fbpx
Wikipedia

Avstraliya

Avqust 03, 2021

Avstraliya və ya rəsmi adı ilə Avstraliya İttifaqı (ing. Commonwealth of Australia), oxunuş [əˈstreɪljə], (ing. Australia, lat. austrālis "Cənub") — Cənub yarımkürəsidə yerləşib Avstraliya materikini, Tasmaniya adasını, Hind və Sakit okeanlarında yerləşən bir neçə adanı əhatə edən, Millətlər Birliyinin üzvü olan dövlət. Sahəsinə görə Okeaniyada birinci, dünyada altıncı yerdədir. Avstraliya İttifaqından şimalda Şərqi Timor, İndoneziya, Papua-Yeni Qvineya, şimal-şərqdə Vanuatu, Yeni Kaledoniya, Solomon adaları, cənub-şərqdə Yeni Zelandiya yerləşir. Əhalisinin sayı 25 milyona çatır ki, onun da əksər hissəsi ölkənin yüksək urbanizasiya səviyyəsi ilə seçilən şərq sahillərində yerləşir. Paytaxtı Kanberra, ən böyük şəhəri isə Sidneydir. Ölkənin digər mühüm metropolis ərazilərinə Melburn, Brisben, Pert və Adelayda daxildir ki, bu şəhərlərin də hər birinin əhalisinin sayı 1 milyon nəfərdən çoxdur. Avstraliya təbii sərvətləri ilə məhşurdur. Beləki dünyanın bir çox ölkələri Avstraliyadan dəmir filizləri, eləcədə Uran filizi alırlar. Avstraliyada böyük qızıl mədənləri var. Buradan hər gün küllü miqdarda qızıl alınır.

Avstraliya İttifaqı

Commonwealth of Australia
Avstraliya
Gerbi
PaytaxtıKanberra
Ən böyük şəhəriSidney, Melburn, Brisben, Pert, Adelaida
Rəsmi dilləriİngilis dili
Demonim(lər)iavstraliyalı
İdarəetmə formasıKonstitusiyalı monarxiya
• Kraliça
II Elizabet
• Baş nazir
Skott Morrison
Qurulması
Tarixi 
• Dominion
1 yanvar 1901
• Vestminister statutu
11 dekabr 1931
• Yaranması
1 yanvar 1901
Ərazisi
• Ümumi
7692024 (6)
• Su (%)
1
Əhalisi
• 2016 təxmini
24 milyon (53-cü yer)
• 9.VIII.2011 siyahıya alma
21 507 717
• Sıxlıq
31/km2 (80.3/kv. mil)
ValyutasıAvstraliyalı dollar (AUD)
Saat qurşağı+8 … +10
Yolun hərəkət istiqamətisol
Telefon kodu61
ISO 3166 koduAU
İnternet domeni.au
Avstraliyanın interaktiv xəritəsi

Avstraliya ərazisi təqribən 60 min il əvvəldən etibarən Avstraliya aborigenləri tərəfindən məskunlaşmış ərazi olmuş, 18-ci əsrin sonlarından etibarən isə bu əraziyə ingilis müstəmləkəçiləri gəlməyə başlamışdır. Avstraliya aborigenlərinin danışdığı dillər öz sinfinə görə 250 qrupa bölünür. 1606-cı ildə qitənin hollandlar tərəfindən kəşf edilməsindən sonra bu ərazi Yeni Hollandiya adlandırılmışdır. 1770-ci ildə Böyük Britaniya Avstraliyanın şərq sahillərini kəşf etmiş və bura ərazi iddiası irəli sürmüşdür. 26 yanvar 1788-ci il tarixindən etibarən britaniyalılar öz ölkəsində qaydalara tabe olmayan şəxsləri Yeni Cənubi Uels əyalətindəki koloniyalara sürgün etməyə başlamışdır. Həmin tarix hal-hazırda Avstraliyanın milli bayramı olaraq hər il müntəzəm şəkildə qeyd olunur. İllər keçdikcə bu əraziyə köç edənlərin sayı da stabil şəkildə artmağa başlamış və artıq 1850-ci ilə qədər qitənin böyük hissəsi kəşf olunmuş, həmçinin özünü idarəetmə hüququna sahib olan beş kral koloniyası qurulmuşdur. 1 yanvar 1901-ci ildə altı koloniya federasiyalaşmaq barədə qərar qəbul etmiş və Avstraliya İttifaqı formalaşmışdır. Altı ştat və on federal ərazidən ibarət olan Avstraliya hazırda stabil liberal demokratik siyasi sistemi ilə idarə olunur.

İnsanlar tərəfindən məskunlaşmış ən düzənlik və ən quru qitə olan Avstraliyanın sahəsi 7,617,930 kvadrat kilometrdir. Ərazinin olduqca böyük olması səbəbilə ölkədə müxtəlif relyef formalarına rast gəlmək mümkündür. Belə ki, Avstraliyanın mərkəzi hissəsi səhralarla, şimal-şərq hissəsi tropik meşələrlə, cənub-şərq hissəsi isə dağlarla əhatə olunmuşdur. Buna baxmayaraq, əhali sıxlığı hər kvadrat kilometrə 2.8 nəfər düşür ki, bu da dünyada ən aşağı göstəricilərdən biri hesab olunur. Avstraliya dağ-mədən sənayesi, telekommunikasiya, bankçılıq və emaledici sənaye sahələrindən yüksək gəlir əldə edir. Avstraliya aborigenlərinin qaya üzərində çəkdiyi rəsmlər isə dünyanın ən qədim və ən zəngin incəsənət nümunələrindən hesab edilir.

Dünyada nominal ÜDM-nin həcminə görə 13-cü, alıcılıq qabiliyyəti pariteti göstəricisinə görə 19-cu yerdə qərarlaşan Avstraliya yüksək inkişaf etmiş ölkədir. Adambaşına düşən gəlirin səviyyəsinə görə dünya ölkələri arasında 10-cu yeri tutan bu ölkənin çox böyük gəliri var.Regional güc hesab olunan Avstraliya hərbi xərclərin həcminə görə 13-cü yerdədir. Ölkə əhalisinin 26%-ni immiqrantlar təşkil edir ki, bu da dünya ölkələri arasında 9-cu ən yüksək göstəricidir. Həyat keyfiyyəti, tibb, təhsil, iqtisadi və mülki azadlıqlar, həmçinin siyasi hüquqların yüksək səviyyədə təmin olunması nəticəsində Avstraliya hazırda qlobal insan inkişafı indeksinə görə ikinci yerdədir. Avstraliya hal-hazırda BMT, G20, Millətlər Birliyi, ANZYUS, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı, Dünya Ticarət Təşkilatı, Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı, Sakit Okean adaları forumu və Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Assosiasiyası kimi təşkilatların üzvüdür.

Etimologiya

Avstraliya adı latıncada "cənubdan cənuba aid olan" mənasını verən Australis sözündən törəmişdir. Roma sivilizasiyası zamanına aid cənubdakı bilinməyən bir ölkə mənası (terra australis incognita) bənzər bir yerin, orta əsrlər coğrafiyasında da alov tapıldığını göstərir, ancaq bu məlumatlar hər hansı bilinən bir qitə məlumatı ehtiva etməməkdədir. Latıncadakı Terra Australis Incognita termini Cənubdakı (Australis) Bilinməyən (Incognita) Torpaq parçası (Terra) mənasını verməkdədir. 14 may 1606-cı ildə, Vanuatuya ayaq basan Pedro Fernandes de Queiros,Cənub yarımkürəsindəki bütün quru mülkiyyətinin İspaniya Krallığına aid olduğunu iddia etmiş və qitəni Austrialía deş Espíritu Santo şəklində adlandırmışdır. Flamand dilində Australische sözü də, Bataviadakı flamandlar tərəfindən, 1638-ci ildən əvvəl, cənubda kəşf edilmiş yeni yerləri adlandırmaq üçün istifadə edilirdi. "Australia" sözünün ingilis dilində ilk istifadəsi isə 1692-ci ildə Qabriel de Foyininin yazdığı Les Aventures də Jacques Sadeur rəqs la Découverte et le Voyage de la Terre Australe adlı fransızca romanının, 1693-cü ildəki tərcüməsində görülmüşdür. Daha sonralar, 1765-ci ildə, Aleksandr Dalrimpl bu sözü, Luis Vaes de Torresin 1606-cı ildə Papua Yeni Qvineyanın cənub sahillərinə etdiyi səyahətini təsvir etdiyi kitabını ingiliscəyə çevirərkən istifadə etmişdir. Dalrimpl ayrıca Avstraliya sözünü, An Historical Collection of Voyages and Discoveries en the South Pacific Ocean (1771) adlı əsərində bütün Okeaniya bölgəsini təyin etmək üçün istifadə etmişdir.

Tarix

 
Aborigenlərin 3.000 il yaşı olan qayaüstü rəsmləri. Kakadu milli parkı.

Avstraliyadakı ilk insan məskunlaşmalarının 42.000 ilə 48.000 il əvvəl ortaya çıxdığı təxmin edilməkdədir. İlk Avstraliyalılar günümüzdəki Avstraliya yerli xalqı olan Aborigenlərin atalarıdır. Quru əlaqələri və ya qısa məsafəli suları keçərək Cənub-şərqi Asiyadan, əraziyə yerləşmişlər. Bu insanların çoxu təbiət insanı idi.

Adada yaşayan digər bir yerli xalq olan Torres Streyt Yerliləri etnik olaraq Malayziya mənşəlidir. Bu insanlar Torres Streit Adaları və Kvinsləndin şimal ucqarlarındakı müxtəlif bölgələrdə yaşayırdılar. Mədəni vərdişləri Aborigenlərdən diqqətə çarpacaq qədər fərqlidir.

Avstraliya qitəsini rəsmi qeydlərə görə kəşf edən ilk Avropalı, Hollandiyalı səyyah Villem Canszundur. Canszun Keyp York yarımadasını 1606-cı ildə tədqiq edib. 17-ci əsr boyunca, Hollandiyalılar bütün qərb və şimal sahil xəttinin xəritəsini çıxarmış və buraları Nyu Holland olaraq adlandırmışdılar. Ancaq hər hansı bir yaşayış yeri qurma səyi göstərməmişdilər. 1770-ci ildə Ceyms Kuk, Avstraliyanın şərq sahillərinə səfər etmiş, bölgənin xəritəsini çıxarmış, Yeni Cənubi Uels olaraq adlandırdığı bölgəni Britanya torpaqlarına qatdığını elan etmişdir. Səfərlər nəticəsi edilən kəşflər, qitənin istismarı üçün, sürətlə məhkumların və məhbusların işçi olaraq işlədildiyi koloniyaların qurulmasını təmin etmişdir.

Britanya Dənizaşırı Koloniyaları qitədə ilk dəfə Yeni Cənubi Uels koloniyası ilə, 26 yanvar 1788-ci ildə Kapitan Artur Fillip tərəfindən Port Ceksonda bir yaşayış yeri yaradılması ilə başlamışdır. Bu tarix daha sonra Avstraliyanın milli günü elan edilmişdir (Australia Day). İndiki vaxtda Tasmaniya olaraq bilinən, Van Diemen's Landa məskunlaşma 1803-cü ildə başlamışdır. Birləşmiş Krallıq, 1829-ci ildə Avstraliyanın qərb hissəsini idarə altında saxlamaqda idi. Yeni Cənubi Uelsin müxtəlif hissələrində yeni və ayrı koloniyalar yaradıldı; Cənubi Avstraliya (1836), Viktoriya (1851) və Kvinslənd (1859). Şimal Əraziləri, Cənubi Avstraliya əyalətinin bir parçası olaraq 1863də quruldu. Cənubi Avstraliya, bir sərbəst əyalət olaraq qurulmuş və heç bir zaman digər koloniyalarda olduğu kimi məhkum və məhbusların işlədildiyi bir cəzası koloniya olmamışdır. Günahkarların gətirilməsi 1840 və 1864 illəri arasında fasilələrlə davam etdirilmişdir.

Avstraliyanın kəşfi

 
Avstraliyanın avropalı səyyahlar tərəfindən tədqiqi

Bir çox müəlliflər Avropalıların Avstraliyaya hələ 16-cı əsrdə ziyarət etdiyini sübut etməyə çalışmışlar. Məsələn, Makintayr Kennat və başqaları Portuqallar gizli şəkildə XVI əsrin 20-ci illərində Avstraliyanı kəşf etmişdilər.Onların tərəfindən sübut kimi Depin xəritələrində "Jav-Lya-Qrand" yazısının olması verilir.Buna baxmayaraq Depin xəritələri o dövrdə məlum olan coğrafi biliklərin tamamlanmamış vəziyyətini əks etdirir.Baxmayaraq ki avropalıların Avstraliyanı hələ 17-ci əsrdən əvvəl ziyarət etməsi haqqında fərziyyələr böyük maraq cəlb edir, bu fərziyyələr bir qayda olaraq mübahisəli hesab edilir.

Avstraliyanın kəşfi 1606-cı ildə baş verib. İlk dəfə olaraq Villem Yanson Duyfken gəmisində Avstraliya sahillərinə yan aldı.O, bu ərazini Yeni Hollandiya adlandırdı və ərazinin Hollandiyanın malikənəsi olduğunu bəyan etdi. Həmin il başda Pedro fernandos Kiros olmaqla ispan ekspedisiya heyəti Yeni Hibrid adalarına ayaq basdılar və buranın cənub qitəsi olduğunu nəzərə alaraq ərazinin adını Müqəddəs ruhun cənub torpağı olaraq adlandırdılar.

1642-ci ildə hollandiyalı Abel Tasman əraziyə ekspedisiya etmişdir. Bu ekspedisiya gedişatında gələcəkdə Tasmaniya adlandırılacaq torpağı və Yeni Zelandiyanı kəşf etdi. Bu hadisə Avstraliyanın tədqiqində böyük təkan oldu. O, 1644-cü ildə ikinci ekspedisiya zamanı Avstraliyanın şərq sahilindən keçərək Yeni Qvineyanın cənub sahilinə çatmışdır. O, Yeni Qvineya və Avstraliya arasında yerləşən Torres keçidindən keçərək qərb istiqamətində gəmi ilə irəliləməyə davam edirdi. Son nəticədə onun əməyi nəticəsində xəritələrdə Avstraliyanın qərb sahili təsvir olundu. Avstraliyanın öyrənilməsində Ceyms Kukun xidmətləri də böyük olmuşdur.

Ərazi

Avstraliya altı ştatdan, iki materik ərazisindən və digər daha kiçik ərazilərdən təşkil olunmuşdur. Ştatlar Viktoriya (VIC), Qərbi Avstraliya (WA), Kvinslend (QLD), Yeni Cənubi Uels (NSW), Tasmaniya (TAS) və Cənubi Avstraliya (SA) hesab olunur. İki əsas materik ərazisi isə Şimal ərazisi (NT) və Avstraliyanın paytaxt ərazisidir (ACT). Ərazilərin statusu ştatların statusundan çox fərqlənmişdir. Fərq ondan ibarətdir ki, Avstraliyanın federal parlamenti ərazilərin parlamentinin bütün qərarlarını ləğv edə bilər. Lakin ştat parlamentlərinin qərarlarını Federal parlament yalnız Avstraliya kostitusiyasının 51-ci paraqrafında qeyd olunmuş hallarda ləğv edə bilər. Bütün digər məsələlər isə ştatın öz həvaləsində qalır — səhiyyə, təhsil, hüquq-intizam, nəqliyyat, yollar və daxili idarəçilik.

Hər bir ştat və materik ərazisi öz qanunverici orqanına malikdir: Şimal ərazisində, Avstraliyanın paytaxt ərazisində və Kvinslenddə birpalatalı orqan, digər ştatlarda isə ikipalatalı. Aşağı palata Qanunverici assambleya, yuxarı palata isə Qanunverici məclis adlandırılır.

Avstraliya ittifaqı-Cənub yarımkürəsində yerləşən və sahəsi 7 692 024 kм² olan dövlətdir. Ərazisinə görə Rusiya, Kanada, Çin, ABŞ və Braziliyadan sonra 6-cı ən böyük ölkədir. Avstraliya, dünyanın ən kiçik qitəsidir.Yer planetinin quru hissəsinin 5%-ını tutur.Onun tərkibinə-Avstraliya materiki(Tasmaniya adası daxil olmaqla)sahəsi 7 659 861 km²(digər sahilyani adaların sahəsi 32 163 kм²-dir),Kokos adaları(Kilinq) 14 kм²lik sahəsiylə,Milad adası-135 kм²lik sahəsiylə,Aşmor və Kartye adaları-2 km²lik sahəsiylə,Xerd və Makdonald adaları-370 kм²lik sahəsiylə,Norfolk adası-35 km²-liq sahəsiylə,Korall dənizinin adaları-3 kм²lik sahəsiylə və Avstraliyanın Antarktidadakı əraziləri-6,1 milyon kм²lik ərazisiylə daxildir. Avstraliyanın şimal və şərq sahillərini Sakit okeanın dənizləri yuyur: Arafur, Korall, Tasman, Timor dənizləri; qərb və cənub sahillərini isə Hind okeanı. Avstraliyanın yaxınlığında iri adalar olan Yeni Qvineya və Tasmaniya adaları yerləşir. Avstraliyanın şimal-şərq sahili boyu 2000 kilometr uzunluğunda dünyanın ən böyük korall rifi olan-Böyük sədd rifi uzanır.Avstraliya nəhəng bir dövlətdir hansı ki,qərbdən şərqə 4000 kilometr,şimaldan cənuba isə təxminən 3860 kilometr uzanır.Materikin kənar nöqtələri: şimalda-York burnu(10 °C. e.),cənubda-Sot-İst-Keyp burnu(39 °C. e.),qərbdə-Stip-Poynt burnu(114° ş. u.),şərqdə isə Bayron burnu(154° ş. u.).Avstraliyanın sahil xəttinin uzunluğu 59 736 km təşkil edir.

Təbiəti

 
Koala

Avstraliya ərazisinin əksər hissəsinin yarımsəhra və səhralardan ibarət olmasına baxmayaraq burada alp yaylalarından tropik cəngəlliklərə kimi müxtəlif landşaft növlərinə rast gəlinir. Qitənin qədim yaşı, hava şəraitinin müxtəlifliyi, uzun müddətli coğrafi izolyasiya səbəbi ilə Avstraliyanın təbiəti öz müxtəlifliyi ilə seçilir. Təxminən 12 min biocanlı növündən 9 mini endemikdir.Güllü bitkilərdən 85 %-i,məməlilərdən 84 %-i,quşlardan 45 %-i,sahilyani balıqlardan isə 89 %-i endemik növ sayılır. Avstraliyada olan ən çoxsaylı heyvan növləri:kisəlilər (kenquru,koala,vombatlar), yexidnalar, ördəkburunlar və digərləridir.Quşlardan isə əsasən kakadu,emu və kukabarralara rast gəlinir.Avstraliyada həmçinin dünyada ən çox zəhərli ilanlar olduğu yer sayılır.Avstraliyada çoxlu sayda olan dinqo vəhşi itləri isə avstroneziyalılar tərəfindən b.e. 3.000 il əvvəl materikə gətirilmişdir.Bir çox bitki və heyvan növləri aborigenlərin və avropalıların ərazidə məskunlaşmasından sonra məhv olunmuşdular. Ümumiyyətlə, yüksək və uzun olmayan yaylalar, cənub-şərqdə məhsuldar düzənliklər iştirak etməkdədir. Erozyonla ortaya çıxan əsl ana quru 3 milyard ildən daha yaşlıdır.

  1. Ərazi istifadəsi
  2. Əkinçiliyə uyğun torpaqlar: %1
  3. Otlaqlar: %55
  4. Meşəlik ərazi: %19
  5. Digər: %21 (1993 məlumatları)
  6. Sulanan ərazi: 21.070 km² (1993 məlumatları)

Təbii resursları

 
Biq-Pit qızıl yatağı

Ölkənin əsas təbii sərvətləri-mineral sərvətlərdir.Avstraliyanın təbii resurs potensialı ilə təminatı orta dünya göstəricisindən 20 dəfə yüksəkdir.Ölkə boksit ehtiyatlarının həcminə görə dünyada birinci yerdədir(dünya ehtiyatlarının 1/3-i və hasilatın 40 %-i),sirkoniy,uran ehtiyatlarının həcminə görə 1-ci yer(dünya ehtiyatlarının 1/3-i) və onun hasilatına görə 3-cü yerdədir(8.022 ton.2009-cu ildə.).Kömür ehtiyatlarına görə isə altıncı yerdədir. Həmçinin çoxlu sayda qızıl,almaz və marqans ehtiyatlarına malikdir.Ölkənin cənubunda və şimal-şərq,şimal-qərb sahillərinin şelf ərazisində az sayda neft və təbii qaz ehtiyatları yerləşir. İri hıcmdə polimetal ehtiyatları(sink,qurğuşun,mis) Yeni Cənubi Uels ştatının qərbindəki səhralıq ərazidə olan Broken-Hill yatağında cəmləşib.

Uran ehtiyatları materikin müxtəlif ərazilərində: şimalda(Arnemlend yarımadası)-Saut və İst-Alligeytor çaylarının yaxınlığında,Cənubi Avstraliya ştatında-from gölünün yaxınlığında, Kvinslənd ştatında-Meri-Katlin və ölkənin qərbində-Yillirri yatağı.

 
Avstraliyanın topoqrafik xəritəsi

Qədim Qondvana materikinin bir hissəsi olan Avstraliya platforması digər materiklərdən çox uzaqda yerləşib. Avstraliyanın şərqində çox qədim, alçaq Böyük Suayrıcı dağ silsiləsi yerləşir. O,ayrı-ayrı massivlərdən ibarətdir və onlardan ən hündür Avstraliya Alpları massividir.Bu dağların cənub hissəsi nisbətən hündürdür. Avstraliyanın ən hündür zirvəsi Kostyuşko (2230 m) burada yerləşir. Qərbə getdikcə bu dağlar alçalaraq çökmə süxurlarla örtülü Mərkəzi Ovalığa( mərkəzi adlana da ,ancaq materialın şimalında yerləşir) keçir. Bu düzənliyin Eyr gölü rayonu okean səviyyəsindən -16 m aşağıdadır. Bu ərazi Avstraliyanın ən alçaq nöqtəsi hesab edilir.Murrey və Darlinq düzənlikləri eyniadlı çayların əmələ gətirdiyi çöküntülər nəticəsində yaranmışdır. . Avstraliya platformasının qərb hissəsi bir qədər qalxmaya məruz qalmışdır.Burada hündürlüyü 300–500 metr olan Qərbi Avstraliya yaylası yerləşir. Burada yayla, yüksəklik və denudasion düzənliklər geniş yer tutur. Platformanın qərb hissəsi heç vaxt dəniz altında qalmamışdır. Yaylanın səthi qədim dağların aşınması nəticəsində yaranan qalın qırıntı materialları ilə örtülmüşdür. Avstraliya yeganə materikdir ki, burada dağ buzlaqları və fəaliyyətdə olan vulkanlar yoxdur. Avstraliyada hündür dağların olmaması və buradakı dağların qar xəttindən aşağıda yerləşməsi nəticədə burada buzlaqlar yaranmır. Vulkanların olmamasına səbəb Avstraliyanın qədim platforma üzərində olmasıdır. Avstraliya, orta yüksəkliyinə görə, materiklər arasındaaxırıncı yerdədir (orta hündürlüyü 215 m)

Avstraliyanın kristallik süxurlardan ibarət olması nəticədə bura filiz faydalı qazıntıları ilə zəngindir. Dəmir, boksit, qızıl, uran və s. kimi filiz ehtiyatlarının olması sənayenin inkişafına əlverişli şərait yaradır. Həmçinin çökmə süxurların toplandığı ərazilərdə zəngin daş kömür ehtiyatları vardır. neft və qaz ehtiyatlarına da rast gəlinir.

İqlimi

 
Avstraliyanın iqlim xəritəsi

Materikin çox hissəsində tropik hava kütləsi və yüksək atmosfer təzyiqi qurşağı üstündür. Burada enən hava axınları, passatlar (xüsusi ilə şərq sahilinə təsir edir) və yağıntısız, aydın, buludsuz hava hakimdir.

Avstraliyanın qərb hissəsinə müxtəlif hava kütlələri maneəsiz daxil olduğu halda Böyük Suayrıcı silsiləsi şərqdən gələn rütubətli okean hava axınlarının qarşısını kəsib, materikin daxilinə buraxmır. Nəticədə Avstraliyanın şərq sahillərinə yağıntı çox, mərkəzi və qərb hissələrinə isə az düşür. Avstraliyada aşağıdakı iqlim qurşaqları var:

  1. Cənub subekvatorial qurşaq Avstraliyanın şimalını əhatə edir. Burada yayda (dekabr-fevral) ekvatorial (isti, rütubətli); qışda (Iyun-avqust) tropik (isti, quru) hava kütlələri hakimdir.
  2. Cənub tropik qurşaq – materikin mərkəz hissələrini əhatə edir. Burada qurunun geniş sahə tutması kontinental havanın formalaşmasına səbəb olur. 2 tipi var;
    1. rütubətli tropik iqlim-materikin şərqini əhatə edir. Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yağıntı gətirir.
    2. quru səhra tropik iqlim-materikin daxili və qərb hissəsi üçün səçiyyəvidir.
  3. Cənub subtropik qurşaq-materikin cənubunu əhatə edərək 3 iqlim tipi yaradır. Cənub-qərbdə- Aralıq dənizi iqlim tipi, daxili hissədə kontinental, Cənub-şərqdə-ilboyu bərabər rütubətli subtropik iqlim tipi yaranır.
  4. Mülayim iqlim – Tasmaniya adasının cənub hissəsini əhatə edir. Yay quru, sərin; qış mülayim, rütubətlidir.

Daxili suları

Avstraliya ərazisinin 60%-ni okeana axarı olmayan hövzə tutur. Ümumiyyətlə, materikdə böyük bolsulu çaylar yoxdur. Daxili səhra və yarımsəhralarda müvəqqəti axara malik olan çaylar var. Belə çaylar krik adlanır. Materikin ən böyük və nisbətən bolsulu çayı Murrey (3750 km) və onun qolu Darlinq hesab olunur. Çayların qidalanmasında yağış və yeraltı sular əsas rol oynayır. Yağıntılı dövrdə çaylar daşır. Quraq dövrdə çayın səviyyəsi xeyli aşağı düşür. Çayların suyundan suvarma üçün geniş istifadə olunur. Avstraliyada çoxlu göl var lakin onlar duzlu və axarsız göllərdir. Materikin ən böyük gölü qumlu ərazidə yerləşən Eyr gölü`dür. Onun sahəsi yağıntıların düşməsindən asılı olaraq dəyişir. Avstraliyada səth axarı və çaylar az olsa da, burada ərazinin 1/3 hissəsini tutan Böyük hövzədə artezian sularının böyük ehtiyatı vardır. Böyük artezian hövzəsi materikin mərkəzi hissəsində yerləşir. Şirin su layları 20 m-dən 2000 m-ə qədər dərinlikdə yerləşir və çox böyük ərazidə əhalinin, sənaye kənd təsərrüfatı müəssisələrinin yeganə su mənbəyi hesab olunur.

Şəhərləri

Avstraliyanən ən böyük şəhərləri

 
Sidney
 
Melburn
 
Brisben
 
Nyukasl

 Adı Ştat Əhali Adı Ştat Əhali

 
Pert
 
Qold Kost
 
Kanberra
 
Darvin

1 Sidney Yeni Cənubi Uels 4.504.469   11 Hobart Tasmaniya 212.019
2 Melburn Viktoriya 3.995.537   12 Geelong Viktoriya 175.873
3 Brisben Kvinslend 2.004.262   13 Taunnsvill Kvinslend 168.402
4 Pert Qərbi Avstraliya 1.658.992   14 Kairns Kvinslend 147.118
5 Adelaida Cənubi Avstraliya 1.187.466   15 Tuuvuumba Kvinslend 128.600
6 Qold Koast-Tviid Kvinslend/Yeni Cənubi Uels 577.977   16 Darvin Şimal ərazisi 124.760
7 Nyukasl Yeni Cənubi Uels 540.796   17 Launçeston Tasmaniya 105.445
8 Kanberra Avstraliya Paytaxt Ərazisi 351.868   18 Alburİ-Vodonqa Yeni Cənubi Uels-Viktoriya 104.609
9 Volonqonq Yeni Cənubi Uels 288.984   19 Ballarat Viktoriya 94.088
10 Sanşayn Koast Kvinslend 245.309   20 Bendiqo Viktoriya 89.995
2009-cu il Avstraliya statistika komitəsi

Əhali

 
Sidney şəhəri.

Avstraliya əhalisi 21 milyon nəfərdən artıqdır. Əhalinin təxminən 60% paytaxt şəhərləri olan Sidney, Melburn, Brisben, Pert və Adelaida ətrafında yaşayır.

İndiki Avstraliya əhalisinin əksəriyəti XIX və XX əsrlərdə əsasən İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiyadan əraziyə gələn gəlmələrin törəmələridirlər.

XVIII əsrin axırlarına gədər Avstraliyanın əsas əhalisi aborigenlər, Torres boğazı adalarında yaşayan yerli əhali və Tasmaniya aborigenləri idi. Bu üç etnik qrup arasında mədəni və hətta xarici fərqlər mövcuddur. Avstraliyanın məskunlaşdırılması 1788-ci ildə Avstraliyanın şərq sahilinə Böyük Britaniyadan olan ilk sürgün edilmiş insanların gəmisinin sahilə yan alması və ilk ingilis yaşayış məntəqəsinin Port-Ceksonun(gələcəkdə Sidney) yaradılmasıyla başlanmışdır. İngiltərədən könüllü immiqrasiya isə yalnız 1820-ci illərdə qoyunçuluq təsərrüfatı sürətlə inkişaf etməyə başlayanda geniş vüsət aldı. Avstraliyada qızıl ehtiyatlarının kəşf olunmasından sonra İngiltərədən və digər ölkələrdən əraziyə çoxlu sayda immiqrant kütlələri axın etdi. 10 il ərzində(1851–61)-Avstraliya əhalisinin sayı təxminən 3 dəfə artdı və 1 milyon nəfəri keçdi. 1839–1900 illər arası Avstraliyada 18 min nəfərdən çox alman məskunlaşmışdır, artıq 1890-cı ildə almanlar ərazidə əhali sayına görə ikinci böyük etnik qrup hesab olunurdular. Onların arasında təzyiqdə olan lüteranlar, iqtisadi və siyasi mühacirlər-məsələn,hansılarki Almaniyanı 1848-ci il inqilabından sonra tərk etmişdirlər. 1900-cü ildə Avstraliya kaloniyaları federasiya adı altında birləşdilər.Avstraliya millətinin konsolidasiyası XX əsrin ilk onilliklərində sürətləndi haçan ki, Avstraliyanın ümümmilli iqtisadiyyatı təmamilə möhkəmləndi.

İkinci dünya müharibəsindən sonraki dövrdə Avstraliya əhalisinin sayı 2 dəfə artdı.Buna immiqrasiya prossesinin stimullaşdırılması proqramının həyata keçirilməsi nəticəsində nail olundu. 2001-ci ildə Avstraliya əhalisinin 27,4%-i xaricdə doğulan insanlar təşkil edirdi. Onların arasında ən böyük etnik qruplar-britaniyalı, irlandlar, yeni zelandiyalı, italyanlar, yunanlar, niderlandlılar, almanlar, yuqoslaviyalılar, vyetnamlılar və çinlilər idi.

Sosial vəziyyət

İşsizliyin səviyyəsi 2004-cü ildə 5,1%, 1999-cu ildə 7,5% olmuşdur. 2005-ci ilin yanvar ayından oktyabr ayına kimi işsizliyin səviyyəsi 5,1% olmuşdur.Avstraliyanın müasir tarixində işsizlik səviyyəsinin zirvə nöqtəsi 1992-ci ilin dekabr ayında müşaşidə edilmişdir 10,7% və o vaxtdan bəri durmadan aşağı düşür. 2003-cü ilin iyun ayında işsizliyin səviyyəsi 6,1%, 2004-cü ilin iyun ayında 5,6% olmuş, ümumildikdə 2004-cü ildə 5,1% səviyyəsinə düşmüş və indiyə kimi də həmin səviyyədə qorunur. Əhalinin əmək qabiliyyətli hissəsinin sayı 10,35 milyon nəfərdən azca çoxdur. Məşğul əhalinin 70%-i xidmət sektorunda, 26,4%-i sənayedə, 3,6%-i isə kənd təsər rüfatında çalışır. Gəlirlərin orta səviyyəsi (ölkənin bütün əhalisinə görə hesabladıqda) həftədə təxminən 470 dollar təşkil edir. Ən aşağı gəlir səviyyəsi 250 dollar, ən yüksək gəlir səviyyəsi isə 900 dollardır. Vergilər ödənənə qədər Avstraliyanın işləyən vətəndaşlarının əmək haqlarının orta səviyyəsi bir qədər yüksəkdir – ölkə üzrə orta hesabla illik 53 min Avstraliya dolları (38,95 min ABŞ dolları) və ya aylıq 3245 dollar. Ən yüksək maaşlardan biri dağ-mədən sənayesindədir – ayda təxminən 5000 dollar. Nominal əməkhaqqı ildə orta hesabla 5% artır, real (inflyasiya nəzərə alınmaqla) əməkhaqqı isə ildə təxminən 2–2,4% artır. Əhalinin artım sürəti ildə 1–1,1% təşkil edir və bunun əsasını immiqrasiya təşkil edir. Ölkədə 15 yaşına kimi icbari təşsil qaydası mövcuddur (Tasmaniya ştatında 16 yaşına kimi). Ölkədə ümumi savadlılıq səviyyəsi təxminən 85%-dir. Şəyatın orta uzunluğu kişilər üçün 78 il, qadınlar üçünsə 83 ildir. Sosial təbəqələşmə, yaxud varlılarla kasıblar arasındakı fərq dünya üzrə qəbul olunmuş orta səviyyədən nisbətən çoxdur. Ən aztəminatlı əhalinin 10%-nin payına ölkə üzrə bütün xərclərin 2%-i düşür. Ən varlı əşalinin 10%-nin payına isə bütün xərclərin 25,4%-i düşür. Başqa sözlə, varlı avstraliyalılar kasıb həmvətənlərindən təxminən 12 dəfə yaxşı yaşayırlar.

Təhsil

 
İqlxokda ilk dərəcəli məktəb.Viktoriya ştatı

Avstraliyada təhsil ili Şimal yarımkürədən fərqli olaraq Fevralda başlayır. Fevral ayında başlayıb Dekabr ayına kimi davam edən təhsil ilində bir çox kurs üçün son müraciət tarixləri Oktyabr ayındadır. Bəzi universitet və peşə məktəbləri bundan başqa semestrarasında da tələbə qəbul edirlər. Avstraliyada təhsil sistemi beş hissədən ibarətdir:

  1. İlk və orta dərəcəli məktəblər
  2. Yüksək təhsilə hazırlıq
  3. ELICOS təşkilatları: Xarici tələbələr üçün İngiliscə dil təhsili verir. Bundan başqa xüsusi İngiliscə dil məktəbləri və bir çox universitetin öz İngiliscə dil qurumları vardır.
  4. TAFE: Dövlətin Texniki və Yüksək Təhsil qurumlarıdır, və özəl sektorun əməkdaşlığı ilə staj sistemli peşə təhsili verir.
  5. Universitetlər.

Avstraliyada ali təhsil

  Əsas məqalə: Avstraliyada ali təhsil

Avstraliyada 40 universitet və 350 kollec vardır. Orada avstraliyalılardan başqa 300 min də xarici tələbə təhsil alır. Avstraliya diplomları bütün dünyada tanınırlar.

Ölkə ali təhsil sistemi Britaniya təhsil sistemi üzərində qurulub və ona yüksək təhsil keyfiyyəti, tələbələrin müstəqilliyi və elmi tədqiqatlara yönəlilik xarakterikdir. Avstraliyada elmi tədqiqatlara hər il böyük məbləğdə dövlət vəsaiti ayrılır. Bir çox Avstraliya alimi Nobel mükafatına layiq görülmüşlər.

Ölkədən kənarda fəaliyyət göstərən ali məktəblər Dövlət təhsil, elm və tədris departamentinin nəzarəti altında fəaliyyət göstərir.

İdman

 
çimərlik kriketi Pert şəhərində.

Avstraliyada komanda idman növləri və su idmanı növləri əhali arasında xüsusi məşhurdur.Hökumət bu sferanın inkişafına külli miqdarda vəsait xərcləyir,həmçinin ölkənin iqtisadi vəziyyəti və iqlimi bu sferanın kütləviləşməsinə səbəb olur.Avstraliya komandaları olimpiya oyunlarında,birliy çempionatlarında və digər beynəlxalq yarışmalarda çıxış edir. İdman ölkənin həyatında o qədər vacib rol oynayır ki, onu hətta "milli din" adlandırıllar. Ən məşhur idman növləri-avstraliya futbolu,at qaçışları,motor idman növləri,reqbiliq,kriket,reqbi-yunion və futboldur. 2006–2007-ci illərdə keçirilmiş sorğunun nəticələrinə əsasən Avstraliyanın ən böyük şəhərlərində yetkin əhali üçün ən çox maraqlandıran idman növləri kriket,üzgüçülük,tennis,avstraliya futbolu,futbol və reqbilik müəyyən olunmuşdur. Əhalinin özü isə daha çox aerobika,üzgüçülük,qolf,tennis,futbol və ya avstraliya futbolu ilə məşğul olurlar. Qadınlar arasında isə netbol oyunu daha çox məşhurdur.Mili idman növü isə de-fakto kriket oldu.

İqtisadiyyat

 
Sidneydə işguzar rayonun görünüşü

Avstraliyanın iqtisadi və siyasi inkişafının vacib komponentlərindən biri həmişə immiqrasiya olub. Avropalılar bu materiki 1788-ci ildən mənimsəməyə başlayıblar. O zaman Yeni Cənubi Uels ştatı yaradılmış və bura Britaniya ərazisi elan edilmişdir. Avstraliya sakinlərinin əksəriyyəti məhz Böyük Britaniyadan və İrlandiyadan gəlmələrdir. İkinci dünya müharibəsindən sonra və xüsusilə, 1960-cı illərdən savadlı və yaxşı planlaşdırılmış, fəal şəkildə yürüdülən immiqrantların cəlb edilməsi siyasəti nəticəsində immiqrasiya güclənib. 1945-ci ildən bəri Avstraliya vətəndaşlarının sayı iki dəfədən çox artıb. Müharibədən dərhal sonra "yaşıl qitə"yə gələnlər əsasən Böyük Britaniya və İrlandiyanı, həmçinin İtaliyanı, Yunanıstanı, Yeni Zelandiyanı və keçmiş Yuqoslaviya ölkələrini təmsil edirdilər. Son illərdə gəlmələrin strukturunda əsas yerləri Yaxın Şərqdən, Asiya ölkələrindən və Latın Amerikasından gələnlər tuturlar. Maraqlıdır ki, Avstraliyanın ərazisi demək olar ki, ABŞ-ın ərazisinə bərabər olduğu halda, burada cəmi 23 milyon nəfərə yaxın əhali yaşayır, başqa sözlə, əhalinin sıxlığı çox aşağıdır – 1 kvadrat kilometrə 2 nəfər. Eyni zamanda, Avstraliya dünyanın ən "şəhərli" ölkələrindən biridir – burada urbanizasiya səviyyəsi çox yüksəkdir – əhalinin 85%-dən çoxu şəhərlərdə yaşayır. İlk növbədə bu, Sidney (4,3 mln. nəfər), Melburn (3,6 mln.), Brisben (1,7 mln.) və Pert (1,4 mln.) şəhərləridir.

Avstraliyada iqtisadi islahatlar xüsusilə 1996-cı ildən, millətçilərin və liberalların koalisiyası şakimiyyətə gəldikdən sonra fəal həyata keçirilməyə başlayıb. Hökumət tez bir zamanda büdcənin kəsirini heçə endirib və iqtisadi proseslərə həmkarlar ittifaqlarının təsirini azaldıb, yeni zamanda vergi sistemi islaş edilib və ölkədə müasir sosial təminat sistemi qurulub. Hələ 1980-ci illərdən başlanmış və 1990-cı illərin ortalarında o vaxtadək görünməmiş həcmlərə çatan islaşatlar nəticəsində Avstraliya iqtisadiyyatı radikal şəkildə yenidən qurulub və daxili (həcminə görə çox kiçik) bazardan ixracatyönümlü, dünya bazarında rəqabət qabiliyyətli struktura çevrilib. İslahatlar çərçivəsində Avstraliya dollarının "üzən" məzənnəsi tətbiq edilib, əksər gömrük maneələri aradan götürülüb, xarici oyunçuların Avstraliyanın maliyyə xidmətləri bazarına girişi açılıb, dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi şəyata keçirilib.

Nəticədə, 1990-cı illərdə Avstraliya region ölkələri arasında ən yüksək iqtisadi artım templəri nümayiş etdirmişdir. Əlverişli iqtisadi şərait indiyədək qalmaqdadır. 2004-cü ildə ölkədə ÜDM həcmi alıcılıq qabiliyyəti paritetinə əsasən 611,7 milyard dollar təşkil etmişdir. Əhalinin adambaşına hesabladıqda bu, 30700 dollar deməkdir. 2004-cü ildə ÜDM-in artım tempi 3,5% səviyyəsində qeydə alınmışdır. 2005-ci ildə isə ÜDM 3% artmışdır. 2004-cü ildə inflyasiyanın səviyyəsi 2,4% olmuşdur. Bu göstərici 2003-cü ildə 3,1%-ə, 2002-ci ildə 2,9%-ə, 1999-cu ildə 1,8%-ə bərabər olub.

Qızıl-valyuta ehtiyatlarının həcmi 35,14 milyard dollar. Xarici borcun həcmi – 308,7 milyard dollar. 1999-cu ildə xarici borcun həcmi cəmi 222 milyard dollar idi. Dövlət borcunun ümumi həcmi ÜDM-in 17,4%-nə bərabərdir. Ölkədə sənaye istehsalının artımı 2004-cü ildə 1,9%, 1999-cu ildəsə 1,5% təşkil edib.

İqtisadi mühit

 
Avsraliyanın ixracatı.2006-cı ildə.

Ümumilikdə, ölkədə əmək qabiliyyətli əhalinin sayı 10,35 milyon nəfərdir. Əhalinin ümumi sayı 20,09 milyon nəfərdir. İqtisadiyyatın saşəvi strukturu: ÜDM-in strukturunda xidmət sektoru üstünlük təşkil edir və ümumi daxili məhsulun 68,4%-ni təmin edir. Daşa 28,2%-i sənaye, 3,4%-i isə kənd təsərrüfatı verir. Avstraliya fəal şəkildə xarici investisiyalarpı cəlb edir. Ölkə iqtisadiyyatına əsas xarici investor ABŞ-dır. 2004-cü ildə Avstraliyaya Amerika investisiyalarının həcmi 227 milyard dollar (bu, ölkə iqtisadiyyatına həmin il ərzində yatırıl mış bütün sərmayələrin təxminən 30%-dir) təşkil edib. Ümumiyyətlə, Avstraliyada işgüzar mühit investisiyalar üçün kifayət qədər əlverişli kimi qiymətləndirilir, iqtisadi artım prosesləri isə əsas göstəricilərin stabilliyi, inflyasiyanın aşağı səviyyəsi və işsizliyin azlığı ilə səciyyələnir. Büdcə kəsiri problemi ölkə qarşısında durmur. 2004-cü ildə dövlət büdcəsinin profisiti 1 milyard dollar (daxilolmaların ümumi həcmi – 222,7 milyard dollar) təşkil edib. 1999-cu ildə də vəziyyət analoji idi, profisit 1,7 milyard dollara (daxilolmalar – 90,73 milyard dollar) bərabər idi.

Vergi sistemi

 
Vergi gəlirləri

Vergi sistemi birbaşa və dolayı vergilərdən ibarətdir. Əsas birbaşa vergi növləri, əksər dünya ölkələrində olduğu kimi, müəssisələrin gəlir vergisi və fiziki şəxslərin gəlir vergisidir. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi proqressiv cədvəl üzrə 0%-dən 47% dərəcəsinədək tutulur. İl ərzində 6000 Avstraliya dollarına qədər gəliri olan fiziki şəxslərdən gəlir vergisi tutulmur. 6000 dollardan 21600 dollara qədər illik gəliri olanlar gəlirlərinin 6000 dolları keçən hissəsinin 17%-ni dövlətə vergi şəklində ödəyirlər. İl ərzində 21600 dollardan 58000 dollara kimi qazananlar 2652 dollar + 21600 dolları keçən məbləğin 30%-i həcmində vergi verirlər. 58000–70000 dollar illik gəliri olanlar 13572 Avstraliya dolları + 58000 dolları keçən hissənin 42%-i həcmində məcburi ödəniş edirlər. Nəhayət, ildə 70000 dollardan artıq pul qazananlar 18612 dollar + 70000 dolları keçən hissənin 47%-i həcmində vergi ödəyirlər.

2006-cı ildən başlayaraq vergilərin strukturunda böyük məbləğlərdən tutulan verginin artımı istiqamətində dəyiikliklər baş verir. Müəssisələrin gəlir vergisi üçün baza dərəcəsi 30%-dir. 155-lik güzəştli dərəcə və 45%-lik dərəcə də tətbiq edilir. Əsas dolayı vergi növü ƏDV-dir. Bunun Avstraliyadakı adı "mal və xidmətlərə görə ümumi vergi"dir. O, 2000-ci ilin iyul ayının 1-dən tətbiq edilib və baza dərəcəsi kimi 10% qəbul olunub. Avstraliyada satılan malların və göstərilən xidmətlərin əksəriyyətinə ƏDV tətbiq edilir. Əgər şirkətin illik dövriyyəhəcmi 50000 Avstraliya dollarını keçmirsə, bu vergi növünü ödəməmək də olar.

Bank sistemi

 
Dukland şəhərində bank

Avstraliyanın bank sistemi müasir, inkişaf etmiş və mürəkkəbdir. Sistemin başında mərkəzi bank durur və "yaşıl qitə"-də onun adı Avstraliya Ehtiyat Bankıdır. O, inkişaf etmiş demokratik ölkələrin mərkəzi bankları üçün standart funksiyaları yerinə yetirir: ümumdövlət monetar siyasəti şəyata keçirir, qiymətlərin stabilliyini və maliyyə sisteminin ümumi stabilliyini dəstəkləyir, qızıl-valyuta ehtiyatlarını idarə edir, hökumətin maliyyə əməliy yatlarını icra edir, dövriyyəyə əskinaslar buraxır, statistik informasiya dərc edir, kommersiya banklarının fəaliyyətinə nə zarət edir. Avstraliyada maliyyə institutla rının çox yayğın şəbəkəsi fəaliyyət göstərir: ilk növbədə, çoxfunksiyalı kommersiya bankları, şəmçinin bir sıra bank olmayan maliyyə institutları – tikinti investisiya şirkətləri, kredit ittifaqları, ssuda kapitalı şirkətləri, müxtəlif maliyyə-kredit şirkətləri, eyni zamanda çoxsaylı fondların idarə olunması üzrə şirkətlər və sığortaçılar. Avstraliyada 53 kommersiya bankı mövcuddur və onların aktivlərinin cəmi 1,16 trilyon dollardır. Bu bankların 14-ü sırf Avstraliya banklarıdır. 11-i xarici strukturlara məxsus müstəqil hüquqi şəxslərdir və bəzən məşhur brendlər altında fəaliyyət göstərirlər. Daşa 28-i isə xarici bankların şöbələri və filiallarıdır (ABN AMRO, Bank of Cşina, Bank of America, Bank of Tokyo-Mitsubisşi, Barclays Bank, BNP Paribas, Citibank, Credit Suisse, Deutscşe Bank, ŞSBC Bank, ING Bank, JP Morgan Cşase, Mizuşo Corporate Bank, Rabobank Nederland, Royal Bank of Canada, Societe Generale, State Bank of India, Royal Bank of Scotland, Taiwan Business Bank, UBS, WestLB və başqaları).

Dövlət rəmzləri

Siyasət

Son onilliklər Avstraliyanın beynəlxalql əlaqələri ANZUS birliyi vasitəsilə ABŞ və Yeni Zelandiya ilə,cənub-şərqi asiyayla ASEAN birliyi vasitəsilə,Sakit okean adalarının forumu vasitəsilə Okeaniya ilə həyata keçirilir. 1996–2007-ci illər arası hakimiyyətdə olan Hovard Conun hökuməti öz siyasətini ənənəvi tərəfdaşları olan ABŞ və Böyük Britaniya ilə sıx əlaqələrin qurulmasına yönəltmişdir. Hökumət regional dövlətlərlə dostluq əlaqələrinin qurulmasında maraqlı idi. Məsələn,Çin,Yaponiya,İndoneziya və digərlərylə.Buna baxmayaraq burada Şərqi Timor problemi kimi bir çox problemlər ortaya çıxır. Avstraliya öz qonşularının daxili problemlərində öz fəaliyyətini artırır-Papua-Yeni-Qvineya, Solomon adaları, Fici və Nauruda olduğu kimi.

Siyasi quruluş

Avstraliya iki palatalı federal parlametə malikdir.Parlament Senata(yuxarı palata-76 senatdan ibarətdir) və Nümayəndələr palatasına(aşağı palata- 150 deputatdan ibarətdir) bölünür.

Aşağı palatanın deputatları bir mandatlı dairələrdən seçilirlər.Deputatlar 3 il müddətinə mojaritar sistemə əsasən səslərin üstünlüyü ilə seçilirlər.Hər bir ştat ən azı 5 deputatla təmsil olunmalıdır. Senatda isə hər bir ştat 12 senatorla təmsil olunur,hər bir ərazi isə 2 senatorla.Senata seçkilər partiya siyahısıyla keçirilir.Senatorlar 6 il müddətinə seçilirlər.Hər 3 ildən bir senatorların təxminən yarısı yenidən seçilirlər.Hökumət aşağı palatanın deputatlarından təşkil olunur-qeyd etmək lazımdır ki,yerlərin əksəriyyətinə sahib olan partiyanın lideri avtomatik olaraq baş nazir olur.

 
 
Partiya Palata Senat
Leybarist partiyası 72 31
Liberal partiyası 44 24
Kvinslənd liberal-millətçi partiyası 21 6
Milli partiya 6 3
Aqrar liberal partiyası 1 1
Müstəqil deputat 4 1
Yaşıllar 1 9
Qərbi Avstraliyanın millətçi partiyası 1 —
Demokratik leybarist partiyası — 1
Ümumilikdə yerlərin sayı 150 76

Nəqliyyat

 
Dəmiryol estakadası avtomagistral ilə kəsişir Sidney.

Avstraliya adambaşına düşən avtomobillərin sayına görə dünyada ikinci yerdədir. Hər adama düşən yolların uzunluğuna görə Avropa ölkələrindən 3–4 dəfə,Asiya ölkələrindən isə 7–9 dəfə çoxdur. Həmçinin adambaşına benzin istifadəsinə görə Avstraliya dünyada üçüncü yerdədir. Pert, Adelaida və Brisben dünyada avtomobillərdən ən çox asılı olan şəhərlər kimi qiymətləndirilirlər, Sidney və Melburn da bu şəhərlərdən geridə qalmırlar. Həmçinin avtomobillə orta məsafənin qətt edilmə göstəricisinə görədə ABŞ və Kanadadan sonra 3-cü yerdə qərarlaşıb.

Avstraliyanın yol sistemi 3 kateqoriyaya bölünür:

  • Federal yollar
  • Ştat yolları
  • Yerli yollar

Yol şəbəkəsi kifayət qədər inkişaf etmişdir, yolların ümumi uzunluğu 913 000 km, onların arasında:

  • Süni örtüklü: 353 331 km (2863,2 km avtomagistrallar daxil olmaqla)
  • Təbii örtüklü: 559 669 km (1996-cı il)
  • Tikilməkdə olan avtomaqistrallar: 267,6 km

Avstraliyada yol tunellərinin əsas hissəsi 1990-cı illərdə tikilməyə başlanıldı.

Maraqlı faktlar

  • Ölkənin ən böyük iki şəhəri Sidney və Melburnun hansının paytaxt olmalı olduğu haqqında yekun qərara gələ bilmədikləri üçün dövlət tərəfindən paytaxt kimi Kanberra şəhəri tikildi. Paytaxt təxminən bu iki şəhərdən eyni məsafədə yerləşir, lakin Avstraliya konstitusiyasının 125-ci maddəsinə əsasən, "Yeni Cənubi Uels ştatının daxilində və Sidney şəhərindən ən azı 100 mil aralıda olmalıdır".Yerin adı isə ola bilsinki,aborigen sözləri olan "Nqambri" və ya "Kamberi" sözlərindən əmələ gəlib.
  • Yerli siyasi quruluş qeyri-mərkəzləşmə kimi xarakterizə olunur. Misal olaraq, hər bir ştatda sürücülük vəsiqələri, onların alınma qaydaları və sürücülük qaydaları fərqlənir. Bir sıra ştatlar yerli bayramlara malikdir (bununla bərabər əmək qanunvericiliyində problemlərin yaranmaması üçün bütün ştatlarda il ərzində olan bayram günlərinin sayı bərabərdir); yay və qış vaxtlarına keçid proseduru da fərqləndirilir.
  • Bir çox malların üzərində "proudly Australian" / "proudly made in Australia" (qürurla Avstraliyada hazırlanmışdır) yazısı və loqotip yerləşdirilir: yaşıl üçbucağın daxilində sarı kenquru forması. Bu işarədən (loqotipdən) istifadə edilməsi hüququ xüsusi qrup tərəfindən verilir Australian Made, Australian Grown Campaign.
  • Kenquru əti qidada istifadə olunur.
  • Avstraliyanın milli simvollarından biri qidada istifadə olunan təbii cövhər olan vedjimayt (Vegemite) hesab olunur.Hazırda vedjimayt istehsal edən zavodlar amerikan şirkəti olan Kraft Foodsa məxsusdur.
  • Avstaraliya valyutası- (avstraliya dolları, AUD) dünyada ilk plastik (qeyri-kağız) pul hesab olunur.
  • Böyük Britaniyadan ənənəvi immiqrasiya indiyə kimi mövcuddur. (bununla bərabər immiqrantların sayına görə birinci yerdə Hindistan və Çin durur). Britaniyalı immiqrantları avstraliyada qeyri-rəsmi olaraq "pomlar" adlandırırlar(ing. pom).Belə bir rəvayət mövcuddur ki,bura sürgün olunan ingilis əsirləri üzərində "pohm"— "Ali həzrətin əsirləri" yazısı olan xüsusi uniforma geyinməli idilər(ing. prisoner of His Majesty). Lakin bu rəvayət hüç nə ilə təsdiqlənməyib və pom sözünün əmələ gəlməsinin bir mənalı izahı tapılmayıb.
  • Ekoloji təhlükəsizliyə əsaslanaraq Avstraliya ərazisinə bir çox malların, bitkilərin ,taxta məmulatlarının, xəz, dəri və.s malların gətirilməsi qadağandır. Bundan əlavə Avstraliyanın materik ərazisindən Tasmaniya adasına gəlmiş insanlar da xüsusi ekoloji nəzarətdən keçirlər.

İstinadlar

  1. ↑ http://www.australia.gov.au/about-government/how-government-works/federation
  2. "Geographic Distribution of the Population". İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  3. Macey, Richard (21 yanvar 2005). "Map from above shows Australia is a very flat place". The Sydney Morning Herald. İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  4. "The Australian continent". Bureau of Meteorology. İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  5. "Deserts". Geoscience Australia. Australian Government. İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  6. . Environment.gov.au. 23 noyabr 2011. 4 yanvar 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  7. Cassen, Robert (1982). Rich Country Interests and Third World Development. United Kingdom: Taylor & Francis. ISBN 978-0-7099-1930-8.
  8. . 20 oktyabr 2011. 21 iyul 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  9. "Australian's the world's wealthiest". The Sydney Morning Herald. 31 oktyabr 2011. İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  10. https://www.sipri.org/sites/default/files/2018-04/sipri_fs_1805_milex_2017.pdf
  11. Statistics, c=AU; o=Commonwealth of Australia; ou=Australian Bureau of. "Main Features — Cultural Diversity Article". www.abs.gov.au.
  12. "Australia: World Audit Democracy Profile". WorldAudit.org. 14 dekabr 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 21 avqust 2018.
  13. McIntyre, K. G. (1977) The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook, Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6
  14. Robert J. King, "The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande", The Globe: Journal of the Australian Map Circle, no.62, 2009, pp.1–50.
  15. J.P.Sigmond and L.H.Zuiderbaan(1979)Dutch Discoveries of Australia.Rigby Ltd, Australia. p.19–30 ISBN 0-7270-0800-5
  16. "Area of Australia – States and Territories".
  17. "Australia's Size Compared" (ingilis). Geoscience Australia.
  18. "Cocos (Keeling Islands)" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  19. "Christmas Island" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  20. "Ashmore and Cartier Islands" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  21. "Heard and McDonald Islands" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  22. "Norfolk Island" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  23. "Coral Sea Islands" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  24. "Australian Antarctic Territory" (ingilis). Geoscience Australia. 2011-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  25. . 2007-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.
  26. "About Biodiversity".
  27. "No more the land of snake charmers..." The Times of India.
  28. Savolainen, P. et al. 2004. A detailed picture of the origin of the Australian dingo, obtained from the study of mitochondrial DNA. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 101:12387–12390 PMID
  29. "Australian Facts" (ingilis). Australia.
  30. "Highest and Lowest Points" (ingilis). Worldatlas.
  31. {{|url= http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3218.02008-09?OpenDocument%7Ctítulo= Australia - Australian Bureau of Statistics|fechaacceso= 8 de marzo de 2011|año= 2011|idioma= inglés}}
  32. (ingilis). 2009-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-15.
  33. "4174.0 – Sports Attendance, Australia, 2005-06" (ingilis). (#parameter_ignored)
  34. (PDF) (ingilis). 2007-06-27 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-15.
  35. (ingilis). 2009-03-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-15. (#parameter_ignored)
  36. "ANZ Stadium Home Teams" (ingilis).

Avqust 03, 2021
avstraliya, rəsmi, adı, ilə, ittifaqı, commonwealth, australia, oxunuş, əˈstreɪljə, australia, austrālis, cənub, cənub, yarımkürəsidə, yerləşib, materikini, tasmaniya, adasını, hind, sakit, okeanlarında, yerləşən, neçə, adanı, əhatə, edən, millətlər, birliyini. Avstraliya ve ya resmi adi ile Avstraliya Ittifaqi ing Commonwealth of Australia oxunus eˈstreɪlje ing Australia lat australis Cenub Cenub yarimkureside yerlesib Avstraliya materikini Tasmaniya adasini Hind ve Sakit okeanlarinda yerlesen bir nece adani ehate eden Milletler Birliyinin uzvu olan dovlet Sahesine gore Okeaniyada birinci dunyada altinci yerdedir Avstraliya Ittifaqindan simalda Serqi Timor Indoneziya Papua Yeni Qvineya simal serqde Vanuatu Yeni Kaledoniya Solomon adalari cenub serqde Yeni Zelandiya yerlesir Ehalisinin sayi 25 milyona catir ki onun da ekser hissesi olkenin yuksek urbanizasiya seviyyesi ile secilen serq sahillerinde yerlesir 2 Paytaxti Kanberra en boyuk seheri ise Sidneydir Olkenin diger muhum metropolis erazilerine Melburn Brisben Pert ve Adelayda daxildir ki bu seherlerin de her birinin ehalisinin sayi 1 milyon neferden coxdur Avstraliya tebii servetleri ile mehsurdur Beleki dunyanin bir cox olkeleri Avstraliyadan demir filizleri elecede Uran filizi alirlar Avstraliyada boyuk qizil medenleri var Buradan her gun kullu miqdarda qizil alinir Avstraliya IttifaqiCommonwealth of AustraliaAvstraliyaBayragi GerbiHimni Avstraliya himni source source PaytaxtiKanberraEn boyuk seheriSidney Melburn Brisben Pert AdelaidaResmi dilleriIngilis diliDemonim ler iavstraliyaliIdareetme formasiKonstitusiyali monarxiya KralicaII Elizabet Bas nazirSkott MorrisonQurulmasiTarixi Dominion1 yanvar 1901 Vestminister statutu11 dekabr 1931 Yaranmasi1 yanvar 1901 1 Erazisi Umumi7692024 6 Su 1Ehalisi 2016 texmini24 milyon 53 cu yer 9 VIII 2011 siyahiya alma21 507 717 Sixliq31 km2 80 3 kv mil ValyutasiAvstraliyali dollar AUD Saat qursagi 8 10Yolun hereket istiqametisolTelefon kodu61ISO 3166 koduAUInternet domeni auAvstraliyanin interaktiv xeritesi Avstraliya erazisi teqriben 60 min il evvelden etibaren Avstraliya aborigenleri terefinden meskunlasmis erazi olmus 18 ci esrin sonlarindan etibaren ise bu eraziye ingilis mustemlekecileri gelmeye baslamisdir Avstraliya aborigenlerinin danisdigi diller oz sinfine gore 250 qrupa bolunur 1606 ci ilde qitenin hollandlar terefinden kesf edilmesinden sonra bu erazi Yeni Hollandiya adlandirilmisdir 1770 ci ilde Boyuk Britaniya Avstraliyanin serq sahillerini kesf etmis ve bura erazi iddiasi ireli surmusdur 26 yanvar 1788 ci il tarixinden etibaren britaniyalilar oz olkesinde qaydalara tabe olmayan sexsleri Yeni Cenubi Uels eyaletindeki koloniyalara surgun etmeye baslamisdir Hemin tarix hal hazirda Avstraliyanin milli bayrami olaraq her il muntezem sekilde qeyd olunur Iller kecdikce bu eraziye koc edenlerin sayi da stabil sekilde artmaga baslamis ve artiq 1850 ci ile qeder qitenin boyuk hissesi kesf olunmus hemcinin ozunu idareetme huququna sahib olan bes kral koloniyasi qurulmusdur 1 yanvar 1901 ci ilde alti koloniya federasiyalasmaq barede qerar qebul etmis ve Avstraliya Ittifaqi formalasmisdir Alti stat ve on federal eraziden ibaret olan Avstraliya hazirda stabil liberal demokratik siyasi sistemi ile idare olunur Insanlar terefinden meskunlasmis en duzenlik 3 ve en quru qite olan Avstraliyanin sahesi 7 617 930 kvadrat kilometrdir 4 5 Erazinin olduqca boyuk olmasi sebebile olkede muxtelif relyef formalarina rast gelmek mumkundur Bele ki Avstraliyanin merkezi hissesi sehralarla simal serq hissesi tropik meselerle cenub serq hissesi ise daglarla ehate olunmusdur 6 Buna baxmayaraq ehali sixligi her kvadrat kilometre 2 8 nefer dusur ki bu da dunyada en asagi gostericilerden biri hesab olunur Avstraliya dag meden senayesi telekommunikasiya bankciliq ve emaledici senaye sahelerinden yuksek gelir elde edir 7 8 9 Avstraliya aborigenlerinin qaya uzerinde cekdiyi resmler ise dunyanin en qedim ve en zengin incesenet numunelerinden hesab edilir Dunyada nominal UDM nin hecmine gore 13 cu aliciliq qabiliyyeti pariteti gostericisine gore 19 cu yerde qerarlasan Avstraliya yuksek inkisaf etmis olkedir Adambasina dusen gelirin seviyyesine gore dunya olkeleri arasinda 10 cu yeri tutan bu olkenin cox boyuk geliri var Regional guc hesab olunan Avstraliya herbi xerclerin hecmine gore 13 cu yerdedir 10 Olke ehalisinin 26 ni immiqrantlar teskil edir ki bu da dunya olkeleri arasinda 9 cu en yuksek gostericidir 11 Heyat keyfiyyeti tibb tehsil iqtisadi ve mulki azadliqlar hemcinin siyasi huquqlarin yuksek seviyyede temin olunmasi neticesinde Avstraliya hazirda qlobal insan inkisafi indeksine gore ikinci yerdedir 12 Avstraliya hal hazirda BMT G20 Milletler Birliyi ANZYUS Iqtisadi Emekdasliq ve Inkisaf Teskilati Dunya Ticaret Teskilati Asiya Sakit Okean Iqtisadi Emekdasligi Sakit Okean adalari forumu ve Cenub Serqi Asiya Olkeleri Assosiasiyasi kimi teskilatlarin uzvudur Mundericat 1 Etimologiya 2 Tarix 2 1 Avstraliyanin kesfi 3 Erazi 3 1 Tebieti 3 1 1 Tebii resurslari 3 1 2 Iqlimi 3 2 Daxili sulari 3 3 Seherleri 4 Ehali 4 1 Sosial veziyyet 4 2 Tehsil 4 2 1 Avstraliyada ali tehsil 4 3 Idman 5 Iqtisadiyyat 5 1 Iqtisadi muhit 5 2 Vergi sistemi 5 3 Bank sistemi 6 Dovlet remzleri 7 Siyaset 7 1 Siyasi qurulus 8 Neqliyyat 9 Maraqli faktlar 10 IstinadlarEtimologiya RedakteAvstraliya adi latincada cenubdan cenuba aid olan menasini veren Australis sozunden toremisdir Roma sivilizasiyasi zamanina aid cenubdaki bilinmeyen bir olke menasi terra australis incognita benzer bir yerin orta esrler cografiyasinda da alov tapildigini gosterir ancaq bu melumatlar her hansi bilinen bir qite melumati ehtiva etmemekdedir Latincadaki Terra Australis Incognita termini Cenubdaki Australis Bilinmeyen Incognita Torpaq parcasi Terra menasini vermekdedir 14 may 1606 ci ilde Vanuatuya ayaq basan Pedro Fernandes de Queiros Cenub yarimkuresindeki butun quru mulkiyyetinin Ispaniya Kralligina aid oldugunu iddia etmis ve qiteni Austrialia des Espiritu Santo seklinde adlandirmisdir Flamand dilinde Australische sozu de Bataviadaki flamandlar terefinden 1638 ci ilden evvel cenubda kesf edilmis yeni yerleri adlandirmaq ucun istifade edilirdi Australia sozunun ingilis dilinde ilk istifadesi ise 1692 ci ilde Qabriel de Foyininin yazdigi Les Aventures de Jacques Sadeur reqs la Decouverte et le Voyage de la Terre Australe adli fransizca romaninin 1693 cu ildeki tercumesinde gorulmusdur Daha sonralar 1765 ci ilde Aleksandr Dalrimpl bu sozu Luis Vaes de Torresin 1606 ci ilde Papua Yeni Qvineyanin cenub sahillerine etdiyi seyahetini tesvir etdiyi kitabini ingilisceye cevirerken istifade etmisdir Dalrimpl ayrica Avstraliya sozunu An Historical Collection of Voyages and Discoveries en the South Pacific Ocean 1771 adli eserinde butun Okeaniya bolgesini teyin etmek ucun istifade etmisdir Tarix Redakte Aborigenlerin 3 000 il yasi olan qayaustu resmleri Kakadu milli parki Avstraliyadaki ilk insan meskunlasmalarinin 42 000 ile 48 000 il evvel ortaya cixdigi texmin edilmekdedir Ilk Avstraliyalilar gunumuzdeki Avstraliya yerli xalqi olan Aborigenlerin atalaridir Quru elaqeleri ve ya qisa mesafeli sulari kecerek Cenub serqi Asiyadan eraziye yerlesmisler Bu insanlarin coxu tebiet insani idi Adada yasayan diger bir yerli xalq olan Torres Streyt Yerlileri etnik olaraq Malayziya menselidir Bu insanlar Torres Streit Adalari ve Kvinslendin simal ucqarlarindaki muxtelif bolgelerde yasayirdilar Medeni verdisleri Aborigenlerden diqqete carpacaq qeder ferqlidir Avstraliya qitesini resmi qeydlere gore kesf eden ilk Avropali Hollandiyali seyyah Villem Canszundur Canszun Keyp York yarimadasini 1606 ci ilde tedqiq edib 17 ci esr boyunca Hollandiyalilar butun qerb ve simal sahil xettinin xeritesini cixarmis ve buralari Nyu Holland olaraq adlandirmisdilar Ancaq her hansi bir yasayis yeri qurma seyi gostermemisdiler 1770 ci ilde Ceyms Kuk Avstraliyanin serq sahillerine sefer etmis bolgenin xeritesini cixarmis Yeni Cenubi Uels olaraq adlandirdigi bolgeni Britanya torpaqlarina qatdigini elan etmisdir Seferler neticesi edilen kesfler qitenin istismari ucun suretle mehkumlarin ve mehbuslarin isci olaraq isledildiyi koloniyalarin qurulmasini temin etmisdir Britanya Denizasiri Koloniyalari qitede ilk defe Yeni Cenubi Uels koloniyasi ile 26 yanvar 1788 ci ilde Kapitan Artur Fillip terefinden Port Ceksonda bir yasayis yeri yaradilmasi ile baslamisdir Bu tarix daha sonra Avstraliyanin milli gunu elan edilmisdir Australia Day Indiki vaxtda Tasmaniya olaraq bilinen Van Diemen s Landa meskunlasma 1803 cu ilde baslamisdir Birlesmis Kralliq 1829 ci ilde Avstraliyanin qerb hissesini idare altinda saxlamaqda idi Yeni Cenubi Uelsin muxtelif hisselerinde yeni ve ayri koloniyalar yaradildi Cenubi Avstraliya 1836 Viktoriya 1851 ve Kvinslend 1859 Simal Erazileri Cenubi Avstraliya eyaletinin bir parcasi olaraq 1863de quruldu Cenubi Avstraliya bir serbest eyalet olaraq qurulmus ve hec bir zaman diger koloniyalarda oldugu kimi mehkum ve mehbuslarin isledildiyi bir cezasi koloniya olmamisdir Gunahkarlarin getirilmesi 1840 ve 1864 illeri arasinda fasilelerle davam etdirilmisdir Avstraliyanin kesfi Redakte Avstraliyanin avropali seyyahlar terefinden tedqiqi Bir cox muellifler Avropalilarin Avstraliyaya hele 16 ci esrde ziyaret etdiyini subut etmeye calismislar Meselen Makintayr Kennat ve basqalari Portuqallar gizli sekilde XVI esrin 20 ci illerinde Avstraliyani kesf etmisdiler 13 Onlarin terefinden subut kimi Depin xeritelerinde Jav Lya Qrand yazisinin olmasi verilir Buna baxmayaraq Depin xeriteleri o dovrde melum olan cografi biliklerin tamamlanmamis veziyyetini eks etdirir 14 Baxmayaraq ki avropalilarin Avstraliyani hele 17 ci esrden evvel ziyaret etmesi haqqinda ferziyyeler boyuk maraq celb edir bu ferziyyeler bir qayda olaraq mubahiseli hesab edilir Avstraliyanin kesfi 1606 ci ilde bas verib Ilk defe olaraq Villem Yanson Duyfken gemisinde Avstraliya sahillerine yan aldi 15 O bu erazini Yeni Hollandiya adlandirdi ve erazinin Hollandiyanin malikenesi oldugunu beyan etdi Hemin il basda Pedro fernandos Kiros olmaqla ispan ekspedisiya heyeti Yeni Hibrid adalarina ayaq basdilar ve buranin cenub qitesi oldugunu nezere alaraq erazinin adini Muqeddes ruhun cenub torpagi olaraq adlandirdilar 1642 ci ilde hollandiyali Abel Tasman eraziye ekspedisiya etmisdir Bu ekspedisiya gedisatinda gelecekde Tasmaniya adlandirilacaq torpagi ve Yeni Zelandiyani kesf etdi Bu hadise Avstraliyanin tedqiqinde boyuk tekan oldu O 1644 cu ilde ikinci ekspedisiya zamani Avstraliyanin serq sahilinden kecerek Yeni Qvineyanin cenub sahiline catmisdir O Yeni Qvineya ve Avstraliya arasinda yerlesen Torres kecidinden kecerek qerb istiqametinde gemi ile irelilemeye davam edirdi Son neticede onun emeyi neticesinde xeritelerde Avstraliyanin qerb sahili tesvir olundu Avstraliyanin oyrenilmesinde Ceyms Kukun xidmetleri de boyuk olmusdur Erazi Redakte Qerbi Avstraliya Simal erazisi Cenubi Avstraliya Kvinslend Yeni Cenubi Uels Viktoriya Tasmaniya Federal paytaxti erazisi Timor denizi Karpentariya korfezi Arafur denizi Boyuk Avstraliya korfezi Tasman denizi Bass bogazi Mercan denizi Boyuk Sedd rifi Sakit okean Hind okeani Cenub okeani Avstraliya alti statdan iki materik erazisinden ve diger daha kicik erazilerden teskil olunmusdur Statlar Viktoriya VIC Qerbi Avstraliya WA Kvinslend QLD Yeni Cenubi Uels NSW Tasmaniya TAS ve Cenubi Avstraliya SA hesab olunur Iki esas materik erazisi ise Simal erazisi NT ve Avstraliyanin paytaxt erazisidir ACT Erazilerin statusu statlarin statusundan cox ferqlenmisdir Ferq ondan ibaretdir ki Avstraliyanin federal parlamenti erazilerin parlamentinin butun qerarlarini legv ede biler Lakin stat parlamentlerinin qerarlarini Federal parlament yalniz Avstraliya kostitusiyasinin 51 ci paraqrafinda qeyd olunmus hallarda legv ede biler Butun diger meseleler ise statin oz hevalesinde qalir sehiyye tehsil huquq intizam neqliyyat yollar ve daxili idarecilik Her bir stat ve materik erazisi oz qanunverici orqanina malikdir Simal erazisinde Avstraliyanin paytaxt erazisinde ve Kvinslendde birpalatali orqan diger statlarda ise ikipalatali Asagi palata Qanunverici assambleya yuxari palata ise Qanunverici meclis adlandirilir Avstraliya ittifaqi Cenub yarimkuresinde yerlesen ve sahesi 7 692 024 km olan dovletdir 16 Erazisine gore Rusiya Kanada Cin ABS ve Braziliyadan sonra 6 ci en boyuk olkedir Avstraliya dunyanin en kicik qitesidir Yer planetinin quru hissesinin 5 ini tutur 17 Onun terkibine Avstraliya materiki Tasmaniya adasi daxil olmaqla sahesi 7 659 861 km diger sahilyani adalarin sahesi 32 163 km dir Kokos adalari Kilinq 14 km lik sahesiyle 18 Milad adasi 135 km lik sahesiyle 19 Asmor ve Kartye adalari 2 km lik sahesiyle 20 Xerd ve Makdonald adalari 370 km lik sahesiyle 21 Norfolk adasi 35 km liq sahesiyle 22 Korall denizinin adalari 3 km lik sahesiyle 23 ve Avstraliyanin Antarktidadaki erazileri 6 1 milyon km lik erazisiyle 24 daxildir Avstraliyanin simal ve serq sahillerini Sakit okeanin denizleri yuyur Arafur Korall Tasman Timor denizleri qerb ve cenub sahillerini ise Hind okeani Avstraliyanin yaxinliginda iri adalar olan Yeni Qvineya ve Tasmaniya adalari yerlesir Avstraliyanin simal serq sahili boyu 2000 kilometr uzunlugunda dunyanin en boyuk korall rifi olan Boyuk sedd rifi uzanir Avstraliya neheng bir dovletdir hansi ki qerbden serqe 4000 kilometr simaldan cenuba ise texminen 3860 kilometr uzanir Materikin kenar noqteleri simalda York burnu 10 C e cenubda Sot Ist Keyp burnu 39 C e qerbde Stip Poynt burnu 114 s u serqde ise Bayron burnu 154 s u Avstraliyanin sahil xettinin uzunlugu 59 736 km teskil edir Tebieti Redakte Koala Avstraliya erazisinin ekser hissesinin yarimsehra ve sehralardan ibaret olmasina baxmayaraq burada alp yaylalarindan tropik cengelliklere kimi muxtelif landsaft novlerine rast gelinir Qitenin qedim yasi hava seraitinin muxtelifliyi uzun muddetli cografi izolyasiya sebebi ile Avstraliyanin tebieti oz muxtelifliyi ile secilir Texminen 12 min biocanli novunden 9 mini endemikdir 25 Gullu bitkilerden 85 i memelilerden 84 i quslardan 45 i sahilyani baliqlardan ise 89 i endemik nov sayilir 26 Avstraliyada olan en coxsayli heyvan novleri kiseliler kenquru koala vombatlar yexidnalar ordekburunlar ve digerleridir Quslardan ise esasen kakadu emu ve kukabarralara rast gelinir Avstraliyada hemcinin dunyada en cox zeherli ilanlar oldugu yer sayilir 27 Avstraliyada coxlu sayda olan dinqo vehsi itleri ise avstroneziyalilar terefinden b e 3 000 il evvel materike getirilmisdir 28 Bir cox bitki ve heyvan novleri aborigenlerin ve avropalilarin erazide meskunlasmasindan sonra mehv olunmusdular Umumiyyetle yuksek ve uzun olmayan yaylalar cenub serqde mehsuldar duzenlikler istirak etmekdedir Erozyonla ortaya cixan esl ana quru 3 milyard ilden daha yaslidir Erazi istifadesi Ekinciliye uygun torpaqlar 1 Otlaqlar 55 Meselik erazi 19 Diger 21 1993 melumatlari Sulanan erazi 21 070 km 1993 melumatlari Tebii resurslari Redakte Biq Pit qizil yatagi Olkenin esas tebii servetleri mineral servetlerdir Avstraliyanin tebii resurs potensiali ile teminati orta dunya gostericisinden 20 defe yuksekdir Olke boksit ehtiyatlarinin hecmine gore dunyada birinci yerdedir dunya ehtiyatlarinin 1 3 i ve hasilatin 40 i sirkoniy uran ehtiyatlarinin hecmine gore 1 ci yer dunya ehtiyatlarinin 1 3 i ve onun hasilatina gore 3 cu yerdedir 8 022 ton 2009 cu ilde Komur ehtiyatlarina gore ise altinci yerdedir Hemcinin coxlu sayda qizil almaz ve marqans ehtiyatlarina malikdir Olkenin cenubunda ve simal serq simal qerb sahillerinin self erazisinde az sayda neft ve tebii qaz ehtiyatlari yerlesir Iri hicmde polimetal ehtiyatlari sink qurgusun mis Yeni Cenubi Uels statinin qerbindeki sehraliq erazide olan Broken Hill yataginda cemlesib Uran ehtiyatlari materikin muxtelif erazilerinde simalda Arnemlend yarimadasi Saut ve Ist Alligeytor caylarinin yaxinliginda Cenubi Avstraliya statinda from golunun yaxinliginda Kvinslend statinda Meri Katlin ve olkenin qerbinde Yillirri yatagi Avstraliyanin topoqrafik xeritesi Qedim Qondvana materikinin bir hissesi olan Avstraliya platformasi diger materiklerden cox uzaqda yerlesib Avstraliyanin serqinde cox qedim alcaq Boyuk Suayrici dag silsilesi yerlesir O ayri ayri massivlerden ibaretdir ve onlardan en hundur Avstraliya Alplari massividir Bu daglarin cenub hissesi nisbeten hundurdur Avstraliyanin en hundur zirvesi Kostyusko 2230 m burada yerlesir Qerbe getdikce bu daglar alcalaraq cokme suxurlarla ortulu Merkezi Ovaliga merkezi adlana da ancaq materialin simalinda yerlesir kecir Bu duzenliyin Eyr golu rayonu okean seviyyesinden 16 m asagidadir 29 30 Bu erazi Avstraliyanin en alcaq noqtesi hesab edilir Murrey ve Darlinq duzenlikleri eyniadli caylarin emele getirdiyi cokuntuler neticesinde yaranmisdir Avstraliya platformasinin qerb hissesi bir qeder qalxmaya meruz qalmisdir Burada hundurluyu 300 500 metr olan Qerbi Avstraliya yaylasi yerlesir Burada yayla yukseklik ve denudasion duzenlikler genis yer tutur Platformanin qerb hissesi hec vaxt deniz altinda qalmamisdir Yaylanin sethi qedim daglarin asinmasi neticesinde yaranan qalin qirinti materiallari ile ortulmusdur Avstraliya yegane materikdir ki burada dag buzlaqlari ve fealiyyetde olan vulkanlar yoxdur Avstraliyada hundur daglarin olmamasi ve buradaki daglarin qar xettinden asagida yerlesmesi neticede burada buzlaqlar yaranmir Vulkanlarin olmamasina sebeb Avstraliyanin qedim platforma uzerinde olmasidir Avstraliya orta yuksekliyine gore materikler arasindaaxirinci yerdedir orta hundurluyu 215 m Avstraliyanin kristallik suxurlardan ibaret olmasi neticede bura filiz faydali qazintilari ile zengindir Demir boksit qizil uran ve s kimi filiz ehtiyatlarinin olmasi senayenin inkisafina elverisli serait yaradir Hemcinin cokme suxurlarin toplandigi erazilerde zengin das komur ehtiyatlari vardir neft ve qaz ehtiyatlarina da rast gelinir Iqlimi Redakte Avstraliyanin iqlim xeritesiMaterikin cox hissesinde tropik hava kutlesi ve yuksek atmosfer tezyiqi qursagi ustundur Burada enen hava axinlari passatlar xususi ile serq sahiline tesir edir ve yagintisiz aydin buludsuz hava hakimdir Avstraliyanin qerb hissesine muxtelif hava kutleleri maneesiz daxil oldugu halda Boyuk Suayrici silsilesi serqden gelen rutubetli okean hava axinlarinin qarsisini kesib materikin daxiline buraxmir Neticede Avstraliyanin serq sahillerine yaginti cox merkezi ve qerb hisselerine ise az dusur Avstraliyada asagidaki iqlim qursaqlari var Cenub subekvatorial qursaq Avstraliyanin simalini ehate edir Burada yayda dekabr fevral ekvatorial isti rutubetli qisda Iyun avqust tropik isti quru hava kutleleri hakimdir Cenub tropik qursaq materikin merkez hisselerini ehate edir Burada qurunun genis sahe tutmasi kontinental havanin formalasmasina sebeb olur 2 tipi var rutubetli tropik iqlim materikin serqini ehate edir Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yaginti getirir quru sehra tropik iqlim materikin daxili ve qerb hissesi ucun seciyyevidir Cenub subtropik qursaq materikin cenubunu ehate ederek 3 iqlim tipi yaradir Cenub qerbde Araliq denizi iqlim tipi daxili hissede kontinental Cenub serqde ilboyu beraber rutubetli subtropik iqlim tipi yaranir Mulayim iqlim Tasmaniya adasinin cenub hissesini ehate edir Yay quru serin qis mulayim rutubetlidir Daxili sulari Redakte Avstraliya erazisinin 60 ni okeana axari olmayan hovze tutur Umumiyyetle materikde boyuk bolsulu caylar yoxdur Daxili sehra ve yarimsehralarda muveqqeti axara malik olan caylar var Bele caylar krik adlanir Materikin en boyuk ve nisbeten bolsulu cayi Murrey 3750 km ve onun qolu Darlinq hesab olunur Caylarin qidalanmasinda yagis ve yeralti sular esas rol oynayir Yagintili dovrde caylar dasir Quraq dovrde cayin seviyyesi xeyli asagi dusur Caylarin suyundan suvarma ucun genis istifade olunur Avstraliyada coxlu gol var lakin onlar duzlu ve axarsiz gollerdir Materikin en boyuk golu qumlu erazide yerlesen Eyr golu dur Onun sahesi yagintilarin dusmesinden asili olaraq deyisir Avstraliyada seth axari ve caylar az olsa da burada erazinin 1 3 hissesini tutan Boyuk hovzede artezian sularinin boyuk ehtiyati vardir Boyuk artezian hovzesi materikin merkezi hissesinde yerlesir Sirin su laylari 20 m den 2000 m e qeder derinlikde yerlesir ve cox boyuk erazide ehalinin senaye kend teserrufati muessiselerinin yegane su menbeyi hesab olunur Seherleri Redakte Avstraliyanen en boyuk seherleri Sidney Melburn Brisben Nyukasl Adi Stat Ehali Adi Stat Ehali Pert Qold Kost Kanberra Darvin1 Sidney Yeni Cenubi Uels 4 504 469 11 Hobart Tasmaniya 212 0192 Melburn Viktoriya 3 995 537 12 Geelong Viktoriya 175 8733 Brisben Kvinslend 2 004 262 13 Taunnsvill Kvinslend 168 4024 Pert Qerbi Avstraliya 1 658 992 14 Kairns Kvinslend 147 1185 Adelaida Cenubi Avstraliya 1 187 466 15 Tuuvuumba Kvinslend 128 6006 Qold Koast Tviid Kvinslend Yeni Cenubi Uels 577 977 16 Darvin Simal erazisi 124 7607 Nyukasl Yeni Cenubi Uels 540 796 17 Launceston Tasmaniya 105 4458 Kanberra Avstraliya Paytaxt Erazisi 351 868 18 AlburI Vodonqa Yeni Cenubi Uels Viktoriya 104 6099 Volonqonq Yeni Cenubi Uels 288 984 19 Ballarat Viktoriya 94 08810 Sansayn Koast Kvinslend 245 309 20 Bendiqo Viktoriya 89 9952009 cu il Avstraliya statistika komitesi 31 Ehali Redakte Sidney seheri Avstraliya ehalisi 21 milyon neferden artiqdir Ehalinin texminen 60 paytaxt seherleri olan Sidney Melburn Brisben Pert ve Adelaida etrafinda yasayir Indiki Avstraliya ehalisinin ekseriyeti XIX ve XX esrlerde esasen Ingiltere Sotlandiya ve Irlandiyadan eraziye gelen gelmelerin toremeleridirler XVIII esrin axirlarina geder Avstraliyanin esas ehalisi aborigenler Torres bogazi adalarinda yasayan yerli ehali ve Tasmaniya aborigenleri idi Bu uc etnik qrup arasinda medeni ve hetta xarici ferqler movcuddur Avstraliyanin meskunlasdirilmasi 1788 ci ilde Avstraliyanin serq sahiline Boyuk Britaniyadan olan ilk surgun edilmis insanlarin gemisinin sahile yan almasi ve ilk ingilis yasayis menteqesinin Port Ceksonun gelecekde Sidney yaradilmasiyla baslanmisdir Ingiltereden konullu immiqrasiya ise yalniz 1820 ci illerde qoyunculuq teserrufati suretle inkisaf etmeye baslayanda genis vuset aldi Avstraliyada qizil ehtiyatlarinin kesf olunmasindan sonra Ingiltereden ve diger olkelerden eraziye coxlu sayda immiqrant kutleleri axin etdi 10 il erzinde 1851 61 Avstraliya ehalisinin sayi texminen 3 defe artdi ve 1 milyon neferi kecdi 1839 1900 iller arasi Avstraliyada 18 min neferden cox alman meskunlasmisdir artiq 1890 ci ilde almanlar erazide ehali sayina gore ikinci boyuk etnik qrup hesab olunurdular Onlarin arasinda tezyiqde olan luteranlar iqtisadi ve siyasi muhacirler meselen hansilarki Almaniyani 1848 ci il inqilabindan sonra terk etmisdirler 1900 cu ilde Avstraliya kaloniyalari federasiya adi altinda birlesdiler Avstraliya milletinin konsolidasiyasi XX esrin ilk onilliklerinde suretlendi hacan ki Avstraliyanin umummilli iqtisadiyyati temamile mohkemlendi Ikinci dunya muharibesinden sonraki dovrde Avstraliya ehalisinin sayi 2 defe artdi Buna immiqrasiya prossesinin stimullasdirilmasi proqraminin heyata kecirilmesi neticesinde nail olundu 2001 ci ilde Avstraliya ehalisinin 27 4 i xaricde dogulan insanlar teskil edirdi Onlarin arasinda en boyuk etnik qruplar britaniyali irlandlar yeni zelandiyali italyanlar yunanlar niderlandlilar almanlar yuqoslaviyalilar vyetnamlilar ve cinliler idi Sosial veziyyet Redakte Issizliyin seviyyesi 2004 cu ilde 5 1 1999 cu ilde 7 5 olmusdur 2005 ci ilin yanvar ayindan oktyabr ayina kimi issizliyin seviyyesi 5 1 olmusdur Avstraliyanin muasir tarixinde issizlik seviyyesinin zirve noqtesi 1992 ci ilin dekabr ayinda musaside edilmisdir 10 7 ve o vaxtdan beri durmadan asagi dusur 2003 cu ilin iyun ayinda issizliyin seviyyesi 6 1 2004 cu ilin iyun ayinda 5 6 olmus umumildikde 2004 cu ilde 5 1 seviyyesine dusmus ve indiye kimi de hemin seviyyede qorunur Ehalinin emek qabiliyyetli hissesinin sayi 10 35 milyon neferden azca coxdur Mesgul ehalinin 70 i xidmet sektorunda 26 4 i senayede 3 6 i ise kend teser rufatinda calisir Gelirlerin orta seviyyesi olkenin butun ehalisine gore hesabladiqda heftede texminen 470 dollar teskil edir En asagi gelir seviyyesi 250 dollar en yuksek gelir seviyyesi ise 900 dollardir Vergiler odenene qeder Avstraliyanin isleyen vetendaslarinin emek haqlarinin orta seviyyesi bir qeder yuksekdir olke uzre orta hesabla illik 53 min Avstraliya dollari 38 95 min ABS dollari ve ya ayliq 3245 dollar En yuksek maaslardan biri dag meden senayesindedir ayda texminen 5000 dollar Nominal emekhaqqi ilde orta hesabla 5 artir real inflyasiya nezere alinmaqla emekhaqqi ise ilde texminen 2 2 4 artir Ehalinin artim sureti ilde 1 1 1 teskil edir ve bunun esasini immiqrasiya teskil edir Olkede 15 yasina kimi icbari tessil qaydasi movcuddur Tasmaniya statinda 16 yasina kimi Olkede umumi savadliliq seviyyesi texminen 85 dir Seyatin orta uzunlugu kisiler ucun 78 il qadinlar ucunse 83 ildir Sosial tebeqelesme yaxud varlilarla kasiblar arasindaki ferq dunya uzre qebul olunmus orta seviyyeden nisbeten coxdur En azteminatli ehalinin 10 nin payina olke uzre butun xerclerin 2 i dusur En varli esalinin 10 nin payina ise butun xerclerin 25 4 i dusur Basqa sozle varli avstraliyalilar kasib hemvetenlerinden texminen 12 defe yaxsi yasayirlar Tehsil Redakte Iqlxokda ilk dereceli mekteb Viktoriya stati Avstraliyada tehsil ili Simal yarimkureden ferqli olaraq Fevralda baslayir Fevral ayinda baslayib Dekabr ayina kimi davam eden tehsil ilinde bir cox kurs ucun son muraciet tarixleri Oktyabr ayindadir Bezi universitet ve pese mektebleri bundan basqa semestrarasinda da telebe qebul edirler Avstraliyada tehsil sistemi bes hisseden ibaretdir Ilk ve orta dereceli mektebler Yuksek tehsile hazirliq ELICOS teskilatlari Xarici telebeler ucun Ingilisce dil tehsili verir Bundan basqa xususi Ingilisce dil mektebleri ve bir cox universitetin oz Ingilisce dil qurumlari vardir TAFE Dovletin Texniki ve Yuksek Tehsil qurumlaridir ve ozel sektorun emekdasligi ile staj sistemli pese tehsili verir Universitetler Avstraliyada ali tehsil Redakte Esas meqale Avstraliyada ali tehsilAvstraliyada 40 universitet ve 350 kollec vardir Orada avstraliyalilardan basqa 300 min de xarici telebe tehsil alir Avstraliya diplomlari butun dunyada taninirlar Olke ali tehsil sistemi Britaniya tehsil sistemi uzerinde qurulub ve ona yuksek tehsil keyfiyyeti telebelerin musteqilliyi ve elmi tedqiqatlara yonelilik xarakterikdir Avstraliyada elmi tedqiqatlara her il boyuk meblegde dovlet vesaiti ayrilir Bir cox Avstraliya alimi Nobel mukafatina layiq gorulmusler Olkeden kenarda fealiyyet gosteren ali mektebler Dovlet tehsil elm ve tedris departamentinin nezareti altinda fealiyyet gosterir Idman Redakte cimerlik kriketi Pert seherinde Avstraliyada komanda idman novleri ve su idmani novleri ehali arasinda xususi meshurdur Hokumet bu sferanin inkisafina kulli miqdarda vesait xercleyir hemcinin olkenin iqtisadi veziyyeti ve iqlimi bu sferanin kutlevilesmesine sebeb olur Avstraliya komandalari olimpiya oyunlarinda birliy cempionatlarinda ve diger beynelxalq yarismalarda cixis edir Idman olkenin heyatinda o qeder vacib rol oynayir ki onu hetta milli din adlandirillar 32 En meshur idman novleri avstraliya futbolu at qacislari motor idman novleri reqbiliq kriket reqbi yunion ve futboldur 33 2006 2007 ci illerde kecirilmis sorgunun neticelerine esasen Avstraliyanin en boyuk seherlerinde yetkin ehali ucun en cox maraqlandiran idman novleri kriket uzguculuk tennis avstraliya futbolu futbol ve reqbilik mueyyen olunmusdur 34 Ehalinin ozu ise daha cox aerobika uzguculuk qolf tennis futbol ve ya avstraliya futbolu ile mesgul olurlar 35 Qadinlar arasinda ise netbol oyunu daha cox meshurdur Mili idman novu ise de fakto kriket oldu 36 Iqtisadiyyat Redakte Sidneyde isguzar rayonun gorunusu Avstraliyanin iqtisadi ve siyasi inkisafinin vacib komponentlerinden biri hemise immiqrasiya olub Avropalilar bu materiki 1788 ci ilden menimsemeye baslayiblar O zaman Yeni Cenubi Uels stati yaradilmis ve bura Britaniya erazisi elan edilmisdir Avstraliya sakinlerinin ekseriyyeti mehz Boyuk Britaniyadan ve Irlandiyadan gelmelerdir Ikinci dunya muharibesinden sonra ve xususile 1960 ci illerden savadli ve yaxsi planlasdirilmis feal sekilde yurudulen immiqrantlarin celb edilmesi siyaseti neticesinde immiqrasiya guclenib 1945 ci ilden beri Avstraliya vetendaslarinin sayi iki defeden cox artib Muharibeden derhal sonra yasil qite ye gelenler esasen Boyuk Britaniya ve Irlandiyani hemcinin Italiyani Yunanistani Yeni Zelandiyani ve kecmis Yuqoslaviya olkelerini temsil edirdiler Son illerde gelmelerin strukturunda esas yerleri Yaxin Serqden Asiya olkelerinden ve Latin Amerikasindan gelenler tuturlar Maraqlidir ki Avstraliyanin erazisi demek olar ki ABS in erazisine beraber oldugu halda burada cemi 23 milyon nefere yaxin ehali yasayir basqa sozle ehalinin sixligi cox asagidir 1 kvadrat kilometre 2 nefer Eyni zamanda Avstraliya dunyanin en seherli olkelerinden biridir burada urbanizasiya seviyyesi cox yuksekdir ehalinin 85 den coxu seherlerde yasayir Ilk novbede bu Sidney 4 3 mln nefer Melburn 3 6 mln Brisben 1 7 mln ve Pert 1 4 mln seherleridir Avstraliyada iqtisadi islahatlar xususile 1996 ci ilden milletcilerin ve liberallarin koalisiyasi sakimiyyete geldikden sonra feal heyata kecirilmeye baslayib Hokumet tez bir zamanda budcenin kesirini hece endirib ve iqtisadi proseslere hemkarlar ittifaqlarinin tesirini azaldib yeni zamanda vergi sistemi islas edilib ve olkede muasir sosial teminat sistemi qurulub Hele 1980 ci illerden baslanmis ve 1990 ci illerin ortalarinda o vaxtadek gorunmemis hecmlere catan islasatlar neticesinde Avstraliya iqtisadiyyati radikal sekilde yeniden qurulub ve daxili hecmine gore cox kicik bazardan ixracatyonumlu dunya bazarinda reqabet qabiliyyetli struktura cevrilib Islahatlar cercivesinde Avstraliya dollarinin uzen mezennesi tetbiq edilib ekser gomruk maneeleri aradan goturulub xarici oyuncularin Avstraliyanin maliyye xidmetleri bazarina girisi acilib dovlet muessiselerinin ozellesdirilmesi seyata kecirilib Neticede 1990 ci illerde Avstraliya region olkeleri arasinda en yuksek iqtisadi artim templeri numayis etdirmisdir Elverisli iqtisadi serait indiyedek qalmaqdadir 2004 cu ilde olkede UDM hecmi aliciliq qabiliyyeti paritetine esasen 611 7 milyard dollar teskil etmisdir Ehalinin adambasina hesabladiqda bu 30700 dollar demekdir 2004 cu ilde UDM in artim tempi 3 5 seviyyesinde qeyde alinmisdir 2005 ci ilde ise UDM 3 artmisdir 2004 cu ilde inflyasiyanin seviyyesi 2 4 olmusdur Bu gosterici 2003 cu ilde 3 1 e 2002 ci ilde 2 9 e 1999 cu ilde 1 8 e beraber olub Qizil valyuta ehtiyatlarinin hecmi 35 14 milyard dollar Xarici borcun hecmi 308 7 milyard dollar 1999 cu ilde xarici borcun hecmi cemi 222 milyard dollar idi Dovlet borcunun umumi hecmi UDM in 17 4 ne beraberdir Olkede senaye istehsalinin artimi 2004 cu ilde 1 9 1999 cu ildese 1 5 teskil edib Iqtisadi muhit Redakte Avsraliyanin ixracati 2006 ci ilde Umumilikde olkede emek qabiliyyetli ehalinin sayi 10 35 milyon neferdir Ehalinin umumi sayi 20 09 milyon neferdir Iqtisadiyyatin sasevi strukturu UDM in strukturunda xidmet sektoru ustunluk teskil edir ve umumi daxili mehsulun 68 4 ni temin edir Dasa 28 2 i senaye 3 4 i ise kend teserrufati verir Avstraliya feal sekilde xarici investisiyalarpi celb edir Olke iqtisadiyyatina esas xarici investor ABS dir 2004 cu ilde Avstraliyaya Amerika investisiyalarinin hecmi 227 milyard dollar bu olke iqtisadiyyatina hemin il erzinde yatiril mis butun sermayelerin texminen 30 dir teskil edib Umumiyyetle Avstraliyada isguzar muhit investisiyalar ucun kifayet qeder elverisli kimi qiymetlendirilir iqtisadi artim prosesleri ise esas gostericilerin stabilliyi inflyasiyanin asagi seviyyesi ve issizliyin azligi ile seciyyelenir Budce kesiri problemi olke qarsisinda durmur 2004 cu ilde dovlet budcesinin profisiti 1 milyard dollar daxilolmalarin umumi hecmi 222 7 milyard dollar teskil edib 1999 cu ilde de veziyyet analoji idi profisit 1 7 milyard dollara daxilolmalar 90 73 milyard dollar beraber idi Vergi sistemi Redakte Vergi gelirleri Vergi sistemi birbasa ve dolayi vergilerden ibaretdir Esas birbasa vergi novleri ekser dunya olkelerinde oldugu kimi muessiselerin gelir vergisi ve fiziki sexslerin gelir vergisidir Fiziki sexslerin gelir vergisi proqressiv cedvel uzre 0 den 47 derecesinedek tutulur Il erzinde 6000 Avstraliya dollarina qeder geliri olan fiziki sexslerden gelir vergisi tutulmur 6000 dollardan 21600 dollara qeder illik geliri olanlar gelirlerinin 6000 dollari kecen hissesinin 17 ni dovlete vergi seklinde odeyirler Il erzinde 21600 dollardan 58000 dollara kimi qazananlar 2652 dollar 21600 dollari kecen meblegin 30 i hecminde vergi verirler 58000 70000 dollar illik geliri olanlar 13572 Avstraliya dollari 58000 dollari kecen hissenin 42 i hecminde mecburi odenis edirler Nehayet ilde 70000 dollardan artiq pul qazananlar 18612 dollar 70000 dollari kecen hissenin 47 i hecminde vergi odeyirler 2006 ci ilden baslayaraq vergilerin strukturunda boyuk mebleglerden tutulan verginin artimi istiqametinde deyiiklikler bas verir Muessiselerin gelir vergisi ucun baza derecesi 30 dir 155 lik guzestli derece ve 45 lik derece de tetbiq edilir Esas dolayi vergi novu EDV dir Bunun Avstraliyadaki adi mal ve xidmetlere gore umumi vergi dir O 2000 ci ilin iyul ayinin 1 den tetbiq edilib ve baza derecesi kimi 10 qebul olunub Avstraliyada satilan mallarin ve gosterilen xidmetlerin ekseriyyetine EDV tetbiq edilir Eger sirketin illik dovriyyehecmi 50000 Avstraliya dollarini kecmirse bu vergi novunu odememek de olar Bank sistemi Redakte Dukland seherinde bank Avstraliyanin bank sistemi muasir inkisaf etmis ve murekkebdir Sistemin basinda merkezi bank durur ve yasil qite de onun adi Avstraliya Ehtiyat Bankidir O inkisaf etmis demokratik olkelerin merkezi banklari ucun standart funksiyalari yerine yetirir umumdovlet monetar siyaseti seyata kecirir qiymetlerin stabilliyini ve maliyye sisteminin umumi stabilliyini destekleyir qizil valyuta ehtiyatlarini idare edir hokumetin maliyye emeliy yatlarini icra edir dovriyyeye eskinaslar buraxir statistik informasiya derc edir kommersiya banklarinin fealiyyetine ne zaret edir Avstraliyada maliyye institutla rinin cox yaygin sebekesi fealiyyet gosterir ilk novbede coxfunksiyali kommersiya banklari semcinin bir sira bank olmayan maliyye institutlari tikinti investisiya sirketleri kredit ittifaqlari ssuda kapitali sirketleri muxtelif maliyye kredit sirketleri eyni zamanda coxsayli fondlarin idare olunmasi uzre sirketler ve sigortacilar Avstraliyada 53 kommersiya banki movcuddur ve onlarin aktivlerinin cemi 1 16 trilyon dollardir Bu banklarin 14 u sirf Avstraliya banklaridir 11 i xarici strukturlara mexsus musteqil huquqi sexslerdir ve bezen meshur brendler altinda fealiyyet gosterirler Dasa 28 i ise xarici banklarin sobeleri ve filiallaridir ABN AMRO Bank of Csina Bank of America Bank of Tokyo Mitsubissi Barclays Bank BNP Paribas Citibank Credit Suisse Deutscse Bank SSBC Bank ING Bank JP Morgan Csase Mizuso Corporate Bank Rabobank Nederland Royal Bank of Canada Societe Generale State Bank of India Royal Bank of Scotland Taiwan Business Bank UBS WestLB ve basqalari Dovlet remzleri RedakteSiyaset RedakteSon onillikler Avstraliyanin beynelxalql elaqeleri ANZUS birliyi vasitesile ABS ve Yeni Zelandiya ile cenub serqi asiyayla ASEAN birliyi vasitesile Sakit okean adalarinin forumu vasitesile Okeaniya ile heyata kecirilir 1996 2007 ci iller arasi hakimiyyetde olan Hovard Conun hokumeti oz siyasetini enenevi terefdaslari olan ABS ve Boyuk Britaniya ile six elaqelerin qurulmasina yoneltmisdir Hokumet regional dovletlerle dostluq elaqelerinin qurulmasinda maraqli idi Meselen Cin Yaponiya Indoneziya ve digerleryle Buna baxmayaraq burada Serqi Timor problemi kimi bir cox problemler ortaya cixir Avstraliya oz qonsularinin daxili problemlerinde oz fealiyyetini artirir Papua Yeni Qvineya Solomon adalari Fici ve Nauruda oldugu kimi Siyasi qurulus Redakte Avstraliya iki palatali federal parlamete malikdir Parlament Senata yuxari palata 76 senatdan ibaretdir ve Numayendeler palatasina asagi palata 150 deputatdan ibaretdir bolunur Asagi palatanin deputatlari bir mandatli dairelerden secilirler Deputatlar 3 il muddetine mojaritar sisteme esasen seslerin ustunluyu ile secilirler Her bir stat en azi 5 deputatla temsil olunmalidir Senatda ise her bir stat 12 senatorla temsil olunur her bir erazi ise 2 senatorla Senata seckiler partiya siyahisiyla kecirilir Senatorlar 6 il muddetine secilirler Her 3 ilden bir senatorlarin texminen yarisi yeniden secilirler Hokumet asagi palatanin deputatlarindan teskil olunur qeyd etmek lazimdir ki yerlerin ekseriyyetine sahib olan partiyanin lideri avtomatik olaraq bas nazir olur Partiya Palata SenatLeybarist partiyasi 72 31Liberal partiyasi 44 24Kvinslend liberal milletci partiyasi 21 6Milli partiya 6 3Aqrar liberal partiyasi 1 1Musteqil deputat 4 1Yasillar 1 9Qerbi Avstraliyanin milletci partiyasi 1 Demokratik leybarist partiyasi 1Umumilikde yerlerin sayi 150 76Neqliyyat Redakte Demiryol estakadasi avtomagistral ile kesisir Sidney Avstraliya adambasina dusen avtomobillerin sayina gore dunyada ikinci yerdedir Her adama dusen yollarin uzunluguna gore Avropa olkelerinden 3 4 defe Asiya olkelerinden ise 7 9 defe coxdur Hemcinin adambasina benzin istifadesine gore Avstraliya dunyada ucuncu yerdedir Pert Adelaida ve Brisben dunyada avtomobillerden en cox asili olan seherler kimi qiymetlendirilirler Sidney ve Melburn da bu seherlerden geride qalmirlar Hemcinin avtomobille orta mesafenin qett edilme gostericisine gorede ABS ve Kanadadan sonra 3 cu yerde qerarlasib Avstraliyanin yol sistemi 3 kateqoriyaya bolunur Federal yollar Stat yollari Yerli yollarYol sebekesi kifayet qeder inkisaf etmisdir yollarin umumi uzunlugu 913 000 km onlarin arasinda Suni ortuklu 353 331 km 2863 2 km avtomagistrallar daxil olmaqla Tebii ortuklu 559 669 km 1996 ci il Tikilmekde olan avtomaqistrallar 267 6 kmAvstraliyada yol tunellerinin esas hissesi 1990 ci illerde tikilmeye baslanildi Maraqli faktlar RedakteOlkenin en boyuk iki seheri Sidney ve Melburnun hansinin paytaxt olmali oldugu haqqinda yekun qerara gele bilmedikleri ucun dovlet terefinden paytaxt kimi Kanberra seheri tikildi Paytaxt texminen bu iki seherden eyni mesafede yerlesir lakin Avstraliya konstitusiyasinin 125 ci maddesine esasen Yeni Cenubi Uels statinin daxilinde ve Sidney seherinden en azi 100 mil aralida olmalidir Yerin adi ise ola bilsinki aborigen sozleri olan Nqambri ve ya Kamberi sozlerinden emele gelib Yerli siyasi qurulus qeyri merkezlesme kimi xarakterize olunur Misal olaraq her bir statda suruculuk vesiqeleri onlarin alinma qaydalari ve suruculuk qaydalari ferqlenir Bir sira statlar yerli bayramlara malikdir bununla beraber emek qanunvericiliyinde problemlerin yaranmamasi ucun butun statlarda il erzinde olan bayram gunlerinin sayi beraberdir yay ve qis vaxtlarina kecid proseduru da ferqlendirilir Bir cox mallarin uzerinde proudly Australian proudly made in Australia qururla Avstraliyada hazirlanmisdir yazisi ve loqotip yerlesdirilir yasil ucbucagin daxilinde sari kenquru formasi Bu isareden loqotipden istifade edilmesi huququ xususi qrup terefinden verilir Australian Made Australian Grown Campaign Kenquru eti qidada istifade olunur Avstraliyanin milli simvollarindan biri qidada istifade olunan tebii covher olan vedjimayt Vegemite hesab olunur Hazirda vedjimayt istehsal eden zavodlar amerikan sirketi olan Kraft Foodsa mexsusdur Avstaraliya valyutasi avstraliya dollari AUD dunyada ilk plastik qeyri kagiz pul hesab olunur Boyuk Britaniyadan enenevi immiqrasiya indiye kimi movcuddur bununla beraber immiqrantlarin sayina gore birinci yerde Hindistan ve Cin durur Britaniyali immiqrantlari avstraliyada qeyri resmi olaraq pomlar adlandirirlar ing pom Bele bir revayet movcuddur ki bura surgun olunan ingilis esirleri uzerinde pohm Ali hezretin esirleri yazisi olan xususi uniforma geyinmeli idiler ing prisoner of His Majesty Lakin bu revayet huc ne ile tesdiqlenmeyib ve pom sozunun emele gelmesinin bir menali izahi tapilmayib Ekoloji tehlukesizliye esaslanaraq Avstraliya erazisine bir cox mallarin bitkilerin taxta memulatlarinin xez deri ve s mallarin getirilmesi qadagandir Bundan elave Avstraliyanin materik erazisinden Tasmaniya adasina gelmis insanlar da xususi ekoloji nezaretden kecirler Istinadlar Redakte 1 2 3 4 http www australia gov au about government how government works federation Geographic Distribution of the Population Istifade tarixi 21 avqust 2018 Macey Richard 21 yanvar 2005 Map from above shows Australia is a very flat place The Sydney Morning Herald Istifade tarixi 21 avqust 2018 The Australian continent Bureau of Meteorology Istifade tarixi 21 avqust 2018 Deserts Geoscience Australia Australian Government Istifade tarixi 21 avqust 2018 Parks and Reserves Australia s National Landscapes Environment gov au 23 noyabr 2011 4 yanvar 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 avqust 2018 Cassen Robert 1982 Rich Country Interests and Third World Development United Kingdom Taylor amp Francis ISBN 978 0 7099 1930 8 Australia wealthiest nation in the world 20 oktyabr 2011 21 iyul 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 avqust 2018 Australian s the world s wealthiest The Sydney Morning Herald 31 oktyabr 2011 Istifade tarixi 21 avqust 2018 https www sipri org sites default files 2018 04 sipri fs 1805 milex 2017 pdf Statistics c AU o Commonwealth of Australia ou Australian Bureau of Main Features Cultural Diversity Article www abs gov au Australia World Audit Democracy Profile WorldAudit org 14 dekabr 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 avqust 2018 McIntyre K G 1977 The Secret Discovery of Australia Portuguese ventures 200 years before Cook Souvenir Press Menindie ISBN 028562303 6 Robert J King The Jagiellonian Globe a Key to the Puzzle of Jave la Grande The Globe Journal of the Australian Map Circle no 62 2009 pp 1 50 J P Sigmond and L H Zuiderbaan 1979 Dutch Discoveries of Australia Rigby Ltd Australia p 19 30 ISBN 0 7270 0800 5 Area of Australia States and Territories Australia s Size Compared ingilis Geoscience Australia Cocos Keeling Islands ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Christmas Island ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Ashmore and Cartier Islands ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Heard and McDonald Islands ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Norfolk Island ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Coral Sea Islands ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Australian Antarctic Territory ingilis Geoscience Australia 2011 04 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 Endemiki Avstralii 2007 05 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 14 About Biodiversity No more the land of snake charmers The Times of India Savolainen P et al 2004 A detailed picture of the origin of the Australian dingo obtained from the study of mitochondrial DNA Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 101 12387 12390 PMID Australian Facts ingilis Australia Highest and Lowest Points ingilis Worldatlas url http www abs gov au AUSSTATS abs nsf DetailsPage 3218 02008 09 OpenDocument 7Ctitulo Australia Australian Bureau of Statistics fechaacceso 8 de marzo de 2011 ano 2011 idioma ingles About Australia Sporting Excellence ingilis 2009 03 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 15 4174 0 Sports Attendance Australia 2005 06 ingilis parameter ignored Sweeney Sports 1 Cricket captures most interest cap 2 Swimming slips to second place 3 Tennis rebounds 4 AFL continues to fend soccer PDF ingilis 2007 06 27 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 15 4177 0 Participation in Sports and Physical Recreation Australia 2005 06 ingilis 2009 03 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 15 parameter ignored ANZ Stadium Home Teams ingilis Menbe https az wikipedia org w index php title Avstraliya amp oldid 6024415, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.