fbpx
Wikipedia

Epikür

Avqust 23, 2021

Epikür (yun. Ἐπίκουρος, m. ö. təxminən 342 – 270)  — qədim yunan filosofu, epikürçülüyün yaradıcısı. O, Samos adasında anadan olmuş və daha sonra Afinaya gedərək orada “Bağ” (yun. Κῆπος) adlanan öz fəlsəfi məktəbini yaratmışdır. Epikür bir çox kitabın müəllifi olmuş, ancaq onlardan zamanımıza yalnız bəzi fraqmentlər gəlib çatmışdır. 

Epikür
Επίκουρος
Doğum tarixi e.ə. 342
Doğum yeri
Vəfat tarixi e.ə. 270
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi Böyrək daşları
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı
Dövr Ellinizm
İstiqaməti Epikürçülük, antik fəlsəfə
Əsas maraqları fəlsəfə
Təsirlənib Aristippus, Demokrit, Pirron
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm • Homer • Hesiod • Ferekid • Yeddi yunan müdriki • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII - IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit • Anaksaqor • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor • Prodikus • Qorqias • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus • Likofron • Kritius • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV - I yüzilliklər)
Qədim Roma dovrünün fəlsəfəsi
I - V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka • Epiktet • Mark_Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous • Apuleyus • Qalen • Plutarx • Maksim • Filon • Selsus • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas • Plotin • Porfirius • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx • Proklus • Marinus • Simplikius • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles • Hipatia • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm • Hermetizm • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius • Nikomaxus • Numenius • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement • Origen • Avqustin Avrelius • Boesius • Saxta Dionisius Areopagit

Fəlsəfəsinin əsasları

Epikür təliminin məqsədi insanlara xoşbəxtliyin əldə olunması və qorxu hissindən aşma yollarını göstərmək idi. Bunun üçün də o, əfsanələrə inanmamağa və təbiəti dərk etməyə çağırırdı. Beləliklə, Epikürün və onun ardıcıllarının fəlsəfəsi fizika, kanonika və etikadan (əxlaqdan) ibarət olmuşdur.

Fizika

Fizikasında Epikür Demokritin atomlar nəzəriyyəsini inkişaf etdirmişdir. Məsələn, Demokrit atomların kəmiyyət, forma və fəzada tutduğu yerə əhəmiyyət vermişdirsə, Epikür buna daha bir kateqoriyanı – onların ağırlığını da əlavə etmişdir. Demokrit kimi, Epikür də düşünürdü ki, atomlar boşluqda hərəkət edirlər. Ancaq, ondan fərqli olaraq Epikürün fəlsəfəsində atomlar təkcə düzxətli istiqamətdə hərəkət etmir, onlar hərəkət zamanı bu istiqamətdən yayına bilərlər. Deməli, atomların hərəkətində əyintilər ola bilər.

Epikür hesab edirdi ki, əgər atomların hərəkəti yalnız düzxətli olsa, onda onlar bir-biri ilə toqquşmazlar. Bu halda onlar eyni surətlə hərəkət edərək bir-birinə qarşı müəyyən məsafədə olmalıdırlar. Ancaq, düzxətli istiqamətdən yayınma baş verdikdə də onların bir-biri ilə toqquşması və dolaşması mümkün olur. Bu səbəbdən də dünyada hər şey yaranır.

Atomların hərəkətində əyintilərin olması ideyası həm də Demokritin taleçiliyinə (fatalizminə) qarşı yönəlmişdir. Məlumdur ki, Demokrit təsadüfü inkar etmiş, təbiətdə yalnız zərurətin hökm sürməsini iddia etmişdir. Bu fikri də atomların yalnız düzxətli hərəkət etməsi ilə əsaslandırmaq olardı. Epikür isə atomların hərəkətində müəyyən hallarda əyintilərin olması fikrini ortaya atmaqla təsadüfün də var olmasını iddia edirdi. Beləliklə Epikür həm zərurətin, həm də təsadüfün var olması fikrini irəli sürmüş, Demokritin providensializm (qədərçilik) ilə razılaşmamışdır. Mahiyyətcə isə atomlar əbədi, dəyişməz bölünməz və məhv olunmazdırlar. Atomların və onların hərəkət etdikləri boşluqların sayı sonsuzdur.

Epikürün kosmoqonik fikirləri də maraq doğurur. Onun fikrincə kainat sonsuzdur və onda sonsuz miqdarda atomlar vardır. Bütün dünya cisimləri atomların qasırğasından yaranmışdır. Onlar isə atomların hərəkəti və birləşmələrindən ortaya çıxır. “Herodotusa məktubunda” Epikür yazmışdır ki, dünyanı heç kəs yaratmayıb, bütün olaylar isə təbii qanunauyğunluq səbəbi ilə baş verir; yoxluqdan heç nə yarana bilməz.

Epikürün fəlsəfəsində ruhlar materiyanın özəl bir formasıdır və atomlardan ibarətdir. Ona görə də ruhlar ölməz deyil, sonludurlar. Bədənin ölümündən sonra ruhlar da ölür. Epiküra görə ölümdən qorxmaq lazım deyil, çünki o yalnız duyğuların kəsilməsidir. 

Kanonika

“Kanonika” adlandırdığı idrak və dünyanın qavranması ilə bağlı məsələlərdə Epikür sensualizmə (duyğuçuluğa) üstünlük verərək duyğunu həqiqətin əsas meyarı elan etmişdir. Onun fikrincə düşüncənin fəaliyyəti tam olaraq insanın düyğularından asılıdır. Ətrafda olan şeylərdən onların obrazları (yun. εἴδολα) ayrılır. Onlar incə atomlardan ibarətdir və o şeyləri əks etdirir. Bu obrazlar insanın duyğu orqanlarına daxil olur, onlarla təmasa girir və insan öz ruhu vasitəsi ilə hiss etməyə başlayır.

Eyni zamanda, bu obrazlar insan orqanlarına birbaşa təsir etməyə də bilərlər. Onlar havada yayılarkən bir-biri ilə qarışır və yalnız sonra insan tərəfindən qavranılır. Belə olduqda insanda gerçəkliyə uyğun olmayan fantastik təsəvvürlər yaranır. Məsələn, kentavr kimi mifik heyvanın təsəvvürü insan və at obrazının qarışığından yaranır. Ancaq reallıqda isə belə bir şey yoxdur.

Duyğu ilə əldə edilən bilgilərdən fərdi təsəvvürlər, onların əsasında isə prolepsislər (yun. προλήψεις) adlandırılan ümumi anlayışlar yaranır. Prolepsislər duyğulara gələn şeylər haqqında xatirələrdir və onlar təcrübə yolu ilə əldə olunur. Məsələn, qabağımızda at ya inəkdir sualına düzgün cavab vermək üçün insan öncə onların vücudunu xatırlamalıdır.

Bundan başqa Epikür həqiqətin meyarını həm də “düşüncə sıçrayışında” (yun. τὰς φανταστικὰς ἐπιβολὰς τῆς διανοίας) görürdü. Bu da intuisiyadır ki, yuxularda ya da sayıqlama kimi hallarda üzə çıxır. Onlar gerçək obrazlardan yaransa da insanın subyektiv aləmi və ya xəyalları ilə qarışır və buna görə də yanlış olur.

Duyğularla alınan bilgi yanlış ola bilməz və düşüncənin onları təkzib etməsi imkansızdır, çünki düşüncə həmin duyğulara əsaslanır. Yanlışlıq düşüncənin onun haqqında çıxaran qərarlarından və hökmlərindən irəli gəlir.

Etika

Demokritdən fərqli olaraq Epikür etik (əxlaq) məsələlərə böyük önəm verirdi. Onun etik təliminin əsasında duyğusallıq dururdu. Epikürün fikrincə əgər insanın duyğuları varsa, onda onlar əxlaqın əsas meyarıdır. Çünki, ümumiyyətlə onun fəlsəfəsində idrakın əsasını duyğular təşkil edir. Xeyir və şər anlayışları duyğularla əldə olunur. Ən yüksək nemət isə həzz, zövq, məmnunluq və ləzzət hissləridir. İnsan bunlara mane olan hər bir şeydən çəkinməlidir. Həyatdan həzz alma və iztirablardan çəkinmə hər bir insanın məqsədi olmalıdır.

Müdrik insan ölümdən qorxmamalıdır, çünki ölüm yalnız duyğuların sona çatmasıdır. Ondan sonra əbədi “olmamazlıq” başlanır. İnsan mövcud olduqda onun məqsədi həzz almaqdan ibarət olur. “Olmamazlıqda” isə duyğular yox olduğundan həzz almaq mümkün olmur. Ona görə də, hər iki hal bir sabitlikdir: biri duyğuların olması, digəri isə olmaması kimi.

Xoşbəxt olmaq üçün möhkəm və dayanıqlı ləzzət halını yaşamaq lazımdır. Epikür mənəvi ləzzəti üstün bilsə də, cismi ləzzəti də inkar etmirdi. Həzz alaraq insan xoşbəxt olur və bunun üçün tanrılara ibadət etməyə ehtiyacı olmur. Bu kimi fikirlərə görə sonralar xristianlar Epikür məktəbinin ardıcıllarını əxlaqsızlıqda suçlayırdılar. Ancaq Epikürün özü deyirdi ki, həzz alma heç də əxlaqsızlıq demək deyildir, o bədənin əzablardan azad olmasıdır. Qadınlarla yaxınlıq etmək ya da yemək kimi cismani həzzlər bizim həyatımızı gözəlləşdirmir. Onu gözəlləşdirən isə bizim istəklərimizi yönəldən sağlam düşüncədir ki, o ruhumuzda olan rahatsızlığı ortadan qaldırır. 

Epikürə görə müdriklik və xoşbəxtlik insan ruhunun müstəqil və sakitlik məqamına çatmasıdır. Bu məqama çatan müdrik insan ona zərər verən hər bir şeydən uzaqlaşır, ona xeyir verən şeylərdən həzz almağa başlayır. Həzz alma məqamına çatmanın zəruri şərti ataraksiyadır (yun. ἀταραξία – ruhun sakitliyi). Ataraksiya halına dünyanın xarici təsirindən və ehtiraslardan azad olduqdan sonra çatmaq mümkündür. Fəlsəfə ilə məşğul olmaq isə ruha ən böyük həzz və məmnunluq hissləri verir. Bu baxımdan Epikür fəlsəfəsinin bu məqamı da sonrakı dövrlərdə tənqid olunaraq eqoizm kimi başa düşülmüşdür.

Həzz alma prinsipi Epikürün ictimai baxışlarına da təsir etmişdir. O hesab edirdi ki, cəmiyyət üzvləri bir-birinə zərər verməmək haqqında anlaşmışdırlar. Çünki, zərər əzabdır, ona görə də həzzə qarşı durur. Bu anlaşmaya əməl etmə ədalət, bundan çəkinmə isə ədalətsizlikdir. Dostluq müdrik insanın ən yüksək məqamıdır.

Siyasətdə epikürçülər quldarlıq demokratiyasının tərəfdarları idilər. Epikürün fikrincə müdrik insan (filosof) siyasi fəaliyyətdən çəkinməlidir.

Din və tanrılar haqqında

Epikür tanrılar haqqında da fikirlər irəli sürmüşdür. O, tanrıların varlığını inkar etmir, ancaq hesab edirdi ki, onlar aləmlərarası məkanlarda yaşayıb, təbiət hadisələrinə və insan həyatına müdaxilə etmir. İnsanlar isə özü-özlərinin problemlərini həll etməli, bu barədə tanrılara yalvarmamalıdırlar. Əgər tanrılar insanların bütün yalvarışlarını qəbul etsəydilər, onda bəşəriyyət məhv olmalı idi. Çünki, insanlar bu yalvarışları bir-birinə qarşı edirlər.

Epikürə görə xalq kütlələrinin tanrılar haqqında təsəvvürləri yanlışdır. Buna görə də o, tanrıları inkar edənləri deyil, onları kütlələrin düşündüyü kimi təsəvvür edənləri qınamışdır. Bununla belə o, kütlə inancına qarşı açıq çıxış etməyin əleyhinə idi. Hətta, Epikürə görə zərurət olduqda xalq qınağından qurtarmaq üçün dindar kimi görsənmək də olar . Beləliklə, Epikür ənənəvi dinə qarşı çıxmağı mənasız hesab edirdi, çünki onsuz da xalqın çoxu öz inanclarında qalacaq. Müdrik üçün isə əsas məqsəd təbiətlə uyğunlaşaraq yaşamaq, iztirablardan çəkinərək həzz almaqdır.

Epikürün fikrincə tanrılar əbədi deyil, onların varlığı sonludur. Çünki, onların da təbiəti atomlardan ibarətdir. Sadəcə tanrılar insanlara nisbətən çox yaşayırlar.

Azərbaycan alimlərinin Epikür irsinin araşdırılmasına rolu

Epikür fəlsəfəsini ətraflı araşdıran alimlərin sırasında azərbaycanlı Əddin Şakirzadə də olmuşdur. Onun "Epikür" adlı monoqrafiyası Moskvada 1963-cü ildə rusca yayımlanmışdır və zamanımıza kimi bu sahədə ən dəyərli rusdilli araşdırmalardan biri kimi qiymətləndirilir, ona elmi istinadlar edilir. Bu kitabın ön sözünü isə tanınmış Azərbaycan (Sovet) alimi Aleksandr Makovelski yazmışdır.

Mənbə

  • Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 131-137. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

  • Adil Əsədov. Fəlsəfə tarixindən etüdlər: İdeal və reallıq arasında ziddiyyət və onun Qərb, rus və Şərq təfəkküründə həll imkankarı. Bakı: Təknur, 2007. – 116s.
  • Adil Əsədov. Yunan fəlsəfəsiindən etüdlər: yunan fəlsəfəsiində idealin və realliğin münasibətlərinə dair. Ön sözün müəllifi – fəlsəfə elmləri doktioru Tahirə Allahyarova. Bakı: Təknur, 2008.
  • Aydın Əlizadə (2016). Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. s. 131-137. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915.
  • Jones, Howard (1989). The Epicurean Tradition. London: Routledge. O'Keefe, Tim (2009).
  • Epicureanism. University of California Press. Panichas, George Andrew (1967).
  • Epicurus. New York: Twayne Publishers.
  • Маковельский А. О. Древнегреческие атомисты. Издательство АН Азербайджанской ССР, 1946.
  • Лосев А. Ф. История античной эстетики. Т. .: ACT; Харьков: Фолио, 2000.
  • Шакир-Заде А. Р. Эпикур. М.: Соцэкгиз, 1963.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Adil Əsədov "Zəka nuru" proqramı üzrə "Dahilər" seriyasından Epikürlə bağlı çıxış etmişdir 1.*2.*3.*4.*5.*6.

İstinadlar

  1. ↑ Encyclopædia Britannica (ing.) — 11 — NYC: 1911.
  2. ↑ различные авторы Энциклопедический словарь (rus.) / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1907.
  3. Шакир-Заде А. Р. Эпикур. М.: Соцэкгиз, 1963, s. 32.
  4. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 434.
  5. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, pp. 439-440.
  6. Маковельский А. О. Древнегреческие атомисты. Издательство АН Азербайджанской ССР, 1946, s. 62.
  7. Лосев А. Ф. История античной эстетики. Т. 5.: ACT; Харьков: Фолио, 2000, s. 442-444.
  8. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 437.
  9. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, s. 447.
  10. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, s. 436.
  11. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 235
  12. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 471.
  13. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, pp. 468-469.
  14. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, pp. 471-473.
  15. Diogenes Laertius.Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 453.
  16. Шакир-Заде А. Р. Эпикур. М.: Соцэкгиз, 1963, s. 133.
  17. ↑ Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 477.
  18. Шакир-Заде А. Р. Эпикур. М.: Соцэкгиз, 1963, s. 70.
  19. ↑ Шакир-Заде А. Р. Эпикур. М.: Соцэкгиз, 1963, s. 69.
  20. Шакир-Заде А. Р. Эпикур. М.: Соцэкгиз, 1963, s. 70-71.
 
   

Vikisitatda Epikür ilə əlaqəli məlumatlar var.

Avqust 23, 2021
epikür, Ἐπίκουρος, təxminən, qədim, yunan, filosofu, epikürçülüyün, yaradıcısı, samos, adasında, anadan, olmuş, daha, sonra, afinaya, gedərək, orada, bağ, Κῆπος, adlanan, fəlsəfi, məktəbini, yaratmışdır, çox, kitabın, müəllifi, olmuş, ancaq, onlardan, zamanımı. Epikur yun Ἐpikoyros m o texminen 342 270 qedim yunan filosofu epikurculuyun yaradicisi O Samos adasinda anadan olmus ve daha sonra Afinaya gederek orada Bag yun Kῆpos adlanan oz felsefi mektebini yaratmisdir 3 Epikur bir cox kitabin muellifi olmus ancaq onlardan zamanimiza yalniz bezi fraqmentler gelib catmisdir EpikurEpikoyrosDogum tarixi e e 342 1 2 Dogum yeri Samos d Simali Egey adalari YunanistanVefat tarixi e e 270 1 2 Vefat yeri Afina Qedim Afina Attika YunanistanVefat sebebi Boyrek daslariDefn yeri AfinaVetendasligi Qedim AfinaDovr EllinizmIstiqameti Epikurculuk antik felsefeEsas maraqlari felsefeTesirlenib Aristippus Demokrit Pirron Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebiFales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebiKsenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflarHeraklit Anaksaqor Empedokl PifaqorcularPifaqor Filolaus Hippasus Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculariLevkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve HipparxiaKirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus EvhemerusMeqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus KronusEretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetrius AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler SkeptisizmPirron Enesidemus Aqrippa EpikurculukEpikur Lukretius PeripatetizmRodoslu Andronikus PlatonizmKarneades Kliptomaxus Filon Larissali StoaciliqErken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler SkeptisizmSekst Empirik StoaciliqSeneka Epiktet Mark Avreli Siseron PeripatetizmAfrodisiali Aleksandr Orta platonizmAlkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon NeoplatonizmRoma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya mektebi Yamblix SopaterPerqama mektebi Sallustius Yulian AvqustAfina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatia Ioann Filoponus Antik dini telimlerQnostisizm Hermetizm MitraizmNeopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesiKlement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius Areopagit Mundericat 1 Felsefesinin esaslari 1 1 Fizika 1 2 Kanonika 1 3 Etika 2 Din ve tanrilar haqqinda 3 Azerbaycan alimlerinin Epikur irsinin arasdirilmasina rolu 4 Menbe 5 Edebiyyat 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidler 8 IstinadlarFelsefesinin esaslari RedakteEpikur teliminin meqsedi insanlara xosbextliyin elde olunmasi ve qorxu hissinden asma yollarini gostermek idi Bunun ucun de o efsanelere inanmamaga ve tebieti derk etmeye cagirirdi Belelikle Epikurun ve onun ardicillarinin felsefesi fizika kanonika ve etikadan exlaqdan ibaret olmusdur 4 Fizika Redakte Fizikasinda Epikur Demokritin atomlar nezeriyyesini inkisaf etdirmisdir Meselen Demokrit atomlarin kemiyyet forma ve fezada tutdugu yere ehemiyyet vermisdirse Epikur buna daha bir kateqoriyani onlarin agirligini da elave etmisdir Demokrit kimi Epikur de dusunurdu ki atomlar bosluqda hereket edirler Ancaq ondan ferqli olaraq Epikurun felsefesinde atomlar tekce duzxetli istiqametde hereket etmir onlar hereket zamani bu istiqametden yayina bilerler Demeli atomlarin hereketinde eyintiler ola biler 5 Epikur hesab edirdi ki eger atomlarin hereketi yalniz duzxetli olsa onda onlar bir biri ile toqqusmazlar Bu halda onlar eyni suretle hereket ederek bir birine qarsi mueyyen mesafede olmalidirlar Ancaq duzxetli istiqametden yayinma bas verdikde de onlarin bir biri ile toqqusmasi ve dolasmasi mumkun olur Bu sebebden de dunyada her sey yaranir Atomlarin hereketinde eyintilerin olmasi ideyasi hem de Demokritin taleciliyine fatalizmine qarsi yonelmisdir Melumdur ki Demokrit tesadufu inkar etmis tebietde yalniz zeruretin hokm surmesini iddia etmisdir 6 Bu fikri de atomlarin yalniz duzxetli hereket etmesi ile esaslandirmaq olardi Epikur ise atomlarin hereketinde mueyyen hallarda eyintilerin olmasi fikrini ortaya atmaqla tesadufun de var olmasini iddia edirdi 7 Belelikle Epikur hem zeruretin hem de tesadufun var olmasi fikrini ireli surmus Demokritin providensializm qedercilik ile razilasmamisdir Mahiyyetce ise atomlar ebedi deyismez bolunmez ve mehv olunmazdirlar Atomlarin ve onlarin hereket etdikleri bosluqlarin sayi sonsuzdur Epikurun kosmoqonik fikirleri de maraq dogurur Onun fikrince kainat sonsuzdur ve onda sonsuz miqdarda atomlar vardir Butun dunya cisimleri atomlarin qasirgasindan yaranmisdir Onlar ise atomlarin hereketi ve birlesmelerinden ortaya cixir Herodotusa mektubunda Epikur yazmisdir ki dunyani hec kes yaratmayib butun olaylar ise tebii qanunauygunluq sebebi ile bas verir yoxluqdan hec ne yarana bilmez 8 Epikurun felsefesinde ruhlar materiyanin ozel bir formasidir ve atomlardan ibaretdir 9 Ona gore de ruhlar olmez deyil sonludurlar Bedenin olumunden sonra ruhlar da olur Epikura gore olumden qorxmaq lazim deyil cunki o yalniz duygularin kesilmesidir Kanonika Redakte Kanonika adlandirdigi idrak ve dunyanin qavranmasi ile bagli meselelerde Epikur sensualizme duyguculuga ustunluk vererek duygunu heqiqetin esas meyari elan etmisdir Onun fikrince dusuncenin fealiyyeti tam olaraq insanin duygularindan asilidir Etrafda olan seylerden onlarin obrazlari yun eἴdola ayrilir Onlar ince atomlardan ibaretdir ve o seyleri eks etdirir Bu obrazlar insanin duygu orqanlarina daxil olur onlarla temasa girir ve insan oz ruhu vasitesi ile hiss etmeye baslayir Eyni zamanda bu obrazlar insan orqanlarina birbasa tesir etmeye de bilerler Onlar havada yayilarken bir biri ile qarisir ve yalniz sonra insan terefinden qavranilir Bele olduqda insanda gercekliye uygun olmayan fantastik tesevvurler yaranir Meselen kentavr kimi mifik heyvanin tesevvuru insan ve at obrazinin qarisigindan yaranir Ancaq realliqda ise bele bir sey yoxdur Duygu ile elde edilen bilgilerden ferdi tesevvurler onlarin esasinda ise prolepsisler yun prolhpseis adlandirilan umumi anlayislar yaranir Prolepsisler duygulara gelen seyler haqqinda xatirelerdir ve onlar tecrube yolu ile elde olunur Meselen qabagimizda at ya inekdir sualina duzgun cavab vermek ucun insan once onlarin vucudunu xatirlamalidir 10 Bundan basqa Epikur heqiqetin meyarini hem de dusunce sicrayisinda yun tὰs fantastikὰs ἐpibolὰs tῆs dianoias gorurdu Bu da intuisiyadir ki yuxularda ya da sayiqlama kimi hallarda uze cixir Onlar gercek obrazlardan yaransa da insanin subyektiv alemi ve ya xeyallari ile qarisir ve buna gore de yanlis olur Duygularla alinan bilgi yanlis ola bilmez ve dusuncenin onlari tekzib etmesi imkansizdir cunki dusunce hemin duygulara esaslanir 11 Yanlisliq dusuncenin onun haqqinda cixaran qerarlarindan ve hokmlerinden ireli gelir Etika Redakte Demokritden ferqli olaraq Epikur etik exlaq meselelere boyuk onem verirdi Onun etik teliminin esasinda duygusalliq dururdu Epikurun fikrince eger insanin duygulari varsa onda onlar exlaqin esas meyaridir Cunki umumiyyetle onun felsefesinde idrakin esasini duygular teskil edir Xeyir ve ser anlayislari duygularla elde olunur En yuksek nemet ise hezz zovq memnunluq ve lezzet hissleridir Insan bunlara mane olan her bir seyden cekinmelidir Heyatdan hezz alma ve iztirablardan cekinme her bir insanin meqsedi olmalidir 12 Mudrik insan olumden qorxmamalidir cunki olum yalniz duygularin sona catmasidir Ondan sonra ebedi olmamazliq baslanir Insan movcud olduqda onun meqsedi hezz almaqdan ibaret olur Olmamazliqda ise duygular yox oldugundan hezz almaq mumkun olmur Ona gore de her iki hal bir sabitlikdir biri duygularin olmasi digeri ise olmamasi kimi 13 Xosbext olmaq ucun mohkem ve dayaniqli lezzet halini yasamaq lazimdir Epikur menevi lezzeti ustun bilse de cismi lezzeti de inkar etmirdi Hezz alaraq insan xosbext olur ve bunun ucun tanrilara ibadet etmeye ehtiyaci olmur Bu kimi fikirlere gore sonralar xristianlar Epikur mektebinin ardicillarini exlaqsizliqda suclayirdilar Ancaq Epikurun ozu deyirdi ki hezz alma hec de exlaqsizliq demek deyildir o bedenin ezablardan azad olmasidir Qadinlarla yaxinliq etmek ya da yemek kimi cismani hezzler bizim heyatimizi gozellesdirmir Onu gozellesdiren ise bizim isteklerimizi yonelden saglam dusuncedir ki o ruhumuzda olan rahatsizligi ortadan qaldirir 14 Epikure gore mudriklik ve xosbextlik insan ruhunun musteqil ve sakitlik meqamina catmasidir Bu meqama catan mudrik insan ona zerer veren her bir seyden uzaqlasir ona xeyir veren seylerden hezz almaga baslayir Hezz alma meqamina catmanin zeruri serti ataraksiyadir yun ἀtara3ia ruhun sakitliyi 15 Ataraksiya halina dunyanin xarici tesirinden ve ehtiraslardan azad olduqdan sonra catmaq mumkundur Felsefe ile mesgul olmaq ise ruha en boyuk hezz ve memnunluq hissleri verir 16 Bu baximdan Epikur felsefesinin bu meqami da sonraki dovrlerde tenqid olunaraq eqoizm kimi basa dusulmusdur Hezz alma prinsipi Epikurun ictimai baxislarina da tesir etmisdir O hesab edirdi ki cemiyyet uzvleri bir birine zerer vermemek haqqinda anlasmisdirlar 17 Cunki zerer ezabdir ona gore de hezze qarsi durur Bu anlasmaya emel etme edalet bundan cekinme ise edaletsizlikdir Dostluq mudrik insanin en yuksek meqamidir 17 Siyasetde epikurculer quldarliq demokratiyasinin terefdarlari idiler Epikurun fikrince mudrik insan filosof siyasi fealiyyetden cekinmelidir Din ve tanrilar haqqinda RedakteEpikur tanrilar haqqinda da fikirler ireli surmusdur O tanrilarin varligini inkar etmir ancaq hesab edirdi ki onlar alemlerarasi mekanlarda yasayib tebiet hadiselerine ve insan heyatina mudaxile etmir Insanlar ise ozu ozlerinin problemlerini hell etmeli bu barede tanrilara yalvarmamalidirlar Eger tanrilar insanlarin butun yalvarislarini qebul etseydiler onda beseriyyet mehv olmali idi Cunki insanlar bu yalvarislari bir birine qarsi edirler 18 Epikure gore xalq kutlelerinin tanrilar haqqinda tesevvurleri yanlisdir Buna gore de o tanrilari inkar edenleri deyil onlari kutlelerin dusunduyu kimi tesevvur edenleri qinamisdir 19 Bununla bele o kutle inancina qarsi aciq cixis etmeyin eleyhine idi Hetta Epikure gore zeruret olduqda xalq qinagindan qurtarmaq ucun dindar kimi gorsenmek de olar 20 Belelikle Epikur enenevi dine qarsi cixmagi menasiz hesab edirdi cunki onsuz da xalqin coxu oz inanclarinda qalacaq Mudrik ucun ise esas meqsed tebietle uygunlasaraq yasamaq iztirablardan cekinerek hezz almaqdir Epikurun fikrince tanrilar ebedi deyil onlarin varligi sonludur Cunki onlarin da tebieti atomlardan ibaretdir Sadece tanrilar insanlara nisbeten cox yasayirlar 19 Azerbaycan alimlerinin Epikur irsinin arasdirilmasina rolu RedakteEpikur felsefesini etrafli arasdiran alimlerin sirasinda azerbaycanli Eddin Sakirzade de olmusdur Onun Epikur adli monoqrafiyasi Moskvada 1963 cu ilde rusca yayimlanmisdir ve zamanimiza kimi bu sahede en deyerli rusdilli arasdirmalardan biri kimi qiymetlendirilir ona elmi istinadlar edilir Bu kitabin on sozunu ise taninmis Azerbaycan Sovet alimi Aleksandr Makovelski yazmisdir Menbe RedakteAydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 131 137 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Edebiyyat RedakteAdil Esedov Felsefe tarixinden etudler Ideal ve realliq arasinda ziddiyyet ve onun Qerb rus ve Serq tefekkurunde hell imkankari Baki Teknur 2007 116s Adil Esedov Yunan felsefesiinden etudler yunan felsefesiinde idealin ve realligin munasibetlerine dair On sozun muellifi felsefe elmleri doktioru Tahire Allahyarova Baki Teknur 2008 Aydin Elizade 2016 Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 131 137 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 Jones Howard 1989 The Epicurean Tradition London Routledge O Keefe Tim 2009 Epicureanism University of California Press Panichas George Andrew 1967 Epicurus New York Twayne Publishers Makovelskij A O Drevnegrecheskie atomisty Izdatelstvo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1946 Losev A F Istoriya antichnoj estetiki T ACT Harkov Folio 2000 Shakir Zade A R Epikur M Socekgiz 1963 Hemcinin bax RedakteEpikurculuk Karpe diemXarici kecidler RedakteAdil Esedov Zeka nuru proqrami uzre Dahiler seriyasindan Epikurle bagli cixis etmisdir 1 2 3 4 5 6 Istinadlar Redakte 1 2 Encyclopaedia Britannica ing 11 NYC 1911 1 2 razlichnye avtory Enciklopedicheskij slovar rus pod red I E Andreevskij K K Arsenev F F Petrushevskij SPb Brokgauz Efron 1907 Shakir Zade A R Epikur M Socekgiz 1963 s 32 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 434 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 pp 439 440 Makovelskij A O Drevnegrecheskie atomisty Izdatelstvo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1946 s 62 Losev A F Istoriya antichnoj estetiki T 5 ACT Harkov Folio 2000 s 442 444 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 437 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 s 447 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 s 436 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 235 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 471 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 pp 468 469 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 pp 471 473 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 453 Shakir Zade A R Epikur M Socekgiz 1963 s 133 1 2 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 477 Shakir Zade A R Epikur M Socekgiz 1963 s 70 1 2 Shakir Zade A R Epikur M Socekgiz 1963 s 69 Shakir Zade A R Epikur M Socekgiz 1963 s 70 71 Vikisitatda Epikur ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Epikur amp oldid 5534116, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.