fbpx
Wikipedia

Yaponiya

Yaponiya (yap. 日本 Nippon [nip̚põ̞ɴ] və ya Nihon [nihõ̞ɴ]; keçmiş adı 日本国 Nippon-koku və ya Nihon-koku, "Yaponiya dövləti"), köhnə mənbələrdə Japon (azərb-ərəb. ژاپون‎) və ya Məmləkəti Japon (azərb-ərəb. مملکت ژاپون‎) — Şərqi Asiyada yerləşən ada ölkəsi. Yaponiya Sakit okeanda, Yapon dənizinin, Şərqi Çin dənizinin, Çinin, Şimali Koreyanın, Cənubi KoreyanınRusiyanın şərqində yerləşir, şimalda Oxot dənizinə, cənubda Şərqi Çin dəniziTayvan adasına qədər uzanır. "Yaponiya" adının "günəş" mənası kanci ilə bağlıdır və Yaponiya tez-tez "Gündoğan ölkə" adı ilə çağırılır.

Yaponiya

yap. 日本国
Nippon-koku
Yaponiya
Himni: Kimiqayo (君が代?)
Paytaxtı
və ən böyük şəhəri
Tokio
Rəsmi dilləriyoxdur
Milli dil:
Yapon dili
Regional dillər:
Aynu dili
Ryukyu dili
Şərqi yapon dili
Qərbi yapon dili
digər yapon dialektləri
Etnik qrupları
98.5% yaponlar
0.5% koreyalılar
0.4% çinlilər
0.2% filippinlilər
0.2% braziliyalılar
0.1% vyetnamlılar
0.1% digərləri
İdarəetmə formasıUnitar parlamentli konstitusiyalı monarxiya
Naruhito
Yoşihide Suga
Qurulması
Tarixi 
• Milli Yaranma Günü
E.ə. 11 fevral 660
29 noyabr 1890
3 may 1947
28 aprel 1952
• Yaranması
3 may 1947
Ərazisi
• Ümumi
377972 (62-ci)
• Su (%)
0.8
Əhalisi
• 2015 təxmini
126 919 659 (10-cu)
• 2015 siyahıya alma
127 110 047
• Sıxlıq
3,408/km2 (8,826.7/kv. mil) (36-cı)
ÜDM (AQP)2016 təxmini
• Ümumi
4,901 trilyon (4-cü)
• Adam başına
38.731 (29-cu)
ÜDM (nominal)2016 təxmini
• Ümumi
4,412 trilyon (3-cü)
• Adam başına
34,871 (25-ci)
İİİ (2014)0.891
çox yüksək · 20-ci
ValyutasıYapon yeni / En 円 (¥)
Saat qurşağıJST
Yolun hərəkət istiqamətisol
Telefon kodu81
ISO 3166 koduJP
İnternet domeni.jp
Yaponiya

Yaponiya 6.852 adadan ibarət stratovulkanik arxipelaqdır. Yaponiyanın ən böyük dörd adası — Honşu, Hokkaydo, KyuşuŞikoku adası ölkə ərazisinin təxminən 97 %-ni əhatə edir. Yaponiyanın əhalisi 126 milyon nəfərdir və bu göstəriciyə görə dünyada 10-cu yerdədir. Təxminən 37,8 milyon nəfərin yaşadığı və bir-birinə yaxın olan bir neçə şəhərdən ibarət olan Keihin regionu (həmçinin TokioYokohama aqlomerasiyası kimi tanınır) əhalisinə görə son 60 il ərzində dünyanın ən böyük şəhər aqlomerasiyasıdır. Tokio və ətrafındakı bir neçə prefekturanı əhatə edən Böyük Tokioda 35 milyondan çox insan yaşayır, bu isə buranı dünyada ən böyük mitropolit bölgə və dünyada ən böyük GDP bölgəsi edir.

Aparılmış arxeoloji qazıntı işləri Yaponiyanın Üst Paleolit dövründə məskunlaşıldığını göstərir. Yaponiya haqqında məlumat verən ilk mənbə I əsrə aid olan Çin tarixi mətnləridir. Digər regionlardan, xüsusilə Çindən böyük təsir, həmçinin izolyasiya dövrü, daha sonra Qərbi Avropanın təsiri Yaponiya tarixini xarakterizə edir. XII əsrdən 1868-ci ilə qədər Yaponiya imperatorun naminə fəaliyyət göstərən feodal şoqunlar tərəfindən idarə olunmuşdur. Yaponiya XVII əsrin əvvəllərində uzun müddət davam izolyasiya dövrünə daxil olmuş, bu izolyasiya 1853-cü ildə ABŞ donanmasının Yaponiyaya Qərbi Avropaya açılması barədə təzyiq etməsinə qədər davam etmişdir. Təxminən 20 il davam edən daxili konfliktdən və üsyandan sonra 1868-ci ildə İmperator Meyci ölkənin hökmdarı olmuş və Yaponiya imperiya, imperator isə xalqın müqəddəs simvolu elan edilmişdir. XIX əsrin sonlarında, XX əsrin əvvəllərində — Yaponiyanın hərbi gücünün artdığı dövrdə Birinci Çin-yapon müharibəsi, Rus-yapon müharibəsiBirinci Dünya Müharibəsində əldə olunmuş qələbələr Yaponiyaya imperiya ərazisini genişləndirməyə imkan yaratmışdır. 1937-ci ildə baş vermiş İkinci Çin-yapon müharibəsi 1941-ci ildə İkinci Dünya Müharibəsinin bir hissəsinə çevrilmiş, lakin Yaponiya İmperiyasının müharibəyə qatılması 1945-ci ildə HiroşimaNaqasaki şəhərlərinə atom bombalarının atılması, sonda isə məğlub olması ilə nəticələnmişdir. 1947-ci ildə ölkənin yeni konstitusiyası qəbul olunandan bəri Yaponiya imperator və seçkilərlə seçilmiş qanunverici orqan — Yaponiya parlamenti tərəfindən idarə olunan unitar, konstitusiyalı monarxiyaya malik ölkədir.

Yaponiya BMT, G7, G8G20-nin üzvüdür. Yaponiya böyük gücdür. Yaponiya nominal ÜDM-ya görə dünyanın ən güclü 4-cü, alıcılıq gücünün tarazlığına görə isə dünyanın ən güclü 3-cü iqtisadiyyatına malikdir. Dövlət həm də dünyanın ən böyük 5-ci ixracatçısı və dünyanın ən böyük 5-ci idxalçısıdır. Yaponiya rəsmi olaraq müharibə elan etməmək istədiyini konstitusiyasında göstərsə də, Yaponiya dünyanın ən böyük 8-ci hərbi büdcəsinə malikdir və silahlı qüvvələrindən ancaq özünü və sülhü qorumaqda istifadə etdiyini bildirir. Yaponiya yüksək yaşayış normasına və İnsan İnkişafı İndeksinə malik inkişaf etmiş ölkədir, əhali yüksək yaşayış imkanlarından yararlanır. Ölkə körpə ölümünün ən az müşahidə olunduğu 3-cü ölkədir. Yaponiya Ölkə Brend İndeksində 1-ci, Qlobal Sülh İndeksində isə Asiya ölkələri arasında 1-ci yerdədir.

Etimologiya

  Əsas məqalə: Yaponiya (ekzonim)

Azərbaycan sözü olan Yaponiya sözünün, yapon sözü olan 日本 (yapon dilində Nippon   qulaq as və ya Nihon   qulaq as kimi tələffüz olunur) sözünün qədim mandarin dili və U dilindəki tələffüzündən törəndiyi güman olunur. Yaponlar özlərini Nihoncin (日本人?), dillərini isə Nihonqo (日本語?) adlandırırlar.

Meyci islahatından İkinci Dünya Müharibəsinin sonuna qədər ölkənin tam adı Dai Nippon Teikoku (大日本帝國?) ("Böyük Yaponiya İmperiyası") idi. Müasir dövrdə Nippon-koku və ya Nihon-koku (日本国?) adından istifadə olunur: yapon dilində Yaponiya kimi izahedici işarəsi olmayan ölkə adlarına "ölkə", "dövlət", "xalq" mənasını verən koku (?) sözü artırılır.

Niçi (?) "günəş" və ya "gün" deməkdir; hon (?) isə "təməl" və ya "mənşə" mənasını verir. Sözün ümumi mənası "günəşin mənşəyi" və ya "günəşin doğması" deməkdir (çinlilərin yanaşmasına görə günəş Yaponiyada doğur); buna görə də Qərbdə Yaponiya üçün "Gündoğan ölkə" adından da istifadə olunur. Nihon sözünün rəsmi istifadəsindən əvvəl Yaponiya Va (?) və ya Vakoku (倭国?) kimi tanınmışdır.

"Yaponiya" sözü qədim ticarət yolları vasitəsilə Qərbə gəlmişdir. Yaponiya sözünün qədim mandarin və ya U dilindəki tələffüzünü Marko Polo (吳語) Cipangu kimi qeyd etmişdir. U dilinin dialekti olan müasir Şanxay dialektində 日本 (Yaponiya) işarələrinin tələffüzü [[Beynəlxalq fonetik əlifba|[zəʔpən]]] şəklindədir. Qədim malay dilində Yaponiya üçün istifadə olunmuş Cepanq sözü çin dilinin cənub sahilinin dialektlərindən (güman ki, Fukkin və ya Ninqpo dialektləri) alınmışdır. XVI əsrdə Malakkaya gələn Portuqaliya tacirləri bu malay sözü ilə tanış olmuşdular. Bu sözü ilk dəfə Avropaya gətirənlər portuqallar idi. İngilis dilində bu söz ilk dəfə Gaipan şəklində 1565-ci ildə qeydə alınmışdır.

Tarix

  Əsas məqalə: Yaponiya tarixi

Tarix öncəsi və qədim tarix

 
Əsas zalı və beşmərtəbəli paqodası dünyanın ən qədim taxta tikililərindən biri olan buddizm məbədi Horyu-ci (Yaponiyanın Milli Xəzinəsi və YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahılarındadır).

Paleolit mədəniyyəti Yaponiya arxipelağının təxminən e.ə. 30.000-cu illərdə məskunlaşıldığını göstərir. E.ə. 14.000-cü ilə qədər (Comon dövrünün başlanğıcı) Yaponiyada Mezolit dövrü davam etmişdir. Neolit dövründə yarımoturaq həyat tərzi həyat keçirən, ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olan müasir yamatoların və aynuların əcdadları peyda olmuşdur. Onlar pit-hauzlarla və ibtidai kənd təsərrüfatları ilə xarakterizə olunurlar. Bu dövrə aid tapılmış bəzədilmiş gil qablar dünyada dulusçuluq sənətinin salamat qalmış ən qədim nümunələridir. Təxminən e.ə. 300-cü ildə yayoilər Yaponiya adalarına gəlmiş və comonlarla qaynayıb-qarışmışdırlar. E.ə. 500-cü ildə başlayan Yayoi dövründə yerli əhali ÇinKoreya vasitəsilə çəltik yetişdirmək, yeni tərz dulusçuluq, metallurgiya kimi məşğuliyyətlərlə tanış olmuşdur.

Yaponiya yazılı tarixdə ilk dəfə Çin tarixi haqqında olan "Han kitabı"nda peyda olmuşdur. "Üç krallığın qeydləri"nə görə Yaponiya adalarında ən güclü krallıq III əsrdə peyda olmuşdu və Yamataikoku adlanırdı. Yaponiya buddizm ilə ilk dəfə Koreyadakı Bekçe krallığı vasitəsilə tanış olmuşdur, amma bu dinin Yaponiyadakı sonrakı inkişafı əsasən Çin ilə əlaqədardır. İlk vaxtlarda bu dinə qarşı müqavimət olsa da, hakim sinif buddizmi Yaponiyada yaya bilmişdir və Asuka dövrünün (592–710) əvvəllərində buddizm geniş şəkildə yayılmışdır.

Nara dövründə (710–784) Heyco sarayında (müasir Nara şəhəri) mərkəzləşdirilmiş güclü Yaponiya dövlətinin yaradılması qeyd edilir. Nara dövrü ədəbiyyatın peyda olması, eləcə də buddizm incəsənəti və memarlığın inkişafı ilə xarakterizə olunur. 735–737-ci illərdə çiçək xəstəliyi səbəbindən Yaponiya əhalisinin 1/3 hissəsinin öldüyü güman olunur. 784-cü ildə İmperator Kanmu Kiotonun 794-cü ildə paytaxt elan edilməsindən əvvəl paytaxtı Naradan Naqaoka-kyoya köçürmüşdür.

 
Monqolların Yaponiya yürüşləri zamanı samuraylar monqollar ilə qarşılaşırlar. Kamikadze (baş vermiş iki tayfun) sayəsində Yaponiyanın monqol donanmasından xilas olduğu rəvayət olunur.

Heyan dövrünün (794–1185) əvvəllərində — Yaponiyanın yerli mədəniyyətinin açıq-aşkar meydana çıxdığı dövrdə incəsənət, şeriyyət və nəsrin inkişafı ilə seçilir. Murasaki Şikibunun "Gencinin hekayəsi" romanı və müasir Yaponiyanın milli himni olan "Kimiqayo" bu dövrdə yazılmışdır.

Heyan dövründə buddizmin iki məzhəbi yayılırdı: Sayçonun yaydığı Tendai buddizmi və Kukainin yaydığı Şinqon buddizmi. XI əsrin ikinci yarısında Yaponiyada Təmiz torpağın buddizmi (Codo-şu, Codo Şinşu) geniş populyarlıq qazanmışdır.

Feodalizm dövrü

Yaponiyada feodalizm dövrü döyüşçü hakim sinifin — samurayların peyda olması və üstünlük təşkil etməsi ilə səciyyələnir. 1185-ci ildə Qenpey müharibəsində ("Heykenin hekayəsi"də adı çəkilir) Tayra klanın məğlub olmasından sonra samuray Minamoto no Yoritomo imperator Qo-Toba tərəfindən şoqun təyin olunmuş və Kamakurada güc bazası yaratmışdır. Onun ölümündən sonra Hoco klanı hakimiyyətə gəlmişdir. Kamakura dövründə (1185–1333) Yaponiya Çin vasitəsilə buddizmin Dzen cərəyanı ilə tanış olmuşdur və bu cərəyan samuray sinfi arasında geniş yayılmışdır. Kamakura şoqunluğu 1274 və 1281-ci illərdə monqol işğallarını dəf etmişdir, amma sonda İmperator Qo-Dayqo tərəfindən devrilmişdir. Qo-Dayqo 1336-cı ildə Aşikaqa Takauci tərəfindən məğlubiyyətə uğradılmışdır.

 
Samuray ən kiçik təhqirə görə adi insanı öldürə bilərdi. Edo dövrü, 1798.

Aşikaqa Takauci Kiotoda — Muromaçidə yeni şoqunluq yaratmışdır. Bu, Muromaçi dövrünün (1336–1573) başlanğıcıdır. Aşikaqa Yoşimitsunun dövründə Aşikaqa şoqunatı böyük əzəmətə nail olmuşdur və Dzen buddizmi əsasında yaranmış mədəniyyət (Miyabi incəsənəti) müvəffəqiyyətə nail olmuşdur. Bu mədəniyyət daha sonra inkişaf edərək Hiqaşiyama mədəniyyətinə çevrilmişdir və XVI əsrə qədər çiçəklənməyə davam etmişdir. O biri tərəfdən, Aşikaqa şoqunatı feodal qoşun başçılarını (daimyo) nəzarətdə saxlaya bilməmişdir. Nəticədə, 1467-ci ildə bir əsr davam edəcək Senqoku dövrünün ("Döyüşən dövlətlər") başlanğıcı olan vətəndaş müharibəsi (Onin müharibəsi) başlamışdır.

XVI əsrdə portuqaliyalı tacirlər və Yezuit missionerləri ilk dəfə Yaponiyaya çatmış və Yaponiya ilə Qərb arasında ticarətmədəniyyət mübadiləsinin əsasını qoymuşdurlar. Bu, Oda Nobunaqaya Qərb texnologiyası və silahları ilə tanış olmağa imkan yaratmış və onlardan digər daimyolara hücum etməkdə istifadə etmişdir. Onun güc birləşdirməsi Azuçi-Momoyama dövrünün (1573–1603) başlanğıcı oldu. 1582-ci ildə Odanın öldürülməsindən sonra varisi Toyotomi Hideyoşi 1590-cı ildə ölkəni birləşdirmiş, 1592 və 1597-ci illərdə Koreyaya iki uğursuz yürüş etmişdir.

 
Yaponiyanın yenidən işlənmiş xəritəsi.

Hideyoşinin oğlunun naibi olan Tokuqava İeyasu mövqeyindən istifadə edərək siyasi və hərbi dəstək əldə etmişdir. Açıq müharibə başladıqda Tokuqava İeyasu 1600-cü ildə Sekiqahara döyüşündə rəqib klanları məğlub etmişdir. Tokuqava İeyasu 1603-cü ildə şoqun elan edilmiş və Edoda (müasir Tokio) Tokuqava şoqunatının əsasını qoymuşdur. Tokuqava şoqunluğu müstəqil daimyolara nəzarət etmək üçün buke şohatto kimi tədbirləri həyata keçirmişdir. 1639-cu ildə izolyanist sakoku ("qapalı ölkə") siyasəti təxminən iki əsr yarım davam etmiş və bu dövr tarixə Edo dövrü (1603–1868) kimi düşmüşdür. Ranqaku kimi tanınan Qərb elmlərinin öyrənilməsi Decima və Naqasakidəki holland anklavı vasitəsilə davam etmişdir. Edo dövründə həm də kokuqaku ("milli təhsil") inkişaf etmişdir.

Müasir dövr

31 mart 1854-cü ildə kommodor Metyu Kelbreyt və ABŞ hərbi donanmasının "Qara gəmilər"i Kanaqava müqaviləsi əsasında Yaponiyanı xarici dünyaya açılmağa məcbur etmişdir. Bu hadisədən sonra Bakumatsu dövründə Qərb ölkələri bağlanan bənzər müqavilələr iqtisadi və siyasi böhranlara səbəb olmuşdur. Şoqunun hakimiyyətdən əl çəkməsi Boşin müharibəsini başlatmış və mərkəzləşdirilmiş dövlət formal olaraq imperatorun hakimiyyəti altında birləşdirilmişdir (Meyci islahatı).

 
Tokuqava şoqunatının sonlarında keçirilmiş Meyci islahatının adı ilə bağlı olan İmperator Meyci (1868–1912)

Qərbin məhkəmə, siyasi və hərbi quruluşunu mənimsəyə bilən dövrdə Yaponiya Kabineti Gizli Şura təşkil etmiş, Meyci konstitusiyasını təqdim etmiş və Yaponiya parlamentini toplamışdır. Meyci islahatı Yaponiya imperiyasını sənayecə inkişaf edən dünya gücünə çevirmişdir və ölkəni qlobal təsirini artırmaq üçün hərbi gücdən istifadə etməsinə vadar etmişdir. Birinci Çin-yapon (1894–1895) və Rus-yapon (1904–1905) müharibələrində əldə edilmiş qələbələrdən sonra Yaponiya Tayvana, KoreyayaSaxalin adasının cənub yarısına nəzarət etməyə başlamışdır. Yaponiya əhalisinin sayı 1873-cü ildə 35 milyon nəfər olduğu halda, 1935-ci ildə bu göstərici 70 milyon nəfərə çatmışdır.

 
Çin generalları Birinci Çin-yapon müharibəsində (1894–1895) yaponlara təslim olarkən.

XX əsrin əvvəllərində qısa müddət davam edən "Tayşo demokratiyası" dövründə ekspansionizm və militarizm daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Birinci Dünya Müharibəsi qələbə qazanan tərəfdə olan Yaponiyaya dünyaya təsirini və ərazisini artırmağa imkan yaratmışdır. Genişləndirmə siyasətinə davam edən Yaponiyanın 1931-ci ildə Mancuriyanı işğal etməsi beynəlxalq reaksiyaya və Yaponiyanın 1933-cü ildə Millətlər Liqasından ayrılmasına səbəb olmuşdur. 1936-cı ildə Yaponiya Nasist Almaniyası ilə Antikomintern paktını imzalamışdır və 1940-cı ildə Üçlər paktı Yaponiyanı Ox güclərindən birinə çevirmişdir. 1941-ci ildə Yaponiya Sovet-yapon tərəfsizlik paktını qəbul etmişdir.

Yaponiya imperiyasının 1937-ci ildə Çinin digər ərazilərinin işğal etməsi ilə İkinci Çin-yapon müharibəsi (1937–1945) başlamışdır. İmperial Yaponiya ordusu tez Çinin paytaxtı Nankin şəhərini tutmuş və Nankin qətliamını törətmişdir. 1940-cı ildə Yaponiyanın Fransız Çinhindisini işğal etməsindən sonra ABŞ Yaponiyaya neft embarqosu qoymuşdur. 7-8 dekabr 1941-ci ildə Yaponiya gözlənilmədən ABŞ-a qarşı Pörl Harbor hücumunu təşkil etmiş, Böyük Britaniyanın mülkləri olan Honkonq, Sinqapur və Malayaya hücum etmiş və ABŞ-a müharibə elan etmişdir. Bu hadisələr ABŞBöyük Britaniyanı Sakit okean cəbhəsinə qoşulmağa məcbur etmişdir. SSRİ-nin Mancuriyanı işğal etməsindən və ABŞ-ın 1945-ci ildə HiroşimaNaqasaki şəhərlərinə atom bombaları atmasından sonra Yaponiya 15 avqust 1945-ci ildə qeyd-şərtsiz təslim olmuşdur. Müharibə nəticəsində Yaponiya və Böyük Şərqi Asiya Ortaq Rifah Ərazisində milyonlarla insan ölmüş, sənaye və infrastruktur məhv olmuşdur. Müttəfiqlər (ABŞ-ın başçılığı altında) milyonlara etnik yaponu koloniyalardan vətəninə qaytarmış, Yaponiyanın Asiyadakı hərbi düşərgələrini ləğv etmiş və işğal olunmuş ərazilərin müstəqilliyini bərpa etmişdir. Müttəfiqlər müharibə cinayətlərində imzaları olan Yaponiya liderlərini mühakimə etmək üçün 3 may 1946-cı ildə Uzaq Şərq beynəlxalq hərbi tribunalını təşkil etmişdir. Bakterial tədqiqatlarda iştirak edənlər və müharibəyə səbəb olmuş imperiya ailəsinin üzvlərinə tələblərə baxmayaraq Müttəfiq Qüvvələrin Ali Komandanı tərəfindən bəraət qazandırılmışdır.

1947-ci ildə Yaponiya liberal demokratiyanı vurğulayan yeni konstitusiya qəbul etmişdir. 1952-ci ildə imzalanmış San-Fransisko sülh müqaviləsi ilə müttəfiqlərin Yaponiya işğalı başa çatmışdır və Yaponiya 1956-cı ildə BMT-nin üzvü olmuşdur. Yaponiya daha sonra tərəqqiyə nail olaraq 2010-cu ildə Çin tərəfindən geridə buraxılana qədər dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatına malik olmuşdur. XXI əsrin əvvəllərində tədrici iqtisadi yenilənmə başlamışdır. 11 mart 2011-ci ildə Yaponiyada tarixdə qeydə alınmış ən güclü zəlzələ baş vermişdir və bu fəlakət Fukuşima nüvə fəlakətinə səbəb olmuşdur.

Hökumət və siyasət

 
İmperator Naruhito və İmperatriça Masako.

Yaponiya konstitusiyalı monarxiyadırimperatorun hakimiyyəti məhduddur. Formal dövlət başçısı kimi o, konstitusiya tərəfindən "xalq birliyinin və dövlətin simvolu" kimi müəyyənləşdirilir. Hakimiyyət baş nazirin və digər seçilmiş parlament üzvlərinin əlində cəmlənmişdir və Yaponiya xalqına suverenlik hüququ verilir. Akihito Yaponiyanın hal-hazırkı imperatorudur; Vəliəhd şahzadə Naruhito Xrizantemo taxtının növbəti varisidir.

Yaponiyanın qanunverici orqanı Yaponiya parlamentidir və parlament Tokio şəhərinin Çiyoda xüsusi rayonunda oturur. Parlament ikipalatalıdır, 480 yerə malik Nümayəndələr palatasından və 242 yerə sahib Məsləhətçilər palatasından ibarətdir. Seçki hüququ 18 yaşından böyük olan şəxslər üçün keçərlidir və səsvermə gizli yolla aparılır. Yaponiya parlamentində əsas yerləri sosial liberal Yaponiya Demokratik Partiyası (YDP) və mühafizəkar Liberal Demokratiya Partiyası (LDP) tutur. Liberal Demokratiya Partiyası 1993–1994-cü illərdəki 11 aylıq müddət və 2009–2012-ci illər istisna olmaqla 1955-ci ildən seçkilərdə daim uğur qazanır. Liberal Demokratiya Partiyası Nümayəndələr palatasında 294 yerə, Məsləhətçilər palatasında 83 yerə malikdir.

Yaponiya baş naziri hökumətin əsas başçısıdır və Yaponiya parlamenti tərəfindən üzvləri arasından müəyyənləşdirildikdən sonra imperator tərəfindən təyin olunur. Yaponiya baş naziri Kabinet başçısıdır və dövlət nazirlərini müəyyənləşdirir və ya işdən azad edir. LDP partiyasının 2012-ci il ümumi seçkilərindəki qələbəsindən sonra 26 dekabr 2012-ci ildə Şinzo Abe Yoşihiko Nodanın yerini tutaraq baş nazir olmuşdur və bu vəzifəyə ikinci dəfə seçilmişdir. Baş nazirin formal olaraq imperator tərəfindən təyin olunmasına baxmayaraq, Yaponiya konstitusiyası aşkar şəkildə imperatordan parlament tərəfindən seçilmiş şəxsi bu vəzifəyə təyin etməsini tələb edir.

Tarixən Çindən təsirlənmiş Yaponiyanın qanun sistemi Edo dövründə "Kucikata Osadameqaki" kimi mətnlərin vasitəsilə müstəqil inkişaf etmişdir. XX əsrin sonlarında Yaponiyanın məhkəmə sistemi əsasən Avropanın qanun sistemindən (xüsusilə Almaniya) təsirlənmişdir. Məsələn, Yaponiya hökuməti 1896-cı ildə Almaniya vətəndaşlıq qanunnaməsi əsasında qanunnamə hazırlamışdır və bu qanunnamə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra da bəzi dəyişikliklərlə qüvvədə qalmışdır. Yazılı hüquq Yaponiya parlamenti və imperator ştampı ilə müəyyənləşdirilir. Yaponiyanın məhkəmə sistemi üç yarusa bölünür: Ali məhkəmə və ondan aşağı səviyyədə yerləşən üç məhkəmə. Yaponiya yazılı hüququnun əsas hissəsi Altı kodeks adlanır.

Xarici siyasət və ordu

  Əsas məqalələr: Yaponiyanın xarici siyasəti və Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri
 
YÖQ-nin əsgərləri hərbi təlimdə iştirak edərkən.

Yaponiya G8, APEC və "ASEAN Plus Three" üzvüdür və Şərqi Asiya sammitinin iştirakçısıdır. Yaponiya 2007-ci ilin martında Avstraliya ilə, 2008-ci ilin oktyabrında Hindistan ilə təhlükəsizlik paktı imzalamışdır. Yaponiya rəsmi inkişaf yardımının 5-ci ən böyük ianəçisidir (2014-cü ildə 9.2 milyard ABŞ dolları).

Yaponiyanın ABŞ ilə yaxın iqtisadi və hərbi münasibətləri var; ABŞ-Yaponiya təhlükəsizlik alyansı bu dövlətlərin xarici əlaqələrində təməl daşı rolunu oynayır. 1956-cı ildən BMT-nin üzvü olan Yaponiya müxtəlif vaxtlarda (ümumilikdə isə 20 il) BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının üzvü olmuşdur (sonuncu dəfə 2009-cu və 2010-cu illərdə). Yaponiya Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmağa çalışan G4 ölkələrindən biridir.

Yaponiyanın qonşuları ilə bir neçə torpaq mübahisəsi problemi var: Rusiya ilə Cənubi Kuril adaları üzərində, Cənubi Koreya ilə Liankur qayalıqları üzərində, ÇinTayvan ilə Senkaku adaları üzərində və Çinlə Okinotorişima bölgəsi üzərində. Yaponiyanın həmçinin Şimali Koreya ilə qaçırılmış yaponlar məsələsinə və nüvə silahı proqramına görə davam edən konflikti var.

Yaponiya dünyada ən böyük hərbi büdcəyə malik ölkələrdən biridir. Yaponiya İraq müharibəsinə qeyri-döyüşən qüvvələr göndərmişdir, amma onları sonda geri çəkmişdir. Yaponiya Dəniz Özünümüdafiə Qüvvələri (YDÖQ) RIMPAC dəniz təlimlərinin daimi iştirakçısıdır.

Yaponiya ordusunun (Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri) imkanları Yaponiya konstitusiyasının 9-cu maddəsi ilə məhdudlanır. Konstitusiyaya görə, Yaponiya müharibə elan etməkdən və ya silahlı qüvvələrini beynəlxalq münaqişələrdə istifadə etməkdən imtina edir. Buna uyğun olaraq, Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri Yaponiyadan kənarda fəaliyyət göstərməyən ordudur. YÖQ müdafiə naziri tərəfindən nəzarət olunur, Yaponiya Quru Özünümüdafiə Qüvvələri (YQÖQ), Yaponiya Dəniz Özünümüdafiə Qüvvələri (YDÖQ) və Yaponiya Hava Özünümüdafiə Qüvvələrindən (YHÖQ) ibarətdir. Yaponiya ordusu hazırda sülhməramlı əməliyyatlarda istifadə olunur; qüvvələrinin İraqda cəbhə boyu düzülməsi İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Yaponiya ordusunun okeanın o tayındakı ilk istifadəsi kimi qeyd olunur.

2014-cü ilin mayında baş nazir Şinzo Abe Yaponiyanın İkinci Dünya Müharibəsindən bəri müəyyənləşdirdiyi qeyri-fəallığı davam etdirmək və regionun təhlükəsizliyi haqqında məsuliyyəti götürmək istədiyini demişdir. O, Yaponiyanın açar rolu oynamaq istədiyini bildirmiş, qonşu ölkələrə Yaponiyanın dəstəyini təklif etmişdir.

İnzibati bölgü

Ətraflı bax: Yaponiyanın inzibati bölgüsü

Yaponiya 47 prefekturadan ibarətdir, hər bir prefektura seçilmiş qubernator, qanunverici orqan və inzibati bürokratiya tərəfindən nəzarət olunur. Bundan əlavə prefekturalar böyük şəhərlərə, kiçik şəhərlərə və qəsəbələrə bölünür. Hal-hazırda Yaponiyada inzibati dəyişikliklər tez-tez baş verir: şəhərlər və qəsəbələr bir-biriləri ilə birləşdirilir. Bu proses nəticəsində altprefektura inzibati regionlarının azalacağı və bu azalma sayəsində inzibati xərclərin azalacağı güman olunur.

HokkaydoAomoriAkitaİvateYamaqataMiyaqiFukuşimaNiiqataToçiqiQunmaİbarakiNaqanoSaitamaÇibaTokioKanaqavaToyamaİşikavaGifuFukuiYamanaşiŞizuokaAiçiŞiqaKyotoMieNaraHyoqoOsakaVakayamaTottoriOkayamaŞimaneHiroşimaYamaquçiKaqavaTokuşimaEhimeKoçiFukuokaOitaNaqasakiMiyazakiKaqoşimaOkinavaTokioKanaqavaOsakaVakayama 

Coğrafiya

  Əsas məqalələr: Yaponiya coğrafiyası və Yaponiya geologiyası
 
Yapon arxipelaqının topoqrafik xəritəsi.

Yaponiya Şərqi Asiyanın Sakit okean sahili boyunca uzanan 6.852 adadan ibarətdir. Sahil xəttinin uzunluğu təqribən 30 min km təşkil edir. Tərkibinə daxil olan bütün adaları hesaba qatdıqda ölkə 24° və 46° şimal en dairələri arasında və 122° və 146° şərq uzunluqları arasında yerləşir. Əsas adaları, şimaldan cənuba olmaqla, Hokkaydo, Honşu, ŞikokuKyuşudur. Okinava prefekturasının da daxil olduğu Ryukyu adaları Kyuşu adasının cənubu ilə əlaqələnir. Ümumilikdə bütün adalar birlikdə Yapon arxipelaqını əmələ gətirir.

Yaponiyanın 73 %-i meşəlik, dağlıq və sənaye, kənd təsərrüfatı və yaşayış üçün əlverişsiz ərazilərdən ibarətdir. Nəticədə, məskunlaşılmış ərazilər əsasən sahil zonalarına cəmlənmişdir və sahil zonalarındakı yaşayış məntəqələri əhalinin sayına görə fərqlənir. Yaponiya dünyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ölkələrdən biridir.

Yaponiya adaları Sakit okean Odlu qövsündəki vulkanik zonada yerləşir. Adalar Silur dövrünün ortalarından Pleystosen dövrünə qədər davam etmiş okeanaltı tektonik fəaliyyətlərin nəticəsidir. Bu tektonik fəaliyyətlər Filippin plitəsinin materik mənşəli AmurOkinava plitələrinin cənubuna doğru subduksiyası və Sakit okean plitəsinin Oxot plitəsinin şimalına doğru subduksiyası ilə xarakterizə olunur. Yaponiya əslində Avroasiya materikinin şərq sahilinə bitişik idi. 15 milyon il əvvəl hərəkət edən plitələr Yaponiyanı materikdən ayıraraq şərqə doğru "sürükləmişdir" və Yapon dənizinin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur.

Yaponiyada 108 fəaliyyətdə olan vulkan yerləşir. XX əsr boyunca Hokkaydodakı Şova-şinzan və Beyonesu qayalıqlarındakı Myocin-şo kimi bir neçə yeni vulkan püskürmüşdür. Tez-tez sunami ilə nəticələnən dağıdıcı zəlzələlər hər əsrdə bir neçə dəfə meydana çıxmışdır. 1923-cü ildə Böyük Kanto zəlzələsi 140.000 nəfərin ölümünə səbəb olmuşdur. Digər baş vermiş dağıdıcı zəlzələr Böyük Hanşin zəlzələsi (1995) və Tohoku zəlzələsidir (2011). Tohoku zəlzələsi 11 mart 2011-ci ildə baş vermiş və dəhşətli sunamiyə səbəb olmuşdur. Odlu qövsdəki mövqeyinə görə Yaponiya zəlzələsunamilərə meyilli ölkədir və inkişaf etmiş ölkələr arasında ən böyük təbii fəlakət riskinə malik dövlətdir.

İqlim

  Əsas məqalə: Yaponiyanın iqlimi
 
Payız fəslində Koya dağında yerləşən Konqobu-ci məbədinin ağcaqayın ağaclarının yarpaqları, YUNESKO-nun Ümumdünya irsi.

Yaponiyanın iqlimi əsasən mülayimdir, amma cənubdan şimala getdikcə iqlim dəyişir. Yaponiyada 6 başlıca iqlim zonası yerləşir: Hokkaydo, Yapon dənizi, Mərkəzi dağlıq, Daxili Yapon dənizi, Sakit okeanRyukyu adaları. Ölkənin ən şimal bölgəsi olan Hokkaydoda rütubətli kontinental iqlim hakimdir, qış uzun və soyuq, yay isə sərin keçir. Yağıntının miqdarı çox deyil, amma qışda adalarda qalın qar təbəqələri yaranır.

Honşu adasının qərb sahilində yerləşən Yapon dənizi zonasında şimal-qərb küləkləri adalarda bərk qar yağmaya səbəb olur. Yayda region Sakit okean bölgəsindən daha sərin keçir, amma fön küləklərinə görə bəzən çox isti temperaturlar qeydə alına bilir. Mərkəzi dağlıq zonada tipik rütubətli kontinental iqlim müşahidə olunur: yayqış arasında, gecə və gündüz arasında böyük temperatur amplitudaları qeydə alınır. Yağıntının miqdarı azdır, amma qış qarlı keçir. ÇukoquŞikoku regionlarında yerləşən dağlar Daxili Yapon dənizi zonasına mövsümi küləklərin daxil olmasının qarşını alır və il boyunca iqlimin mülayim keçməsinə şərait yaradır.

Sakit okean sahilində rütubətli subtropik iqlim hakimdir. Qış mülayim keçir, bəzən isti, bəzən də qarla müşahidə olunur. Rütubətli yaylar mövsümi cənub-şərq küləklərinin bir nəticəsi kimi qəbul olunur. Ryukyu adaları subtropik iqlimə malikdir, qışyay isti keçir. Yağıntının miqdarı xeyli çoxdur (xüsusilə yağış mövsümlərində).

Yaponiyanın orta qış temperaturu 5,1 °C, orta yay temperaturu 25,2 °C təşkil edir. Yaponiyada ən yüksək temperatur 16 avqust 2007-ci ildə qeydə alınmışdır: 40,9 °C. Əsas yağış mövsümü mayın əvvəllərində Okinavada başlayır və yağış cəbhəsi iyulun sonunda Hokkaydoya çatana qədər şimal doğru yavaş-yavaş hərəkət edir. Honşunun böyük hissəsində yağış mövsümü iyunun ortalarında başlayır və təxminən altı həftə çəkir. Yayın sonunda, payızın əvvəlində tayfunlar özləri birlikdə xeyli yağıntı gətirir.

Biomüxtəliflilik

 
Yapon əntərləri məşhur Ciqokudani geotermal bulağında.

Yaponiya adaların iqlimini və coğrafiyasını özündə əks etdirən 9 meşə ekoregionuna malikdir. RyukyuBonin adalarındakı rütubətli tropik meşələr, əsas adaların mülayim regionlarında mülayim qarışıq meşələr, şimalda yerləşən adaların soyuq bölgələrində mülayim iynəyarpaqlı meşələr yerləşir. Yaponiya təbiətində 90.000-dən çox heyvan növü qeydə alınmışdır: qonur ayı, yapon əntəri, yapon yenotabənzər iti, yapon siçanı, nəhəng yapon salamandrası və s. Florafauna üçün əhəmiyyətli təbiət ərazilərini qorumaqdan ötrü Yaponiyada böyük milli park şəbəkəsi yaradılmışdır. Yaponiyada həmçinin 37 Ramsar yeri yerləşir. Dörd yer isə görkəmli təbiət dəyərlərinə görə YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır.

Ətraf mühit

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf etdiyi dövrdə hökumət və şirkətlər ətraf mühitə olan diqqətə az əhəmiyyət vermişdilər. Bunun nəticəsində 1950-ci və 1960-ci illərdə ətraf mühitin çirklənməsi hər yerə yayılmışdır. Bu problemlə bağlı narahatçılıqların artacağından narahat olan hökumət 1970-ci illərdə ətraf mühitin qorunması haqqında bir neçə qanun təqdim etmişdir. 1973-cü ildəki neft böhranı və təbii sərvətlərinin azlığı Yaponiyanı enerjidən səmərəli istifadə etməyə məcbur edir. Hazırda Yaponiyanın qarşıda dayanan və həllini gözləyən əsas ətraf mühit məsələləri havanın çirklənməsi (NOx, zəhərli qazlar), tullantıların idarə edilməsi, suyun evtrofikasiyası, təbiətin qorunması, iqlim dəyişikliyi, kimyəvi maddələrin idarə edilməsi və ətraf mühitin beynəlxalq əməkdaşlıqla qorunmasıdır.

2015-ci ilin iyun ayında kömürlər fəaliyyət göstərən 40-dan çox müəssisənin tikilməsi planlaşdırılmışdır. NGO Climate Action Network Yaponiyanı öz "Günün fossili" mükafatının qalibi elan etmişdir.

Yaponiya, dövlətlərin ətraf mühitə olan öhdəçiliyini müəyyənləşdirən Ekologiya Effektivliyi İndeksində 26-cı yerdədir. Kioto protokolu imzalamış tərəf və 1997-ci ildə sözügedən konfransa ev sahibliyi etmiş ölkə kimi Yaponiyanın karbon dioksidin ayrılmasını azaltmaq və iqlim dəyişikliyinin qarşını almaq kimi öhdəçilikləri vardır.

İqtisadiyyat

  Əsas məqalə: Yaponiya iqtisadiyyatı
 
Tokio fond birjası Asiyanın ən böyük fond birjalarından biridir.

İqtisadiyyat tarixi

Müasir Yaponiya iqtisadiyyatı Edo dövründə böyüməyə başlamışdır. Edo dövrünün salamat qalmış elementləri su və quru yolları, eləcə də Osaka düyü brokerlərinin fyuşers kimi maliyyə vasitələri aiddir. 1868-ci ildə başlamış Meyci dövründə Yaponiya bazar iqtisadiyyatından faydalanaraq inkişaf etmişdir. Müasir dövrün bir çox müəssisəsi bu dövrdə peyda olmuş və Yaponiya Asiyanın ən inkişaf etmiş dövləti olmuşdur. 1960-cı illərdən 1980-ci illərə qədər Yaponiya iqtisadiyyatı olduqca inkişaf etmişdir ("Yaponiya iqtisadiyyatının möcüzəsi"): 1960-cı və 1970-ci illərdə 7,5 % və 1980-ci illərdə və 1990-cı illərin əvvəllərində isə 3,2 % ortalamasına çatmaq mümkün olmuşdur.

İqtisadiyyatın inkişafı 1990-cı illərdə ("İtirilmiş onillik") baş vermiş Yaponiya iqtisadi köpüyünə görə yavaşlamağa başlamışdır. İqtisadiyyatı yenidən dirçəltmək səyləri uğursuz olmuşdur və ardınca 2000-ci ildə dotkom köpüyü baş vermişdir. İqtisadiyyat 2005-ci ildə bərpa olunmağa başlanmışdır; ÜDM 2005-ci ildə ABŞAvropa ölkələrinin göstəricilərini keçərək 2,8 % artmışdır.

2012-ci ildən Yaponiya ÜDM baxımından ABŞÇindən sonra dünyanın ən güclü 3-cü milli iqtisadiyyatına, alıcılıq qabiliyyəti pariteti baxımından isə ABŞ, ÇinHindistandan sonra dünyanın ən güclü 4-cü milli iqtisadiyyatına malikdir. 2014-cü ildə Yaponiyanın dövlət borcunun illik Ümumi Daxili Məhsulun 200 %-dən çox olduğu hesablanmışdır (bu göstəriciyə görə dünyada birincidir).

İxracat

 
Dünyanın ən böyük avtomobil şirkətlərindən biri olan Toyota tərəfindən istehsal olunmuş hibrid avtomobil. Yaponiya dünyada ən böyük ikinci avtomobil istehsalçısıdır.

Yaponiyanın böyük iqtisadi təcrübəsi var və ölkədə texnologiya sahəsində tanınmış bir çox şirkət yerləşir: nəqliyyat vasitələri, elektrik avadanlıqları, dəzgah, əlvanpolad metallar, gəmi, parça, kimyəvi maddələr, qida emalı və s. şirkətləri. Yaponiya torpaqlarının 13 %-i kənd təsərrüfatı üçün istifadə olur. Yaponiya qlobal balıq ovunun təxminən 15 %-ni həyata keçirir və balıq ovuna görə dünyada sadəcə Çindən geri qalır. 2010-cu ilin məlumatına görə Yaponiyanın işçi qüvvəsi 65,9 milyon nəfərdən ibarətdir. Yaponiya aşağı işsizlik səviyyəsinə malikdir (təxminən cəmi 4 %). 2007-ci ilin məlumatına görə, Yaponiya əhalisinin təqribən 17 %-i — 20 milyon nəfəri yoxsulluq səviyyəsindən aşağıdadır. Yaponiyada tikilən evlər şəhər bölgələrindəki məhdud torpaq ehtiyatları ilə xarakterizə olunur.

2005-ci ildə Yaponiyanın adambaşına düşən ixracat dəyəri 4.210 $ idi. 2012-ci ilin məlumatına görə, Yaponiyanın əsas ixracat bazarları Çin (18,1 %), ABŞ (17,8 %), Cənubi Koreya (7,7 %), Tailand (5,5 %) və Honkonqdur (5,1 %). Yaponiyanın əsas ixrac etdiyi mallar nəqliyyat vasitələri, avtomaşınlar, dəmirpolad məmulatlar, yarımkeçiricilər və avtohissələrdir. 2012-ci ilin məlumatına əsasən Yaponiyanın əsas idxalat bazarları Çin (21,3 %), ABŞ (8,8 %), Avstraliya (6,4 %), Səudiyyə Ərəbistanı (6,2 %), Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (5 %), Cənubi Koreya (4,6 %) və Qətərdir (4 %).

İdxalat

Yaponiyanın idxal etdiyi əsas mallar mexaniki avadanlıqlar və alətlər, qalıq yanacaqlar, ərzaq (əsasən mal əti), kimyəvi maddələr, parça və sənaye üçün xammaldır. Cuniçiro Koyzuminin baş nazir olduğu dövrdə bir sıra islahatlar keçirilmişdir və Yaponiyaya qoyulan xarici kapital qoyuluşu artmışdır.

Biznesin rahatlığı indeksində Yaponiya 189 ölkə arasında 27-ci yerdədir və inkişaf etmiş ölkələr arasında vergidən ən az gəlir götürən ölkələrdən biridir. Kapitalizmin Yaponiya variantında bir çox aydın cəhət vardır: keyretsu sahibkarları nüfuzludurlar, daimi məşğulluq və təcrübəyə əsaslanan karyera irəliləyişi Yaponiyanın iş mühitində geniş yayılmışdır. Yaponiya şirkətləri "The Toyota Way" kimi menecment metodları ilə tanınır, səhmdar aktivizmi isə geniş yayılmamışdır.

Yaponiyanın ən tanınmış şirkətlərinə Toyota, Nintendo, NTT DoCoMo, Canon, Honda, Takeda Pharmaceutical, Sony, Panasonic, Toshiba, Sharp, Nippon Steel, Nippon Oil və Seven & I Holdings Co. aiddir. Yaponiyada dünyanın ən böyük banklarından bir neçəsi yerləşir və Tokio fond birjası (Nikkei 225 və TOPIX indekslərinə görə tanınır) bazar kapitallaşmasına görə dünyanın ikinci ən böyük fond birjasıdır. 2006-cı ildə "Forbes" jurnalının tərtib etdiyi "Forbes Global 2000" siyahısında Yaponiyanın 326 şirkəti (16,3 %) yer almışdı. 2013-cü ildə Yaponiya şistli təbii qaz idxal edəcəyini açıqlamışdır.

Elm və texnologiya

  Əsas məqalə: Yaponiyada elm və texnologiya
 
Honda Kolleksiya Zalında sərgilənən Honda P4.

Yaponiya elmi tədqiqatlar, xüsusilə texnologiya, mexanizm və tibbi tədqiqatlar sahələrində lider ölkələrdən biridir. Yaponiyada 700.000-ə yaxın tədqiqatçı fəaliyyət göstərir. Tədqiqat və inkişafa 130 milyard ABŞ dolları ayrılmışdır və bu göstəriciyə görə dünyada üçüncü yerdədir. Yaponiya fundemental elmi tədqiqatlar səhəsində aparıcı ölkələrdən biridir: indiyə qədər fizika, kimyatibb sahələrində 21 Nobel laureatı olmuşdur, üç nəfər isə Filds medalına layiq görülmüşdür. Yaponiyanın görkəmli texnoloji töhfələri elektronika, maşınqayırma, mexaniki avadanlıqlar, inşaat mühəndisliyi, sənaye robototexnikası, optika, kimyəvi maddələr, yarımkeçiricilərmetal sahələrinə aid edilir. Yaponiya robot istehsalında və istifadəsində aparıcı ölkələrdən biridir: 2013-cü ildə Yaponiya bütün dünyada istehsal olunmuş sənaye robotlarının 20 %-ni (300.000/1,3 milyon) istehsal etmişdir. Əslində Yaponiyanın bu sahədəki göstəricisi əvvəllər daha yüksək idi: 2000-ci ildə bütün istehsal edilmiş sənaye robotlarının yarısı Yaponiya tərəfindən istehsal olunmuşdu.

Yaponiya Aerokosmik Tədqiqatlar Agentliyi (JAXA) Yaponiyanın kosmik agentliyidir. Agentlik kosmos, planetaviasiya tədqiqatlarına rəhbərlik edir, kosmik raketlərinsüni peyklərin istehsal olunmasında iştirak edir. JAXA Beynəlxalq kosmik stansiyasının iştirakçılarından biridir: Yaponiya Eksperiment Modulu (Kibo) 2008-ci ildə uğurla stansiya ilə birləşmişdir. Kosmosun tədqiqatı üçün nəzərdə tutduğu proqrama əsasən Yaponiyanın əsas kosmik hədəfləri Akatsuki kosmik aparatını Veneraya göndərmək, BepiColombo layihəsini 2016-cı ildə həyata keçirmək və 2030-cu ilə qədər Ayda baza tikməkdir.

14 sentyabr 2007-ci ildə Yaponiya hazırladığı "SELENA" (ing. Selenological and Engineering Explorer) zondunu H-IIA (Model H2A2022) daşıyıcı raketi vasitəsilə Taneqaşima Kosmik Mərkəzindən Aya göndərmişdir. SELENA Yaponiyada əsasən "Şahzadə Kaquyanın nağılı" hekayəsindəki Ay şahzadəsi Kaquayaya görə Kaguya adı ilə tanınır. Kaguya Apollon proqramından sonra ən böyük Ay missiyasıdır. Proqramın əsas hədəfi Ayın mənşəyi və geoloji tarixi haqqında məlumatlar əldə etməkdir. Zond 4 oktyabrda 100 km yüksəklikdə Ayın oribitinə daxil olmuşdur. Zondun missiyası 11 iyun 2009-cu ildə JAXA tərəfindən qəsdən Aya düşürülüb məhv edildikdən sonra başa çatmışdır.

Enerji

  Əsas məqalə: Yaponiyada enerji

2011-ci ilin məlumatına əsasən Yaponiya enerjisinin bir hissəsini neftdən, 21,3 %-ini daş kömürdən, 21,4 %-ini təbii qazdan, 4,0 %-ini atom enerjisindən və 3,3 %-ini hidroelektrik enerjidən əldə edir. 2011-ci ildə atom enerjisi Yaponiyanı elektrik ehtiyacının 9,2 %-ni təşkil etsə də, əvvəlki ildə bu göstərici 24,9 % idi. Amma 2012-ci ilin mayında ölkənin bütün atom enerjisi təchizatları sıradan çıxarılmışdır, çünki 2011-ci ilin martında Fukişima radiasiya fəlakəti baş vermişdir. Lakin hökumət ictimai fikri nəzərə alaraq azı 50 reaktoru geri qaytarmağa çalışmışdır. 2015-ci ilin əvvəllərində Sendaydə iki reaktor yenidən işə düşmüşdür. Yaponiya mühim daxili təbii resurslara malik deyil və buna görə də başqa ölkələrdən enerji idxal etməyə məcburdur. Bu səbəbdən də Yaponiya mənbələrini müxtəlifləşdirməyə və enerji səmərəliliyinin yüksək dərəcələrini qoruyub saxlmağa çalışır.

Nəqliyyat

  Əsas məqalə: Yaponiyada nəqliyyat
 
Sürətli N700 Tokyado-şinkansen qatarı, Şin-Yokohama stansiyası, Kanaqava prefekturası

Yaponiyanın yol xərcləri əhatəli olmuşdur. Ümumi uzunluğu 1,2 milyon kilometr olan yol şəbəkəsi nəqliyyatın əsasını təşkil edir. Məhdud ödənişli avtomobil yolları əsas şəhərləri əlaqələndirir və rüsum toplayan məntəqələr tərəfindən nəzarət olunur. Yeni və istifadə olunmuş avtomobillər ucuzdur; avtomobil mülkiyyətçiliyindən və yanacaqdan əldə olunan gəlir enerjinin məhsuldarlığını artırmaqda istifadə olunur. Lakin keçdiyi bütün məsafənin cəmi 50 faizində, Yaponiya avtomobilin istifadəsinə görə G8 ölkələri arasında ən aşağı göstəriciyə malik ölkədir.

1987-ci ildəki özəlləşdirmədən bəri Yaponiya dəmiryol şirkətlərinin çoxu regional və yerli sərnişindaşıma bazarında rəqabət içərisindədir. Yaponiyanın əsas dəmiryol şirkətləri Japan Railways Group, Kintetsu Corporation, Seibu Railway və Keio Corporation şirkətləridir. Maksimum sürətləri 240–320 km/saat olan Şinkansen qatarları Yaponiyanın əsas şəhərlərini birləşdirir. Yaponiya qatarları təhlükəsizliyinə və dəqiqliyinə görə tanınır. Tokio ilə Osaka şəhərləri arasında yeni Maglev xəttinin salınması təklifi müasir mərhələdədir. Yaponiyada 175 hava limanı yerləşir; Yaponiyanın ən böyük hava limanı olan Tokio hava limanı (və ya Haneda hava limanı) Asiyanın ikinci ən işlək hava limanıdır. Yaponiyanın digər ən böyük hava limanları Narita Beynəlxalq Hava Limanı, Kansai hava limanı və Çubu hava limanıdır. Naqoya limanı Yaponiyanın ən böyük və işlək limanıdır. Ölkənin ticarət dəyərinin 10 %-i bu limanın payına düşür.

Demoqrafiya

  Əsas məqalələr: Yaponiya əhalisiYaponlar
 
Yaponiyanın etnik azlıqlarından biri olan aynular.
 
Meyci məbədində yapon toyu.

Yaponiyanın əhalisi təxminən 126,9 milyon nəfərdir və əhalinin 80 %-i Honşu adasında yaşayır. Əhali mədəni və linqvistik cəhətdən homogendir: Yaponiya əhalisinin 98,5 %-i etnik yapondur, qalan hissəsini isə xarici ölkələrdən gəlmiş əcnəbi işçilər təşkil edir. Əhalinin qeyri-yapon hissəsi əsasən zayniçi koreyalıları, zayniçi çinliləri, filippinlilər, braziliyalılarperululardan ibarətdir. 2003-cü ilin məlumatına görə Yaponiyada 134.700 qeyri-latın amerikalı və 345.500 latın amerikalı mühacir yaşayır. Latın amerikalıların 274.700 nəfəri braziliyalıdır (onların çoxu yapon oğulları və həyat yoldaşları ilə buraya gəliblər) və onlar Yaponiyada ən böyük qərb icmasıdırlar.

Yerli xalqlardan ən çox üstünlük təşkil edənlər yamatolar, aynular, ryukyular, eləcə də burakumin kimi kiçik etnik qruplardır. Əhalinin bir hissəsi yamatolar arasında qaynayıb-qarışmışdır (məsələn, Oqasavara adalarının əhalisi kimi). 2014-cü ildə ölkə sərhədləri daxilində doğulmayan və qeyri-yapon əhali ümumi əhalinin cəmi 1,5 %-ni təşkil edirdi. Yaponiya etnik homogenliyinə görə seçilir və vətəndaşları üçün etnik və ya irqi statistikalar tərtib etmir. Sonuncu bir statistikaya görə Yaponiya çoxmillətli dövlət olsa da, Yaponiyanın böyük hissəsi ölkəni monokultural dövlət kimi görür. Yaponiyanın keçmiş baş naziri və maliyyə naziri Taro Aso ölkəni xarakterizə edərkən "bir irq, bir sivilizasiya, bir dil və bir mədəniyyət" ifadəsindən istifadə etmişdir.

Gözlənilən həyat müddətinə görə Yaponiya dünyada ən yaxşı ikinci göstəriciyə malikdir: 2010–2015-ci illərdə doğulan şəxslər üçün 83,5 il. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra baş vermiş bebi-bumun bir nəticəsi kimi Yaponiya əhalisi qocalmaqdadır və doğum göstəriciləri aşağıdır. 2012-ci ildə əhalinin 24,1 %-i 65 yaşından yuxarı olduğu halda, 2050-ci ildə bu göstəricinin 40 %-ə çatacağı gözlənilir.

Demoqrafik quruluşdakı dəyişikliklər bir neçə sosial nəticəyə səbəb olmuşdur. Xüsusən əmək qabiliyyətli əhalinin potensial azalması və ictimai təqaüd planı kimi sosial müdafiə xərclərinin artması bu nəticələrə aiddir. Evlənməyən və övlad sahibi olmayan yapon gənclərinin sayı artır. 2011-ci ildə, son beş ildə Yaponiya əhalisinin 204.000 nəfər azalaraq 126,24 milyon nəfər olduğu məlum olmuşdur. Bu, 1947-ci ildən bəri qeydə alınmış ən böyük azalmadır. Bu azalmada ən böyük pay 2011-ci ildə təxminən 16.000 nəfərin ölümünə və 2.600 nəfərin (2014-cü ilin məlumatı) hələ də itkin olmasına səbəb olan Tohoku zəlzələsinin payına düşür.

2050-ci ildə Yaponiya əhalisinin 95 milyon nəfərə düşəcəyi güman olunur. Demoqrafiyaçılar və hökumət layihəçiləri hazırda bu problemin öhdəsindən gəlmək üçün qızğın debat içərisindədirlər. Təklif olunan çıxış yolları kimi immiqrasiya və doğuma həvəsləndirməkdir. Beləliklə, gənc işçilərin qocalan əhaliyə yardımçı olacağı güman olunur. Yaponiya hər il naturalizasiya (yap. 帰化) vasitəsilə 15.000 yeni vətəndaş qəbul edir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının hesabatına görə, 2012-ci ildə Yaponiya ancaq 18 mühacirin ölkədə məskunlaşmasına şərait yaratmışdır. Halbuki, ABŞ-ın eyni ildə həmin göstəricisi 76.000 nəfər idi.

Yaponiya yüksək intihar göstəricilərindən əziyyət çəkir. 1997–2009-cu illər aralığında intiharların sayı hər il bir qayda olaraq 30.000-ni keçmişdi. İntihar edən şəxslərin böyük hissəsi 30 yaşından aşağıdır.


Din

  Əsas məqalə: Yaponiyada din
 
YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısına düşmüş və Yaponiyanın Üç Məşhur Peyzajından biri olan İtsukuşima məbədinin toriisi (Hiroşima şəhərinin yaxınlığı).

Yaponiya konstitusiyasının 20-ci maddəsinə görə Yaponiyada hər kəs istədiyi dinə etiqad etməkdə sərbəstdir. Yaponiyada təxminən 100.000-ə yaxın şintoizm məbədi yerləşir. Təxminlərə görə Yaponiya əhalisinin 84–96 %-i buddizm və ya şintoizm (həmçinin hər iki dinin sinkretizminə) dininə etiqad edir. Amma bu statistika ancaq məbəd üzvlərinin sayına əsaslandığından (Danka sistemi), əsl rəqəmin bundan daha çox olduğu güman olunur. Digər tədqiqatlara görə əhalinin ancaq 30 %-i özünü dindar hesab edir. Edvin Rayşauer və Marius Yansenə görə Yaponiya əhalisinin təxminən 70–80 %-i heç bir dinə inanmır.

Bununla belə, dini tədbirlərdə, dini festivallarda, Yeni ilin ilk məbəd ziyarəti kimi hadisələrdə iştirak edənlərin sayı hələ də çoxdur. Çində yaranmış daosizmkonfutsiçilik dinləri Yaponiya adət-ənənələrinə və yerli əhalinin dini inancına təsir göstərmişdir. Yaponiya küçələri Milad bayramında, Tanabata festivalında və Obon günündə bəzədilir. Yaponiya əhalisinin 1 %-dən azı xristiandır. Ölkədə yayılmış digər dinlərə islam, hinduizm, siqhizmiudaizmdir. XIX əsrin ortalarında Yaponiyada bir çox din yayılmışdır.

Dil

  Əsas məqalələr: Yaponiya dilləri və Yapon dili

Yaponiya əhalisinin 99 %-i yapon dilindən ana dili kimi istifadə edir. Yapon dili aqqlütinativ dil olub nəzakətli və kübar sistemə malik olması ilə seçilir və bu, Yapon cəmiyyətinin iyerarxik təbiətinin göstəricisidir. Yapon dilində tez-tez sayğı şəkilçilərindən istifadə olunur. Dilin yazıya alınması üçün kancidən (Çin mənşəli işarələr) və iki cür kanadan (sillabik işarələr: hiraqanakatakana), eləcə də, latın əlifbasındanərəb rəqəmlərindən istifadə olunur.

Yapon dili ilə yanaşı, Ryukyu adalarında danışılan Ryukyu dilləri (Amami, Kuniqami, Okinava, Miyako, Yaemaya, Yonaquni) yapon dili ailəsinə daxildir. Çox az uşaq bu dilləri öyrənir, amma son dövrlərdə yerli hökumətlər ənənəvi dillərin təsirini artırmaq üçün çıxış yolları axtarmağa çalışırlar. Regionda yapon dilinin Okinava dialektindən də istifadə olunur. Yapon və ya başqa dillə heç bir qohumluğu olmayan Aynu dilinin Hokkaydoda sadəcə bir neçə yaşlı danışanı qalmışdır və ölü dil olmaq ərəfəsindədir. Dövlət və özəl məktəblərdə dərslər yapon dilində keçirilir, eləcə də, ingilis dili tədris olunur.

Təhsil

  Əsas məqalə: Yaponiyada təhsil
 
Tokio Universitetinin görüntüsü.

Meyci islahatı nəticəsində 1872-ci ildə Yaponiya ibtidai və orta məktəblərlə, universitetlərlə tanış olmuşdur. 1947-ci ildən bəri Yaponiyada icbari təhsil ibtidai və orta məktəblərlə xarakterizə olunur və 9 il çəkir (6 yaşından 15 yaşına qədər). Uşaqların demək olar ki, hamısı təhsillərini üçillik yuxarı orta məktəblərdə davam etdirirlər. Yaponiya Təhsil, Mədəniyyət, İdman, Elm və Texnologiya Nazirliyinə görə, 2005-ci ildə orta məktəb məzunlarının 75,9 %-i universitet, kollec, peşə məktəbi və ya digər ali təhsil müəssisələrinə daxil olmuşdur.

Yaponiyanın ən məşhur universitetləri Tokio UniversitetiKioto Universitetidir. İƏİT tərəfindən nəzarət olunan Beynəlxalq Tələbə Qiymətləndirmə Proqramı 15 yaşlı yapon şagirdlərinin biliyini və qabiliyyətini dünyada ən yaxşı 6-cı göstərici olduğunu açıqlamışdır.

Sağlamlıq

  Əsas məqalə: Yaponiyada sağlamlıq

Yaponlar dünyada uzunömürlü xalqdır: 2013-cü ilin məlumatına görə orta ömür 83,3 ildir. MiçiqanTokio Universitetlərinin professoru Con Kreyton Kembell 2009-cu ildə "New York Times"-a verdiyi müsahibədə yaponları dünyada ən sağlam xalq adlandırmışdı.

Yaponiyada sağlamlıq xidməti milli və yerli hökumətlər tərəfindən təmin edilir. Ödənişli şəxsi tibbi xidmət də təklif olunur. Sığortası olmayan şəxslər işə götürənlər vasitəsilə yerli hökumətlər tərəfindən idarə olunan milli sağlamlıq-sığorta proqramında iştirak edə bilərlər. 1973-cü ildən bəri bütün yaşlılar hökumət dəstəkli sığortaya malikdirlər. Xəstələr istədikləri həkimi və ya sağlamlıq müəssisəsini seçməkdə sərbəstdirlər.

Mədəniyyət

  Əsas məqalə: Yaponiya mədəniyyəti
 
Kiotodakı Kinkaku-ci və ya "Qızıl pavilyon məbədi" Yaponiyanın Gözoxşayan gözəlliyə malik Xüsusi tarixi yerlər və Xüsusi yerlər siyahısında, eləcə də, YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısındadır. Məbədin 1950-ci ildə bir rahib tərəfindən yandırılması Yukio Mişimanın eyniadlı romanı üçün mövzu olmuşdur.
 
Ənənəvi kağız qatlama sənəti olan oriqami.

Yaponiya mədəniyyəti ölkənin tarixi köklərindən son dərəcə təsirlənərək inkişaf etmişdir. Müasir mədəniyyət isə Asiya, AvropaŞimali Amerikanın təsiri ilə formalaşmışdır. Ənənəvi Yaponiya mədəniyyəti keramika məmulatları, toxuculuq məhsulları, lakirovanlar və gəlinciklər kimi əl işləri ilə, bunraku, kabuki, noh, rəqs və rakuqo kimi performans sənətləri ilə, çay mərasimi, ikebana, döyüş sənətləri, xəttatlıq, oriqami, onsen, Geyşa, xalq oyunları və digər məşğuliyyətlərlə xarakterizə olunur. Yaponiya nəzərə çarpan və ya nəzərə çarpmayan Mədəniyyət abidələrini və Milli xəzinələrini qorumaq və tanıtmaq üçün sistem inkişaf etmişdir. Yaponiyanın 19 yeri YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısına düşmüşdür və bu yerlərdən 15-i mədəni əhəmiyyət daşıyır.

İncəsənət

  Əsas məqalələr: Yaponiya incəsənəti, Yaponiya memarlığı, Yapon bağı, və Yaponiya estetikası
 
XIX əsrdə çəkilmiş "Kanaqavada böyük dalğa" ukiyo-e qravürü Yaponiya incəsənətinin dünyada ən tanınmış əsərlərindən biridir.

İse məbədləri Yaponiya memarlığının prototipi kimi şöhrət qazanmışdır. Ənənəvi memarlıqda taxtadan geniş istifadə olunur. Ənənəvi evlər olan minkalarda və məbədlərdə tatami ayaqaltılarının və sürüşən qapılarşocilərin istifadə edildiyini görmək olar. Yaponiya heykəltəraşlığında da taxtadan geniş istifadə olunur və Yaponiya rəssamlığı Yaponiya incəsənətinin ən qədim sahələrindən biridir. Ən qədim rəsm əsərləri e.ə. 300-cü ilə aid edilir. Yaponiya rəssamlığının tarixi yerli Yaponiya estetikası ilə xarici ölkə ideyalarının adaptasiyası arasındakı sintezi və rəqabəti göstərir.

Yaponiya mədəniyyəti ilə Avropa mədəniyyətinin qarşılıqlı təsiri əhəmiyyətli nəticələr doğurmuşdur: məsələn, yaponizm cərəyanının tanınmağa başladığı XIX əsrdə, ixrac edilməyə başlayan ukiyo-e qravürlərinin Qərbdə müasir incəsənətin inkişafında, xüsusilə postimpressionizm üzərində nəzərə çarpacaq dərəcədə əhəmiyyəti olmuşdur. Məşhur ukiyo-e rəssamları Katsuşika Hokusay və Utaqava Hiroşiqedir. Ənənəvi taxta blok mətbəəçiliyi ilə Qərb incəsənətinin birləşməsi nəticəsində, hazırda həm Yaponiyada, həm də xarici ölkələrdə məşhur olan komiks formatı — manqa yaranmışdır. Manqa əsasında hazırlanmış animasiyalar isə anime adı ilə tanınır. Yaponiyanın istehsal etdiyi video oyun konsolları 1980-ci illərdən bəri məşhurluğunu qoruyur.

Musiqi

  Əsas məqalə: Yaponiya musiqisi

Yaponiya musiqisi eklektik və çoxşaxəlidir. Koto kimi bir çox musiqi aləti IX-X əsrlərdə ixtira olunmuşdur. Ənənəvi yapon dram teatr sənəti Noun tarixi XIV əsrə, gitarayabənzər şamisen kimi çalğı alətlərinin istifadə olunduğu populyar xalq musiqisinin tarixi isə XVI əsrə gedib çıxır. Yaponiya Qərb klassik musiqisi ilə XIX əsrdə tanış olmuşdur və hazırda Yaponiya mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir. İmperiya sarayında ifa olunmuş yapon klassik musiqi janrı qaqaku Qərb bəstəkarlarının əsərlərindən təsirlənmişdir.

Yaponiyanın tanınmış klassik bəstəkarları Toru Takemitsu və Rentaro Takidir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Yaponiyada populyar musiqi AmerikaAvropadan təsirlənərək inkişaf etmiş və nəticədə, 1990-cı illərdə J-pop və ya Yaponiya populyar musiqisi adlı yeni musiqi janrı formalaşmışdır. Yaponiyanın mədəni həyatında karaoke böyük məşhurluq qazanmışdır. Mədəni Əlaqələr Agentliyinin 1993-cü ildə apardığı sorğuda məlum olmuşdur ki, həmin il karaoke oxuyan yaponların sayı ikebanaçay mərasimi kimi ənənəvi məşğuliyyətlərlə məşğul olan yaponların sayından çox olmuşdur.

Ədəbiyyat

  Əsas məqalələr: Yaponiya ədəbiyyatı və Yaponiya poeziyası
 
"Gencinin hekayəsi" romanının XII əsrə aid əlyazması, Milli xəzinə.

Yaponiya ədəbiyyatının ən qədim nümunələri "Kociki""Nihon Şoki" xronikaları və "Manyoşu" ədəbi antologiyasıdır. Bu əsərlər VIII əsrdə Çin işarələri ilə yazılmışdır. Heyan dövrünün əvvəllərində kana (hiraqanakatakana) kimi tanınan yeni fonoqram sistemi inkişaf etmişdir. "Bambukkəsənin hekayəsi" ən qədim yapon hekayəsi hesab olunur. Heyan dövrününün saray həyatı Sey Şonaqonun "Yastıq kitabı" əsərində təsvir olunur. Murasaki Şikibunun yazdığı "Gencinin hekayəsi" romanı dünyanın ilk romanı hesab edilir.

Edo dövrü boyunca çonin ("şəhərlilər") təbəqəsi samuray aristokratiyasını ədəbiyyat sahəsində istehsalçı və istehlakçı kimi ötüb qabaqlaya bilmişdilər. Məsələn, İhara Saykakunun əsərlərinin məşhurluğu oxucu kütləsində və müəlliflikdəki dəyişiklikləri göstərirdi. Matsuo Başo ənənəvi Kakinşu poeziyasını haykay (hayku) ilə dirçəltmişdir və poetik səyahət oçerki olan "Oku no Hosomiçi"ni yazmışdır. Meyci dövründə ənənəvi ədəbi formaların düşüşü baş vermişdir və Yaponiya ədəbiyyatı Qərb ədəbiyyatına inteqrasiya etməyə başlamışdır. Natsume Soseki və Mori Oqai Yaponiyanın ilk "müasir" roman yazıçıları olmuşdurlar. Onları Ryunosuke Akutaqava, Cuniçiro Tanizaki, Yukio MişimaHaruki Murakami izləmişdirlər. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına cəmi iki yapon sahib çıxmışdır: Yasunari Kavabata (1968) və Kenzaburo Oe (1994).

Mətbəx

 
Ryokanda (yapon mehmanxanası) qəlyanaltı.
  Əsas məqalə: Yapon mətbəxi

Yaponiya mətbəxi təməl qida növləri, səciyyəvi olaraq yapon düyüsü və ya əriştələri, sous və okazu (balıq, tərəvəztofudan hazırlanan yemək) ilə xarakterizə olunur. Müasir dövrün əvvəllərində istifadə olunmağa başlanan qırmızı ət kimi inqredientlər əvvəllər Yaponiyada geniş istifadə olunmamışdır. Yaponiya mətbəxi yeməklərin mövsümiliyinə və prezentasiyasına, inqredientlərin keyfiyyətinə görə tanınır. Milli mətbəxlə yanaşı regional mətbəxlər də ənənəvi reseptləri və yerli inqredientləri ilə seçilir. Mişlen bələdçisisi tərəfindən restoranları ən çox ulduz alan ölkə Yaponiyadır.

İdman

  Əsas məqalə: Yaponiyada idman
 
Sumo güləşçiləri hakimin ətrafında.

Ənənəvi idman növü olan sumo Yaponiyanın milli idman növü hesab edilir. Ölkədə yapon döyüş sənətləri olan cüdo, karate və kendo ilə məşğul olan xeyli insan var. Meyci islahatından sonra Yaponiya bir çox qərb idman növü ilə tanış olmuşdur və bu idman növləri təhsil sistemi vasitəsilə yayılmağa başlamışdır. 1964-cü ildə Yaponiyanın paytaxtı Tokio şəhərində Yay Olimpiya Oyunları keçirilmişdir. Yaponiya iki dəfə Qış Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi etmişdir: 1972-ci ildə Sapporoda1998-ci ildə Naqanoda. Tokio 2020-ci ildə ikinci dəfə Yay Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi edəcək və Yay Olimpiya Oyunlarına iki dəfə ev sahibliyi edən ilk Asiya şəhəri olacaq. Yaponiya Asiyanın ən uğurlu reqbi komandasına malikdir: Reqbi üzrə Asiya çempionatını hamıdan çox — 6 dəfə qazanmış, yenicə təşkil olunmuş Reqbi üzrə Sakit okean dövlətləri çempionatının 2011-ci ildə qalibi olmuşdur. 2019-cu ildə Yaponiyada Reqbi üzrə dünya çempionatı keçiriləcək.

Beyzbol hazırda ölkədə ən məşhur idman növüdür. Yaponiyanın ən üst peşəkar beyzbol liqası olan Nippon Peşəkar Beyzbolu (NPB) 1936-cı ildə təşkil edilmişdir. 1992-ci ildə Yaponiya Peşəkar Futbol Liqasının (J. Liqası) qurulmasından bəri futbol da populyarlıq əldə etmişdir. 1981-ci ildən 2004-cü ilə qədər Yaponiya Qitələrarası Kubokun keçirildiyi məkan olmuşdur və Yaponiya 2002-ci ildə Cənubi Koreya ilə birlikdə Futbol üzrə dünya çempionatına ev sahibliyi etmişdir. Yaponiya milli futbol komandası Asiyanın ən müvəffəqiyyətli futbol komandalarından biridir: Asiya Kubokunu 4 dəfə qazanmışdır. Bundan əlavə, Yaponiyanın qadınlardan ibarət milli futbol komandası 2011-ci ildə dünya çempionu olmuşdur. Qolf da Yaponiyada məşhur idman növüdür. Ölkədə Super GT seriyası avtoyarışları və Formula Nippon formula yarışları keçirilir. Yaponiya NBA-da bir basketbolçu ilə təmsil olunur: Yuta Tabuse.

İstinadlar

  1. "法制執務コラム集「法律と国語・日本語」". Legislative Bureau of the House of Councillors. İstifadə tarixi: 6 yanvar 2016. (#parameter_ignored)
  2. "CIA Factbook: Japan". Cia.gov. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  3. United States. Central Intelligence Agency The World FactbookWashington, D.C.: Central Intelligence Agency, U.S. Government Printing Office, 1981. — ISSN 0277-1527; 1553-8133
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11191"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2928358"></a>
  4. Əfsanəyə görə Yaponiya bu tarixdə ölkənin ilk imperatoru hesab olunan Cimmu tərəfindən qurulmuşdur.
  5. (PDF). Statistics Bureau. səh. 17. İstifadə tarixi: 6 yanvar 2016.
  6. "U.S. and World Population Clock". United States Census Bureau. İstifadə tarixi: 29 may 2016.
  7. "最新結果一覧 政府統計の総合窓口 GL08020101". Statistics Bureau of Japan. İstifadə tarixi: 29 may 2016.
  8. "World Economic Outlook Database, April 2016 – Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund (IMF). İstifadə tarixi: 23 July 2016.
  9. "2015 Human Development Report" (PDF). 2015. İstifadə tarixi: 6 yanvar 2016.
  10. Sultan Məcid Qənizadə, Azərbaycanca-rusca lüğət, Bakı, 1904 (s.70)
  11. Abbasqulu Xan Sərtib, Rusca-farsca-türkcə (azərbaycanca) lüğət, Tehran, 1908(s.142)
  12. Wendell Cox (2 fevral 2015). "LARGEST 1,000 CITIES ON EARTH: WORLD URBAN AREAS: 2015 EDITION". İstifadə tarixi: 24 yanvar 2016.
  13. "The Seven Great Powers". American-Interest. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  14. T. V. Paul, James J. Wirtz, Michel Fortmann (2005). "Great+power" Balance of Power. United States of America: State University of New York Press, 2005. 59, 282. ISBN 0-7914-6401-6. Accordingly, the great powers after the Cold War are Britain, China, France, Germany, Japan, Russia, and the United States p.59
  15. Baron, Joshua (January 22, 2014). Great Power Peace and American Primacy: The Origins and Future of a New International Order. United States: Palgrave Macmillan. ISBN 1-137-29948-7.
  16. "SIPRI Yearbook 2012–15 countries with the highest military expenditure in 2011". Sipri.org. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  17. "WHO Life expectancy". World Health Organization. June 1, 2013. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  18. "WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world". Haaretz. May 2009. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  19. "Table A.17" (PDF). United Nations World Population Prospects, 2006 revision. UN. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016. (#apostrophe_markup)
  20. FutureBrand | News | FutureBrand launches the Country Brand Index 2014–15
  21. Institute for Economics and Peace (2015). Global Peace Index 2015. 2015-10-06 at the Wayback Machine Retrieved 5 October 2015
  22. Piggott, Joan R. (1997). The emergence of Japanese kingship. Stanford University Press. 143–144. ISBN 0-8047-2832-1.
  23. Boxer, Charles Ralph (1951). The Christian century in Japan 1549–1650. University of California Press. 1–14. ISBN 1-85754-035-2.
  24. C. R. Boxer, The Christian Century In Japan 1549–1650, University of California Press, 1951p. 11, 28–36, 49–51, ISBN 1-85754-035-2
  25. Mancall, Peter C. (2006). "Of the Ilande of Giapan, 1565". Travel narratives from the age of discovery: an anthology. Oxford University Press. 156–157.
  26. Matsumara, Hirofumi; Dodo, Yukio; Dodo, Yukio (2009). "Dental characteristics of Tohoku residents in Japan: implications for biological affinity with ancient Emishi". Anthropological Science. 117 (2): 95–105. doi:10.1537/ase.080325.
  27. Hammer, Michael F.; Karafet, TM; Park, H; Omoto, K; Harihara, S; Stoneking, M; Horai, S; və b. (2006). "Dual origins of the Japanese: common ground for hunter-gatherer and farmer Y chromosomes". Journal of Human Genetics. 51 (1): 47–58. doi:10.1007/s10038-005-0322-0. PMID 16328082.
  28. Travis, John. "Jomon Genes". University of Pittsburgh. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  29. Denoon, Donald; Hudson, Mark (2001). Multicultural Japan: palaeolithic to postmodern. Cambridge University Press. 22–23. ISBN 0-521-00362-8.
  30. . National Science Museum of Japan. 2011-04-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  31. "Kofun Period". Metropolitan Museum of Art. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  32. "Yayoi Culture". Metropolitan Museum of Art. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  33. Takashi, Okazaki; Goodwin, Janet (1993). "Japan and the continent". The Cambridge history of Japan, Volume 1: Ancient Japan. Cambridge: Cambridge University Press. səh. 275. ISBN 0-521-22352-0.
  34. Brown, Delmer M., ed. (1993). The Cambridge History of Japan. Cambridge University Press. 140–149.
  35. Beasley, William Gerald (1999). The Japanese Experience: A Short History of Japan. University of California Press. səh. 42. ISBN 0-520-22560-0.
  36. Totman, Conrad (2002). A History of Japan. Blackwell. 64–79. ISBN 978-1-4051-2359-4.
  37. Hays, J.N. (2005). Epidemics and pandemics: their impacts on human history. ABC-CLIO. səh. 31. ISBN 1-85109-658-2.
  38. Totman, Conrad (2002). A History of Japan. Blackwell. 79–87, 122–123. ISBN 978-1-4051-2359-4.
  39. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 106–112. ISBN 1-4051-2359-1.
  40. Sansom, George (1961). A History of Japan: 1334–1615. Stanford University Press. 42, 217. ISBN 0-8047-0525-9.
  41. Turnbull, Stephen (2010). Toyotomi Hideyoshi. Osprey Publishing. səh. 61. ISBN 978-1-84603-960-7.
  42. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 142–143. ISBN 1-4051-2359-1.
  43. Toby, Ronald P. (1977). "Reopening the Question of Sakoku: Diplomacy in the Legitimation of the Tokugawa Bakufu". Journal of Japanese Studies. 3 (2): 323–363. doi:10.2307/132115.
  44. Ohtsu, M.; Ohtsu, Makoto (1999). "Japanese National Values and Confucianism". Japanese Economy. 27 (2): 45–59. doi:10.2753/JES1097-203X270245.
  45. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 289–296. ISBN 1-4051-2359-1.
  46. Matsusaka, Y. Tak (2009). "The Japanese Empire". In Tsutsui, William M. (ed.). Companion to Japanese History. Blackwell. 224–241. ISBN 978-1-4051-1690-9.
  47. Hiroshi, Shimizu; Hitoshi, Hirakawa (1999). Japan and Singapore in the world economy : Japan's economic advance into Singapore, 1870–1965. Routledge. səh. 17. ISBN 978-0-415-19236-1.
  48. "The Axis Alliance". iBiblio. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  49. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. səh. 442. ISBN 1-4051-2359-1.
  50. "Judgment International Military Tribunal for the Far East, Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities)". iBiblio. November 1948.
  51. Worth, Roland H., Jr. (1995). No Choice But War: the United States Embargo Against Japan and the Eruption of War in the Pacific. McFarland. 56, 86. ISBN 0-7864-0141-9.
  52. . 馬 樹禮. 産経新聞社. April 2005. 2011-05-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016. (#parameter_ignored)
  53. "The Kingdom of the Netherlands Declares War with Japan". iBiblio. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  54. Pape, Robert A. (1993). "Why Japan Surrendered". International Security. 18 (2): 154–201. doi:10.2307/2539100.
  55. Watt, Lori (2010). When Empire Comes Home: Repatriation and Reintegration in Postwar Japan. Harvard University Press. 1–4. ISBN 978-0-674-05598-8.
  56. Thomas, J.E. (1996). Modern Japan. Longman. 284–287. ISBN 0-582-25962-2.
  57. Coleman, Joseph (March 6, 2007). "'52 coup plot bid to rearm Japan: CIA". The Japan Times. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  58. "Japan scraps zero interest rates". BBC News. July 14, 2006. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  59. Fackler, Martin; Drew, Kevin (March 11, 2011). "Devastation as Tsunami Crashes Into Japan". The New York Times. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  60. "The Constitution of Japan". Prime Minister of Japan and His Cabinet. November 3, 1946. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2016.
  61. Sekiguchi, Toko (June 17, 2015). "Japan Lowers Voting Age to 18". Wall Street Journal. January 14, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 yanvar 2016. (#apostrophe_markup)
  62. Fackler, Martin (December 27, 2013). "Ex-Premier Is Chosen To Govern Japan Again". The New York Times. New York. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2016.
  63. Dean, Meryll (2002). Japanese legal system: text, cases & materials (2nd). Cavendish. 55–58. ISBN 978-1-85941-673-0.
  64. Kanamori, Shigenari (January 1, 1999). "German influences on Japanese Pre-War Constitution and Civil Code". European Journal of Law and Economics. 7 (1): 93–95. doi:10.1023/A:1008688209052.
  65. "The Japanese Judicial System". Office of the Prime Minister of Japan. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2016.
  66. Dean, Meryll (2002). Japanese legal system: text, cases & materials (2nd). Cavendish. səh. 131. ISBN 978-1-85941-673-0.
  67. "Japan-Australia Joint Declaration on Security Cooperation". Ministry of Foreign Affairs. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  68. "Joint Declaration on Security Cooperation between Japan and India". Ministry of Foreign Affairs. October 22, 2008. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  69. "Statistics from the Development Co-operation Report 2015". OECD. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  70. Michael Green. "Japan Is Back: Why Tokyo's New Assertiveness Is Good for Washington". Real Clear Politics. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  71. "UK backs Japan for UNSC bid". Central Chronicle. February 21, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  72. Schoenbaum, Thomas J., ed. (2008). Peace in Northeast Asia. Edward Elgar Publishing Limited. 26–29.
  73. Chanlett-Avery, Emma. "North Korea's Abduction of Japanese Citizens and the Six-Party Talks" (PDF). CRS Report for Congress. Federation of American Scientists. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  74. . Stockholm International Peace Research Institute. 2011-02-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  75. "Tokyo says it will bring troops home from Iraq". International Herald Tribune. June 20, 2006. 2007-04-16 tarixində . İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  76. . Government of Singapore. August 6, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 aprel 2016.
  77. 正論, may 2014 (171).
  78. . Japan Herald. 2014-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  79. McCargo, Duncan (2000). Contemporary Japan. Macmillan. 84–85. ISBN 0-333-71000-2.
  80. Mabuchi, Masaru (May 2001). "Municipal Amalgamation in Japan" (PDF). World Bank. İstifadə tarixi: 6 yanvar 2016.
  81. Общие сведения. — Природные условия, стр. 6. // Япония: карманная энциклопедия. Составители: В. Я. Кофман, Н. Г. Рысина. Москва: Издательский Дом "Муравей-гайд", 2000, 240 стр. ISBN 5897370540
  82. III bölmə. Asia regionu və subregionları. — 2.3.11. Yaponiya dövləti, səh. 324. // Dünyanın iqtiasdi və sosial coğrafiyası. Ali məktəblər üçün dərslik. Müəlliflər: prof. C. A. Məmmədov, prof. Ç. N. İsmayılov, dos. H. B. Soltanova, dos. E. B. Nuriyev, do. İ. İ. Əhmədova, c. e. n. G. C. Cəfərova. Həbibə Soltanovanın ümumi redaktəsi ilə. Bakı: "Sabah" nəşriyyatı, 584 səh. ISBN 9789952453492
  83. McCargo, Duncan (2000). Contemporary Japan. Macmillan. 8–11. ISBN 0-333-71000-2.
  84. "Japan". US Department of State. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  85. "World Population Prospects". UN Department of Economic and Social Affairs. March 21, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  86. Barnes, Gina L. (2003). "Origins of the Japanese Islands" (PDF). University of Durham. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  87. "Tectonics and Volcanoes of Japan". Oregon State University. February 4, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  88. James, C.D. (2002). "The 1923 Tokyo Earthquake and Fire" (PDF). University of California Berkeley. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  89. "USGS analysis as of March 12, 2011". Earthquake.usgs.gov. June 23, 2011. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  90. Israel, Brett (14 March 2011). "Japan's Explosive Geology Explained". Live Science. İstifadə tarixi: 17 iyun 2016.
  91. (PDF). 2014-08-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-11.
  92. Karan, Pradyumna Prasad; Gilbreath, Dick (2005). Japan in the 21st century. University Press of Kentucky. 18–21, 41. ISBN 0-8131-2342-9.
  93. "Climate". JNTO. İstifadə tarixi: 12 yanvar 2016.
  94. . Japan News Review Society. August 16, 2007. August 18, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 yanvar 2016.
  95. "Essential Info: Climate". JNTO. İstifadə tarixi: 12 yanvar 2016.
  96. "Flora and Fauna: Diversity and regional uniqueness". Embassy of Japan in the USA. February 13, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  97. (PDF). Ministry of the Environment. 2011-03-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  98. "National Parks of Japan". Ministry of the Environment. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  99. "The Annotated Ramsar List: Japan". Ramsar. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  100. "Japan – Properties Inscribed on the World Heritage List". UNESCO. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  101. . Environmental Restoration and Conservation Agency. May 1, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 aprel 2016. (#parameter_ignored)
  102. Sekiyama, Takeshi. "Japan's international cooperation for energy efficiency and conservation in Asian region" (PDF). Energy Conservation Center. February 16, 2008 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  103. "Environmental Performance Review of Japan" (PDF). OECD. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  104. Elaine Kurtenbach (June 6, 2015). "At G-7, Japan's energy plan is not all that green". Associated Press.
  105. . Yale University. 2014-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  106. . World Business Council for Sustainable Development. 2014-10-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  107. "Tokyo Stock Exchange ranked third in Asia in 2014". Nikkei Asian Review. 16 January 2015. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2016.
  108. Howe, Christopher (1996). The Origins of Japanese Trade Supremacy. Hurst & Company. 58f. ISBN 1-85065-538-3.
  109. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 312–314. ISBN 1-4051-2359-1.
  110. McCargo, Duncan (2000). Contemporary Japan. Macmillan. 18–19. ISBN 0-333-71000-2.
  111. Ryan, Liam (January 1, 2000). "The "Asian economic miracle" unmasked: The political economy of the reality". International Journal of Social Economics. 27 (7–10): 802–815. doi:10.1108/03068290010335235.
  112. Masake, Hisane (March 2, 2006). . Asia Times. November 20, 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2016.
  113. Inman, James (January 21, 2011). "China confirmed as World's Second Largest Economy". The Guardian. London. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2016.
  114. "World Factbook, Country comparison: Public debt". CIA. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2016.
  115. "World Motor Vehicle Production by Country" (PDF). OICA. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  116. "Background Note: Japan". US State Department. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  117. Fackler, Martin (April 21, 2010). "Japan Tries to Face Up to Growing Poverty Problem". The New York Times. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  118. "2008 Housing and Land Survey". Statistics Bureau. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  119. "Field listings : Exports – COMMODITIES". Central Intelligence Agency. 2014. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  120. . OECD. November 9, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 aprel 2016. (#invalid_param_val)
  121. "Foreign investment in Japan soars". BBC. June 29, 2005. İstifadə tarixi: January 16, 2011. (#apostrophe_markup)
  122. "Activist shareholders swarm in Japan". The Economist. June 28, 2007. İstifadə tarixi: January 23, 2011.
  123. "Japan 500 2007". Financial Times. İstifadə tarixi: January 23, 2011.
  124. . New York Stock Exchange. January 31, 2006. October 11, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 11, 2007.
  125. "The Forbes 2000". Forbes. İstifadə tarixi: January 7, 2011.
  126. Abe Says Japan, Canada Agree to Cooperate on Natural Gas
  127. McDonald, Joe (December 4, 2006). "China to spend $136 billion on R&D". BusinessWeek.
  128. . Kyoto University. 2009. 2010-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  129. . Kyoto University. 2009. 2010-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  130. . 2016-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-18.
  131. "The Boom in Robot Investment Continues". UN Economic Commission for Europe. October 17, 2000. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  132. "Japan Aerospace Exploration Agency Homepage". Japan Aerospace Exploration Agency. August 3, 2006. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  133. "JAXA | Venus Climate Orbiter "AKATSUKI" (PLANET-C)". Japan Aerospace Exploration Agency. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  134. . Institute of Space and Astronautical Science. Japan Aerospace Exploration Agency. 2011-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  135. "ESA Science & Technology: Fact Sheet". esa.int. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  136. "Japan Plans Moon Base by 2030". MoonDaily. August 3, 2006. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  137. ""KAGUYA" selected as SELENE's nickname". İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  138. "Japan Successfully Launches Lunar Explorer "Kaguya"". Japan Corporate News Network. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  139. "Japan launches first lunar probe". BBC News. September 14, 2007. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  140. . Japan Aerospace Exploration Agency. 2011-04-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  141. "Japanese probe crashes into Moon". BBC News. June 11, 2009. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  142. "Energy". Statistical Handbook of Japan 2013. Statistics Bureau. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  143. Tsukimori, Osamu (May 5, 2012). . Reuters. July 18, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  144. "Japan governor approves Sendai reactor restart". BBC News. November 7, 2014.
  145. "Can nuclear power save Japan from peak oil?". Our World 2.0. February 2, 2011. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  146. "Japan". U.S. Department of State. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  147. Pollack, Andrew (March 1, 1997). "Japan's Road to Deep Deficit is Paved with Public Works". The New York Times. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  148. . Statistical Handbook of Japan 2007. Statistics Bureau. April 27, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  149. "Transport in Japan". International Transport Statistics Database. International Road Assessment Program. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.  (abunə tələb olunur)
  150. "About the Shinkansen – Safety". Central Japan Railway Company. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  151. "Corporate Culture as Strong Diving Force for Punctuality- Another "Just in Time"". Hitachi. May 13, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  152. "Japan to approve plans for a new super-train". The Independent. London. April 27, 2011. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  153. . Airports Council International. November 11, 2010. January 11, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  154. Nakagawa, Dai; Matsunaka, Ryoji (2006). Transport Policy and Funding. Elsevier. səh. 63. ISBN 0-08-044852-6.
  155. . Port of Nagoya. 2010-11-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  156. "'Multicultural Japan' remains a pipe dream". Japan Times. March 27, 2007. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  157. "Japan-born Koreans live in limbo". The New York Times. April 2, 2005. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  158. Onishi, Norimitsu (November 1, 2008). "An Enclave of Brazilians Is Testing Insular Japan". The New York Times. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  159. . Asia Times. October 16, 1999. January 6, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  160. "Registered Foreigners in Japan by Nationality" (PDF). Statistics Bureau. August 24, 2005 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  161. Fogarty, Philippa (June 6, 2008). "Recognition at last for Japan's Ainu". BBC. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  162. "The Invisible Race". Time. January 8, 1973. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  163. McCormack, Gavan. "Dilemmas of Development on The Ogasawara Islands," 2013-01-16 at the Wayback Machine JPRI Occasional Paper, No. 15 (August 1999).
  164. "Japan Statistical Yearbook 2016".
  165. John Lie Multiethnic Japan (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2001)
  166. "Aso says Japan is nation of 'one race'". The Japan Times. October 18, 2005.
  167. "Statistical Handbook of Japan 2013: Chapter 2—Population". Statistics Bureau. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  168. Gonzalo Garland et al. "Dynamics of Demographic Development and its impact on Personal Saving : case of Japan", with Albert Ando, Andrea Moro, Juan Pablo Cordoba, in Ricerche Economiche, Vol 49, August 1995
  169. Ogawa, Naohiro. "Demographic Trends and their implications for Japan's future". Transcript of speech delivered on 7 March 1997. Ministry of Foreign Affairs. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  170. "Japan Population Drops Most Since World War II". January 2, 2012.
  171. Ryall, Julian (January 3, 2012). "Japan's population contracts at fastest rate since at least 1947". The Telegraph. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  172. Forecast provided by International Futures
  173. Sakanaka, Hidenori (October 5, 2005). "Japan Immigration Policy Institute: Director's message". Japan Immigration Policy Institute. September 29, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  174. French, Howard (July 24, 2003). "Insular Japan Needs, but Resists, Immigration". The New York Times. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  175. "帰化許可申請者数等の推移". Ministry of Justice. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016. (#parameter_ignored)
  176. "2012 saw record-high 2,545 people apply for refugee status in Japan". Japan Times. March 20, 2013.
  177. "Presidential Memorandum--Fiscal Year 2012 Refugee Admissions Numbers and Authorizations of In-Country Refugee Status". The White House. September 30, 2011.
  178. Strom, Stephanie (July 15, 1999). "In Japan, Mired in Recession, Suicides Soar". The New York Times. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  179. Lewis, Leo (June 19, 2008). "Japan gripped by suicide epidemic". The Times. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  180. "Bare statistics mask human cost of Japan's high suicide rate". Japan Today. March 31, 2010. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  181. Ozawa-de Silva, Chikako (December 2008). "Too Lonely to Die Alone: Internet Suicide Pacts and Existential Suffering in Japan". Cult Med Psychiatry. 32 (4): 516–551. doi:10.1007/s11013-008-9108-0. PMID 18800195.
  182. Breen, Teeuwen in Breen, Teeuwen (2000:1)
  183. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (September 15, 2006). "International Religious Freedom Report 2006". US Department of State. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  184. Kisala, Robert (2005). Wargo, Robert (ed.). The Logic Of Nothingness: A Study of Nishida Kitarō. University of Hawaii Press. 3–4. ISBN 0-8248-2284-6.
  185. Reischauer, Edwin Oldfather; Jansen, Marius B. (1988). The Japanese today: change and continuity (2nd). Belknap Press of Harvard University Press. səh. 215. ISBN 978-0-674-47184-9.
  186. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. səh. 72. ISBN 1-4051-2359-1.
  187. Kato, Mariko (February 24, 2009). "Christianity's long history in the margins". Japan Times.
  188. Clarke, Peter, ed. (1993). The World's religions : understanding the living faiths. Reader's Digest. səh. 208. ISBN 978-0-89577-501-6.
  189. Miyagawa, Shigeru. "The Japanese Diluage". Massachusetts Institute of Technology. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  190. Heinrich, Patrick (January 2004). "Diluage Planning and Diluage Ideology in the Ryūkyū Islands". Diluage Policy. 3 (2): 153–179. doi:10.1023/B:LPOL.0000036192.53709.fc.
  191. "15 families keep ancient diluage alive in Japan". UN. January 6, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  192. Ellington, Lucien (September 1, 2005). "Japan Digest: Japanese Education". Indiana University. April 27, 2006 tarixində . İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  193. Ambasciata d'Italia a Tokio: Lo studio della lingua e della cultura italiana in Giappone.
  194. Ellington, Lucien (December 1, 2003). "Beyond the Rhetoric: Essential Questions About Japanese Education". Foreign Policy Research Institute. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  195. (PDF). MEXT. January 2, 2008 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  196. . Global Universities Ranking. 2009. 2010-03-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  197. "QS World University Rankings 2010". QS TopUniversities. 2010. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  198. "OECD's PISA survey shows some countries making significant gains in learning outcomes". OECD. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  199. Britnell, Mark (2015). In Search of the Perfect Health System. London: Palgrave. səh. 5. ISBN 978-1-137-49661-4. (#accessdate_missing_url)
  200. Arnquist, Sarah (25 August 2009). "Health Care Abroad: Japan". The New York Times.
  201. Rodwin, Victor. "Health Care in Japan". New York University. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2015.
  202. "Health Insurance: General Characteristics". National Institute of Population and Social Security Research. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2015.
  203. "Administration of Cultural Affairs in Japan". Agency for Cultural Affairs. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  204. Tange, Kenzo; Kawazoe, Noboru (1965). Ise: Prototype of Japanese Architecture. Massachusetts Institute of Technology Press.
  205. Kazuo, Nishi; Kazuo, Hozumi (1995). What is Japanese Architecture?: A Survey of Traditional Japanese Architecture with a List of Sites and a Map. Kodansha. ISBN 978-4-7700-1992-9.
  206. Arrowsmith, Rupert Richard (2010). Modernism and the Museum: Asian, African, and Pacific Art and the London Avant-Garde. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-959369-9.
  207. . NMP International. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  208. Herman, Leonard; Horwitz, Jer; Kent, Steve; Miller, Skyler (2002). . GameSpot. September 29, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  209. Malm, William P. (2000). Traditional Japanese music and musical instruments (New). Kodansha International. 31–45. ISBN 978-4-7700-2395-7.
  210. See for example, Olivier Messiaen, Sept haïkaï (1962), (Olivier Messiaen: a research and information guide, Routledge, 2008, By Vincent Perez Benitez, page 67) and (Messiaen the Theologian, Ashgate Publishing, Ltd., 2010, page 243–65, By Andrew Shenton)
  211. Campion, Chris (August 22, 2005). "J-Pop History". The Observer. London. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  212. Martinez, D.P., ed. (1998). The worlds of Japanese popular culture: gender, shifting boundaries and global cultures (Repr.). Cambridge University Press. səh. 76. ISBN 978-0-521-63729-9.
  213. Keene, Donald (2000). Seeds in the Heart: Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-11441-7.
  214. "Asian Studies Conference, Japan (2000)". Meiji Gakuin University. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  215. "Windows on Asia—Literature : Antiquity to Middle Ages: Recent Past". Michigan State University. October 11, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  216. Totman, Conrad (2005). A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 126–127. ISBN 1-4051-2359-1.
  217. Royall, Tyler, ed. (2003). The Tale of Genji. Penguin Classics. i–ii, xii. ISBN 0-14-243714-X.
  218. Keene, Donald (1999). World Within Walls: Japanese Literature of the Pre-Modern Era, 1600–1867. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-11467-7.
  219. "A Day in the Life: Seasonal Foods", The Japan Forum Newsletter No.September 14, 1999.
  220. "ミシュランガイド東京・横浜・鎌倉2011」を発行 三つ星が14軒、 二つ星が54軒、一つ星が198軒に". Michelin Japan. November 24, 2010. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016. (#parameter_ignored)
  221. "Sumo: East and West". PBS. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  222. "Culture and Daily Life". Embassy of Japan in the UK. March 17, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  223. "Olympic History in Japan". Japanese Olympic Committee. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  224. IOC selects Tokyo as host of 2020 Summer Olympic Games
  225. . 2013-12-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  226. Nagata, Yoichi; Holway, John B. (1995). "Japanese Baseball". In Palmer, Pete (ed.). Total Baseball (4th). Viking Press. səh. 547.
  227. "Soccer as a Popular Sport: Putting Down Roots in Japan" (PDF). The Japan Forum. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  228. "Previous FIFA World Cups". FIFA. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  229. "Team Japan". Asian Football Confederation. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  230. "Japan edge USA for maiden title". FIFA. July 17, 2011. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  231. Varcoe, Fred. "Japanese Golf Gets Friendly". Metropolis. September 26, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016. (#apostrophe_markup)
  232. Clarke, Len. "Japanese Omnibus: Sports". Metropolis. September 26, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  233. "Hoop Dreams – Yuta Tabuse, "The Jordan of Japan"". Consulate General of Japan in New York. December 2004 – January 2005. December 3, 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.

Ədəbiyyat

  • Flath (2000). The Japanese Economy. Oxford University Press. ISBN 0-19-877503-2.
  • Henshall (2001). A History of Japan. Palgrave Macmillan. ISBN 0-312-23370-1.
  • Iwabuchi (2002). Recentering Globalization: Popular Culture and Japanese Transnationalism. Duke University Press. ISBN 0-8223-2891-7.
  • Jansen (2000). The Making of Modern Japan. Belknap. ISBN 0-674-00334-9.
  • Kato; və b. (1997). A History of Japanese Literature: From the Man'Yoshu to Modern Times. Japan Library. ISBN 1-873410-48-4. (#explicit_et_al)
  • Pilling, David (2014). Bending Adversity: Japan and the Art of Survival. London: Allen Lane. ISBN 978-1-84614-546-9.
  • Samuels (2008). Securing Japan: Tokyo's Grand Strategy and the Future of East Asia. Cornell University Press. ISBN 0-8014-7490-6.
  • Silverberg (2007). Erotic Grotesque Nonsense: The Mass Culture of Japanese Modern Times. University of California Press. ISBN 0-520-22273-3.
  • Sugimoto; və b. (2003). An Introduction to Japanese Society. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52925-5. (#explicit_et_al)
  • Taggart Murphy, R. (2014). Japan and the Shackles of the Past. Oxford and New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-984598-9.
  • Varley (2000). Japanese Culture. University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-2152-1.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Yaponiya ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikilüğətdə Yaponiya ilə əlaqəli söz izahı var.

 
   

Vikixəbərdə Yaponiya ilə əlaqəli xəbərlər var.

Hökumət
  • Kantei.go.jp, Yaponiya baş nazirinin rəsmi saytı.
  • Kunaicho.go.jp, İmperiya Evinin rəsmi saytı.
  • Yaponiya Parlament Kitabxanası.
  • İctimai münasibətlər.
Turizm
  • Yaponiya Milli Turist Təşkilatı
  •   VikiSəyahətdə Yaponiya haqqında səyahət məlumatları var.
Ümumi məlumat

yaponiya, nippon, buraya, istiqamətləndirilir, digər, istifadə, formaları, üçün, dəqiqləşdirmə, səhifəsinə, baxın, 日本, nippon, nihon, nihõ, keçmiş, adı, 日本国, nippon, koku, nihon, koku, dövləti, köhnə, mənbələrdə, japon, azərb, ərəb, ژاپون, məmləkəti, japon, az. Nippon buraya istiqametlendirilir Diger istifade formalari ucun Yaponiya deqiqlesdirme sehifesine baxin Yaponiya yap 日本 Nippon nip po ɴ ve ya Nihon niho ɴ kecmis adi 日本国 Nippon koku ve ya Nihon koku Yaponiya dovleti kohne menbelerde Japon azerb ereb ژاپون 10 ve ya Memleketi Japon azerb ereb مملکت ژاپون 11 Serqi Asiyada yerlesen ada olkesi Yaponiya Sakit okeanda Yapon denizinin Serqi Cin denizinin Cinin Simali Koreyanin Cenubi Koreyanin ve Rusiyanin serqinde yerlesir simalda Oxot denizine cenubda Serqi Cin denizi ve Tayvan adasina qeder uzanir Yaponiya adinin gunes menasi kanci ile baglidir ve Yaponiya tez tez Gundogan olke adi ile cagirilir Yaponiyayap 日本国 Nippon kokuYaponiyaBayragi GerbiHimni Kimiqayo 君が代 source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Paytaxtive en boyuk seheriTokioResmi dilleriyoxdur 1 Milli dil Yapon dili Regional diller Aynu diliRyukyu diliSerqi yapon diliQerbi yapon dilidiger yapon dialektleriEtnik qruplari98 5 yaponlar 0 5 koreyalilar0 4 cinliler0 2 filippinliler0 2 braziliyalilar0 1 vyetnamlilar0 1 digerleri 2 Idareetme formasiUnitar parlamentli konstitusiyali monarxiya ImperatorNaruhito Bas nazirYosihide SugaQurulmasiTarixi Milli Yaranma GunuE e 11 fevral 660 4 Meyci Konstitusiyasi29 noyabr 1890 Indiki konstitusiya3 may 1947 San Fransisko sulh muqavilesi28 aprel 1952 Yaranmasi3 may 1947 3 Erazisi Umumi377972 5 62 ci Su 0 8Ehalisi 2015 texmini126 919 659 6 10 cu 2015 siyahiya alma127 110 047 7 Sixliq3 408 km2 8 826 7 kv mil 36 ci UDM AQP 2016 texmini Umumi4 901 trilyon 8 4 cu Adam basina38 731 8 29 cu UDM nominal 2016 texmini Umumi4 412 trilyon 8 3 cu Adam basina34 871 8 25 ci III 2014 0 891 9 cox yuksek 20 ciValyutasiYapon yeni En 円 Saat qursagiJSTYolun hereket istiqametisolTelefon kodu81ISO 3166 koduJPInternet domeni jpYaponiya Sizin meqalede xususi isareleri duzgun gormeniz ucun texniki desteye ehtiyaciniz ola biler Yaponiya 6 852 adadan ibaret stratovulkanik arxipelaqdir Yaponiyanin en boyuk dord adasi Honsu Hokkaydo Kyusu ve Sikoku adasi olke erazisinin texminen 97 ni ehate edir Yaponiyanin ehalisi 126 milyon neferdir ve bu gostericiye gore dunyada 10 cu yerdedir Texminen 37 8 milyon neferin yasadigi ve bir birine yaxin olan bir nece seherden ibaret olan Keihin regionu hemcinin Tokio Yokohama aqlomerasiyasi kimi taninir ehalisine gore son 60 il erzinde dunyanin en boyuk seher aqlomerasiyasidir 12 Tokio ve etrafindaki bir nece prefekturani ehate eden Boyuk Tokioda 35 milyondan cox insan yasayir bu ise burani dunyada en boyuk mitropolit bolge ve dunyada en boyuk GDP bolgesi edir Aparilmis arxeoloji qazinti isleri Yaponiyanin Ust Paleolit dovrunde meskunlasildigini gosterir Yaponiya haqqinda melumat veren ilk menbe I esre aid olan Cin tarixi metnleridir Diger regionlardan xususile Cinden boyuk tesir hemcinin izolyasiya dovru daha sonra Qerbi Avropanin tesiri Yaponiya tarixini xarakterize edir XII esrden 1868 ci ile qeder Yaponiya imperatorun namine fealiyyet gosteren feodal soqunlar terefinden idare olunmusdur Yaponiya XVII esrin evvellerinde uzun muddet davam izolyasiya dovrune daxil olmus bu izolyasiya 1853 cu ilde ABS donanmasinin Yaponiyaya Qerbi Avropaya acilmasi barede tezyiq etmesine qeder davam etmisdir Texminen 20 il davam eden daxili konfliktden ve usyandan sonra 1868 ci ilde Imperator Meyci olkenin hokmdari olmus ve Yaponiya imperiya imperator ise xalqin muqeddes simvolu elan edilmisdir XIX esrin sonlarinda XX esrin evvellerinde Yaponiyanin herbi gucunun artdigi dovrde Birinci Cin yapon muharibesi Rus yapon muharibesi ve Birinci Dunya Muharibesinde elde olunmus qelebeler Yaponiyaya imperiya erazisini genislendirmeye imkan yaratmisdir 1937 ci ilde bas vermis Ikinci Cin yapon muharibesi 1941 ci ilde Ikinci Dunya Muharibesinin bir hissesine cevrilmis lakin Yaponiya Imperiyasinin muharibeye qatilmasi 1945 ci ilde Hirosima ve Naqasaki seherlerine atom bombalarinin atilmasi sonda ise meglub olmasi ile neticelenmisdir 1947 ci ilde olkenin yeni konstitusiyasi qebul olunandan beri Yaponiya imperator ve seckilerle secilmis qanunverici orqan Yaponiya parlamenti terefinden idare olunan unitar konstitusiyali monarxiyaya malik olkedir Yaponiya BMT G7 G8 ve G20 nin uzvudur Yaponiya boyuk gucdur 13 14 15 Yaponiya nominal UDM ya gore dunyanin en guclu 4 cu aliciliq gucunun tarazligina gore ise dunyanin en guclu 3 cu iqtisadiyyatina malikdir Dovlet hem de dunyanin en boyuk 5 ci ixracatcisi ve dunyanin en boyuk 5 ci idxalcisidir Yaponiya resmi olaraq muharibe elan etmemek istediyini konstitusiyasinda gosterse de Yaponiya dunyanin en boyuk 8 ci herbi budcesine malikdir 16 ve silahli quvvelerinden ancaq ozunu ve sulhu qorumaqda istifade etdiyini bildirir Yaponiya yuksek yasayis normasina ve Insan Inkisafi Indeksine malik inkisaf etmis olkedir ehali yuksek yasayis imkanlarindan yararlanir Olke korpe olumunun en az musahide olundugu 3 cu olkedir 17 18 19 Yaponiya Olke Brend Indeksinde 1 ci 20 Qlobal Sulh Indeksinde ise Asiya olkeleri arasinda 1 ci yerdedir 21 Mundericat 1 Etimologiya 2 Tarix 2 1 Tarix oncesi ve qedim tarix 2 2 Feodalizm dovru 2 3 Muasir dovr 3 Hokumet ve siyaset 4 Xarici siyaset ve ordu 5 Inzibati bolgu 6 Cografiya 6 1 Iqlim 6 2 Biomuxteliflilik 6 3 Etraf muhit 7 Iqtisadiyyat 7 1 Iqtisadiyyat tarixi 7 2 Ixracat 7 3 Idxalat 7 4 Elm ve texnologiya 7 5 Enerji 7 6 Neqliyyat 8 Demoqrafiya 8 1 Din 8 2 Dil 8 3 Tehsil 8 4 Saglamliq 9 Medeniyyet 9 1 Incesenet 9 2 Musiqi 9 3 Edebiyyat 9 4 Metbex 9 5 Idman 10 Istinadlar 11 Edebiyyat 12 Hemcinin bax 13 Xarici kecidlerEtimologiya Redakte Esas meqale Yaponiya ekzonim Azerbaycan sozu olan Yaponiya sozunun yapon sozu olan 日本 yapon dilinde Nippon qulaq as ve ya Nihon qulaq as kimi teleffuz olunur sozunun qedim mandarin dili ve U dilindeki teleffuzunden torendiyi guman olunur Yaponlar ozlerini Nihoncin 日本人 dillerini ise Nihonqo 日本語 adlandirirlar Meyci islahatindan Ikinci Dunya Muharibesinin sonuna qeder olkenin tam adi Dai Nippon Teikoku 大日本帝國 Boyuk Yaponiya Imperiyasi idi Muasir dovrde Nippon koku ve ya Nihon koku 日本国 adindan istifade olunur yapon dilinde Yaponiya kimi izahedici isaresi olmayan olke adlarina olke dovlet xalq menasini veren koku 国 sozu artirilir Nici 日 gunes ve ya gun demekdir hon 本 ise temel ve ya mense menasini verir Sozun umumi menasi gunesin menseyi ve ya gunesin dogmasi demekdir cinlilerin yanasmasina gore gunes Yaponiyada dogur buna gore de Qerbde Yaponiya ucun Gundogan olke adindan da istifade olunur Nihon sozunun resmi istifadesinden evvel Yaponiya Va 倭 ve ya Vakoku 倭国 kimi taninmisdir 22 Yaponiya sozu qedim ticaret yollari vasitesile Qerbe gelmisdir Yaponiya sozunun qedim mandarin ve ya U dilindeki teleffuzunu Marko Polo 吳語 Cipangu kimi qeyd etmisdir U dilinin dialekti olan muasir Sanxay dialektinde 日本 Yaponiya isarelerinin teleffuzu Beynelxalq fonetik elifba zeʔpen seklindedir Qedim malay dilinde Yaponiya ucun istifade olunmus Cepanq sozu cin dilinin cenub sahilinin dialektlerinden guman ki Fukkin ve ya Ninqpo dialektleri 23 alinmisdir XVI esrde Malakkaya gelen Portuqaliya tacirleri bu malay sozu ile tanis olmusdular Bu sozu ilk defe Avropaya getirenler portuqallar idi 24 Ingilis dilinde bu soz ilk defe Gaipan seklinde 1565 ci ilde qeyde alinmisdir 25 Tarix Redakte Esas meqale Yaponiya tarixiTarix oncesi ve qedim tarix Redakte Esas zali ve besmertebeli paqodasi dunyanin en qedim taxta tikililerinden biri olan buddizm mebedi Horyu ci Yaponiyanin Milli Xezinesi ve YUNESKO nun Umumdunya irsi siyahilarindadir Paleolit medeniyyeti Yaponiya arxipelaginin texminen e e 30 000 cu illerde meskunlasildigini gosterir E e 14 000 cu ile qeder Comon dovrunun baslangici Yaponiyada Mezolit dovru davam etmisdir Neolit dovrunde yarimoturaq heyat terzi heyat keciren ovculuq ve yigiciliqla mesgul olan muasir yamatolarin ve aynularin ecdadlari peyda olmusdur 26 27 Onlar pit hauzlarla ve ibtidai kend teserrufatlari ile xarakterize olunurlar 28 Bu dovre aid tapilmis bezedilmis gil qablar dunyada dulusculuq senetinin salamat qalmis en qedim numuneleridir Texminen e e 300 cu ilde yayoiler Yaponiya adalarina gelmis ve comonlarla qaynayib qarismisdirlar 29 E e 500 cu ilde baslayan Yayoi dovrunde yerli ehali Cin ve Koreya vasitesile celtik yetisdirmek 30 yeni terz dulusculuq 31 metallurgiya kimi mesguliyyetlerle tanis olmusdur 32 Yaponiya yazili tarixde ilk defe Cin tarixi haqqinda olan Han kitabi nda peyda olmusdur 33 Uc kralligin qeydleri ne gore Yaponiya adalarinda en guclu kralliq III esrde peyda olmusdu ve Yamataikoku adlanirdi Yaponiya buddizm ile ilk defe Koreyadaki Bekce kralligi vasitesile tanis olmusdur amma bu dinin Yaponiyadaki sonraki inkisafi esasen Cin ile elaqedardir 34 Ilk vaxtlarda bu dine qarsi muqavimet olsa da hakim sinif buddizmi Yaponiyada yaya bilmisdir ve Asuka dovrunun 592 710 evvellerinde buddizm genis sekilde yayilmisdir 35 Nara dovrunde 710 784 Heyco sarayinda muasir Nara seheri merkezlesdirilmis guclu Yaponiya dovletinin yaradilmasi qeyd edilir Nara dovru edebiyyatin peyda olmasi elece de buddizm inceseneti ve memarligin inkisafi ile xarakterize olunur 36 735 737 ci illerde cicek xesteliyi sebebinden Yaponiya ehalisinin 1 3 hissesinin olduyu guman olunur 37 784 cu ilde Imperator Kanmu Kiotonun 794 cu ilde paytaxt elan edilmesinden evvel paytaxti Naradan Naqaoka kyoya kocurmusdur Monqollarin Yaponiya yurusleri zamani samuraylar monqollar ile qarsilasirlar Kamikadze bas vermis iki tayfun sayesinde Yaponiyanin monqol donanmasindan xilas oldugu revayet olunur Heyan dovrunun 794 1185 evvellerinde Yaponiyanin yerli medeniyyetinin aciq askar meydana cixdigi dovrde incesenet seriyyet ve nesrin inkisafi ile secilir Murasaki Sikibunun Gencinin hekayesi romani ve muasir Yaponiyanin milli himni olan Kimiqayo bu dovrde yazilmisdir 38 Heyan dovrunde buddizmin iki mezhebi yayilirdi Sayconun yaydigi Tendai buddizmi ve Kukainin yaydigi Sinqon buddizmi XI esrin ikinci yarisinda Yaponiyada Temiz torpagin buddizmi Codo su Codo Sinsu genis populyarliq qazanmisdir Feodalizm dovru Redakte Yaponiyada feodalizm dovru doyuscu hakim sinifin samuraylarin peyda olmasi ve ustunluk teskil etmesi ile seciyyelenir 1185 ci ilde Qenpey muharibesinde Heykenin hekayesi de adi cekilir Tayra klanin meglub olmasindan sonra samuray Minamoto no Yoritomo imperator Qo Toba terefinden soqun teyin olunmus ve Kamakurada guc bazasi yaratmisdir Onun olumunden sonra Hoco klani hakimiyyete gelmisdir Kamakura dovrunde 1185 1333 Yaponiya Cin vasitesile buddizmin Dzen cereyani ile tanis olmusdur ve bu cereyan samuray sinfi arasinda genis yayilmisdir 39 Kamakura soqunlugu 1274 ve 1281 ci illerde monqol isgallarini def etmisdir amma sonda Imperator Qo Dayqo terefinden devrilmisdir Qo Dayqo 1336 ci ilde Asikaqa Takauci terefinden meglubiyyete ugradilmisdir Samuray en kicik tehqire gore adi insani oldure bilerdi Edo dovru 1798 Asikaqa Takauci Kiotoda Muromacide yeni soqunluq yaratmisdir Bu Muromaci dovrunun 1336 1573 baslangicidir Asikaqa Yosimitsunun dovrunde Asikaqa soqunati boyuk ezemete nail olmusdur ve Dzen buddizmi esasinda yaranmis medeniyyet Miyabi inceseneti muveffeqiyyete nail olmusdur Bu medeniyyet daha sonra inkisaf ederek Hiqasiyama medeniyyetine cevrilmisdir ve XVI esre qeder ciceklenmeye davam etmisdir O biri terefden Asikaqa soqunati feodal qosun bascilarini daimyo nezaretde saxlaya bilmemisdir Neticede 1467 ci ilde bir esr davam edecek Senqoku dovrunun Doyusen dovletler baslangici olan vetendas muharibesi Onin muharibesi baslamisdir 40 XVI esrde portuqaliyali tacirler ve Yezuit missionerleri ilk defe Yaponiyaya catmis ve Yaponiya ile Qerb arasinda ticaret ve medeniyyet mubadilesinin esasini qoymusdurlar Bu Oda Nobunaqaya Qerb texnologiyasi ve silahlari ile tanis olmaga imkan yaratmis ve onlardan diger daimyolara hucum etmekde istifade etmisdir Onun guc birlesdirmesi Azuci Momoyama dovrunun 1573 1603 baslangici oldu 1582 ci ilde Odanin oldurulmesinden sonra varisi Toyotomi Hideyosi 1590 ci ilde olkeni birlesdirmis 1592 ve 1597 ci illerde Koreyaya iki ugursuz yurus etmisdir Yaponiyanin yeniden islenmis xeritesi Hideyosinin oglunun naibi olan Tokuqava Ieyasu movqeyinden istifade ederek siyasi ve herbi destek elde etmisdir Aciq muharibe basladiqda Tokuqava Ieyasu 1600 cu ilde Sekiqahara doyusunde reqib klanlari meglub etmisdir Tokuqava Ieyasu 1603 cu ilde soqun elan edilmis ve Edoda muasir Tokio Tokuqava soqunatinin esasini qoymusdur 41 Tokuqava soqunlugu musteqil daimyolara nezaret etmek ucun buke sohatto kimi tedbirleri heyata kecirmisdir 42 1639 cu ilde izolyanist sakoku qapali olke siyaseti texminen iki esr yarim davam etmis ve bu dovr tarixe Edo dovru 1603 1868 kimi dusmusdur 43 Ranqaku kimi taninan Qerb elmlerinin oyrenilmesi Decima ve Naqasakideki holland anklavi vasitesile davam etmisdir Edo dovrunde hem de kokuqaku milli tehsil inkisaf etmisdir 44 Muasir dovr Redakte 31 mart 1854 cu ilde kommodor Metyu Kelbreyt ve ABS herbi donanmasinin Qara gemiler i Kanaqava muqavilesi esasinda Yaponiyani xarici dunyaya acilmaga mecbur etmisdir Bu hadiseden sonra Bakumatsu dovrunde Qerb olkeleri baglanan benzer muqavileler iqtisadi ve siyasi bohranlara sebeb olmusdur Soqunun hakimiyyetden el cekmesi Bosin muharibesini baslatmis ve merkezlesdirilmis dovlet formal olaraq imperatorun hakimiyyeti altinda birlesdirilmisdir Meyci islahati 45 Tokuqava soqunatinin sonlarinda kecirilmis Meyci islahatinin adi ile bagli olan Imperator Meyci 1868 1912 Qerbin mehkeme siyasi ve herbi qurulusunu menimseye bilen dovrde Yaponiya Kabineti Gizli Sura teskil etmis Meyci konstitusiyasini teqdim etmis ve Yaponiya parlamentini toplamisdir Meyci islahati Yaponiya imperiyasini senayece inkisaf eden dunya gucune cevirmisdir ve olkeni qlobal tesirini artirmaq ucun herbi gucden istifade etmesine vadar etmisdir Birinci Cin yapon 1894 1895 ve Rus yapon 1904 1905 muharibelerinde elde edilmis qelebelerden sonra Yaponiya Tayvana Koreyaya ve Saxalin adasinin cenub yarisina nezaret etmeye baslamisdir 46 Yaponiya ehalisinin sayi 1873 cu ilde 35 milyon nefer oldugu halda 1935 ci ilde bu gosterici 70 milyon nefere catmisdir 47 Cin generallari Birinci Cin yapon muharibesinde 1894 1895 yaponlara teslim olarken XX esrin evvellerinde qisa muddet davam eden Tayso demokratiyasi dovrunde ekspansionizm ve militarizm daha cox ehemiyyet kesb etmeye baslamisdir Birinci Dunya Muharibesi qelebe qazanan terefde olan Yaponiyaya dunyaya tesirini ve erazisini artirmaga imkan yaratmisdir Genislendirme siyasetine davam eden Yaponiyanin 1931 ci ilde Mancuriyani isgal etmesi beynelxalq reaksiyaya ve Yaponiyanin 1933 cu ilde Milletler Liqasindan ayrilmasina sebeb olmusdur 1936 ci ilde Yaponiya Nasist Almaniyasi ile Antikomintern paktini imzalamisdir ve 1940 ci ilde Ucler pakti Yaponiyani Ox guclerinden birine cevirmisdir 48 1941 ci ilde Yaponiya Sovet yapon terefsizlik paktini qebul etmisdir 49 Yaponiya imperiyasinin 1937 ci ilde Cinin diger erazilerinin isgal etmesi ile Ikinci Cin yapon muharibesi 1937 1945 baslamisdir Imperial Yaponiya ordusu tez Cinin paytaxti Nankin seherini tutmus ve Nankin qetliamini toretmisdir 50 1940 ci ilde Yaponiyanin Fransiz Cinhindisini isgal etmesinden sonra ABS Yaponiyaya neft embarqosu qoymusdur 51 7 8 dekabr 1941 ci ilde Yaponiya gozlenilmeden ABS a qarsi Porl Harbor hucumunu teskil etmis Boyuk Britaniyanin mulkleri olan Honkonq Sinqapur ve Malayaya hucum etmis ve ABS a muharibe elan etmisdir Bu hadiseler ABS ve Boyuk Britaniyani Sakit okean cebhesine qosulmaga mecbur etmisdir 52 53 SSRI nin Mancuriyani isgal etmesinden ve ABS in 1945 ci ilde Hirosima ve Naqasaki seherlerine atom bombalari atmasindan sonra Yaponiya 15 avqust 1945 ci ilde qeyd sertsiz teslim olmusdur 54 Muharibe neticesinde Yaponiya ve Boyuk Serqi Asiya Ortaq Rifah Erazisinde milyonlarla insan olmus senaye ve infrastruktur mehv olmusdur Muttefiqler ABS in basciligi altinda milyonlara etnik yaponu koloniyalardan vetenine qaytarmis Yaponiyanin Asiyadaki herbi dusergelerini legv etmis ve isgal olunmus erazilerin musteqilliyini berpa etmisdir 55 Muttefiqler muharibe cinayetlerinde imzalari olan Yaponiya liderlerini muhakime etmek ucun 3 may 1946 ci ilde Uzaq Serq beynelxalq herbi tribunalini teskil etmisdir Bakterial tedqiqatlarda istirak edenler ve muharibeye sebeb olmus imperiya ailesinin uzvlerine teleblere baxmayaraq Muttefiq Quvvelerin Ali Komandani terefinden beraet qazandirilmisdir 56 1947 ci ilde Yaponiya liberal demokratiyani vurgulayan yeni konstitusiya qebul etmisdir 1952 ci ilde imzalanmis San Fransisko sulh muqavilesi ile muttefiqlerin Yaponiya isgali basa catmisdir 57 ve Yaponiya 1956 ci ilde BMT nin uzvu olmusdur Yaponiya daha sonra tereqqiye nail olaraq 2010 cu ilde Cin terefinden geride buraxilana qeder dunyanin ikinci en boyuk iqtisadiyyatina malik olmusdur XXI esrin evvellerinde tedrici iqtisadi yenilenme baslamisdir 58 11 mart 2011 ci ilde Yaponiyada tarixde qeyde alinmis en guclu zelzele bas vermisdir ve bu felaket Fukusima nuve felaketine sebeb olmusdur 59 Hokumet ve siyaset Redakte Esas meqale Yaponiyanin dovlet qurulusu Imperator Naruhito ve Imperatrica Masako Yaponiya konstitusiyali monarxiyadir ve imperatorun hakimiyyeti mehduddur Formal dovlet bascisi kimi o konstitusiya terefinden xalq birliyinin ve dovletin simvolu kimi mueyyenlesdirilir Hakimiyyet bas nazirin ve diger secilmis parlament uzvlerinin elinde cemlenmisdir ve Yaponiya xalqina suverenlik huququ verilir 60 Akihito Yaponiyanin hal hazirki imperatorudur Veliehd sahzade Naruhito Xrizantemo taxtinin novbeti varisidir Yaponiyanin qanunverici orqani Yaponiya parlamentidir ve parlament Tokio seherinin Ciyoda xususi rayonunda oturur Parlament ikipalatalidir 480 yere malik Numayendeler palatasindan ve 242 yere sahib Meslehetciler palatasindan ibaretdir Secki huququ 18 yasindan boyuk olan sexsler ucun kecerlidir 61 ve sesverme gizli yolla aparilir 60 Yaponiya parlamentinde esas yerleri sosial liberal Yaponiya Demokratik Partiyasi YDP ve muhafizekar Liberal Demokratiya Partiyasi LDP tutur Liberal Demokratiya Partiyasi 1993 1994 cu illerdeki 11 ayliq muddet ve 2009 2012 ci iller istisna olmaqla 1955 ci ilden seckilerde daim ugur qazanir Liberal Demokratiya Partiyasi Numayendeler palatasinda 294 yere Meslehetciler palatasinda 83 yere malikdir Yaponiya bas naziri hokumetin esas bascisidir ve Yaponiya parlamenti terefinden uzvleri arasindan mueyyenlesdirildikden sonra imperator terefinden teyin olunur Yaponiya bas naziri Kabinet bascisidir ve dovlet nazirlerini mueyyenlesdirir ve ya isden azad edir LDP partiyasinin 2012 ci il umumi seckilerindeki qelebesinden sonra 26 dekabr 2012 ci ilde 62 Sinzo Abe Yosihiko Nodanin yerini tutaraq bas nazir olmusdur ve bu vezifeye ikinci defe secilmisdir Bas nazirin formal olaraq imperator terefinden teyin olunmasina baxmayaraq Yaponiya konstitusiyasi askar sekilde imperatordan parlament terefinden secilmis sexsi bu vezifeye teyin etmesini teleb edir 60 Tarixen Cinden tesirlenmis Yaponiyanin qanun sistemi Edo dovrunde Kucikata Osadameqaki kimi metnlerin vasitesile musteqil inkisaf etmisdir 63 XX esrin sonlarinda Yaponiyanin mehkeme sistemi esasen Avropanin qanun sisteminden xususile Almaniya tesirlenmisdir Meselen Yaponiya hokumeti 1896 ci ilde Almaniya vetendasliq qanunnamesi esasinda qanunname hazirlamisdir ve bu qanunname Ikinci Dunya Muharibesinden sonra da bezi deyisikliklerle quvvede qalmisdir 64 Yazili huquq Yaponiya parlamenti ve imperator stampi ile mueyyenlesdirilir Yaponiyanin mehkeme sistemi uc yarusa bolunur Ali mehkeme ve ondan asagi seviyyede yerlesen uc mehkeme 65 Yaponiya yazili huququnun esas hissesi Alti kodeks adlanir 66 Xarici siyaset ve ordu Redakte Esas meqaleler Yaponiyanin xarici siyaseti ve Yaponiya Ozunumudafie Quvveleri YOQ nin esgerleri herbi telimde istirak ederken Yaponiya G8 APEC ve ASEAN Plus Three uzvudur ve Serqi Asiya sammitinin istirakcisidir Yaponiya 2007 ci ilin martinda Avstraliya ile 67 2008 ci ilin oktyabrinda Hindistan ile tehlukesizlik pakti imzalamisdir 68 Yaponiya resmi inkisaf yardiminin 5 ci en boyuk ianecisidir 2014 cu ilde 9 2 milyard ABS dollari 69 Yaponiyanin ABS ile yaxin iqtisadi ve herbi munasibetleri var ABS Yaponiya tehlukesizlik alyansi bu dovletlerin xarici elaqelerinde temel dasi rolunu oynayir 70 1956 ci ilden BMT nin uzvu olan Yaponiya muxtelif vaxtlarda umumilikde ise 20 il BMT nin Tehlukesizlik Surasinin uzvu olmusdur sonuncu defe 2009 cu ve 2010 cu illerde Yaponiya Tehlukesizlik Surasinin daimi uzvu olmaga calisan G4 olkelerinden biridir 71 Yaponiyanin qonsulari ile bir nece torpaq mubahisesi problemi var Rusiya ile Cenubi Kuril adalari uzerinde Cenubi Koreya ile Liankur qayaliqlari uzerinde Cin ve Tayvan ile Senkaku adalari uzerinde ve Cinle Okinotorisima bolgesi uzerinde 72 Yaponiyanin hemcinin Simali Koreya ile qacirilmis yaponlar meselesine ve nuve silahi proqramina gore davam eden konflikti var 73 Yaponiya dunyada en boyuk herbi budceye malik olkelerden biridir 74 Yaponiya Iraq muharibesine qeyri doyusen quvveler gondermisdir amma onlari sonda geri cekmisdir 75 Yaponiya Deniz Ozunumudafie Quvveleri YDOQ RIMPAC deniz telimlerinin daimi istirakcisidir 76 Yaponiya ordusunun Yaponiya Ozunumudafie Quvveleri imkanlari Yaponiya konstitusiyasinin 9 cu maddesi ile mehdudlanir Konstitusiyaya gore Yaponiya muharibe elan etmekden ve ya silahli quvvelerini beynelxalq munaqiselerde istifade etmekden imtina edir Buna uygun olaraq Yaponiya Ozunumudafie Quvveleri Yaponiyadan kenarda fealiyyet gostermeyen ordudur 77 YOQ mudafie naziri terefinden nezaret olunur Yaponiya Quru Ozunumudafie Quvveleri YQOQ Yaponiya Deniz Ozunumudafie Quvveleri YDOQ ve Yaponiya Hava Ozunumudafie Quvvelerinden YHOQ ibaretdir Yaponiya ordusu hazirda sulhmeramli emeliyyatlarda istifade olunur quvvelerinin Iraqda cebhe boyu duzulmesi Ikinci Dunya Muharibesinden sonra Yaponiya ordusunun okeanin o tayindaki ilk istifadesi kimi qeyd olunur 75 2014 cu ilin mayinda bas nazir Sinzo Abe Yaponiyanin Ikinci Dunya Muharibesinden beri mueyyenlesdirdiyi qeyri fealligi davam etdirmek ve regionun tehlukesizliyi haqqinda mesuliyyeti goturmek istediyini demisdir O Yaponiyanin acar rolu oynamaq istediyini bildirmis qonsu olkelere Yaponiyanin desteyini teklif etmisdir 78 Inzibati bolgu RedakteEtrafli bax Yaponiyanin inzibati bolgusuYaponiya 47 prefekturadan ibaretdir her bir prefektura secilmis qubernator qanunverici orqan ve inzibati burokratiya terefinden nezaret olunur Bundan elave prefekturalar boyuk seherlere kicik seherlere ve qesebelere bolunur 79 Hal hazirda Yaponiyada inzibati deyisiklikler tez tez bas verir seherler ve qesebeler bir birileri ile birlesdirilir Bu proses neticesinde altprefektura inzibati regionlarinin azalacagi ve bu azalma sayesinde inzibati xerclerin azalacagi guman olunur 80 Cografiya Redakte Esas meqaleler Yaponiya cografiyasi ve Yaponiya geologiyasi Yapon arxipelaqinin topoqrafik xeritesi Yaponiya Serqi Asiyanin Sakit okean sahili boyunca uzanan 6 852 adadan ibaretdir Sahil xettinin uzunlugu teqriben 30 min km teskil edir 81 82 Terkibine daxil olan butun adalari hesaba qatdiqda olke 24 ve 46 simal en daireleri arasinda ve 122 ve 146 serq uzunluqlari arasinda yerlesir Esas adalari simaldan cenuba olmaqla Hokkaydo Honsu Sikoku ve Kyusudur Okinava prefekturasinin da daxil oldugu Ryukyu adalari Kyusu adasinin cenubu ile elaqelenir Umumilikde butun adalar birlikde Yapon arxipelaqini emele getirir 83 Yaponiyanin 73 i meselik dagliq ve senaye kend teserrufati ve yasayis ucun elverissiz erazilerden ibaretdir 2 84 Neticede meskunlasilmis eraziler esasen sahil zonalarina cemlenmisdir ve sahil zonalarindaki yasayis menteqeleri ehalinin sayina gore ferqlenir Yaponiya dunyada ehalinin en six meskunlasdigi olkelerden biridir 85 Yaponiya adalari Sakit okean Odlu qovsundeki vulkanik zonada yerlesir Adalar Silur dovrunun ortalarindan Pleystosen dovrune qeder davam etmis okeanalti tektonik fealiyyetlerin neticesidir Bu tektonik fealiyyetler Filippin plitesinin materik menseli Amur ve Okinava plitelerinin cenubuna dogru subduksiyasi ve Sakit okean plitesinin Oxot plitesinin simalina dogru subduksiyasi ile xarakterize olunur Yaponiya eslinde Avroasiya materikinin serq sahiline bitisik idi 15 milyon il evvel hereket eden pliteler Yaponiyani materikden ayiraraq serqe dogru suruklemisdir ve Yapon denizinin emele gelmesine sebeb olmusdur 86 Yaponiyada 108 fealiyyetde olan vulkan yerlesir XX esr boyunca Hokkaydodaki Sova sinzan ve Beyonesu qayaliqlarindaki Myocin so kimi bir nece yeni vulkan puskurmusdur Tez tez sunami ile neticelenen dagidici zelzeleler her esrde bir nece defe meydana cixmisdir 87 1923 cu ilde Boyuk Kanto zelzelesi 140 000 neferin olumune sebeb olmusdur 88 Diger bas vermis dagidici zelzeler Boyuk Hansin zelzelesi 1995 ve Tohoku zelzelesidir 2011 Tohoku zelzelesi 11 mart 2011 ci ilde bas vermis ve dehsetli sunamiye sebeb olmusdur 59 89 Odlu qovsdeki movqeyine gore Yaponiya zelzele ve sunamilere meyilli olkedir 90 ve inkisaf etmis olkeler arasinda en boyuk tebii felaket riskine malik dovletdir 91 Oqasavara adalari Yapon Alp daglari Goko golleri Keqon selaleleri Iqlim Redakte Esas meqale Yaponiyanin iqlimi Payiz feslinde Koya daginda yerlesen Konqobu ci mebedinin agcaqayin agaclarinin yarpaqlari YUNESKO nun Umumdunya irsi Yaponiyanin iqlimi esasen mulayimdir amma cenubdan simala getdikce iqlim deyisir Yaponiyada 6 baslica iqlim zonasi yerlesir Hokkaydo Yapon denizi Merkezi dagliq Daxili Yapon denizi Sakit okean ve Ryukyu adalari Olkenin en simal bolgesi olan Hokkaydoda rutubetli kontinental iqlim hakimdir qis uzun ve soyuq yay ise serin kecir Yagintinin miqdari cox deyil amma qisda adalarda qalin qar tebeqeleri yaranir 92 Honsu adasinin qerb sahilinde yerlesen Yapon denizi zonasinda simal qerb kulekleri adalarda berk qar yagmaya sebeb olur Yayda region Sakit okean bolgesinden daha serin kecir amma fon kuleklerine gore bezen cox isti temperaturlar qeyde alina bilir Merkezi dagliq zonada tipik rutubetli kontinental iqlim musahide olunur yay ve qis arasinda gece ve gunduz arasinda boyuk temperatur amplitudalari qeyde alinir Yagintinin miqdari azdir amma qis qarli kecir Cukoqu ve Sikoku regionlarinda yerlesen daglar Daxili Yapon denizi zonasina movsumi kuleklerin daxil olmasinin qarsini alir ve il boyunca iqlimin mulayim kecmesine serait yaradir 92 Sakit okean sahilinde rutubetli subtropik iqlim hakimdir Qis mulayim kecir bezen isti bezen de qarla musahide olunur Rutubetli yaylar movsumi cenub serq kuleklerinin bir neticesi kimi qebul olunur Ryukyu adalari subtropik iqlime malikdir qis ve yay isti kecir Yagintinin miqdari xeyli coxdur xususile yagis movsumlerinde 92 Yaponiyanin orta qis temperaturu 5 1 C orta yay temperaturu 25 2 C teskil edir 93 Yaponiyada en yuksek temperatur 16 avqust 2007 ci ilde qeyde alinmisdir 40 9 C 94 Esas yagis movsumu mayin evvellerinde Okinavada baslayir ve yagis cebhesi iyulun sonunda Hokkaydoya catana qeder simal dogru yavas yavas hereket edir Honsunun boyuk hissesinde yagis movsumu iyunun ortalarinda baslayir ve texminen alti hefte cekir Yayin sonunda payizin evvelinde tayfunlar ozleri birlikde xeyli yaginti getirir 95 Biomuxteliflilik Redakte Yapon enterleri meshur Ciqokudani geotermal bulaginda Yaponiya adalarin iqlimini ve cografiyasini ozunde eks etdiren 9 mese ekoregionuna malikdir Ryukyu ve Bonin adalarindaki rutubetli tropik meseler esas adalarin mulayim regionlarinda mulayim qarisiq meseler simalda yerlesen adalarin soyuq bolgelerinde mulayim iyneyarpaqli meseler yerlesir 96 Yaponiya tebietinde 90 000 den cox heyvan novu qeyde alinmisdir qonur ayi yapon enteri yapon yenotabenzer iti yapon sicani neheng yapon salamandrasi ve s 97 Flora ve fauna ucun ehemiyyetli tebiet erazilerini qorumaqdan otru Yaponiyada boyuk milli park sebekesi yaradilmisdir Yaponiyada hemcinin 37 Ramsar yeri yerlesir 98 99 Dord yer ise gorkemli tebiet deyerlerine gore YUNESKO nun Umumdunya irsi siyahisina salinmisdir 100 Etraf muhit Redakte Ikinci Dunya Muharibesinden sonra iqtisadiyyatin suretle inkisaf etdiyi dovrde hokumet ve sirketler etraf muhite olan diqqete az ehemiyyet vermisdiler Bunun neticesinde 1950 ci ve 1960 ci illerde etraf muhitin cirklenmesi her yere yayilmisdir Bu problemle bagli narahatciliqlarin artacagindan narahat olan hokumet 1970 ci illerde etraf muhitin qorunmasi haqqinda bir nece qanun teqdim etmisdir 101 1973 cu ildeki neft bohrani ve tebii servetlerinin azligi Yaponiyani enerjiden semereli istifade etmeye mecbur edir 102 Hazirda Yaponiyanin qarsida dayanan ve hellini gozleyen esas etraf muhit meseleleri havanin cirklenmesi NOx zeherli qazlar tullantilarin idare edilmesi suyun evtrofikasiyasi tebietin qorunmasi iqlim deyisikliyi kimyevi maddelerin idare edilmesi ve etraf muhitin beynelxalq emekdasliqla qorunmasidir 103 2015 ci ilin iyun ayinda komurler fealiyyet gosteren 40 dan cox muessisenin tikilmesi planlasdirilmisdir NGO Climate Action Network Yaponiyani oz Gunun fossili mukafatinin qalibi elan etmisdir 104 Yaponiya dovletlerin etraf muhite olan ohdeciliyini mueyyenlesdiren Ekologiya Effektivliyi Indeksinde 26 ci yerdedir 105 Kioto protokolu imzalamis teref ve 1997 ci ilde sozugeden konfransa ev sahibliyi etmis olke kimi Yaponiyanin karbon dioksidin ayrilmasini azaltmaq ve iqlim deyisikliyinin qarsini almaq kimi ohdecilikleri vardir 106 Iqtisadiyyat Redakte Esas meqale Yaponiya iqtisadiyyati Tokio fond birjasi Asiyanin en boyuk fond birjalarindan biridir 107 Iqtisadiyyat tarixi Redakte Muasir Yaponiya iqtisadiyyati Edo dovrunde boyumeye baslamisdir Edo dovrunun salamat qalmis elementleri su ve quru yollari elece de Osaka duyu brokerlerinin fyusers kimi maliyye vasiteleri aiddir 108 1868 ci ilde baslamis Meyci dovrunde Yaponiya bazar iqtisadiyyatindan faydalanaraq inkisaf etmisdir 109 Muasir dovrun bir cox muessisesi bu dovrde peyda olmus ve Yaponiya Asiyanin en inkisaf etmis dovleti olmusdur 110 1960 ci illerden 1980 ci illere qeder Yaponiya iqtisadiyyati olduqca inkisaf etmisdir Yaponiya iqtisadiyyatinin mocuzesi 1960 ci ve 1970 ci illerde 7 5 ve 1980 ci illerde ve 1990 ci illerin evvellerinde ise 3 2 ortalamasina catmaq mumkun olmusdur 111 Iqtisadiyyatin inkisafi 1990 ci illerde Itirilmis onillik bas vermis Yaponiya iqtisadi kopuyune gore yavaslamaga baslamisdir Iqtisadiyyati yeniden dirceltmek seyleri ugursuz olmusdur ve ardinca 2000 ci ilde dotkom kopuyu bas vermisdir 2 Iqtisadiyyat 2005 ci ilde berpa olunmaga baslanmisdir UDM 2005 ci ilde ABS ve Avropa olkelerinin gostericilerini kecerek 2 8 artmisdir 112 2012 ci ilden Yaponiya UDM baximindan ABS ve Cinden sonra dunyanin en guclu 3 cu milli iqtisadiyyatina 113 aliciliq qabiliyyeti pariteti baximindan ise ABS Cin ve Hindistandan sonra dunyanin en guclu 4 cu milli iqtisadiyyatina malikdir 2014 cu ilde Yaponiyanin dovlet borcunun illik Umumi Daxili Mehsulun 200 den cox oldugu hesablanmisdir bu gostericiye gore dunyada birincidir 114 Ixracat Redakte Dunyanin en boyuk avtomobil sirketlerinden biri olan Toyota terefinden istehsal olunmus hibrid avtomobil Yaponiya dunyada en boyuk ikinci avtomobil istehsalcisidir 115 Yaponiyanin boyuk iqtisadi tecrubesi var ve olkede texnologiya sahesinde taninmis bir cox sirket yerlesir neqliyyat vasiteleri elektrik avadanliqlari dezgah elvan ve polad metallar gemi parca kimyevi maddeler qida emali ve s sirketleri Yaponiya torpaqlarinin 13 i kend teserrufati ucun istifade olur Yaponiya qlobal baliq ovunun texminen 15 ni heyata kecirir ve baliq ovuna gore dunyada sadece Cinden geri qalir 2 2010 cu ilin melumatina gore Yaponiyanin isci quvvesi 65 9 milyon neferden ibaretdir 116 Yaponiya asagi issizlik seviyyesine malikdir texminen cemi 4 2007 ci ilin melumatina gore Yaponiya ehalisinin teqriben 17 i 20 milyon neferi yoxsulluq seviyyesinden asagidadir 117 Yaponiyada tikilen evler seher bolgelerindeki mehdud torpaq ehtiyatlari ile xarakterize olunur 118 2005 ci ilde Yaponiyanin adambasina dusen ixracat deyeri 4 210 idi 2012 ci ilin melumatina gore Yaponiyanin esas ixracat bazarlari Cin 18 1 ABS 17 8 Cenubi Koreya 7 7 Tailand 5 5 ve Honkonqdur 5 1 Yaponiyanin esas ixrac etdiyi mallar neqliyyat vasiteleri avtomasinlar demir ve polad memulatlar yarimkeciriciler ve avtohisselerdir 119 2012 ci ilin melumatina esasen Yaponiyanin esas idxalat bazarlari Cin 21 3 ABS 8 8 Avstraliya 6 4 Seudiyye Erebistani 6 2 Birlesmis Ereb Emirlikleri 5 Cenubi Koreya 4 6 ve Qeterdir 4 2 Idxalat Redakte Yaponiyanin idxal etdiyi esas mallar mexaniki avadanliqlar ve aletler qaliq yanacaqlar erzaq esasen mal eti kimyevi maddeler parca ve senaye ucun xammaldir 120 Cuniciro Koyzuminin bas nazir oldugu dovrde bir sira islahatlar kecirilmisdir ve Yaponiyaya qoyulan xarici kapital qoyulusu artmisdir 121 Biznesin rahatligi indeksinde Yaponiya 189 olke arasinda 27 ci yerdedir ve inkisaf etmis olkeler arasinda vergiden en az gelir goturen olkelerden biridir Kapitalizmin Yaponiya variantinda bir cox aydin cehet vardir keyretsu sahibkarlari nufuzludurlar daimi mesgulluq ve tecrubeye esaslanan karyera irelileyisi Yaponiyanin is muhitinde genis yayilmisdir 120 Yaponiya sirketleri The Toyota Way kimi menecment metodlari ile taninir sehmdar aktivizmi ise genis yayilmamisdir 122 Yaponiyanin en taninmis sirketlerine Toyota Nintendo NTT DoCoMo Canon Honda Takeda Pharmaceutical Sony Panasonic Toshiba Sharp Nippon Steel Nippon Oil ve Seven amp I Holdings Co aiddir 123 Yaponiyada dunyanin en boyuk banklarindan bir necesi yerlesir ve Tokio fond birjasi Nikkei 225 ve TOPIX indekslerine gore taninir bazar kapitallasmasina gore dunyanin ikinci en boyuk fond birjasidir 124 2006 ci ilde Forbes jurnalinin tertib etdiyi Forbes Global 2000 siyahisinda Yaponiyanin 326 sirketi 16 3 yer almisdi 125 2013 cu ilde Yaponiya sistli tebii qaz idxal edeceyini aciqlamisdir 126 Elm ve texnologiya Redakte Esas meqale Yaponiyada elm ve texnologiya Honda Kolleksiya Zalinda sergilenen Honda P4 Yaponiya elmi tedqiqatlar xususile texnologiya mexanizm ve tibbi tedqiqatlar sahelerinde lider olkelerden biridir Yaponiyada 700 000 e yaxin tedqiqatci fealiyyet gosterir Tedqiqat ve inkisafa 130 milyard ABS dollari ayrilmisdir ve bu gostericiye gore dunyada ucuncu yerdedir 127 Yaponiya fundemental elmi tedqiqatlar sehesinde aparici olkelerden biridir indiye qeder fizika kimya ve tibb sahelerinde 21 Nobel laureati olmusdur uc nefer ise Filds medalina layiq gorulmusdur 128 129 Yaponiyanin gorkemli texnoloji tohfeleri elektronika masinqayirma mexaniki avadanliqlar insaat muhendisliyi senaye robototexnikasi optika kimyevi maddeler yarimkeciriciler ve metal sahelerine aid edilir Yaponiya robot istehsalinda ve istifadesinde aparici olkelerden biridir 2013 cu ilde Yaponiya butun dunyada istehsal olunmus senaye robotlarinin 20 ni 300 000 1 3 milyon istehsal etmisdir 130 Eslinde Yaponiyanin bu sahedeki gostericisi evveller daha yuksek idi 2000 ci ilde butun istehsal edilmis senaye robotlarinin yarisi Yaponiya terefinden istehsal olunmusdu 131 Yaponiya Aerokosmik Tedqiqatlar Agentliyi JAXA Yaponiyanin kosmik agentliyidir Agentlik kosmos planet ve aviasiya tedqiqatlarina rehberlik edir kosmik raketlerin ve suni peyklerin istehsal olunmasinda istirak edir JAXA Beynelxalq kosmik stansiyasinin istirakcilarindan biridir Yaponiya Eksperiment Modulu Kibo 2008 ci ilde ugurla stansiya ile birlesmisdir 132 Kosmosun tedqiqati ucun nezerde tutdugu proqrama esasen Yaponiyanin esas kosmik hedefleri Akatsuki kosmik aparatini Veneraya gondermek 133 134 BepiColombo layihesini 2016 ci ilde heyata kecirmek 135 ve 2030 cu ile qeder Ayda baza tikmekdir 136 14 sentyabr 2007 ci ilde Yaponiya hazirladigi SELENA ing Selenological and Engineering Explorer zondunu H IIA Model H2A2022 dasiyici raketi vasitesile Taneqasima Kosmik Merkezinden Aya gondermisdir SELENA Yaponiyada esasen Sahzade Kaquyanin nagili hekayesindeki Ay sahzadesi Kaquayaya gore Kaguya adi ile taninir 137 Kaguya Apollon proqramindan sonra en boyuk Ay missiyasidir Proqramin esas hedefi Ayin menseyi ve geoloji tarixi haqqinda melumatlar elde etmekdir Zond 4 oktyabrda 138 139 100 km yukseklikde Ayin oribitine daxil olmusdur 140 Zondun missiyasi 11 iyun 2009 cu ilde JAXA terefinden qesden Aya dusurulub mehv edildikden sonra basa catmisdir 141 Enerji Redakte Esas meqale Yaponiyada enerji2011 ci ilin melumatina esasen Yaponiya enerjisinin bir hissesini neftden 21 3 ini das komurden 21 4 ini tebii qazdan 4 0 ini atom enerjisinden ve 3 3 ini hidroelektrik enerjiden elde edir 2011 ci ilde atom enerjisi Yaponiyani elektrik ehtiyacinin 9 2 ni teskil etse de evvelki ilde bu gosterici 24 9 idi 142 Amma 2012 ci ilin mayinda olkenin butun atom enerjisi techizatlari siradan cixarilmisdir cunki 2011 ci ilin martinda Fukisima radiasiya felaketi bas vermisdir Lakin hokumet ictimai fikri nezere alaraq azi 50 reaktoru geri qaytarmaga calismisdir 143 2015 ci ilin evvellerinde Sendayde iki reaktor yeniden ise dusmusdur 144 Yaponiya muhim daxili tebii resurslara malik deyil ve buna gore de basqa olkelerden enerji idxal etmeye mecburdur 145 Bu sebebden de Yaponiya menbelerini muxteliflesdirmeye ve enerji semereliliyinin yuksek derecelerini qoruyub saxlmaga calisir 146 Neqliyyat Redakte Esas meqale Yaponiyada neqliyyat Suretli N700 Tokyado sinkansen qatari Sin Yokohama stansiyasi Kanaqava prefekturasi Yaponiyanin yol xercleri ehateli olmusdur 147 Umumi uzunlugu 1 2 milyon kilometr olan yol sebekesi neqliyyatin esasini teskil edir 148 Mehdud odenisli avtomobil yollari esas seherleri elaqelendirir ve rusum toplayan menteqeler terefinden nezaret olunur Yeni ve istifade olunmus avtomobiller ucuzdur avtomobil mulkiyyetciliyinden ve yanacaqdan elde olunan gelir enerjinin mehsuldarligini artirmaqda istifade olunur Lakin kecdiyi butun mesafenin cemi 50 faizinde Yaponiya avtomobilin istifadesine gore G8 olkeleri arasinda en asagi gostericiye malik olkedir 149 1987 ci ildeki ozellesdirmeden beri Yaponiya demiryol sirketlerinin coxu regional ve yerli sernisindasima bazarinda reqabet icerisindedir Yaponiyanin esas demiryol sirketleri Japan Railways Group Kintetsu Corporation Seibu Railway ve Keio Corporation sirketleridir Maksimum suretleri 240 320 km saat olan Sinkansen qatarlari Yaponiyanin esas seherlerini birlesdirir Yaponiya qatarlari tehlukesizliyine ve deqiqliyine gore taninir 150 151 Tokio ile Osaka seherleri arasinda yeni Maglev xettinin salinmasi teklifi muasir merhelededir 152 Yaponiyada 175 hava limani yerlesir 2 Yaponiyanin en boyuk hava limani olan Tokio hava limani ve ya Haneda hava limani Asiyanin ikinci en islek hava limanidir 153 Yaponiyanin diger en boyuk hava limanlari Narita Beynelxalq Hava Limani Kansai hava limani ve Cubu hava limanidir 154 Naqoya limani Yaponiyanin en boyuk ve islek limanidir Olkenin ticaret deyerinin 10 i bu limanin payina dusur 155 Demoqrafiya Redakte Esas meqaleler Yaponiya ehalisi ve Yaponlar Yaponiyanin etnik azliqlarindan biri olan aynular Meyci mebedinde yapon toyu Yaponiyanin ehalisi texminen 126 9 milyon neferdir 2 ve ehalinin 80 i Honsu adasinda yasayir Ehali medeni ve linqvistik cehetden homogendir 156 Yaponiya ehalisinin 98 5 i etnik yapondur 2 qalan hissesini ise xarici olkelerden gelmis ecnebi isciler teskil edir 156 Ehalinin qeyri yapon hissesi esasen zaynici koreyalilari 157 zaynici cinlileri filippinliler braziliyalilar 158 ve perululardan ibaretdir 159 2003 cu ilin melumatina gore Yaponiyada 134 700 qeyri latin amerikali ve 345 500 latin amerikali muhacir yasayir Latin amerikalilarin 274 700 neferi braziliyalidir onlarin coxu yapon ogullari ve heyat yoldaslari ile buraya gelibler 158 ve onlar Yaponiyada en boyuk qerb icmasidirlar 160 Yerli xalqlardan en cox ustunluk teskil edenler yamatolar aynular 161 ryukyular elece de burakumin 162 kimi kicik etnik qruplardir Ehalinin bir hissesi yamatolar arasinda qaynayib qarismisdir meselen Oqasavara adalarinin ehalisi kimi 163 2014 cu ilde olke serhedleri daxilinde dogulmayan ve qeyri yapon ehali umumi ehalinin cemi 1 5 ni teskil edirdi 164 Yaponiya etnik homogenliyine gore secilir ve vetendaslari ucun etnik ve ya irqi statistikalar tertib etmir Sonuncu bir statistikaya gore Yaponiya coxmilletli dovlet olsa da 165 Yaponiyanin boyuk hissesi olkeni monokultural dovlet kimi gorur Yaponiyanin kecmis bas naziri ve maliyye naziri Taro Aso olkeni xarakterize ederken bir irq bir sivilizasiya bir dil ve bir medeniyyet ifadesinden istifade etmisdir 166 Gozlenilen heyat muddetine gore Yaponiya dunyada en yaxsi ikinci gostericiye malikdir 2010 2015 ci illerde dogulan sexsler ucun 83 5 il 18 19 Ikinci Dunya Muharibesinden sonra bas vermis bebi bumun bir neticesi kimi Yaponiya ehalisi qocalmaqdadir ve dogum gostericileri asagidir 2012 ci ilde ehalinin 24 1 i 65 yasindan yuxari oldugu halda 2050 ci ilde bu gostericinin 40 e catacagi gozlenilir 167 Demoqrafik qurulusdaki deyisiklikler bir nece sosial neticeye sebeb olmusdur Xususen emek qabiliyyetli ehalinin potensial azalmasi ve ictimai teqaud plani kimi sosial mudafie xerclerinin artmasi bu neticelere aiddir 168 Evlenmeyen ve ovlad sahibi olmayan yapon genclerinin sayi artir 169 2011 ci ilde son bes ilde Yaponiya ehalisinin 204 000 nefer azalaraq 126 24 milyon nefer oldugu melum olmusdur Bu 1947 ci ilden beri qeyde alinmis en boyuk azalmadir 170 Bu azalmada en boyuk pay 2011 ci ilde texminen 16 000 neferin olumune ve 2 600 neferin 2014 cu ilin melumati hele de itkin olmasina sebeb olan Tohoku zelzelesinin payina dusur 171 2050 ci ilde Yaponiya ehalisinin 95 milyon nefere duseceyi guman olunur 167 172 Demoqrafiyacilar ve hokumet layihecileri hazirda bu problemin ohdesinden gelmek ucun qizgin debat icerisindedirler 169 Teklif olunan cixis yollari kimi immiqrasiya ve doguma heveslendirmekdir Belelikle genc iscilerin qocalan ehaliye yardimci olacagi guman olunur 173 174 Yaponiya her il naturalizasiya yap 帰化 vasitesile 15 000 yeni vetendas qebul edir 175 Birlesmis Milletler Teskilatinin Qacqinlar uzre Ali Komissarliginin hesabatina gore 2012 ci ilde Yaponiya ancaq 18 muhacirin olkede meskunlasmasina serait yaratmisdir 176 Halbuki ABS in eyni ilde hemin gostericisi 76 000 nefer idi 177 Yaponiya yuksek intihar gostericilerinden eziyyet cekir 178 179 1997 2009 cu iller araliginda intiharlarin sayi her il bir qayda olaraq 30 000 ni kecmisdi 180 Intihar eden sexslerin boyuk hissesi 30 yasindan asagidir 181 Din Redakte Esas meqale Yaponiyada din YUNESKO nun Umumdunya irsi siyahisina dusmus ve Yaponiyanin Uc Meshur Peyzajindan biri olan Itsukusima mebedinin toriisi Hirosima seherinin yaxinligi Yaponiya konstitusiyasinin 20 ci maddesine gore Yaponiyada her kes istediyi dine etiqad etmekde serbestdir Yaponiyada texminen 100 000 e yaxin sintoizm mebedi yerlesir 182 Texminlere gore Yaponiya ehalisinin 84 96 i buddizm ve ya sintoizm hemcinin her iki dinin sinkretizmine dinine etiqad edir 2 183 Amma bu statistika ancaq mebed uzvlerinin sayina esaslandigindan Danka sistemi esl reqemin bundan daha cox oldugu guman olunur Diger tedqiqatlara gore ehalinin ancaq 30 i ozunu dindar hesab edir 184 Edvin Raysauer ve Marius Yansene gore Yaponiya ehalisinin texminen 70 80 i hec bir dine inanmir 185 Bununla bele dini tedbirlerde dini festivallarda Yeni ilin ilk mebed ziyareti kimi hadiselerde istirak edenlerin sayi hele de coxdur Cinde yaranmis daosizm ve konfutsicilik dinleri Yaponiya adet enenelerine ve yerli ehalinin dini inancina tesir gostermisdir 186 Yaponiya kuceleri Milad bayraminda Tanabata festivalinda ve Obon gununde bezedilir Yaponiya ehalisinin 1 den azi xristiandir 187 Olkede yayilmis diger dinlere islam hinduizm siqhizm ve iudaizmdir XIX esrin ortalarinda Yaponiyada bir cox din yayilmisdir 188 Dil Redakte Esas meqaleler Yaponiya dilleri ve Yapon diliYaponiya ehalisinin 99 i yapon dilinden ana dili kimi istifade edir 2 Yapon dili aqqlutinativ dil olub nezaketli ve kubar sisteme malik olmasi ile secilir ve bu Yapon cemiyyetinin iyerarxik tebietinin gostericisidir Yapon dilinde tez tez saygi sekilcilerinden istifade olunur Dilin yaziya alinmasi ucun kanciden Cin menseli isareler ve iki cur kanadan sillabik isareler hiraqana ve katakana elece de latin elifbasindan ve ereb reqemlerinden istifade olunur 189 Yapon dili ile yanasi Ryukyu adalarinda danisilan Ryukyu dilleri Amami Kuniqami Okinava Miyako Yaemaya Yonaquni yapon dili ailesine daxildir Cox az usaq bu dilleri oyrenir 190 amma son dovrlerde yerli hokumetler enenevi dillerin tesirini artirmaq ucun cixis yollari axtarmaga calisirlar Regionda yapon dilinin Okinava dialektinden de istifade olunur Yapon ve ya basqa dille hec bir qohumlugu olmayan Aynu dilinin Hokkaydoda sadece bir nece yasli danisani qalmisdir ve olu dil olmaq erefesindedir 191 Dovlet ve ozel mekteblerde dersler yapon dilinde kecirilir elece de ingilis dili tedris olunur 192 193 Tehsil Redakte Esas meqale Yaponiyada tehsil Tokio Universitetinin goruntusu Meyci islahati neticesinde 1872 ci ilde Yaponiya ibtidai ve orta mekteblerle universitetlerle tanis olmusdur 194 1947 ci ilden beri Yaponiyada icbari tehsil ibtidai ve orta mekteblerle xarakterize olunur ve 9 il cekir 6 yasindan 15 yasina qeder Usaqlarin demek olar ki hamisi tehsillerini ucillik yuxari orta mekteblerde davam etdirirler Yaponiya Tehsil Medeniyyet Idman Elm ve Texnologiya Nazirliyine gore 2005 ci ilde orta mekteb mezunlarinin 75 9 i universitet kollec pese mektebi ve ya diger ali tehsil muessiselerine daxil olmusdur 195 Yaponiyanin en meshur universitetleri Tokio Universiteti ve Kioto Universitetidir 196 197 IEIT terefinden nezaret olunan Beynelxalq Telebe Qiymetlendirme Proqrami 15 yasli yapon sagirdlerinin biliyini ve qabiliyyetini dunyada en yaxsi 6 ci gosterici oldugunu aciqlamisdir 198 Saglamliq Redakte Esas meqale Yaponiyada saglamliqYaponlar dunyada uzunomurlu xalqdir 2013 cu ilin melumatina gore orta omur 83 3 ildir 199 Miciqan ve Tokio Universitetlerinin professoru Con Kreyton Kembell 2009 cu ilde New York Times a verdiyi musahibede yaponlari dunyada en saglam xalq adlandirmisdi 200 Yaponiyada saglamliq xidmeti milli ve yerli hokumetler terefinden temin edilir Odenisli sexsi tibbi xidmet de teklif olunur Sigortasi olmayan sexsler ise goturenler vasitesile yerli hokumetler terefinden idare olunan milli saglamliq sigorta proqraminda istirak ede bilerler 201 1973 cu ilden beri butun yaslilar hokumet destekli sigortaya malikdirler Xesteler istedikleri hekimi ve ya saglamliq muessisesini secmekde serbestdirler 202 Medeniyyet Redakte Esas meqale Yaponiya medeniyyeti Kiotodaki Kinkaku ci ve ya Qizil pavilyon mebedi Yaponiyanin Gozoxsayan gozelliye malik Xususi tarixi yerler ve Xususi yerler siyahisinda elece de YUNESKO nun Umumdunya irsi siyahisindadir Mebedin 1950 ci ilde bir rahib terefinden yandirilmasi Yukio Misimanin eyniadli romani ucun movzu olmusdur Enenevi kagiz qatlama seneti olan oriqami Yaponiya medeniyyeti olkenin tarixi koklerinden son derece tesirlenerek inkisaf etmisdir Muasir medeniyyet ise Asiya Avropa ve Simali Amerikanin tesiri ile formalasmisdir Enenevi Yaponiya medeniyyeti keramika memulatlari toxuculuq mehsullari lakirovanlar ve gelincikler kimi el isleri ile bunraku kabuki noh reqs ve rakuqo kimi performans senetleri ile cay merasimi ikebana doyus senetleri xettatliq oriqami onsen Geysa xalq oyunlari ve diger mesguliyyetlerle xarakterize olunur Yaponiya nezere carpan ve ya nezere carpmayan Medeniyyet abidelerini ve Milli xezinelerini qorumaq ve tanitmaq ucun sistem inkisaf etmisdir 203 Yaponiyanin 19 yeri YUNESKO nun Umumdunya irsi siyahisina dusmusdur ve bu yerlerden 15 i medeni ehemiyyet dasiyir 100 Incesenet Redakte Esas meqaleler Yaponiya inceseneti Yaponiya memarligi Yapon bagi ve Yaponiya estetikasi XIX esrde cekilmis Kanaqavada boyuk dalga ukiyo e qravuru Yaponiya incesenetinin dunyada en taninmis eserlerinden biridir Ise mebedleri Yaponiya memarliginin prototipi kimi sohret qazanmisdir 204 Enenevi memarliqda taxtadan genis istifade olunur Enenevi evler olan minkalarda ve mebedlerde tatami ayaqaltilarinin ve surusen qapilar socilerin istifade edildiyini gormek olar 205 Yaponiya heykelterasliginda da taxtadan genis istifade olunur ve Yaponiya ressamligi Yaponiya incesenetinin en qedim sahelerinden biridir En qedim resm eserleri e e 300 cu ile aid edilir Yaponiya ressamliginin tarixi yerli Yaponiya estetikasi ile xarici olke ideyalarinin adaptasiyasi arasindaki sintezi ve reqabeti gosterir 206 Yaponiya medeniyyeti ile Avropa medeniyyetinin qarsiliqli tesiri ehemiyyetli neticeler dogurmusdur meselen yaponizm cereyaninin taninmaga basladigi XIX esrde ixrac edilmeye baslayan ukiyo e qravurlerinin Qerbde muasir incesenetin inkisafinda xususile postimpressionizm uzerinde nezere carpacaq derecede ehemiyyeti olmusdur 206 Meshur ukiyo e ressamlari Katsusika Hokusay ve Utaqava Hirosiqedir Enenevi taxta blok metbeeciliyi ile Qerb incesenetinin birlesmesi neticesinde hazirda hem Yaponiyada hem de xarici olkelerde meshur olan komiks formati manqa yaranmisdir 207 Manqa esasinda hazirlanmis animasiyalar ise anime adi ile taninir Yaponiyanin istehsal etdiyi video oyun konsollari 1980 ci illerden beri meshurlugunu qoruyur 208 Musiqi Redakte Esas meqale Yaponiya musiqisiYaponiya musiqisi eklektik ve coxsaxelidir Koto kimi bir cox musiqi aleti IX X esrlerde ixtira olunmusdur Enenevi yapon dram teatr seneti Noun tarixi XIV esre gitarayabenzer samisen kimi calgi aletlerinin istifade olundugu populyar xalq musiqisinin tarixi ise XVI esre gedib cixir 209 Yaponiya Qerb klassik musiqisi ile XIX esrde tanis olmusdur ve hazirda Yaponiya medeniyyetinin ayrilmaz hissesidir Imperiya sarayinda ifa olunmus yapon klassik musiqi janri qaqaku Qerb bestekarlarinin eserlerinden tesirlenmisdir 210 Yaponiyanin taninmis klassik bestekarlari Toru Takemitsu ve Rentaro Takidir Ikinci Dunya Muharibesinden sonra Yaponiyada populyar musiqi Amerika ve Avropadan tesirlenerek inkisaf etmis ve neticede 1990 ci illerde J pop ve ya Yaponiya populyar musiqisi adli yeni musiqi janri formalasmisdir 211 Yaponiyanin medeni heyatinda karaoke boyuk meshurluq qazanmisdir Medeni Elaqeler Agentliyinin 1993 cu ilde apardigi sorguda melum olmusdur ki hemin il karaoke oxuyan yaponlarin sayi ikebana ve cay merasimi kimi enenevi mesguliyyetlerle mesgul olan yaponlarin sayindan cox olmusdur 212 Edebiyyat Redakte Esas meqaleler Yaponiya edebiyyati ve Yaponiya poeziyasi Gencinin hekayesi romaninin XII esre aid elyazmasi Milli xezine Yaponiya edebiyyatinin en qedim numuneleri Kociki ve Nihon Soki xronikalari ve Manyosu edebi antologiyasidir Bu eserler VIII esrde Cin isareleri ile yazilmisdir 213 214 Heyan dovrunun evvellerinde kana hiraqana ve katakana kimi taninan yeni fonoqram sistemi inkisaf etmisdir Bambukkesenin hekayesi en qedim yapon hekayesi hesab olunur 215 Heyan dovrununun saray heyati Sey Sonaqonun Yastiq kitabi eserinde tesvir olunur Murasaki Sikibunun yazdigi Gencinin hekayesi romani dunyanin ilk romani hesab edilir 216 217 Edo dovru boyunca conin seherliler tebeqesi samuray aristokratiyasini edebiyyat sahesinde istehsalci ve istehlakci kimi otub qabaqlaya bilmisdiler Meselen Ihara Saykakunun eserlerinin meshurlugu oxucu kutlesinde ve muelliflikdeki deyisiklikleri gosterirdi Matsuo Baso enenevi Kakinsu poeziyasini haykay hayku ile dirceltmisdir ve poetik seyahet ocerki olan Oku no Hosomici ni yazmisdir 218 Meyci dovrunde enenevi edebi formalarin dususu bas vermisdir ve Yaponiya edebiyyati Qerb edebiyyatina inteqrasiya etmeye baslamisdir Natsume Soseki ve Mori Oqai Yaponiyanin ilk muasir roman yazicilari olmusdurlar Onlari Ryunosuke Akutaqava Cuniciro Tanizaki Yukio Misima ve Haruki Murakami izlemisdirler Edebiyyat uzre Nobel mukafatina cemi iki yapon sahib cixmisdir Yasunari Kavabata 1968 ve Kenzaburo Oe 1994 215 Metbex Redakte Ryokanda yapon mehmanxanasi qelyanalti Esas meqale Yapon metbexiYaponiya metbexi temel qida novleri seciyyevi olaraq yapon duyusu ve ya eristeleri sous ve okazu baliq terevez ve tofudan hazirlanan yemek ile xarakterize olunur Muasir dovrun evvellerinde istifade olunmaga baslanan qirmizi et kimi inqredientler evveller Yaponiyada genis istifade olunmamisdir Yaponiya metbexi yemeklerin movsumiliyine 219 ve prezentasiyasina inqredientlerin keyfiyyetine gore taninir Milli metbexle yanasi regional metbexler de enenevi reseptleri ve yerli inqredientleri ile secilir Mislen beledcisisi terefinden restoranlari en cox ulduz alan olke Yaponiyadir 220 Idman Redakte Esas meqale Yaponiyada idman Sumo gulescileri hakimin etrafinda Enenevi idman novu olan sumo Yaponiyanin milli idman novu hesab edilir 221 Olkede yapon doyus senetleri olan cudo karate ve kendo ile mesgul olan xeyli insan var Meyci islahatindan sonra Yaponiya bir cox qerb idman novu ile tanis olmusdur ve bu idman novleri tehsil sistemi vasitesile yayilmaga baslamisdir 222 1964 cu ilde Yaponiyanin paytaxti Tokio seherinde Yay Olimpiya Oyunlari kecirilmisdir Yaponiya iki defe Qis Olimpiya Oyunlarina ev sahibliyi etmisdir 1972 ci ilde Sapporoda ve 1998 ci ilde Naqanoda 223 Tokio 2020 ci ilde ikinci defe Yay Olimpiya Oyunlarina ev sahibliyi edecek ve Yay Olimpiya Oyunlarina iki defe ev sahibliyi eden ilk Asiya seheri olacaq 224 Yaponiya Asiyanin en ugurlu reqbi komandasina malikdir Reqbi uzre Asiya cempionatini hamidan cox 6 defe qazanmis yenice teskil olunmus Reqbi uzre Sakit okean dovletleri cempionatinin 2011 ci ilde qalibi olmusdur 2019 cu ilde Yaponiyada Reqbi uzre dunya cempionati kecirilecek 225 Beyzbol hazirda olkede en meshur idman novudur Yaponiyanin en ust pesekar beyzbol liqasi olan Nippon Pesekar Beyzbolu NPB 1936 ci ilde teskil edilmisdir 226 1992 ci ilde Yaponiya Pesekar Futbol Liqasinin J Liqasi qurulmasindan beri futbol da populyarliq elde etmisdir 227 1981 ci ilden 2004 cu ile qeder Yaponiya Qitelerarasi Kubokun kecirildiyi mekan olmusdur ve Yaponiya 2002 ci ilde Cenubi Koreya ile birlikde Futbol uzre dunya cempionatina ev sahibliyi etmisdir 228 Yaponiya milli futbol komandasi Asiyanin en muveffeqiyyetli futbol komandalarindan biridir Asiya Kubokunu 4 defe qazanmisdir 229 Bundan elave Yaponiyanin qadinlardan ibaret milli futbol komandasi 2011 ci ilde dunya cempionu olmusdur 230 Qolf da Yaponiyada meshur idman novudur 231 Olkede Super GT seriyasi avtoyarislari ve Formula Nippon formula yarislari kecirilir 232 Yaponiya NBA da bir basketbolcu ile temsil olunur Yuta Tabuse 233 Istinadlar Redakte 法制執務コラム集 法律と国語 日本語 Legislative Bureau of the House of Councillors Istifade tarixi 6 yanvar 2016 parameter ignored 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 CIA Factbook Japan Cia gov Istifade tarixi 21 yanvar 2016 1 2 3 4 United States Central Intelligence Agency The World Factbook Washington D C Central Intelligence Agency U S Government Printing Office 1981 ISSN 0277 1527 1553 8133 lt a href https wikidata org wiki Track Q11191 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q2928358 gt lt a gt Efsaneye gore Yaponiya bu tarixde olkenin ilk imperatoru hesab olunan Cimmu terefinden qurulmusdur Japan Statistical Yearbook 2010 PDF Statistics Bureau seh 17 Istifade tarixi 6 yanvar 2016 U S and World Population Clock United States Census Bureau Istifade tarixi 29 may 2016 最新結果一覧 政府統計の総合窓口 GL08020101 Statistics Bureau of Japan Istifade tarixi 29 may 2016 1 2 3 4 World Economic Outlook Database April 2016 Report for Selected Countries and Subjects International Monetary Fund IMF Istifade tarixi 23 July 2016 2015 Human Development Report PDF 2015 Istifade tarixi 6 yanvar 2016 Sultan Mecid Qenizade Azerbaycanca rusca luget Baki 1904 s 70 Abbasqulu Xan Sertib Rusca farsca turkce azerbaycanca luget Tehran 1908 s 142 Wendell Cox 2 fevral 2015 LARGEST 1 000 CITIES ON EARTH WORLD URBAN AREAS 2015 EDITION Istifade tarixi 24 yanvar 2016 The Seven Great Powers American Interest Istifade tarixi 7 yanvar 2016 T V Paul James J Wirtz Michel Fortmann 2005 Great power Balance of Power United States of America State University of New York Press 2005 59 282 ISBN 0 7914 6401 6 Accordingly the great powers after the Cold War are Britain China France Germany Japan Russia and the United States p 59 Baron Joshua January 22 2014 Great Power Peace and American Primacy The Origins and Future of a New International Order United States Palgrave Macmillan ISBN 1 137 29948 7 SIPRI Yearbook 2012 15 countries with the highest military expenditure in 2011 Sipri org Istifade tarixi 7 yanvar 2016 WHO Life expectancy World Health Organization June 1 2013 Istifade tarixi 7 yanvar 2016 1 2 WHO Life expectancy in Israel among highest in the world Haaretz May 2009 Istifade tarixi 7 yanvar 2016 1 2 Table A 17 PDF United Nations World Population Prospects 2006 revision UN Istifade tarixi 7 yanvar 2016 apostrophe markup FutureBrand News FutureBrand launches the Country Brand Index 2014 15 Institute for Economics and Peace 2015 Global Peace Index 2015 Arxivlesdirilib 2015 10 06 at the Wayback Machine Retrieved 5 October 2015 Piggott Joan R 1997 The emergence of Japanese kingship Stanford University Press 143 144 ISBN 0 8047 2832 1 Boxer Charles Ralph 1951 The Christian century in Japan 1549 1650 University of California Press 1 14 ISBN 1 85754 035 2 C R Boxer The Christian Century In Japan 1549 1650 University of California Press 1951p 11 28 36 49 51 ISBN 1 85754 035 2 Mancall Peter C 2006 Of the Ilande of Giapan 1565 Travel narratives from the age of discovery an anthology Oxford University Press 156 157 Matsumara Hirofumi Dodo Yukio Dodo Yukio 2009 Dental characteristics of Tohoku residents in Japan implications for biological affinity with ancient Emishi Anthropological Science 117 2 95 105 doi 10 1537 ase 080325 Hammer Michael F Karafet TM Park H Omoto K Harihara S Stoneking M Horai S ve b 2006 Dual origins of the Japanese common ground for hunter gatherer and farmer Y chromosomes Journal of Human Genetics 51 1 47 58 doi 10 1007 s10038 005 0322 0 PMID 16328082 Travis John Jomon Genes University of Pittsburgh Istifade tarixi 8 yanvar 2016 Denoon Donald Hudson Mark 2001 Multicultural Japan palaeolithic to postmodern Cambridge University Press 22 23 ISBN 0 521 00362 8 Road of rice plant National Science Museum of Japan 2011 04 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 yanvar 2016 Kofun Period Metropolitan Museum of Art Istifade tarixi 8 yanvar 2016 Yayoi Culture Metropolitan Museum of Art Istifade tarixi 8 yanvar 2016 Takashi Okazaki Goodwin Janet 1993 Japan and the continent The Cambridge history of Japan Volume 1 Ancient Japan Cambridge Cambridge University Press seh 275 ISBN 0 521 22352 0 Brown Delmer M ed 1993 The Cambridge History of Japan Cambridge University Press 140 149 Beasley William Gerald 1999 The Japanese Experience A Short History of Japan University of California Press seh 42 ISBN 0 520 22560 0 Totman Conrad 2002 A History of Japan Blackwell 64 79 ISBN 978 1 4051 2359 4 Hays J N 2005 Epidemics and pandemics their impacts on human history ABC CLIO seh 31 ISBN 1 85109 658 2 Totman Conrad 2002 A History of Japan Blackwell 79 87 122 123 ISBN 978 1 4051 2359 4 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell 106 112 ISBN 1 4051 2359 1 Sansom George 1961 A History of Japan 1334 1615 Stanford University Press 42 217 ISBN 0 8047 0525 9 Turnbull Stephen 2010 Toyotomi Hideyoshi Osprey Publishing seh 61 ISBN 978 1 84603 960 7 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell 142 143 ISBN 1 4051 2359 1 Toby Ronald P 1977 Reopening the Question of Sakoku Diplomacy in the Legitimation of the Tokugawa Bakufu Journal of Japanese Studies 3 2 323 363 doi 10 2307 132115 Ohtsu M Ohtsu Makoto 1999 Japanese National Values and Confucianism Japanese Economy 27 2 45 59 doi 10 2753 JES1097 203X270245 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell 289 296 ISBN 1 4051 2359 1 Matsusaka Y Tak 2009 The Japanese Empire In Tsutsui William M ed Companion to Japanese History Blackwell 224 241 ISBN 978 1 4051 1690 9 Hiroshi Shimizu Hitoshi Hirakawa 1999 Japan and Singapore in the world economy Japan s economic advance into Singapore 1870 1965 Routledge seh 17 ISBN 978 0 415 19236 1 The Axis Alliance iBiblio Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell seh 442 ISBN 1 4051 2359 1 Judgment International Military Tribunal for the Far East Chapter VIII Conventional War Crimes Atrocities iBiblio November 1948 Worth Roland H Jr 1995 No Choice But War the United States Embargo Against Japan and the Eruption of War in the Pacific McFarland 56 86 ISBN 0 7864 0141 9 インドネシア独立運動と日本とスカルノ 2 馬 樹禮 産経新聞社 April 2005 2011 05 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 yanvar 2016 parameter ignored The Kingdom of the Netherlands Declares War with Japan iBiblio Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Pape Robert A 1993 Why Japan Surrendered International Security 18 2 154 201 doi 10 2307 2539100 Watt Lori 2010 When Empire Comes Home Repatriation and Reintegration in Postwar Japan Harvard University Press 1 4 ISBN 978 0 674 05598 8 Thomas J E 1996 Modern Japan Longman 284 287 ISBN 0 582 25962 2 Coleman Joseph March 6 2007 52 coup plot bid to rearm Japan CIA The Japan Times Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Japan scraps zero interest rates BBC News July 14 2006 Istifade tarixi 9 yanvar 2016 1 2 Fackler Martin Drew Kevin March 11 2011 Devastation as Tsunami Crashes Into Japan The New York Times Istifade tarixi 9 yanvar 2016 1 2 3 The Constitution of Japan Prime Minister of Japan and His Cabinet November 3 1946 Istifade tarixi 10 yanvar 2016 Sekiguchi Toko June 17 2015 Japan Lowers Voting Age to 18 Wall Street Journal January 14 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 yanvar 2016 apostrophe markup Fackler Martin December 27 2013 Ex Premier Is Chosen To Govern Japan Again The New York Times New York Istifade tarixi 10 yanvar 2016 Dean Meryll 2002 Japanese legal system text cases amp materials 2nd Cavendish 55 58 ISBN 978 1 85941 673 0 Kanamori Shigenari January 1 1999 German influences on Japanese Pre War Constitution and Civil Code European Journal of Law and Economics 7 1 93 95 doi 10 1023 A 1008688209052 The Japanese Judicial System Office of the Prime Minister of Japan Istifade tarixi 10 yanvar 2016 Dean Meryll 2002 Japanese legal system text cases amp materials 2nd Cavendish seh 131 ISBN 978 1 85941 673 0 Japan Australia Joint Declaration on Security Cooperation Ministry of Foreign Affairs Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Joint Declaration on Security Cooperation between Japan and India Ministry of Foreign Affairs October 22 2008 Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Statistics from the Development Co operation Report 2015 OECD Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Michael Green Japan Is Back Why Tokyo s New Assertiveness Is Good for Washington Real Clear Politics Istifade tarixi 11 yanvar 2016 UK backs Japan for UNSC bid Central Chronicle February 21 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Schoenbaum Thomas J ed 2008 Peace in Northeast Asia Edward Elgar Publishing Limited 26 29 Chanlett Avery Emma North Korea s Abduction of Japanese Citizens and the Six Party Talks PDF CRS Report for Congress Federation of American Scientists Istifade tarixi 11 yanvar 2016 The 15 countries with the highest military expenditure in 2009 Stockholm International Peace Research Institute 2011 02 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 yanvar 2016 1 2 Tokyo says it will bring troops home from Iraq International Herald Tribune June 20 2006 2007 04 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 yanvar 2016 About RIMPAC Government of Singapore August 6 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 aprel 2016 正論 may 2014 171 Abe offers Japan s help in maintaining regional security Japan Herald 2014 05 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 yanvar 2016 McCargo Duncan 2000 Contemporary Japan Macmillan 84 85 ISBN 0 333 71000 2 Mabuchi Masaru May 2001 Municipal Amalgamation in Japan PDF World Bank Istifade tarixi 6 yanvar 2016 Obshie svedeniya Prirodnye usloviya str 6 Yaponiya karmannaya enciklopediya Sostaviteli V Ya Kofman N G Rysina Moskva Izdatelskij Dom Muravej gajd 2000 240 str ISBN 5897370540 III bolme Asia regionu ve subregionlari 2 3 11 Yaponiya dovleti seh 324 Dunyanin iqtiasdi ve sosial cografiyasi Ali mektebler ucun derslik Muellifler prof C A Memmedov prof C N Ismayilov dos H B Soltanova dos E B Nuriyev do I I Ehmedova c e n G C Ceferova Hebibe Soltanovanin umumi redaktesi ile Baki Sabah nesriyyati 584 seh ISBN 9789952453492Orijinal metn azerb Sahil xettinin uzun olmasi 30 min km olke erazisinin denizle six elaqede olmasina serait yaratmisdir McCargo Duncan 2000 Contemporary Japan Macmillan 8 11 ISBN 0 333 71000 2 Japan US Department of State Istifade tarixi 11 yanvar 2016 World Population Prospects UN Department of Economic and Social Affairs March 21 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Barnes Gina L 2003 Origins of the Japanese Islands PDF University of Durham Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Tectonics and Volcanoes of Japan Oregon State University February 4 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 yanvar 2016 James C D 2002 The 1923 Tokyo Earthquake and Fire PDF University of California Berkeley Istifade tarixi 11 yanvar 2016 USGS analysis as of March 12 2011 Earthquake usgs gov June 23 2011 Istifade tarixi 11 yanvar 2016 Israel Brett 14 March 2011 Japan s Explosive Geology Explained Live Science Istifade tarixi 17 iyun 2016 2013 World Risk Report PDF 2014 08 16 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 11 1 2 3 Karan Pradyumna Prasad Gilbreath Dick 2005 Japan in the 21st century University Press of Kentucky 18 21 41 ISBN 0 8131 2342 9 Climate JNTO Istifade tarixi 12 yanvar 2016 Gifu Prefecture sees highest temperature ever recorded in Japan 40 9 Japan News Review Society August 16 2007 August 18 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 yanvar 2016 Essential Info Climate JNTO Istifade tarixi 12 yanvar 2016 Flora and Fauna Diversity and regional uniqueness Embassy of Japan in the USA February 13 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 yanvar 2016 The Wildlife in Japan PDF Ministry of the Environment 2011 03 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 yanvar 2016 National Parks of Japan Ministry of the Environment Istifade tarixi 8 yanvar 2016 The Annotated Ramsar List Japan Ramsar Istifade tarixi 8 yanvar 2016 1 2 Japan Properties Inscribed on the World Heritage List UNESCO Istifade tarixi 8 yanvar 2016 日本の大気汚染の歴史 Environmental Restoration and Conservation Agency May 1 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 aprel 2016 parameter ignored Sekiyama Takeshi Japan s international cooperation for energy efficiency and conservation in Asian region PDF Energy Conservation Center February 16 2008 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 13 yanvar 2016 Environmental Performance Review of Japan PDF OECD Istifade tarixi 13 yanvar 2016 Elaine Kurtenbach June 6 2015 At G 7 Japan s energy plan is not all that green Associated Press Environmental Performance Index Japan Yale University 2014 02 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 yanvar 2016 Japan sees extra emission cuts to 2020 goal minister World Business Council for Sustainable Development 2014 10 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 yanvar 2016 Tokyo Stock Exchange ranked third in Asia in 2014 Nikkei Asian Review 16 January 2015 Istifade tarixi 15 yanvar 2016 Howe Christopher 1996 The Origins of Japanese Trade Supremacy Hurst amp Company 58f ISBN 1 85065 538 3 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell 312 314 ISBN 1 4051 2359 1 McCargo Duncan 2000 Contemporary Japan Macmillan 18 19 ISBN 0 333 71000 2 Ryan Liam January 1 2000 The Asian economic miracle unmasked The political economy of the reality International Journal of Social Economics 27 7 10 802 815 doi 10 1108 03068290010335235 Masake Hisane March 2 2006 A farewell to zero Asia Times November 20 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 yanvar 2016 Inman James January 21 2011 China confirmed as World s Second Largest Economy The Guardian London Istifade tarixi 14 yanvar 2016 World Factbook Country comparison Public debt CIA Istifade tarixi 14 yanvar 2016 World Motor Vehicle Production by Country PDF OICA Istifade tarixi 16 yanvar 2016 Background Note Japan US State Department Istifade tarixi 16 yanvar 2016 Fackler Martin April 21 2010 Japan Tries to Face Up to Growing Poverty Problem The New York Times Istifade tarixi 16 yanvar 2016 2008 Housing and Land Survey Statistics Bureau Istifade tarixi 16 yanvar 2016 Field listings Exports COMMODITIES Central Intelligence Agency 2014 Istifade tarixi 16 yanvar 2016 1 2 Economic survey of Japan 2008 OECD November 9 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 aprel 2016 invalid param val Foreign investment in Japan soars BBC June 29 2005 Istifade tarixi January 16 2011 apostrophe markup Activist shareholders swarm in Japan The Economist June 28 2007 Istifade tarixi January 23 2011 Japan 500 2007 Financial Times Istifade tarixi January 23 2011 Market Data New York Stock Exchange January 31 2006 October 11 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi August 11 2007 The Forbes 2000 Forbes Istifade tarixi January 7 2011 Abe Says Japan Canada Agree to Cooperate on Natural Gas McDonald Joe December 4 2006 China to spend 136 billion on R amp D BusinessWeek Japanese Fields Medalists Kyoto University 2009 2010 03 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Japanese Nobel Laureates Kyoto University 2009 2010 03 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Statistics IFR International Federation of Robotics 2016 03 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 18 The Boom in Robot Investment Continues UN Economic Commission for Europe October 17 2000 Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Japan Aerospace Exploration Agency Homepage Japan Aerospace Exploration Agency August 3 2006 Istifade tarixi 18 yanvar 2016 JAXA Venus Climate Orbiter AKATSUKI PLANET C Japan Aerospace Exploration Agency Istifade tarixi 18 yanvar 2016 ISAS Venus Meteorology AKATSUKI PLANET C Institute of Space and Astronautical Science Japan Aerospace Exploration Agency 2011 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2016 ESA Science amp Technology Fact Sheet esa int Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Japan Plans Moon Base by 2030 MoonDaily August 3 2006 Istifade tarixi 18 yanvar 2016 KAGUYA selected as SELENE s nickname Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Japan Successfully Launches Lunar Explorer Kaguya Japan Corporate News Network Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Japan launches first lunar probe BBC News September 14 2007 Istifade tarixi 18 yanvar 2016 JAXA KAGUYA SELENE Image Taking of Full Earth Rise by HDTV Japan Aerospace Exploration Agency 2011 04 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Japanese probe crashes into Moon BBC News June 11 2009 Istifade tarixi 18 yanvar 2016 Energy Statistical Handbook of Japan 2013 Statistics Bureau Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Tsukimori Osamu May 5 2012 Japan nuclear power free as last reactor shuts Reuters July 18 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Japan governor approves Sendai reactor restart BBC News November 7 2014 Can nuclear power save Japan from peak oil Our World 2 0 February 2 2011 Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Japan U S Department of State Istifade tarixi 9 yanvar 2016 Pollack Andrew March 1 1997 Japan s Road to Deep Deficit is Paved with Public Works The New York Times Istifade tarixi 20 yanvar 2016 Transport Statistical Handbook of Japan 2007 Statistics Bureau April 27 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 yanvar 2016 Transport in Japan International Transport Statistics Database International Road Assessment Program Istifade tarixi 20 yanvar 2016 abune teleb olunur About the Shinkansen Safety Central Japan Railway Company Istifade tarixi 20 yanvar 2016 Corporate Culture as Strong Diving Force for Punctuality Another Just in Time Hitachi May 13 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 yanvar 2016 Japan to approve plans for a new super train The Independent London April 27 2011 Istifade tarixi 20 yanvar 2016 Year to Date Passenger Traffic Airports Council International November 11 2010 January 11 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 yanvar 2016 Nakagawa Dai Matsunaka Ryoji 2006 Transport Policy and Funding Elsevier seh 63 ISBN 0 08 044852 6 Port Profile Port of Nagoya 2010 11 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 yanvar 2016 1 2 Multicultural Japan remains a pipe dream Japan Times March 27 2007 Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Japan born Koreans live in limbo The New York Times April 2 2005 Istifade tarixi 21 yanvar 2016 1 2 Onishi Norimitsu November 1 2008 An Enclave of Brazilians Is Testing Insular Japan The New York Times Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Home is where the heartbreak is for Japanese Peruvians Asia Times October 16 1999 January 6 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Registered Foreigners in Japan by Nationality PDF Statistics Bureau August 24 2005 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Fogarty Philippa June 6 2008 Recognition at last for Japan s Ainu BBC Istifade tarixi 21 yanvar 2016 The Invisible Race Time January 8 1973 Istifade tarixi 21 yanvar 2016 McCormack Gavan Dilemmas of Development on The Ogasawara Islands Arxivlesdirilib 2013 01 16 at the Wayback Machine JPRI Occasional Paper No 15 August 1999 Japan Statistical Yearbook 2016 John Lie Multiethnic Japan Cambridge Mass Harvard University Press 2001 Aso says Japan is nation of one race The Japan Times October 18 2005 1 2 Statistical Handbook of Japan 2013 Chapter 2 Population Statistics Bureau Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Gonzalo Garland et al Dynamics of Demographic Development and its impact on Personal Saving case of Japan with Albert Ando Andrea Moro Juan Pablo Cordoba in Ricerche Economiche Vol 49 August 1995 1 2 Ogawa Naohiro Demographic Trends and their implications for Japan s future Transcript of speech delivered on 7 March 1997 Ministry of Foreign Affairs Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Japan Population Drops Most Since World War II January 2 2012 Ryall Julian January 3 2012 Japan s population contracts at fastest rate since at least 1947 The Telegraph Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Forecast provided by International Futures Sakanaka Hidenori October 5 2005 Japan Immigration Policy Institute Director s message Japan Immigration Policy Institute September 29 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 yanvar 2016 French Howard July 24 2003 Insular Japan Needs but Resists Immigration The New York Times Istifade tarixi 21 yanvar 2016 帰化許可申請者数等の推移 Ministry of Justice Istifade tarixi 21 yanvar 2016 parameter ignored 2012 saw record high 2 545 people apply for refugee status in Japan Japan Times March 20 2013 Presidential Memorandum Fiscal Year 2012 Refugee Admissions Numbers and Authorizations of In Country Refugee Status The White House September 30 2011 Strom Stephanie July 15 1999 In Japan Mired in Recession Suicides Soar The New York Times Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Lewis Leo June 19 2008 Japan gripped by suicide epidemic The Times Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Bare statistics mask human cost of Japan s high suicide rate Japan Today March 31 2010 Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Ozawa de Silva Chikako December 2008 Too Lonely to Die Alone Internet Suicide Pacts and Existential Suffering in Japan Cult Med Psychiatry 32 4 516 551 doi 10 1007 s11013 008 9108 0 PMID 18800195 Breen Teeuwen in Breen Teeuwen 2000 1 Bureau of Democracy Human Rights and Labor September 15 2006 International Religious Freedom Report 2006 US Department of State Istifade tarixi 21 yanvar 2016 Kisala Robert 2005 Wargo Robert ed The Logic Of Nothingness A Study of Nishida Kitarō University of Hawaii Press 3 4 ISBN 0 8248 2284 6 Reischauer Edwin Oldfather Jansen Marius B 1988 The Japanese today change and continuity 2nd Belknap Press of Harvard University Press seh 215 ISBN 978 0 674 47184 9 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell seh 72 ISBN 1 4051 2359 1 Kato Mariko February 24 2009 Christianity s long history in the margins Japan Times Clarke Peter ed 1993 The World s religions understanding the living faiths Reader s Digest seh 208 ISBN 978 0 89577 501 6 Miyagawa Shigeru The Japanese Diluage Massachusetts Institute of Technology Istifade tarixi 22 yanvar 2016 Heinrich Patrick January 2004 Diluage Planning and Diluage Ideology in the Ryukyu Islands Diluage Policy 3 2 153 179 doi 10 1023 B LPOL 0000036192 53709 fc 15 families keep ancient diluage alive in Japan UN January 6 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 yanvar 2016 Ellington Lucien September 1 2005 Japan Digest Japanese Education Indiana University April 27 2006 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 yanvar 2016 Ambasciata d Italia a Tokio Lo studio della lingua e della cultura italiana in Giappone Ellington Lucien December 1 2003 Beyond the Rhetoric Essential Questions About Japanese Education Foreign Policy Research Institute Istifade tarixi 22 yanvar 2016 School Education PDF MEXT January 2 2008 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 yanvar 2016 TOP 100 Global Universities Ranking 2009 2010 03 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 yanvar 2016 QS World University Rankings 2010 QS TopUniversities 2010 Istifade tarixi 22 yanvar 2016 OECD s PISA survey shows some countries making significant gains in learning outcomes OECD Istifade tarixi 22 yanvar 2016 Britnell Mark 2015 In Search of the Perfect Health System London Palgrave seh 5 ISBN 978 1 137 49661 4 accessdate missing url Arnquist Sarah 25 August 2009 Health Care Abroad Japan The New York Times Rodwin Victor Health Care in Japan New York University Istifade tarixi 22 yanvar 2015 Health Insurance General Characteristics National Institute of Population and Social Security Research Istifade tarixi 22 yanvar 2015 Administration of Cultural Affairs in Japan Agency for Cultural Affairs Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Tange Kenzo Kawazoe Noboru 1965 Ise Prototype of Japanese Architecture Massachusetts Institute of Technology Press Kazuo Nishi Kazuo Hozumi 1995 What is Japanese Architecture A Survey of Traditional Japanese Architecture with a List of Sites and a Map Kodansha ISBN 978 4 7700 1992 9 1 2 Arrowsmith Rupert Richard 2010 Modernism and the Museum Asian African and Pacific Art and the London Avant Garde Oxford University Press ISBN 978 0 19 959369 9 A History of Manga NMP International Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Herman Leonard Horwitz Jer Kent Steve Miller Skyler 2002 The History of Video Games GameSpot September 29 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Malm William P 2000 Traditional Japanese music and musical instruments New Kodansha International 31 45 ISBN 978 4 7700 2395 7 See for example Olivier Messiaen Sept haikai 1962 Olivier Messiaen a research and information guide Routledge 2008 By Vincent Perez Benitez page 67 and Messiaen the Theologian Ashgate Publishing Ltd 2010 page 243 65 By Andrew Shenton Campion Chris August 22 2005 J Pop History The Observer London Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Martinez D P ed 1998 The worlds of Japanese popular culture gender shifting boundaries and global cultures Repr Cambridge University Press seh 76 ISBN 978 0 521 63729 9 Keene Donald 2000 Seeds in the Heart Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century Columbia University Press ISBN 978 0 231 11441 7 Asian Studies Conference Japan 2000 Meiji Gakuin University Istifade tarixi 23 yanvar 2016 1 2 Windows on Asia Literature Antiquity to Middle Ages Recent Past Michigan State University October 11 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Totman Conrad 2005 A History of Japan 2nd ed Blackwell 126 127 ISBN 1 4051 2359 1 Royall Tyler ed 2003 The Tale of Genji Penguin Classics i ii xii ISBN 0 14 243714 X Keene Donald 1999 World Within Walls Japanese Literature of the Pre Modern Era 1600 1867 Columbia University Press ISBN 978 0 231 11467 7 A Day in the Life Seasonal Foods The Japan Forum Newsletter No September 14 1999 ミシュランガイド東京 横浜 鎌倉2011 を発行 三つ星が14軒 二つ星が54軒 一つ星が198軒に Michelin Japan November 24 2010 Istifade tarixi 18 yanvar 2016 parameter ignored Sumo East and West PBS Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Culture and Daily Life Embassy of Japan in the UK March 17 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Olympic History in Japan Japanese Olympic Committee Istifade tarixi 23 yanvar 2016 IOC selects Tokyo as host of 2020 Summer Olympic Games rugbyworldcup com 2013 12 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Nagata Yoichi Holway John B 1995 Japanese Baseball In Palmer Pete ed Total Baseball 4th Viking Press seh 547 Soccer as a Popular Sport Putting Down Roots in Japan PDF The Japan Forum Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Previous FIFA World Cups FIFA Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Team Japan Asian Football Confederation Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Japan edge USA for maiden title FIFA July 17 2011 Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Varcoe Fred Japanese Golf Gets Friendly Metropolis September 26 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 apostrophe markup Clarke Len Japanese Omnibus Sports Metropolis September 26 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Hoop Dreams Yuta Tabuse The Jordan of Japan Consulate General of Japan in New York December 2004 January 2005 December 3 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2016 Edebiyyat RedakteFlath 2000 The Japanese Economy Oxford University Press ISBN 0 19 877503 2 Henshall 2001 A History of Japan Palgrave Macmillan ISBN 0 312 23370 1 Iwabuchi 2002 Recentering Globalization Popular Culture and Japanese Transnationalism Duke University Press ISBN 0 8223 2891 7 Jansen 2000 The Making of Modern Japan Belknap ISBN 0 674 00334 9 Kato ve b 1997 A History of Japanese Literature From the Man Yoshu to Modern Times Japan Library ISBN 1 873410 48 4 explicit et al Pilling David 2014 Bending Adversity Japan and the Art of Survival London Allen Lane ISBN 978 1 84614 546 9 Samuels 2008 Securing Japan Tokyo s Grand Strategy and the Future of East Asia Cornell University Press ISBN 0 8014 7490 6 Silverberg 2007 Erotic Grotesque Nonsense The Mass Culture of Japanese Modern Times University of California Press ISBN 0 520 22273 3 Sugimoto ve b 2003 An Introduction to Japanese Society Cambridge University Press ISBN 0 521 52925 5 explicit et al Taggart Murphy R 2014 Japan and the Shackles of the Past Oxford and New York NY Oxford University Press ISBN 978 0 19 984598 9 Varley 2000 Japanese Culture University of Hawaii Press ISBN 0 8248 2152 1 Hemcinin bax RedakteYaponiya seherleriXarici kecidler Redakte Vikianbarda Yaponiya ile elaqeli mediafayllar var Vikilugetde Yaponiya ile elaqeli soz izahi var Vikixeberde Yaponiya ile elaqeli xeberler var Yaponiya portaliHokumetKantei go jp Yaponiya bas nazirinin resmi sayti Kunaicho go jp Imperiya Evinin resmi sayti Yaponiya Parlament Kitabxanasi Ictimai munasibetler TurizmYaponiya Milli Turist Teskilati VikiSeyahetde Yaponiya haqqinda seyahet melumatlari var Umumi melumatYaponiya The World Factbook da Yaponiya Arxivlesdirilib 2009 04 21 at the Wayback Machine UCB Libraries GovPubs da DMOZ da Yaponiya Yaponiya BBC News profili Yaponiyanin enerji profili Yaponiya Iqtisadi Emekdasliq ve Inkisaf Teskilatinda Yaponiya International Futures saytinda Menbe https az wikipedia org w index php title Yaponiya amp oldid 6067583, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.