İskəndəriyyəli Hipatia (yun,Ὑπᾰτία ἡ Ἀλεξάνδρεῖα; d. 370 – ö. 415) — yunan soylu filosof, riyaziyyatçı və astronom. İskəndəriyyə kitabxanasında fəlsəfə, riyaziyyat və astronomiya üzərinə dərslər vermişdir. Yeni-platonçuluğun İskəndəriyyə məktəbinin ardıcılı idi.
Hipatiyanın atası Teon (yun. Θέων, 335 – 405) məşhur İskəndəriyyə kitabxanasının sonuncu başçısı olmuşdur. Onun zamanında bu kitabxananın fəaliyyətinə imperator fərmanı ilə son qoyulmuşdur. Teon Evklidesin“Başlanğıclarını” redaktə edib dərc etmiş və Ptolemeyusun “Almagets” əsərinə şərhlər yazmışdır.
Hipatia riyaziyyatçı, astronom və filosof idi. O, alimliyi ilə tanınmış və müəllimlik etmişdir. Çox ağıllı və bilikli, hamı üçün ünsiyyətə açıq və sadə qadın olmuşdur. Fəlsəfəni öyrənmək istəyənlər onun dərslərinə gəlirdilər.
O dövrdə Xristianlıq Romada hakim dinə çevrilmişdir. Dini fanatizm bütün imperiyanı bürümüş, xristianlar bütpərəst saydıqları antik mədəniyyəti və elmi darmadağın edir, alimləri və filosofları təqiblərə məruz qoyurdular. Antik mədəniyyətin mərkəzlərindən biri olan İskəndəriyyədə də bu proseslər gedirdi. Xristian fanatları Museyona hücum çəkmiş, onu dağıtmış və qədim kitabxananı yandırmışdılar.
Hipatia isə o zaman dini fanatizmə qarşı çıxış etmişdir. O, İskəndəriyyənin siyasi həyatına fəal qatıldığına və şəhər başçısı Orestesə yaxın olduğuna görə yerli xristian icmasının ona qarşı nifrəti ilə üzləşmişdir. Xristianlar onu bütpərəstlik, dinsizlik və əxlaqsızlıqda günahlandırmışdırlar. Hipatianın alimliyi, dini ehkamlara şübhələrlə yanaşması, dini fanatizmə qarşı çıxması, sərbəst davranışı xristianları qıcıqlandırırdı. Buna görə İskəndəriyyə yepiskopu, sonralar kilsə müqəddəsi elan olunmuş Kiril ona qarşı çıxış etmiş, onu çoxlu günahlarda ittiham etmişdir.
Sonda Kirilin fanatik tərəfdarları Hipatiaya hücum çəkmiş, onu kilsəyə gətirərək orada diri-diri parçalayaraq edam etmişdilər. Güman edilir ki, bunu edənlər “parabalani” təriqətinin ardıcılları olmuşdurlar. Bununla da Hipatia sonralar formalaşan Avropa ictimai fikrində dini fanatizmin qurbanı və dini mövhumat və elmsizliyə qarşı mübarizənin simvoluna çevrilmişdir. Kirili təmizə çıxarmaq üçün kilsə xadimləri onun bu cinayətdə əli olmadığını iddia edirlər. Ancaq, o özü edamda iştirak etməsə belə, qatillərə mənəvi dəstək vermişdir.
Hipatianın ölümü haqqında antik yazar Sokrat Sxolastikus xəbər vermişdir. "Historia Ecclesiastica" adlı əsərində o belə yazmışdır:
"Hipatiyanın qətli". Rəssam Louis Figuier, 1866 il
... Hipatianın tez-tez prefekt Orestus ilə görüşməsi Xristianların xoşuna gəlmirdi. Onlar Hipatianı Orestusla yepiskop Kirilin arasını pozmağa cəhd etdiyini zənn edirdilər. Belə düşünən bir qrup fanatik, Peter adındakı şəbəkə liderləri ilə birlikdə Hipatianın evinin qarşısında pusqu quraraq onu gözləməyə başladılar. Hipatia evə gələn kimi isə onu qaçırıb Sezareum adındakı bir kilsəyə apardıqdan, orada sonra tamamilə soyundurdular. Ardından onu daş-qalaq edərək öldürdülər. Daha sonra Hypatia'nın parçalanmış bədənini götürüb Kinaron adındakı bir yerdə yandırdılar. Bu da Kirilə və İskəndəriyyə kilsəsinə çox rüsvayçılıq gətirdi, çünki bu əməl İsanın ruhundan ilhamlananlar üçün yolverilməzdir. Bu olay Kirilin yepiskopluğunun dördüncü ilində ... baş vermişdir.
Hipatiadan sonra neoplatonizmin İskəndəriyyə məktəbi xristian ilahiyyatı mərkəzinə çevrilərək fəaliyyətini davam etdirmişdir.
Hipatia düşüncənin, elmin və məntiqin dindən üstün olmasını iddia etmişdir. Hesab olunur ki, o suyun distillə edilməsi və astrolabia (astronomik baxış keçirmək üçün cihazdır) cihazlarını daha da təkmilləşdirmişdir. Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, Hipatiyanın müəllifliyi ilə tanınan əsərlərini o əslində atası Teonla birlikdə yazmışdır.
Əsərləri
Guman edilir ki, Hipatiyanın adına yazılar əsərlərin çoxusunu o atası Teonlar birlikdə yazmışdır. Onlar bizim zamanımıza gəlib çatmamışdırlar. Bu əsərlərin bəziləri:
Riyaziyyatçı Diofantusun "Arifmetika" əsərinin 13-cü kitabına şərhlər;
Ptolemeyusun "Almagesti" əsərinə atası Teon tərəfindən edilən şərhlərin redaktəsi;
Evklidin "Başlanğıcları" əsərinə atası Teon tərəfindən edilən şərhlərin redaktəsi;
"Astronomik qanun" adlı kitabı.
Xatirəsi
Aktrisa (ola bilsin Marry Anderson) Hipatia rolunda. 1900 il
Marcel Proust compares Mme. Swann to Hypatia in the final paragraph of the first section of Within a Budding GroveHipatiya gələcəkdə formalaşan Avropa ictimai şüurunda dini təəssübkeşliyə, fanatizmə, barbarlığa və qaraguruhçuluğa qarşı mübarizə rəmzinə çevrilmişdir.
1853-ci ildə İngilis yazar Charles Kingsley Hypatia'ya ithaf olunan,"Hypatia - or New Foes with an Old Face" adlı romanını nəşr etdi. Kingsley romanında Hypatianı "özünü bəyənmiş və erotik bir qəhrəman" olaraq təsvir etdi.
1884-cü ildə kəşf edilən bir asteroidə "238 Hypatia" adı verildi.
2 Yanvar 1893də "Hypatia" adlı bir tamaşa səhnəyə qoyuldu. Haymarket Teatrı, London.
2009-ci ildə Hypatia'nın həyatını əks etdirən "Agora" adlı film çəkildi. Bu filmi türk dilinə tərcümə edilmişdir.
Mənbə
Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 280-282. ISBN5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 280-282. ISBN5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Parsons, Reuben (1892), "St. Cyril of Alexandria and the Murder of Hypatia" in Some Lies and Errors of History, Notre Dame, IND.: Office of the "Ave Maria", pp. 44–53.
Richeson, A. W. (1940), "Hypatia of Alexandria", National Mathematics Magazine, Vol. XV, No. 2, pp. 74–82.
Schaefer, Francis (1902), "St. Cyril of Alexandria and the Murder of Hypatia", https://www.ilkfilm.com/The 2019-01-27 at the Wayback Machine Catholic University Bulletin8, pp. 441–453.
Cain, Kathleen (1986), "Hypatia, the Alexandrian Library, and M.L.S. (Martyr-Librarian Syndrome)", Community & Junior College Libraries, Vol. 4(3) (Spring 1986), pp. 35–39.Film izle 2019-01-27 at the Wayback Machine
Еремеева А. И. Гипатия — дочь Теона: Земля и Вселенная, 1970, № 1.
Кингсли Ч., Маутнер Ф. Ипатия // Вступ. ст. П. Ф. Преображенского.
Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп.. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
Лосев А. Ф. История античной эстетики, т. VII. — М., 1988.
Полисфен. Под звёздами Александрии. — Киев: Содружество «Сердце», 1990. — 40 с. [1] https://www.ilkfilm.com/(недоступная ссылка с 12-05-2013 (1186 дней)).
Xarici bağlantılar
International Society for Neoplatonic Studies 2011-09-15 at the Wayback Machine
Hypatia, Alexandria's Great Female Scholar: from Smithsonian magazine
HYPATIA, THE DAUGHTER OF THEON paper by Giovanni Costa
↑ The Ecclesiastical History of Socrates Scholasticus // Nicene and Post-Nicene Fathers, Series II, Vol. 2. Edinburgh: T&T Clark, 1886, pp. 403-404.
Parabolani. Catholic Encyclopedia.
Преображенский П. Ф. Вступление // Кингсли Ч., Маутнер Ф. Ипатия. Харьков: Паритет ЛТД, 1994.
September 26, 2021
hipatia, iskəndəriyyəli, Ὑπᾰτία, Ἀλεξάνδρεῖα, yunan, soylu, filosof, riyaziyyatçı, astronom, iskəndəriyyə, kitabxanasında, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya, üzərinə, dərslər, vermişdir, yeni, platonçuluğun, iskəndəriyyə, məktəbinin, ardıcılı, iskəndəriyyəli, Ὑ. Iskenderiyyeli Hipatia yun Ὑpᾰtia ἡ Ἀle3andreῖa d 370 o 415 yunan soylu filosof riyaziyyatci ve astronom Iskenderiyye kitabxanasinda felsefe riyaziyyat ve astronomiya uzerine dersler vermisdir Yeni platonculugun Iskenderiyye mektebinin ardicili idi Iskenderiyyeli HipatiaὙpᾰtia ἡ Ἀle3andreῖaDogum tarixi 360Dogum yeri Isgenderiyye Serqi Diocez d praetorian prefecture of the East d Roma Imperiyasi Qedim RomaVefat tarixi mart 415Vefat yeri Isgenderiyye Diocese of Egypt d praetorian prefecture of the East d Bizans ImperiyasiVetendasligi Roma ImperiyasiDovr Son qedim dovrIstiqameti NeoplatonizmEsas maraqlari astronomiya riyaziyyat mexanika felsefeTesirlenib Platon Plotin Aristotel Iskenderiyyeli Diofant Ptolemey Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebiFales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebiKsenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflarHeraklit Anaksaqor Empedokl PifaqorcularPifaqor Filolaus Hippasus Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculariLevkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve HipparxiaKirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus EvhemerusMeqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus KronusEretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetrius AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler SkeptisizmPirron Enesidemus Aqrippa EpikurculukEpikur Lukretius PeripatetizmRodoslu Andronikus PlatonizmKarneades Kliptomaxus Filon Larissali StoaciliqErken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler SkeptisizmSekst Empirik StoaciliqSeneka Epiktet Mark Avreli Siseron PeripatetizmAfrodisiali Aleksandr Orta platonizmAlkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon NeoplatonizmRoma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya mektebi Yamblix SopaterPerqama mektebi Sallustius Yulian AvqustAfina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatia Ioann Filoponus Antik dini telimlerQnostisizm Hermetizm MitraizmNeopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesiKlement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitMundericat 1 Heyati ve elmi 2 Eserleri 3 Xatiresi 4 Menbe 5 Edebiyyat 6 Xarici baglantilar 7 Hemcinin bax 8 IstinadlarHeyati ve elmi RedakteHipatiyanin atasi Teon yun 8ewn 335 405 meshur Iskenderiyye kitabxanasinin sonuncu bascisi olmusdur Onun zamaninda bu kitabxananin fealiyyetine imperator fermani ile son qoyulmusdur Teon Evklidesin Baslangiclarini redakte edib derc etmis ve Ptolemeyusun Almagets eserine serhler yazmisdir Hipatia riyaziyyatci astronom ve filosof idi O alimliyi ile taninmis ve muellimlik etmisdir Cox agilli ve bilikli hami ucun unsiyyete aciq ve sade qadin olmusdur Felsefeni oyrenmek isteyenler onun derslerine gelirdiler 1 O dovrde Xristianliq Romada hakim dine cevrilmisdir Dini fanatizm butun imperiyani burumus xristianlar butperest saydiqlari antik medeniyyeti ve elmi darmadagin edir alimleri ve filosoflari teqiblere meruz qoyurdular Antik medeniyyetin merkezlerinden biri olan Iskenderiyyede de bu prosesler gedirdi Xristian fanatlari Museyona hucum cekmis onu dagitmis ve qedim kitabxanani yandirmisdilar Hipatia ise o zaman dini fanatizme qarsi cixis etmisdir O Iskenderiyyenin siyasi heyatina feal qatildigina ve seher bascisi Orestese yaxin olduguna gore yerli xristian icmasinin ona qarsi nifreti ile uzlesmisdir Xristianlar onu butperestlik dinsizlik ve exlaqsizliqda gunahlandirmisdirlar Hipatianin alimliyi dini ehkamlara subhelerle yanasmasi dini fanatizme qarsi cixmasi serbest davranisi xristianlari qiciqlandirirdi Buna gore Iskenderiyye yepiskopu sonralar kilse muqeddesi elan olunmus Kiril ona qarsi cixis etmis onu coxlu gunahlarda ittiham etmisdir Sonda Kirilin fanatik terefdarlari Hipatiaya hucum cekmis onu kilseye getirerek orada diri diri parcalayaraq edam etmisdiler Guman edilir ki bunu edenler parabalani teriqetinin ardicillari olmusdurlar 2 Bununla da Hipatia sonralar formalasan Avropa ictimai fikrinde dini fanatizmin qurbani ve dini movhumat ve elmsizliye qarsi mubarizenin simvoluna cevrilmisdir Kirili temize cixarmaq ucun kilse xadimleri onun bu cinayetde eli olmadigini iddia edirler Ancaq o ozu edamda istirak etmese bele qatillere menevi destek vermisdir 3 Hipatianin olumu haqqinda antik yazar Sokrat Sxolastikus xeber vermisdir Historia Ecclesiastica adli eserinde o bele yazmisdir 1 Hipatiyanin qetli Ressam Louis Figuier 1866 il Hipatianin tez tez prefekt Orestus ile gorusmesi Xristianlarin xosuna gelmirdi Onlar Hipatiani Orestusla yepiskop Kirilin arasini pozmaga cehd etdiyini zenn edirdiler Bele dusunen bir qrup fanatik Peter adindaki sebeke liderleri ile birlikde Hipatianin evinin qarsisinda pusqu quraraq onu gozlemeye basladilar Hipatia eve gelen kimi ise onu qacirib Sezareum adindaki bir kilseye apardiqdan orada sonra tamamile soyundurdular Ardindan onu das qalaq ederek oldurduler Daha sonra Hypatia nin parcalanmis bedenini goturub Kinaron adindaki bir yerde yandirdilar Bu da Kirile ve Iskenderiyye kilsesine cox rusvayciliq getirdi cunki bu emel Isanin ruhundan ilhamlananlar ucun yolverilmezdir Bu olay Kirilin yepiskoplugunun dorduncu ilinde bas vermisdir Hipatiadan sonra neoplatonizmin Iskenderiyye mektebi xristian ilahiyyati merkezine cevrilerek fealiyyetini davam etdirmisdir Hipatia dusuncenin elmin ve mentiqin dinden ustun olmasini iddia etmisdir Hesab olunur ki o suyun distille edilmesi ve astrolabia astronomik baxis kecirmek ucun cihazdir cihazlarini daha da tekmillesdirmisdir Bezi tedqiqatcilar hesab edirler ki Hipatiyanin muellifliyi ile taninan eserlerini o eslinde atasi Teonla birlikde yazmisdir Eserleri RedakteGuman edilir ki Hipatiyanin adina yazilar eserlerin coxusunu o atasi Teonlar birlikde yazmisdir Onlar bizim zamanimiza gelib catmamisdirlar Bu eserlerin bezileri Riyaziyyatci Diofantusun Arifmetika eserinin 13 cu kitabina serhler Riyaziyyatci Perqali Apolloniusun Konikler eserine serhler Ptolemeyusun Almagesti eserine atasi Teon terefinden edilen serhlerin redaktesi Evklidin Baslangiclari eserine atasi Teon terefinden edilen serhlerin redaktesi Astronomik qanun adli kitabi Xatiresi Redakte Aktrisa ola bilsin Marry Anderson Hipatia rolunda 1900 il Marcel Proust compares Mme Swann to Hypatia in the final paragraph of the first section of Within a Budding GroveHipatiya gelecekde formalasan Avropa ictimai suurunda dini teessubkesliye fanatizme barbarliga ve qaraguruhculuga qarsi mubarize remzine cevrilmisdir 1853 ci ilde Ingilis yazar Charles Kingsley Hypatia ya ithaf olunan Hypatia or New Foes with an Old Face adli romanini nesr etdi Kingsley romaninda Hypatiani ozunu beyenmis ve erotik bir qehreman olaraq tesvir etdi 1884 cu ilde kesf edilen bir asteroide 238 Hypatia adi verildi 2 Yanvar 1893de Hypatia adli bir tamasa sehneye qoyuldu Haymarket Teatri London 2009 ci ilde Hypatia nin heyatini eks etdiren Agora adli film cekildi Bu filmi turk diline tercume edilmisdir Menbe RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 280 282 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Edebiyyat RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 280 282 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Parsons Reuben 1892 St Cyril of Alexandria and the Murder of Hypatia in Some Lies and Errors of History Notre Dame IND Office of the Ave Maria pp 44 53 Richeson A W 1940 Hypatia of Alexandria National Mathematics Magazine Vol XV No 2 pp 74 82 Schaefer Francis 1902 St Cyril of Alexandria and the Murder of Hypatia https www ilkfilm com The Arxivlesdirilib 2019 01 27 at the Wayback Machine Catholic University Bulletin 8 pp 441 453 Cain Kathleen 1986 Hypatia the Alexandrian Library and M L S Martyr Librarian Syndrome Community amp Junior College Libraries Vol 4 3 Spring 1986 pp 35 39 Film izle Arxivlesdirilib 2019 01 27 at the Wayback Machine Eremeeva A I Gipatiya doch Teona Zemlya i Vselennaya 1970 1 Kingsli Ch Mautner F Ipatiya Vstup st P F Preobrazhenskogo Kolchinskij I G Korsun A A Rodriges M G Astronomy Biograficheskij spravochnik 2 e izd pererab i dop Kiev Naukova dumka 1986 512 s Losev A F Istoriya antichnoj estetiki t VII M 1988 Polisfen Pod zvyozdami Aleksandrii Kiev Sodruzhestvo Serdce 1990 40 s 1 https www ilkfilm com nedostupnaya ssylka s 12 05 2013 1186 dnej Xarici baglantilar RedakteInternational Society for Neoplatonic Studies Arxivlesdirilib 2011 09 15 at the Wayback Machine Hypatia Alexandria s Great Female Scholar from Smithsonian magazine HYPATIA THE DAUGHTER OF THEON paper by Giovanni Costa Dasqalaq edilen qadin filosof HipatiaHemcinin bax RedakteNeoplatonizm Selsus Porfirius Imperator YulianIstinadlar Redakte 1 2 The Ecclesiastical History of Socrates Scholasticus Nicene and Post Nicene Fathers Series II Vol 2 Edinburgh T amp T Clark 1886 pp 403 404 Parabolani Catholic Encyclopedia Preobrazhenskij P F Vstuplenie Kingsli Ch Mautner F Ipatiya Harkov Paritet LTD 1994 Menbe https az wikipedia org w index php title Hipatia amp oldid 6080526, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.png.html){kind=link}