Uruqvay (isp. Uruguay) və ya rəsmi adı ilə Uruqvay Şərq Respublikası (isp. República Oriental del Uruguay) — Cənubi Amerikada dövlət. Uruqvay Cənubi Amerikanın cənub tərəfində yerləşir. Qərbdə Argentina, şimal və şərqdə Braziliya ilə həmsərhəddir. Cənubda isə Atlantik okeanına çıxışı vardır. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Montevideo şəhəri, ümumi sahəsi 176,215 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 3,449,000(2018) nəfərdir. Uruqvay Latın AmerikasındaSurinamdan sonra ən kiçik ikinci ölkəsi hesab olunur.
Ölkə ərazisində saxlanılan xarici hərbi qarnizon XX əsrin sonlarına qədər Uruqvayın daxili işlərinə bir başa müdaxilə etmək imkanına sahib oldu. Modern Uruqvay hal-hazırda KonstitusiyalıRespublika olaraq prezident (Xose Muxika) tərəfindən idarə olunur. Prezident dövlətin və hökumətin başçısı sayılır. Uruqvay hazırlanan analitik araşdırmalarda tez-tez Latın Amerikasının iqtisadi baxımdan ən inkişaf etmiş və həyat səviyyəsinin ən yüksək olduğu ölkələrindən biri kimi göstərilir.
Uruqvay sözünün etimologiyası Quarani dili dilində olan Uruqvay çayı sözündən götürülmüşdür. Sözün tərcüməsi Rəngli quşlar çayı deməkdir. Beynəlxalq aləmdə isə dövlət (isp.La República Oriental del Uruguay) Uruqvay Şərq Respublikası kimi tanınır.
Erkən koloniyalaşma dövrü
İspanların Uruqvaya ilk gəlişi 1516-cı ilə təsadüf edir. XV əsrdən etibarən ərazidə yayılmağa başlayan müxtəlif xətəliklər, qızıl və gümüş ehtiyatlarının az olması səbəbindən XVI və XVII əsrlərdə Uruqvayda yeni yerləşim sahələri məhdud sayda salınmışdır. Latın Amerikası bölgəsində üstünlük əldə etməyə çalışan ora əsrlərdə Avropanın iki böyük dəniz dövləti Portuqaliya imperiyası və İspaniya imperiyası Uruqvay üzərində nüfuz üstünlüyü əldə etmək üçün bir-biri ilə mübarizəyə başladı. 1603-cü ildə İspaniya imperiyası tərəfindən kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək üçün ölkədə camış fermaları yaradılır. Uruqvayda ilk koloniya 1624-cü ildə İspanlar tərəfindən salınır və Neqro çayının sahilində yerləşən həmin koloniya Soriano adlandırılır. İspaniya imperiyasının ərazidə möhkəmlənməsindən narahat olan Portuqaliya imperiyası1669-1671-ci illərdə Sakramento koloniyasının əsasını qoyur və əlavə hərbi məqsədli bir necə qala inşa edir. İspaniya imperiyasıPortuqaliyalı dəniz səyyahlarına və ölkəyə gələn Portuqal din misyonerlərinə qarşı ərazidə İspan yaşayış məntəqlərinin sayını sürətlə artırmağa başladı. İspaniya imperiyasını narahat edən məsələlərdən biridə Braziliya - Uruqvay sərhəddində portuqal dilində danışan və onların tərəfini tutan yerli etnik əhalinin artması idi.
Uruqvayın indiki paytaxtı olan Montevideo şəhəri XVIII əsrin əvvəllərində İspanlar tərəfindən hərbi məntəqə kimi salınmışdır. Qısa zamanda hərbi şəhərçik olmaqdan çıxan Montevideo liman şəhəri kimi sürətlə inkişaf etməyə başladı. XIX əsrin ortalarında şəhər iqtisadi baxımdan yaxınlıqda yerləşən Buenos Ayres şəhəri ilə rəqabət aparırdı. XIX əsr Uruqvay üçün uğurlu olmadı. Ölkə hələdə iki imperiya arasında mübahisə predimeti olaraq qalırdı və bu hal ölkə iqtisadiyyatına bir başa mənfi təsirini göstərirdi. İspaniya imperiyası və Portuqaliya imperiyasının ardınca Britaniya İmperiyasıda bu nüfuz yarışına qoşuldu. 1806-1807-ci illərdə Britaniya İmperiyasıNapoleon müharibələrinin bir parçası olaraq Montevideo və Buenos Ayres şəhərlərini ələ keçirməyə başladı. Çətin günlərini yaşayan İspaniya imperiyası ingilislərə ciddi müqavimət göstərə bilmədi və nəticədə Montevideo1807-ci ildə işğal edilidi. 1834-1835 ci illərdə ölkədə Kolorados və Ağların toqquşması nəticəsində Braziliya müdaxiləsi baş veririr buda tarixi Uruqvay müharibəsi kimi düşür.
İstiqlaliyyət mübarizəsi
Əsas məqalələr: Şərq Bandası, Federal Liqası, və Kisplatina
Müasir ərazisinin ölçülərinə görə Uruqvay Latın Amerikası ölkələri içərisində kiçik dövlətlərdən biridir. O, materikin cənub-şərqində, Uruqvay çayının şərq sahilində yerləşdiyindən Oriental del Uruqvay, yəni şərqi Uruqvay Respublikası adını almışdır. Ölkənin ərazisi cənub-qərbdə və qərbdə Argentina, şimalda və şərqdə Braziliya, cənub-şərqdə isə Atlantik okeanın suları ilə əhatələnir. Ərazinin Argentina ilə sərhəddi Uruqvay çayı və La-Plata boyu keçir. Ərazisinin çox da böyük olmaması onun təbii şəraitinin bir şəkildə olmasına şərait yaradır. Ərazinin relyefl təpəli-düzənlik xarakterlidir. Bəzi yerlərdə yüksəkliklər nəzərə çarpır. Maksimum hündürlük 600 m-dən çox deyildir. Düzənlik cənub-qərbdən şimal-şərqə doğru yüksəlir. Atlantik okeanının sahili boyu qumlu düzənlik və xırda laqunlar uzanır. Bu ərazilərdə tez-tez bataqlıqlaşmış sahələrə rast gəlinir.
Uruqvay subtropik iqlim vilayətində yerləşir. Ən soyuq ayın, yəni iyulun orta temperaturu +10-12 °C, ən isti - yanvarın +22-24 °C, orta illik isə +16 °C təşkil edir. Bəzən soyuq cənub küləklərinin - pamperosların əraziyə daxil olması temperaturun kəskin surətdə aşağı düşməsinə səbəb olur ki, bu da çox vaxt kənd təsərrüfatına ciddi ziyan vurur. Ölkə ərazisinə il boyu yağıntılar bərabər miqdarda düşür. Montevideo rayonuna il ərzində orta hesabla 1000 mm-dək yağıntı düşür. Uruqvayın yumşaq, rütubətli mülayim iqlimi həm taxıl bitkilərinin, həm də subtropik meyvəçiliyin inkişaf etdirilməsi üçün olduqca əlverişlidir. Ölkə sıx çay şəbəkəsinə malikdir. Ərazisinin çox hissəsini Uruqvay çayının hövzəsi əhatə edir. Ölkənin əsas çayı olan Uruqvayın ümumi uzunluğu 1650 km olub, öz başlanğıcını Braziliya yaylasından götürür. Parana çayı ilə qovuşaraq mənsəbdə La-Plata qıfabənzər estuarisini əmələ gətirir. Ölkənin əsas çayı və onun qolları nəinki əhalinin və təsərrüfatların su təminatında, hətta enerji istehsalında da böyük əhəmiyyəti vardır.
Uruqvayın torpaq-bitki örtüyü çox da mürəkkəb deyildir və torpaqları əsasən qara torpaqlardan ibarətdir. Geniş pampalar şirəli otlarla zəngindir və otlaq heyvandarlığın inkişafı üçün gözəl zəmin yaradır. Ağacsız savannalar son illər xeyli dərəcədə öz simasını dəyişdirmişdir. Təbiətdən səmərəli istifadə etməmək landşaftın xeyli dəyişməsinə səbəb olmuşdur. İspanlar ərazini zəbt edərək zəngin qızıl və gümüş ehtiyatlarına rast gəlməsələr də, şirəli otlardan ibarət çəmənliklər onları heyran etmiş və qısa müddət ərzində onlar otlaq heyvandarlığını inkişaf etdirə bilmişdilər. Sonralar Uruqvay öz müstəqilliyini əldə etdikdən sonra xarici investisiyalar hesabına geoloji kəşfiyyat işlərini genişləndirərək müəyyən qədər dəmir filizi və manqan ehtiyatları ölkənin şərq regionunda aşkar edilmişdir. Bundan başqa qızıl, gümüş və qurğuşun filizinin çox da böyük olmayan yataqları aşkar edilmişdir.
Ölkədə məhsuldar qüvvələrin inkişafı sürətli artdıqca antropogen landşaft daha qabarıq görünməyə başlayır. Bir vaxtlar öz gözəl meşələri ilə seçilən Uruqvayda indi meşəliyə çox nadir hallarda rast gəlinir.
Əhalisi
Əhalinin sayı 3,5 mln. (iyul 2010-cu ilin məlumatına görə) Əhalinin illik artımı - 0,4 % Orta ömür müddəti - kişilərdə - 73 yaş, qadınlarda - 80 yaş. Şəhər əhalisi - 92 % (2008) Savadlılıq - 98 % (2003) Rəsmi dövlət dili - ispan dili. Braziliya ilə sərhəd bölgəsində ispan və portuqaliya dillərinin qarışığından ibarət dialekt üstünlük təşkil edir Ənalinin etnik-dini tərkibi ağlar - 88 % metislər - 8 % mulatlar - 4 %
İstinadlar
Resultados del Censo de Población 2011: población, crecimiento y estructura por sexo y edad 2014-02-09 at the Wayback Machine ine.gub.uy
↑ "Uruguay". International Monetary Fund. İstifadə tarixi: 4 January 2012.
"Human Development Report 2013" (PDF). United Nations Development Programme. 14 March 2013. İstifadə tarixi: 14 March 2013.
. 2011-07-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-21.
Uruguay - britannica.com
↑ Bureau of Western Hemisphere Affairs. "Background Note: Uruguay". US Department of State.
Uruqvay ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 04, 2021
uruqvay, uruguay, rəsmi, adı, ilə, şərq, respublikası, república, oriental, uruguay, cənubi, amerikada, dövlət, cənubi, amerikanın, cənub, tərəfində, yerləşir, qərbdə, argentina, şimal, şərqdə, braziliya, ilə, həmsərhəddir, cənubda, isə, atlantik, okeanına, çı. Uruqvay isp Uruguay ve ya resmi adi ile Uruqvay Serq Respublikasi isp Republica Oriental del Uruguay Cenubi Amerikada dovlet Uruqvay Cenubi Amerikanin cenub terefinde yerlesir Qerbde Argentina simal ve serqde Braziliya ile hemserheddir Cenubda ise Atlantik okeanina cixisi vardir Paytaxti ve en boyuk seheri Montevideo seheri umumi sahesi 176 215 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 3 449 000 2018 neferdir Uruqvay Latin Amerikasinda Surinamdan sonra en kicik ikinci olkesi hesab olunur Uruqvay Serq RespublikasiRepublica Oriental del UruguayUruqvayBayragi GerbiSuari Libertad o Muerte isp Azadliq ve ya olum Himni Uruqvay Serq Respublikasinin himniUruqvay Serq Respublikasinin himni source source track track PaytaxtiMontevideo 1 630 min sakin 2009 cu il En boyuk seheriMontevideoResmi dilleriIspan diliEtnik qruplari85 8 Agderili5 4 Mulat2 7 Qaraderili2 6 Metis2 0 Hindi0 8 MelunkanIdareetme formasiPrezident respublikasi PrezidentLuis Alberto Lacalle Pou 1 III 2020 Vitse PrezidentBeatriz Argimon 1 III 2020 QurulmasiTarixi Braziliya Imperiyasindan ayrilmasi25 avqust 1825 Yaranmasi1825Erazisi Umumi176220 91 ci yer Su 1 5Ehalisi 2015 texmini3 500 min 135 ci yer 1 IX 2011 siyahiya alma3 286 314 1 Sixliq19 km2 49 2 kv mil 198 UDM AQP 2014 texmini Umumi 56 3 milliard 2 94 cu Adam basina 16 500 2 80 ci UDM nominal 2014 texmini Umumi 58 569 bilyon 2 Adam basina 17 204 2 III 2012 0 792yuksek 51 ciValyutasiUruqvay pesosu UYI Saat qursagiUTC 2 UYT Yay DST UYSTYolun hereket istiqametisagTelefon kodu598ISO 3166 koduUYInternet domeni uyUruqvay 1680 ci ile qeder olkede Portuqallar terefinden Sakramento koloniyasi yaradilana qeder erazide cox az sayida yerli insan yasayirdi Montevideo seheri XVIII esrin evvellerinde Ispanlar terefinden herbi merkez kimi yaradilmis ve bolgenin butun islerini buradan aparilmasi planlasdirilmisdi Uruqvay 1811 1828 ci iller araliginda davam eden Argentina Braziliya muharibesi ve dord dovlete qarsi aparilan Ispaniya Portuqaliya Argentina ve Braziliya azadliq mubarizesinin neticesinde 1828 ci ilin 28 avqustunda Montevideo sulh muqavilesi imzalanmis ve bununla da oz musteqilliyini elde etmisdir Olke erazisinde saxlanilan xarici herbi qarnizon XX esrin sonlarina qeder Uruqvayin daxili islerine bir basa mudaxile etmek imkanina sahib oldu Modern Uruqvay hal hazirda Konstitusiyali Respublika olaraq prezident Xose Muxika terefinden idare olunur Prezident dovletin ve hokumetin bascisi sayilir Uruqvay hazirlanan analitik arasdirmalarda tez tez Latin Amerikasinin iqtisadi baximdan en inkisaf etmis ve heyat seviyyesinin en yuksek oldugu olkelerinden biri kimi gosterilir Mundericat 1 Tarixi 1 1 Erken koloniyalasma dovru 1 2 Istiqlaliyyet mubarizesi 2 Cografiyasi 3 Ehalisi 4 Istinadlar 5 Xarici baglantilarTarixi Redakte Esas meqale Uruqvay tarixiUruqvay sozunun etimologiyasi Quarani dili dilinde olan Uruqvay cayi sozunden goturulmusdur Sozun tercumesi Rengli quslar cayi demekdir 4 Beynelxalq alemde ise dovlet isp La Republica Oriental del Uruguay Uruqvay Serq Respublikasi kimi taninir 5 Erken koloniyalasma dovru Redakte Ispanlarin Uruqvaya ilk gelisi 1516 ci ile tesaduf edir 6 XV esrden etibaren erazide yayilmaga baslayan muxtelif xetelikler qizil ve gumus ehtiyatlarinin az olmasi sebebinden XVI ve XVII esrlerde Uruqvayda yeni yerlesim saheleri mehdud sayda salinmisdir 6 Latin Amerikasi bolgesinde ustunluk elde etmeye calisan ora esrlerde Avropanin iki boyuk deniz dovleti Portuqaliya imperiyasi ve Ispaniya imperiyasi Uruqvay uzerinde nufuz ustunluyu elde etmek ucun bir biri ile mubarizeye basladi 1603 cu ilde Ispaniya imperiyasi terefinden kend teserrufatini inkisaf etdirmek ucun olkede camis fermalari yaradilir Uruqvayda ilk koloniya 1624 cu ilde Ispanlar terefinden salinir ve Neqro cayinin sahilinde yerlesen hemin koloniya Soriano adlandirilir Ispaniya imperiyasinin erazide mohkemlenmesinden narahat olan Portuqaliya imperiyasi 1669 1671 ci illerde Sakramento koloniyasinin esasini qoyur ve elave herbi meqsedli bir nece qala insa edir Ispaniya imperiyasi Portuqaliyali deniz seyyahlarina ve olkeye gelen Portuqal din misyonerlerine qarsi erazide Ispan yasayis menteqlerinin sayini suretle artirmaga basladi Ispaniya imperiyasini narahat eden meselelerden biride Braziliya Uruqvay serheddinde portuqal dilinde danisan ve onlarin terefini tutan yerli etnik ehalinin artmasi idi Uruqvayin indiki paytaxti olan Montevideo seheri XVIII esrin evvellerinde Ispanlar terefinden herbi menteqe kimi salinmisdir Qisa zamanda herbi sehercik olmaqdan cixan Montevideo liman seheri kimi suretle inkisaf etmeye basladi XIX esrin ortalarinda seher iqtisadi baximdan yaxinliqda yerlesen Buenos Ayres seheri ile reqabet aparirdi 6 XIX esr Uruqvay ucun ugurlu olmadi Olke helede iki imperiya arasinda mubahise predimeti olaraq qalirdi ve bu hal olke iqtisadiyyatina bir basa menfi tesirini gosterirdi Ispaniya imperiyasi ve Portuqaliya imperiyasinin ardinca Britaniya Imperiyasida bu nufuz yarisina qosuldu 1806 1807 ci illerde Britaniya Imperiyasi Napoleon muharibelerinin bir parcasi olaraq Montevideo ve Buenos Ayres seherlerini ele kecirmeye basladi Cetin gunlerini yasayan Ispaniya imperiyasi ingilislere ciddi muqavimet gostere bilmedi ve neticede Montevideo 1807 ci ilde isgal edilidi 1834 1835 ci illerde olkede Kolorados ve Aglarin toqqusmasi neticesinde Braziliya mudaxilesi bas veririr buda tarixi Uruqvay muharibesi kimi dusur Istiqlaliyyet mubarizesi Redakte Esas meqaleler Serq Bandasi Federal Liqasi ve KisplatinaCografiyasi Redakte Esas meqale Uruqvay cografiyasiMuasir erazisinin olculerine gore Uruqvay Latin Amerikasi olkeleri icerisinde kicik dovletlerden biridir O materikin cenub serqinde Uruqvay cayinin serq sahilinde yerlesdiyinden Oriental del Uruqvay yeni serqi Uruqvay Respublikasi adini almisdir Olkenin erazisi cenub qerbde ve qerbde Argentina simalda ve serqde Braziliya cenub serqde ise Atlantik okeanin sulari ile ehatelenir Erazinin Argentina ile serheddi Uruqvay cayi ve La Plata boyu kecir Erazisinin cox da boyuk olmamasi onun tebii seraitinin bir sekilde olmasina serait yaradir Erazinin relyefl tepeli duzenlik xarakterlidir Bezi yerlerde yukseklikler nezere carpir Maksimum hundurluk 600 m den cox deyildir Duzenlik cenub qerbden simal serqe dogru yukselir Atlantik okeaninin sahili boyu qumlu duzenlik ve xirda laqunlar uzanir Bu erazilerde tez tez bataqliqlasmis sahelere rast gelinir Uruqvay subtropik iqlim vilayetinde yerlesir En soyuq ayin yeni iyulun orta temperaturu 10 12 C en isti yanvarin 22 24 C orta illik ise 16 C teskil edir Bezen soyuq cenub kuleklerinin pamperoslarin eraziye daxil olmasi temperaturun keskin suretde asagi dusmesine sebeb olur ki bu da cox vaxt kend teserrufatina ciddi ziyan vurur Olke erazisine il boyu yagintilar beraber miqdarda dusur Montevideo rayonuna il erzinde orta hesabla 1000 mm dek yaginti dusur Uruqvayin yumsaq rutubetli mulayim iqlimi hem taxil bitkilerinin hem de subtropik meyveciliyin inkisaf etdirilmesi ucun olduqca elverislidir Olke six cay sebekesine malikdir Erazisinin cox hissesini Uruqvay cayinin hovzesi ehate edir Olkenin esas cayi olan Uruqvayin umumi uzunlugu 1650 km olub oz baslangicini Braziliya yaylasindan goturur Parana cayi ile qovusaraq mensebde La Plata qifabenzer estuarisini emele getirir Olkenin esas cayi ve onun qollari neinki ehalinin ve teserrufatlarin su teminatinda hetta enerji istehsalinda da boyuk ehemiyyeti vardir Uruqvayin torpaq bitki ortuyu cox da murekkeb deyildir ve torpaqlari esasen qara torpaqlardan ibaretdir Genis pampalar sireli otlarla zengindir ve otlaq heyvandarligin inkisafi ucun gozel zemin yaradir Agacsiz savannalar son iller xeyli derecede oz simasini deyisdirmisdir Tebietden semereli istifade etmemek landsaftin xeyli deyismesine sebeb olmusdur Ispanlar erazini zebt ederek zengin qizil ve gumus ehtiyatlarina rast gelmeseler de sireli otlardan ibaret cemenlikler onlari heyran etmis ve qisa muddet erzinde onlar otlaq heyvandarligini inkisaf etdire bilmisdiler Sonralar Uruqvay oz musteqilliyini elde etdikden sonra xarici investisiyalar hesabina geoloji kesfiyyat islerini genislendirerek mueyyen qeder demir filizi ve manqan ehtiyatlari olkenin serq regionunda askar edilmisdir Bundan basqa qizil gumus ve qurgusun filizinin cox da boyuk olmayan yataqlari askar edilmisdir Olkede mehsuldar quvvelerin inkisafi suretli artdiqca antropogen landsaft daha qabariq gorunmeye baslayir Bir vaxtlar oz gozel meseleri ile secilen Uruqvayda indi meseliye cox nadir hallarda rast gelinir Ehalisi RedakteEhalinin sayi 3 5 mln iyul 2010 cu ilin melumatina gore Ehalinin illik artimi 0 4 Orta omur muddeti kisilerde 73 yas qadinlarda 80 yas Seher ehalisi 92 2008 Savadliliq 98 2003 Resmi dovlet dili ispan dili Braziliya ile serhed bolgesinde ispan ve portuqaliya dillerinin qarisigindan ibaret dialekt ustunluk teskil edir Enalinin etnik dini terkibi aglar 88 metisler 8 mulatlar 4 Istinadlar Redakte Resultados del Censo de Poblacion 2011 poblacion crecimiento y estructura por sexo y edad Arxivlesdirilib 2014 02 09 at the Wayback Machine ine gub uy 1 2 3 4 Uruguay International Monetary Fund Istifade tarixi 4 January 2012 Human Development Report 2013 PDF United Nations Development Programme 14 March 2013 Istifade tarixi 14 March 2013 Ministerio de Turismo y Deporte del Uruguay Spanish English and Portuguese 2011 07 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 07 21 Uruguay britannica com 1 2 3 Bureau of Western Hemisphere Affairs Background Note Uruguay US Department of State Xarici baglantilar RedakteUruqvay hokumeti Portal Arxivlesdirilib 2011 08 09 at the Wayback Machine Uruqvay ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Uruqvay amp oldid 5688178, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
