aşanın cəzası yerindəcə asılma, güllələnmə, döyülmə, yerdə süründürmə və s. insanlığa yad hərəkətlərlə verilirmiş.

Yan Bertran Arstid bu ölkənin tarixində ilk dəfə olaraq, demokratik seçkilərdə qalib gələn prezident olub. Mühacirətdə olan Arstid tarixi söz işlətmişdi: "Bizim bəlamız ondadır ki, bu ölkədə hamı prezident olmaq istəyir". 2006-cı il seçkilərində 10 milyonluq əhalisi olan ölkədə prezidentliyə 32 namizəd verilmişdi ki, onların ikisi ər-arvad idi.

1991-ci ildə deputatlar Arstidə etimadsızlıq votumu qəbul edərək, onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırdılar. Və ölkədə dövlət çevrilişi baş verdi. Konstitusiyaya görə, ölkəyə rəhbərlik Ali Məhkəmənin hakimi Yozef Naretə keçdi. Seçkilər 1991-ci ilin dekabrına təyin olunsa da, beynəlxalq aləm bu seçkini tanımadı. 1994-cü ilə qədər ölkədə anarxiya hökm sürdü. 1994-cü ildə ABŞ-ın hərbi müdaxiləsi ilə Arstid vəzifəsinə qaytarıldı. 1995-ci ildə ordu buraxıldı. 2004-cü ildə "Hanniballar Ordusu" adlı silahlı qruplaşma Qonaiv şəhərində qiyam qaldırır. Bu qiyama keçmiş "tonton-makulat"lar (Düvalyenin hərbi polis dəstəsi) da qoşulurlar. ABŞ ordusu yenidən ölkəyə soxulur. Fevral ayında qiyamçılar Kap-Aitenə hücum edirlər və yerli əhali onları salamlayır. Ölkədə anarxiya və quldurluq başlayır. Arstid ABŞ dəniz piyadaçılarının nəzarətində ölkəni tərk edərək, Mərkəzi Afrika Respublikasına yollanır. Mart ayının 1-də fransız ordusu ölkənin əsas nöqtələrini ələ keçirir. Az keçmir ki, ölkəyə BMT sülhməramlıları göndərilir.

Haitinin faciəsi tək siyasi təlatümlərlə bitmir. 2004-cü ildə 1,5 min nəfər fasiləsiz yağan yağışlardan sonra baş verən böyük sürüşmənin, elə həmin il 2 min nəfər "Yanna" və "İvan" qasırğalarının qurbanı olur. BMT-nin humanitar yardımının bölünməsi yenə qan tökülməsi ilə yadda qalır.

2006-cı ildə seçkilərdə Arstidə simpatiyası olan keçmiş prezident Rene Preval seçilir. Seçki günü qalib gələcəyi bilinən Preval üçün böyük sürpriz olur. Onun 90%-lik səsi 48,6%-ə qədər endirilir. Preval seçkinin nəticələrini tanımır və o, müvəqqəti hökuməti saxtakarlıqda ittiham edib. Preval tərəfdarları paytaxtın küçələrinə çıxaraq böyük iğtişaşlar törədirlər. Kütlə ilə BMT sülhməramlıları arasında qanlı toqquşma olur. Apelyasiya komissiyası yaradılır və Prevalın 51%-lə prezident seçildiyi təsdiqlənir. Zəlzələyə qədər ümumi mənzərə belə idi ki, əhailinin 80%-i acınacaqlı durumda yaşayır. Ölkənin xarici borcu 1,8 mlrd dollardır. Əhalinin ümumi sayı 10 milyona yaxındır. Kənd təsərrüfatı imkansız əhalinin yaşamının yeganə ümid yeridir. Amma kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmaq üçün ölkə ərazisinin yalnız 1/3-i yararlıdır. Kofe, manqo, şəkər çuğunduru, süyü, qarğıdalı yetişdirilir. Qızıl, boksit və mis yataqları olsa da, bu yataqlara maraq göstərən yoxdur. Bəzi maraqlı məqamları xatırladaq. Haiti yollarının özəlliyi ondadır ki, bu ölkənin yolları yoxdur. Belə ki, ölkə ərazisinin 4 min km-lik yolunun 3800 km-i asfaltsızdır. 40 km uzunluğunda dəmir yolu xətti var ki, bu da iki böyük şəhəri birləşdirir.

Haiti Qrem Qrinin yazdığı kimi nağıllar aləmi deyil.

Vaxtilə Port-o-Prensi inqilaba qədərki Havanaya bənzədirmişlər. İnqilabi çağırışlar, kütlənin çörək dərdi şəhəri xarabaya çevirdi. Villalar soyğunlar nəticəsində dağıdılıb, kanalizasiya və su boruları istimardan çıxarılıb. Küçədə zibil qalaqları, natəmizlik, anti-sanitariya şəraiti "göz oxşayır".

Haiti bölgənin ən təhlükəli ölkəsi sayılır. Əhalinin yaşam səviyyəsinin aşağı olması, iqtisadi problemlər kriminal durumu çox gərgin vəziyyətdə saxlayır. Port-o-Prens, Kap-Aityen, Nor-Vest şəhərlərinin "gecəqondu"larına yaxın getmək öz ölümünə fərman vermək kimi bir şeydir. Qiymətli daş-qaşları, dolu cüzdanı kütlə arasında nümayiş etdirmək sadəcə ağılsızlıqdır. Şəhərlərdə cibgirlərin sayı-hesabı yoxdur. Valyutanı küçədə dəyişməklə aldanmağın arası saniyələr çəkmir. Yeri gəlmişkən, ABŞ dollarını bütün otel, restoran və banklarda dəyişmək mümkündür. Maraqlıdır ki, dollardan başqa xarici valyutanı heç kim qəbul etmir, hətta banklar belə. Hətta şəhərin mərkəzi hava limanında belə puldəyişmə məntəqəsi yoxdur.

Elektrik eneryisi bəzi rayonlara sutkada 12 saat verilir.

Ruslar zarafatla "Nə, harada, nə vaxt" televiktorinası üçün belə sual ünvanlayırlar. "Port-o-Prens əhalisi ilə "Brüsselin simvolu" olan oğlan uşağı arasında nə oxşarlıq var?" Cavab: "Brüsselin simvolu"nun daşlamış fəaliyyətini haitililər günün günorta çağı, hara gəldi, hamının gözü qabağında edə bilərlər.

Bu ölkədə maşınların sayı hədsiz çox olsa da, bu ölkənin nəqliyyat sistemi üçün işıqfor lazımsız bir şeydir. Maşın siqnalları, kimin maşını hündür və böyükdür onun qabağa düşməsi adi, ağ xətt, yol işarəsi isə Haiti "avtoş"ları üçün əhəmiyyətsizdir. Bu ölkəyə uzaq xaricdən aviareysləri gün ərzində barmaqla saymaq olar. Paytaxt şəhər böyük bazara bənzəyir: hamı nəsə satır. Evlər köhnə taxta materiallardan, karton parçalarından tikilib. Adətən uzaqdan pəncərəsi açıq xarabalıq evlərinə bənzəyir.

Haiti dünyanın nadir ölkəsidir ki, burada mağazaya gedərkən alıcının özüylə kalkulyator götürməsi məsləhət görülür. Yox, burada Zimbabvedəki kimi meqa-inflyasiya getmir, əksinə, hər şey qaydasındadır. Məsələ bundadır ki, Haitinin rəsmi pul vahidi qurd adlanır. Lakin mağazalarda qiymətlər Haiti dolları ilə göstərilir. Qəribəsi odur ki, virtual Haiti dolları heç vaxt tədavüldə olmayıb. Amma dəqiq məzənnəsi var: 5 qurd bir Haiti dollarına bərabərdir. Ən qəribəsi də odur ki, bu məzənnə 1912-ci ildən dəyişmir. Qurdun Haiti dollarından asılılığı elə o vaxtdan başlayıb. İlk banknotlar çıxanda kağızın üzərində: "1 dollar 5 qurda bərabərdir" sözü yazılıbmış. Bu cümlə ilə Haiti dolları sözü yaranıb və o vaxtdan dünya miqyasında super antiinflyasiya rekordunun əsası qoyulub. Ona görə deyirik ki, kalkulyatorla getmək lazımdır. Təsəvvür edin ki, mağazada malın qiyməti 157,90 Haiti dollarıdır. İndi bunu real pullara çevirmək üçün ya yaxşı riyaziyyatçı olmalısan, ya da texnikadan istifadə etməyi bacarmalısan. Məsələni qəlizləşdirən odur ki, tədavüldə olan ABŞ dolları "qara bazar"da 38 qurda satılır. İndi gəl hesabla. Yeri gəlmişkən, "qurd" sözü ispan dilindən tərcümədə "peso qordo", yəni "ağır peso" mənası verir. İspanlar adaya ayaq basandan bəri peso dövriyyədə olub. Təbii ki, müxtəlif formalarda. Bu pul vahidindən qonşu Dominikan Respublikası da istifadə edir. Onu da qeyd edək ki, Haiti adasının qərbində məhv olmuş Haiti, şərqində isə inkişaf etmiş Dominikan Respublikası yerləşir. Haitililərin bununla bağlı kədərli zarafatları da var: "Biz onlarla adanı böləndə pulu da bölmüşük. Onlara peso, bizə isə həyatın ağırlığı düşüb".

Nə qədər qəribə səslənsə də, deməliyik ki, bu ölkədə konkret dilənçi yoxdur, bütün xalq dilənçi kökündə yaşayır. Ümumiyyətlə, xalq xarici turistlərdən necə qazanmağın yollarını bilmir. Hətta zibillikdə eşələnən uşaq da turistdən nəsə istəmir, dilənmir. Mağazalarda əcnəbiyə üç qat baha mal satmaq da yoxdur.

Bəs kim yaxşı yaşayır? Yakmel şəhər sakinləri. Ölkənin narkotik ticarətinin mərkəzi. Villalar, ticarət mərkəzləri, tennis kortları, ən bahalı maşınlar bu şəhərin bəzəyidir. Regionun baş arbitri -ABŞ Haiti cinayətkar klanından əlini çoxdan üzüb. Sahil sularını qorumaq, narkotranzitə nəzarət etmək ABŞ-ın gücü daxilində deyil. Bir ölkənin ki, ordusu yoxdur, onun sərhəd qoşunları haradan olsun? Haiti Kolumbiya narkotrafiki üçün bazadır. Hər şey bura gəlir, hər şey burdan ötürülür.

Bu ölkəni bu qədər ağır vəziyyətdə təsvir etməyimizə baxmayın. Böyük yaradan bu torpaq üçün fəxr eləməli hər şey verib. Sadəcə, normal idarəçilik və ağıllı insanların hakimiyyəti olarsa, Haiti regionun ən varlı və gəzməli ölkəsi olar. Bu ölkədə Ford De Pin milli parkı, mağara və tropik meşələri ilə məşhur Park La Vizit, La Çitadel parkı, Santa Mariya məbədi, Haiti Bədii Muzeyi, Marşe de Fer (Dəmir bazar), dünyaca məşhur "Ceyn Barbankort" viskisi emal edilən zavod, "Keyp Haitien" plyayları, 200 metr dərinliyində olan Amani mağarası, dünyanın ən böyük dəniz süngəri olan "Fil qulağı", saymaqla bitib-tükənməz təbii gözəllikləri var. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, Haiti havasında dincəlmək ekzotik turizm üçün ən uğurlu tapıntıdır. Yakmel yaxınlığındakı kaskad və şəlalərlə birləşən üç gölün yaratdığı Mavi Hovuza baxmaq nəyə desən dəyər. Amma təəssüf ki, bu ölkə siyasi və təbii təlatümlərdən canını qurtara bilmir. İki il öncə prezident sarayına yürüş keçirən ac haitililər tarixə "aclar inqilabı" terminini yaza bildilər.

Tanrının verdiyi nadir gözəllikləri ilə öyünə biləcək Haiti 200 ildən çoxdur ki, acdır. Bir zəlzələ ilə bütün ölkə dağılır. Biz demirik ki, zəlzələdə tələfat olmaz. Amma ölkənin 1/3-i dağılırsa, 3 milyon insan evsiz qalırsa, elə o qədər insan acından ölmək təhlükəsindədirsə, bu, təbiətin günahı deyil ki. Niyə qonşu Dominikan Respublikası xoşbəxt yaşayır? Bəlkə ona görədir ki, bu ölkənin təməli Hospital kimi qoyulub? Yenədəmi, Vudu ibadəti?

== Fiziki-coğrafi xarakteristika ==Olke Karib denizi hovzesinde eyni adli adanin qerbinde kicik bir hissesinde eyniadli dovletdir.Dominikan respublikasi ile werqden hemserheddir.

İnzibati ərazi bölgüsü

İqtisadiyyat

Haitinin milli pulu qurd adlanır.

Əhali

Dil

Din

Mədəniyyət

Elm

Təhsil

Səhiyyə

Mətbəx

KİV

Nəqliyyat

Siyasət

Silahlı qüvvələr

Şəkillər

İstinadlar

Mənbə

  • Hər şeyi və heç nəyi olmayan ölkə[ölü keçid]

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

   Haiti ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 12, 2021
haiti, respublikası, république, haïti, kreol, repiblik, ayiti, amerika, qitəsində, qəraib, dənizində, yerləşən, dövlətidir, kubanın, şərqində, yerləşən, hispanyola, adasını, dominikan, respublikası, ilə, paylaşır, adanın, qərb, hissəsindədir, ərazisi, 27750, . Haiti Respublikasi fr Republique d Haiti ve Haiti kreol Repiblik Ayiti Amerika qitesinde Qeraib denizinde yerlesen bir ada dovletidir Kubanin serqinde yerlesen Hispanyola adasini Dominikan Respublikasi ile paylasir ve adanin qerb hissesindedir Erazisi 27750 km2 olan olkenin ehalisi 10 milyon paytaxti Port o Prins seheridir Haiti RespublikasiRepiblik Ayiti Republique d HaitiHaitiBayragi GerbiSuari L Union Fait La ForceHimni The Dessalines Song source source track track track track Paytaxtive en boyuk seheriPort o Prens 2 440 min 2015 ci il 18 32 sm e 72 20 q u Resmi dillerihaiti fransizIdareetme formasiRespublika PrezidentMichel Martelli 14 V 2011 Bas nazirLaurent LamotheTarixi Yaranmasi1 yanvar 1804Erazisi Umumi27750 143 cu yer Su 0 7Ehalisi 2015 texmini10 1 milyon 88 ci yer 7 VIII 2003 siyahiya alma7 929 048 Sixliq363 km2 940 2 kv mil UDM AQP 2014 texmini Umumi18 31 milyard 145 ci Adam basina1 800Valyutasiqurd 332 Saat qursagi 5Yolun hereket istiqametisagTelefon kodu509ISO 3166 koduHTInternet domeni htHaiti Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qedim bir fransiz mustemlekesi olan Haiti Simali ve Cenubi Amerikada Birlesmis Statlardan sonra istiqlaliyyetini elan eden ikinci olkedir Bundan elave bu gun Qerb yarimkuresinin en kasib olkesidir ve idareetmesindeki anarxiya veziyyeti hele de davam edir Mundericat 1 Tarix 2 Inzibati erazi bolgusu 3 Iqtisadiyyat 4 Ehali 5 Dil 6 Din 7 Medeniyyet 8 Elm 9 Tehsil 10 Sehiyye 11 Metbex 12 KIV 13 Neqliyyat 14 Siyaset 15 Silahli quvveler 16 Sekiller 17 Istinadlar 18 Menbe 19 Xarici kecidler 20 Hemcinin baxTarix Redakte1650 ci ilde Karib denizi hovzesine gelen fransiz quldurlar bu erazinin liman kimi cox elverisli oldugu qenaetine gelirler Ilk mustemleke qesebesi olan Try Borde getdikce inkisaf edir ticaretini genislendirir boyuk qul merkezine cevrilirdi Burada tikilen ilk boyuk tikili hospital olur Vaxt kecdikce Tyurqoda hospitala bitisik xestexana korpuslari tikilmeye basladi ki bu da koloniyanin genislenmesi ucun imkan verirdi Mehz burada salinan ilk xestexanalara ve hospitallara gore qesebenin adi Hospital adlanirdi Fransizlar nezaret etdikleri erazini genislendirmekde davam edirdiler Fransali kapitan San Andre qesebenin adini Port o Prens adlanidirsa da yerliler uzun muddet bu seheri Hospital cagirdilar Artiq 1770 ci ilde bu qesebe inkisaf etmis sehere cevrilmisdi Port o Prens Haitinin paytaxtidir Fransizcadan tercumede Prins gemisinin limani menasini verir Hundurlukden amfiteatra oxsayir Paytaxt seher hem sosial hem medeni baximdan olkenin diger seherlerinden keskin ferqlenir Olkenin en boyuk seheri olmaqla yanasi hem de elmi tedris senaye merkezi siyasi paytaxtidir En esasi bura Karib denizi hovzesinin turist mirvarileri nden sayilir Port o Prens musteqilliyini 1804 cu ilde fransiz mustemlekecilerine qarsi aparilan uzunmuddetli muharibeden sonra qazanib 1791 ci ilde qaraderililer fransizlara qarsi milli muqavimet herekatina baslamis bu herekat genislenerek muharibeye cevrilmisdir Fransizlar adadan qovulandan sonra Port o Prens olkenin paytaxti elan edildi Lakin musteqillik sakitlik getirmedi Umumiyyetle bu olkenin taleyi qarmaqarisiqliq muharibe cevrilisle yogrulub 1915 1934 cu illerde ABS isgali mulatlari hakimiyyete getirdi 1957 ci ilde hakimiyyete umumxalq sesvermesi ile olkenin en taninmis taun eleyhine hekimi Fransua Duvalye getirildi Az kecmedi ki Hippokrat andi icmis adi hekim monstra cevrildi Ozunu ebedi prezident elan etdi olkeni qan canagina cevirdi 1971 ci ilde hakimiyyete onun oglu geldi 1986 ci ilde dovlet cevrilisi neticesinde hakimiyyete kecmis rahib Arstid geldi Arstid hakimiyyete gelende olke artiq viran olmusdu Burada bir hasiyeye cixaq Hec kime sirr deyil ki vudu ibadeti insanlari tesir altinda saxlamagin en yaxsi metodlarindan biridir Vudu ibadeti ise xristianligi qebul etmek istemeyen Afrika esilli haitililerin nativ dinidir Vudu temrinlerinin insan beynine tesir etmek onlari nezaretde saxlamaq ucun evezsiz vasite oldugunu Fransua Duvalye hakimiyyeti dovrunde bir daha tesdiqledi Diktator Duvalyenin gizli polisi tonton makut Haiti esatirinde Santa Klausun eks prototipi xalqi 2000 ci ile qeder qorxu icinde saxlayib Deyilene gore bu xidmete qebul olunan esgerler boyuk zombi tesirinde olub rehberin emrine muntezir imisler Endazeni asanin cezasi yerindece asilma gullelenme doyulme yerde surundurme ve s insanliga yad hereketlerle verilirmis Yan Bertran Arstid bu olkenin tarixinde ilk defe olaraq demokratik seckilerde qalib gelen prezident olub Muhaciretde olan Arstid tarixi soz isletmisdi Bizim belamiz ondadir ki bu olkede hami prezident olmaq isteyir 2006 ci il seckilerinde 10 milyonluq ehalisi olan olkede prezidentliye 32 namized verilmisdi ki onlarin ikisi er arvad idi 1991 ci ilde deputatlar Arstide etimadsizliq votumu qebul ederek onu hakimiyyetden uzaqlasdirdilar Ve olkede dovlet cevrilisi bas verdi Konstitusiyaya gore olkeye rehberlik Ali Mehkemenin hakimi Yozef Narete kecdi Seckiler 1991 ci ilin dekabrina teyin olunsa da beynelxalq alem bu seckini tanimadi 1994 cu ile qeder olkede anarxiya hokm surdu 1994 cu ilde ABS in herbi mudaxilesi ile Arstid vezifesine qaytarildi 1995 ci ilde ordu buraxildi 2004 cu ilde Hanniballar Ordusu adli silahli qruplasma Qonaiv seherinde qiyam qaldirir Bu qiyama kecmis tonton makulat lar Duvalyenin herbi polis destesi da qosulurlar ABS ordusu yeniden olkeye soxulur Fevral ayinda qiyamcilar Kap Aitene hucum edirler ve yerli ehali onlari salamlayir Olkede anarxiya ve quldurluq baslayir Arstid ABS deniz piyadacilarinin nezaretinde olkeni terk ederek Merkezi Afrika Respublikasina yollanir Mart ayinin 1 de fransiz ordusu olkenin esas noqtelerini ele kecirir Az kecmir ki olkeye BMT sulhmeramlilari gonderilir Haitinin faciesi tek siyasi telatumlerle bitmir 2004 cu ilde 1 5 min nefer fasilesiz yagan yagislardan sonra bas veren boyuk surusmenin ele hemin il 2 min nefer Yanna ve Ivan qasirgalarinin qurbani olur BMT nin humanitar yardiminin bolunmesi yene qan tokulmesi ile yadda qalir 2006 ci ilde seckilerde Arstide simpatiyasi olan kecmis prezident Rene Preval secilir Secki gunu qalib geleceyi bilinen Preval ucun boyuk surpriz olur Onun 90 lik sesi 48 6 e qeder endirilir Preval seckinin neticelerini tanimir ve o muveqqeti hokumeti saxtakarliqda ittiham edib Preval terefdarlari paytaxtin kucelerine cixaraq boyuk igtisaslar toredirler Kutle ile BMT sulhmeramlilari arasinda qanli toqqusma olur Apelyasiya komissiyasi yaradilir ve Prevalin 51 le prezident secildiyi tesdiqlenir Zelzeleye qeder umumi menzere bele idi ki ehailinin 80 i acinacaqli durumda yasayir Olkenin xarici borcu 1 8 mlrd dollardir Ehalinin umumi sayi 10 milyona yaxindir Kend teserrufati imkansiz ehalinin yasaminin yegane umid yeridir Amma kend teserrufati ile mesgul olmaq ucun olke erazisinin yalniz 1 3 i yararlidir Kofe manqo seker cugunduru suyu qargidali yetisdirilir Qizil boksit ve mis yataqlari olsa da bu yataqlara maraq gosteren yoxdur Bezi maraqli meqamlari xatirladaq Haiti yollarinin ozelliyi ondadir ki bu olkenin yollari yoxdur Bele ki olke erazisinin 4 min km lik yolunun 3800 km i asfaltsizdir 40 km uzunlugunda demir yolu xetti var ki bu da iki boyuk seheri birlesdirir Haiti Qrem Qrinin yazdigi kimi nagillar alemi deyil Vaxtile Port o Prensi inqilaba qederki Havanaya benzedirmisler Inqilabi cagirislar kutlenin corek derdi seheri xarabaya cevirdi Villalar soygunlar neticesinde dagidilib kanalizasiya ve su borulari istimardan cixarilib Kucede zibil qalaqlari natemizlik anti sanitariya seraiti goz oxsayir Haiti bolgenin en tehlukeli olkesi sayilir Ehalinin yasam seviyyesinin asagi olmasi iqtisadi problemler kriminal durumu cox gergin veziyyetde saxlayir Port o Prens Kap Aityen Nor Vest seherlerinin geceqondu larina yaxin getmek oz olumune ferman vermek kimi bir seydir Qiymetli das qaslari dolu cuzdani kutle arasinda numayis etdirmek sadece agilsizliqdir Seherlerde cibgirlerin sayi hesabi yoxdur Valyutani kucede deyismekle aldanmagin arasi saniyeler cekmir Yeri gelmisken ABS dollarini butun otel restoran ve banklarda deyismek mumkundur Maraqlidir ki dollardan basqa xarici valyutani hec kim qebul etmir hetta banklar bele Hetta seherin merkezi hava limaninda bele puldeyisme menteqesi yoxdur Elektrik eneryisi bezi rayonlara sutkada 12 saat verilir Ruslar zarafatla Ne harada ne vaxt televiktorinasi ucun bele sual unvanlayirlar Port o Prens ehalisi ile Brusselin simvolu olan oglan usagi arasinda ne oxsarliq var Cavab Brusselin simvolu nun daslamis fealiyyetini haitililer gunun gunorta cagi hara geldi haminin gozu qabaginda ede bilerler Bu olkede masinlarin sayi hedsiz cox olsa da bu olkenin neqliyyat sistemi ucun isiqfor lazimsiz bir seydir Masin siqnallari kimin masini hundur ve boyukdur onun qabaga dusmesi adi ag xett yol isaresi ise Haiti avtos lari ucun ehemiyyetsizdir Bu olkeye uzaq xaricden aviareysleri gun erzinde barmaqla saymaq olar Paytaxt seher boyuk bazara benzeyir hami nese satir Evler kohne taxta materiallardan karton parcalarindan tikilib Adeten uzaqdan penceresi aciq xarabaliq evlerine benzeyir Haiti dunyanin nadir olkesidir ki burada magazaya gederken alicinin ozuyle kalkulyator goturmesi meslehet gorulur Yox burada Zimbabvedeki kimi meqa inflyasiya getmir eksine her sey qaydasindadir Mesele bundadir ki Haitinin resmi pul vahidi qurd adlanir Lakin magazalarda qiymetler Haiti dollari ile gosterilir Qeribesi odur ki virtual Haiti dollari hec vaxt tedavulde olmayib Amma deqiq mezennesi var 5 qurd bir Haiti dollarina beraberdir En qeribesi de odur ki bu mezenne 1912 ci ilden deyismir Qurdun Haiti dollarindan asililigi ele o vaxtdan baslayib Ilk banknotlar cixanda kagizin uzerinde 1 dollar 5 qurda beraberdir sozu yazilibmis Bu cumle ile Haiti dollari sozu yaranib ve o vaxtdan dunya miqyasinda super antiinflyasiya rekordunun esasi qoyulub Ona gore deyirik ki kalkulyatorla getmek lazimdir Tesevvur edin ki magazada malin qiymeti 157 90 Haiti dollaridir Indi bunu real pullara cevirmek ucun ya yaxsi riyaziyyatci olmalisan ya da texnikadan istifade etmeyi bacarmalisan Meseleni qelizlesdiren odur ki tedavulde olan ABS dollari qara bazar da 38 qurda satilir Indi gel hesabla Yeri gelmisken qurd sozu ispan dilinden tercumede peso qordo yeni agir peso menasi verir Ispanlar adaya ayaq basandan beri peso dovriyyede olub Tebii ki muxtelif formalarda Bu pul vahidinden qonsu Dominikan Respublikasi da istifade edir Onu da qeyd edek ki Haiti adasinin qerbinde mehv olmus Haiti serqinde ise inkisaf etmis Dominikan Respublikasi yerlesir Haitililerin bununla bagli kederli zarafatlari da var Biz onlarla adani bolende pulu da bolmusuk Onlara peso bize ise heyatin agirligi dusub Ne qeder qeribe seslense de demeliyik ki bu olkede konkret dilenci yoxdur butun xalq dilenci kokunde yasayir Umumiyyetle xalq xarici turistlerden nece qazanmagin yollarini bilmir Hetta zibillikde eselenen usaq da turistden nese istemir dilenmir Magazalarda ecnebiye uc qat baha mal satmaq da yoxdur Bes kim yaxsi yasayir Yakmel seher sakinleri Olkenin narkotik ticaretinin merkezi Villalar ticaret merkezleri tennis kortlari en bahali masinlar bu seherin bezeyidir Regionun bas arbitri ABS Haiti cinayetkar klanindan elini coxdan uzub Sahil sularini qorumaq narkotranzite nezaret etmek ABS in gucu daxilinde deyil Bir olkenin ki ordusu yoxdur onun serhed qosunlari haradan olsun Haiti Kolumbiya narkotrafiki ucun bazadir Her sey bura gelir her sey burdan oturulur Bu olkeni bu qeder agir veziyyetde tesvir etmeyimize baxmayin Boyuk yaradan bu torpaq ucun fexr elemeli her sey verib Sadece normal idarecilik ve agilli insanlarin hakimiyyeti olarsa Haiti regionun en varli ve gezmeli olkesi olar Bu olkede Ford De Pin milli parki magara ve tropik meseleri ile meshur Park La Vizit La Citadel parki Santa Mariya mebedi Haiti Bedii Muzeyi Marse de Fer Demir bazar dunyaca meshur Ceyn Barbankort viskisi emal edilen zavod Keyp Haitien plyaylari 200 metr derinliyinde olan Amani magarasi dunyanin en boyuk deniz sungeri olan Fil qulagi saymaqla bitib tukenmez tebii gozellikleri var Mutexessisler hesab edirler ki Haiti havasinda dincelmek ekzotik turizm ucun en ugurlu tapintidir Yakmel yaxinligindaki kaskad ve selalerle birlesen uc golun yaratdigi Mavi Hovuza baxmaq neye desen deyer Amma teessuf ki bu olke siyasi ve tebii telatumlerden canini qurtara bilmir Iki il once prezident sarayina yurus keciren ac haitililer tarixe aclar inqilabi terminini yaza bildiler Tanrinin verdiyi nadir gozellikleri ile oyune bilecek Haiti 200 ilden coxdur ki acdir Bir zelzele ile butun olke dagilir Biz demirik ki zelzelede telefat olmaz Amma olkenin 1 3 i dagilirsa 3 milyon insan evsiz qalirsa ele o qeder insan acindan olmek tehlukesindedirse bu tebietin gunahi deyil ki Niye qonsu Dominikan Respublikasi xosbext yasayir Belke ona goredir ki bu olkenin temeli Hospital kimi qoyulub Yenedemi Vudu ibadeti Fiziki cografi xarakteristika Olke Karib denizi hovzesinde eyni adli adanin qerbinde kicik bir hissesinde eyniadli dovletdir Dominikan respublikasi ile werqden hemserheddir Inzibati erazi bolgusu RedakteIqtisadiyyat RedakteHaitinin milli pulu qurd adlanir Ehali RedakteDil RedakteDin RedakteMedeniyyet RedakteElm RedakteTehsil RedakteSehiyye RedakteMetbex RedakteKIV RedakteNeqliyyat RedakteSiyaset RedakteSilahli quvveler RedakteSekiller RedakteIstinadlar RedakteMenbe RedakteHer seyi ve hec neyi olmayan olke olu kecid Xarici kecidler RedakteHemcinin bax Redakte Haiti ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Haiti amp oldid 6012745, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.