Nikaraqua
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Nikaraqua (rəsmi adı: Nikaraqua Respublikası) — Mərkəzi Amerikada dövlət. Sahəsi (129,495 km²). Ölkə, şimaldan Honduras, cənubdan Kosta-Rika ilə həmsərhəddir. Ölkə qərbdən Sakit okean, şərqdən isə Karib dənizi ilə əhatə olunmuşdur. Ən böyük gölü Nikaraqua gölüdür. 11 ilə 14 dərəcə şimal paralelləri arasında yerləşən Nikaraquanın paytaxtı Manaqua şəhəridir. Ölkə əhalisinin təxminən 1/5-i bu şəhərdə yaşayır. Nikaraquanın prezidenti 2008-ci ildən Daniel Orteqodur.
Nikaraqua Respublikası | |
|---|---|
Şüarı: isp. En Dios Confiamos | |
| Paytaxtı və ən böyük şəhəri | Manaqua 12°09′ şm. e. 86°16′ ş. u. |
| Rəsmi dilləri | İspan dili |
| Etnik qrupları | Mestizo - 69% Ağdərililər- 17% Qaradərililər- 9% Nikaraqua Qızıldərililəri- 5% |
| İdarəetmə forması | Respublika |
| Daniel Orteqa | |
| Yaranması | 19 iyul 1979 |
| Tarixi | |
• Yaranması | 1821 |
| Ərazisi | |
• Ümumi | 130.375 km² (97) |
• Su (%) | 7,14 |
| Valyutası | Nikaraqua kordobası (NIO) |
| Saat qurşağı | UTC-6 |
| Yolun hərəkət istiqaməti | sağ |
| Telefon kodu | +505 |
| ISO 3166 kodu | NA |
| İnternet domeni | .ni |
.svg.html){kind=link}
Tarixi
1502-ci ildə Xristofor Kolumb tərəfindən Nikaraqua sahilləri kəşf edildiyi vaxt ölkədə Miskitolar kimi bir çox yerli qəbilə var idi. İşğalçılar Francisco Hernandez də Kordova, Qranada və Leonda 1524-cü ildə bir yerləşmə mərkəzləri qurdu. 17 və 18-ci əsrlərdə İspanlar Nikaraquanın böyük hissəsini müstəmləkə halına gətirildi.
1821-ci ildə müstəqilliyini qazanan Nikaraqua, bir müddət Meksika ilə daha sonra Orta Amerika Birləşmiş Əyalət ilə birləşdi. Nəhayət 1838-ci ilin müstəqil ayrı bir respublika oldu.
Amerika Birləşmiş Ştatları Dəniz Qüvvələri, 20-ci əsrin əvvələrində son olaraq 1926 və 1933 illəri arasında olmaq üzrə dəfələrlə ölkəni işğal etdi.
ABŞ birliyinin 1925-ci ildə çəkilməsinin dərhal ardından bir vətəndaş müharibəsi baş verdi. Liberal öndər Cesar Augusto Sandino silahlı mübarizəni davam etdirərkən, digər Liberal rəhbərlər ABŞ nəzarətində ediləcək seçkilərə qatılmağı qəbul etdilər. 1928 və 1932-dəki seçkilərin ikisini də liberal namizədlər qazandı. Bu vaxt, ABŞ zabitlərinin nəzarəti altında Nikaraqua Milli Gözətçiləri adlı bir əsgəri birlik yaradıldı. ABŞ qüvvələrinin 1933-cü ildə ölkəni tərk etmək üzərinə Sandino da silahlı mübarizəni buraxdı.
Milli Gözətçiləri komandiri Anastasio Somoza Garcia 1934-də Sandino'nu öldürdərək liberal prezident Sacasa'yı hakimiyyətdən uzaqlaşdırdı. 1936-cı ildə özünü prezident seçdirdi və əlində topladığı geniş səlahiyyətlərlə təzyiqçi bir rəhbərlik qurdu. Somoza Garcia'nin 1956-cı ildə öldürülməsindən sonra prezidentliyə oğlu Luis Somoza Debayle gətirildi. 1962-ci ildə Somoza rejimini hədəf alan ən böyük müxalifət qruplarından (FSLN) Sandinista Milli Qurtuluş Cəbhəsi partizan təşkilatı ortaya çıxdı. Luis Somoza'nın 1967-ci ildə ürək böhranı keçirərək ölməsinin ardından qardaşı Anastasio Somoza Debayle başçı oldu. 1972-ci ildə Managua'da 6 min adamın ölümünə və 300 min adamın evsiz qalmasına gətirib çıxaran zəlzələ səbəbiylə göndərilən beynəlxalq yardımları əl altından özünün və ailəsinin hesablarına köçürdüyü ortaya çıxdı. 1974-cü ildə də konstitusiyanı dəyişdirərək ikinci dəfə prezident seçilməsini təmin etdi. Eyni dövrdə, partizan döyüşündə əhəmiyyətli itkilərə məruz qalan Sandinistalar (FSLN), bu inkişaf üzərinə liberal dairələr və orta siniflə ittifaqa yönəldilər. Yanvar 1978-ci ildə, Demokratik Qurtuluş Birliyi (UDEL) adlı güclü bir müxalifət hərəkatının lideri olan jurnalist Pedro Joaquin Chamorro'nun öldürülməsiylə bir ümumi tətil dalğası və məşhur şiddət hərəkətləri başladı. Yenidən silahlı mübarizəyə başlayan Sandinistalar, bütün əhəmiyyətli şəhərləri ələ keçirdikdən sonra paytaxt Managua'yı da əhatə edərək 17 İyul 1979-cu ildə 45 illik Somoza rejiminə son verdilər.
Yeni rəhbərlik Somoza ailəsinin mülklərini kamulaştırırak; bir dizi dövlətləşdirməyə giriş idi və sosialist ölkələrlə yaxın münasibətlər qurdu. Bunun üzərinə ABŞ, Nikaragua'ya etdiyi iqtisadi sanksiyası kəsərək rəhbərliyə qarşı partizan mübarizəsi aparan sağçı Contra'lara geniş diametrli dəstək verməyə başladı. İqtisadiyyatı ağır bir böhrana girən Nikaraguanın bəzi Mərkəzi Amerika ölkələri ilə əlaqələri də pozdu. Fevral 1989 Orta Amerika ölkələri başçılarının Əl Salvadorda etdiyi yığıncaqda sərbəst seçkilərdə gedilməsi və Somozaya bağlı Milli Keşikçilər təşkilatında vəzifə etmiş 1,900 qədər məhkumun sərbəst buraxılması karşılığnda contra birliklərinin paylanması mövzusunda razılaşmağa çatıldı. Eyni il, mətbuat azadlığını zəmanət altına alan və seçki sistemini yenidən təşkil qanunlar çıxarıldı. Yenə eyni il ABŞ Nikaraqua'ya qarşı beş ildir tətbiq etdiyi embarqonu qaldırdı.
1990-cı ildə edilən sərbəst seçkilərdə Milli müxalifət Birliyi (UNO) Milli Məclisdəki 92 kürsüdən 51'ini qazandı və UNO'nun namizədi Violeto Barrios də Chamorro prezident oldu.1996 və 2001-ci il seçkilərdə də Konstitusiyacı Liberal Partiya (PLC), FSLN ' ye qarşı üstünlük təmin etdi. Noyabr 2006-cı ildə keçirilən prezident seçkisində Daniel Ortega yüzdə 37.99 səslə, 17 il aradan sonra prezident vəzifəsinə gətirildi.
Dövlət quruluşu
Nikaraqua — respublikadır. Ölkə 17 inzibati rayonlara bölünmüşdür. Ali qanunverici hakimiyyət orqanı - Milli Assambleyadır. Ölkədə bir çox siyasi partiyalar fəaliyyət göstərir. Ən nüfuzlu siyasi partiyalar: Sandino adına Milli Azadlıq Cəbhəsi, İnqilabın vətənpərvərlər Cəbhəsi, Konservativ-Demokratik Partiya, Müstəqil Liberal Partiya və başqalarıdır.
Əhalisi
Əhalinin 87 faizi nikaraqualılardır. Digər mələz qruplar Zambolar (Afrikalı-Yerli qarışığı) və Mulattolardır (Avropalı-Afrikalı qarışığı). Ümumi əhali içindəki nisbətləri ancaq 5% olan Amerika Yerliləri hal-hazırda yalnız Sumo, Miskito və Ramakiye qəbilələrini tutur.Nüfusun böyük qisimi qərb sahilində yaşayır.Kəndlərdə yaşayanların cəmi əhali içindəki nisbəti 54%-dir. 2015-ci ildə əhalinin təxmini sayı - 6 140 min nəfərdir.
Nikaraquada 1960-cı ildə 1,5 mln. nəfər əhali yaşadığı halda, 1980-cı ildə 2,9 mln. nəfər, 2007-ci ildə isə bu göstərici 5,0 mln. nəfərə çatmışdır. Son 40 ildə demək olar ki, ölkənin əhalisi 3 dəfə artmışdır.
Əhalinin təbii artımı yüksəkdir. Hər min nəfərə görə doğulanların sayı 33, ölənlərin sayı 7 nəfər, təbii artım isə 26 nəfərdir (2007-ci il). Nikaraquada əhali ərazi üzrə qeyri-bərabər yerləşir. Ölkədə əhalinin orta sıxlığı bir kv km-ə 38,5 nəfər təşkil edir. Əhalinin 80%-i ölkənin qərbində Nikaraqua çökəkliyində və Sakit okeanı sahilində yerləşir. Əhalinin 70%-i metislərdən, 16%-i avropalılardan, 9%-i afrikalılardan, 5%-i isə hindulardan ibarətdir. Dövlət dili - ispan dilidir. Dindarların 80%-i katolik, 10%-i isə protestantdır. Nikaraquada orta həyat ömrü: kişilər üçün – 61il, qadmlar üçün isə 67 il təşkil edir. Urbanizasiyanın səviyyəsi yüksəkdir. Ölkə əhalisinin 60%-i şəhərlərdə yaşayır. Nikaraquada əhalisi 100 min nəfərdən artıq olan dörd şəhər vardır. Bu 25 şəhərlərdən ən böyüyü ölkənin paytaxtı – Manaqua şəhəridir. Onun əhalisi 1,3 mln. nəfərdir. Ölkənin 2-ci şəhəri əhalisi 560 min nəfər olan Leon şəhəridir. İspanlar XVI əsrdə Manaqua şəhərinin əsasını köçürülmüş hindu məskəninin yerində qoymuşlar. Manaqua şəhəri ölkənin siyasi, inzibati, maliyyə və mədəniyyət mərkəzidir. Şəhər Manaqua gölünüa cənub-şərq sahilində, Panamerika şosse yolunun kənarındadır. Dəniz və avtomobil yollan qovşağıdır. Şəhərin kənarında beynəlxalq əhəmiyyətli Las-Mersedes aeroportu yerləşir. Ölkənin qərbində yerləşən Leon şəhəri eyni adlı departamentin inzibati mərkəzidir. Dəmir və avtomobil yolları qovşağıdır. Şəhərdə sənaye müəssisələri ilə yanaşı milli universitet və qədim tarixi-memarlıq abidələri vardır. Leon şəhəri 1524-cü ildə salınmışdır. XIX əsrin ortalarına qədər Nikaraquanın paytaxtı olmuşdur.
İqtisadiyyatı
Nikaraqua böyük ölçüdə kənd təsərrüfatına və xidmət sektorlarına əsaslanan və inkişaf etməkdə olan bir dövlətdir. Kənd təsərrüfatı məhsulları cəmi ixracat içində yüzdə 60'lıq bir paya malikdir (banan, qəhvə, şəkər, mal əti və tütün) .1980-ci illərdə ölkədə baş verən daxili çəkişmələr, infrastruktur təsislərinə böyük ölçüdə zərər verdi. ABŞ-ın, Sandinista rəhbərliyi əsnasında tətbiq etdiyi iqtisadi embarqo səbəbiylə, 1980 inflyasiya nisbəti 13,500% 'e (1988) qədər çatdı. 1990-cı illərdə edilən özəlləşdirmə nəticəsində inflyasiya nisbəti tək saylı evlərə şamil edilmişdir. Xalqın yarıya yaxını yoxsulluq sərhədinin altında yaşayır və Qərb Yarımkürəsinin ən yoxsul ölkələrindəndir.
İsraillə olan münasibətlər
Qəzzaya ediləcək kömək üçün yola çıxan yardım gəmilərinə etdiyi qanlı basqın sonrası, İsrail ilə olan bütün diplomatik əlaqələrinə son vermişdir.
