fbpx
Wikipedia

Ateizm

Ateizm — geniş mənada tanrıların mövcudluğuna inamın olmaması. Daha az bir konsepsiyada ateizm hər hansı ilahi bir varlıq olduğuna dair inancın rəddidir. Daha da dar bir mənada, ateizm xüsusilə "heç bir tanrı yoxdur" mövqeyidir. Ateizm ən ümumi şəkildə ən azı bir tanrının mövcudluğuna inam olan teizmlə ziddiyyət təşkil edir.

Ateizm simvolu

Etimoloji kökə əsasən ateizm qədim yunan sözü olub — "ἄθεος" (ateos) mənası "tanrı yoxdur" deməkdir. Qədim dövrdə daha iri cəmiyyət tərəfindən ibadət edilən tanrılara inanmayan və ya onlara ibadət etməktən imtina edənlər üçün alçaldıcı söz kimi istifadə edilirdi. Ateizm termini ortodoks dindarlar tərəfindən dini inanclarını bölüşməyənlərin kateqoriyalaşdırılmasında istifadə edilirdi. Ateizm termini aktual şəkildə 16-cı əsrdə meydana çıxdı. Bununla bərabər, azad düşüncənin yayılması, skeptisist sorğulama və dəvamında dini tənqidin artması ilə ateizm termininin tətbiq nöqtəsi daralmağa başladı. Ateist terminindən istifadə edərək özlərini təyin edən ilk şəxslər 18-ci əsrdə maarifçilik dövründə yaşayırdılar. Fransız İnqilabı "Bənzəri görünməmiş ateizm" ilə insan ağılının üstünlüyünü müdafiə edən tarixin ilk böyük siyasi hərəkatına şahid oldu.

Ateist arqumentlər fəlsəfi yanaşmadan sosial və tarixi yanaşmalara qədər uzanır. İlahi varlıqlara inanmamaq üçün empirik sübutların olmaması, şər problemi, ziddiyyətli dini mətnlər, yanlışlana bilməyən anlayışların rədd edilməsi, inancsızlıq arqumentləri iləri sürülür. Bəzi ateistlərin sekulyar fəlsəfəni mənimsəməsinə baxmayaraq, bütün ateistlərin riayət etdiyi bir ideologiya və ya davranış dəsti yoxdur. Ateizm teizmdən daha həssas bir mövqedədir, buna görə tanrının mövcud olmaması iddiasının sübut olunması ateistlər üzərinə şamil edilmir, lakin teizmin məntiqliliyini təmin etmək üçün teistlər tanrının mövcudluğunu sübut etməlidir.

Ateizm konsepsiyaları fərqlilik göstərdiyindən, ateistlərin mövcud sayının dəqiq qiymətləndirilməsi çətindir. Win-Gallup Beynəlxalq tədqiqatlarına görə, 2012-ci ilin əvvəlində keçirilən sorğuda respondentlərin 13 %-i "etiqadlı ateist" idi. Bu göstərici 2015-ci ildə 11 %, 2017-ci ildə isə 9 % idi. Bununla yanaşı, digər tədqiqatçılar WIN/Gallup göstəriciləri ilə ehtiyatlı olmağı məsləhət görmüşlər. Çünki onilliklər ərzində eyni müşahidədən istifadə edən və daha böyük nümunə ölçüsünə malik olan digər tədqiqatlar ardıcıl olaraq aşağı göstəricilərə çatmışdır. Britan Yayım Korporasiyası (BBC) tərəfindən 2004-cü ildə aparılan araşdırmada ateistlərin dünya əhalisinin 8 %-ni təşkil etdiyi qeyd edildi. Digər köhnə təxminlər ateistlərin dünya əhalisinin 2 %-ni, dinsizlərin isə 12 %-ni təşkil etdiyini göstərmişdi. Bu sorğulara görə, AvropaŞərqi Asiya ən yüksək ateizm göstəricisi olan bölgələrdir. 2015-ci ildə Çin əhalisinin 61 %-nin ateist olduğu müəyyən edilmişdi. Avropa İttifaqında keçirilən 2010-cu il Avrobarometr sorğusuna əsasən, AB əhalisinin 20 %-i "hər hansı bir ruh, tanrı və ya "həyat gücünə" inanmır.

Təyini və növləri

Ateizmi necə ən yaxşı şəkildə təyin və təsnifləndirmək üzərində fikir ayrılıqları mövcudur; hansı fövqəltəbii qüvvənin tanrı hesab edilməsi, öz-özlüyündə ixtiyari düşüncədirmi, yoxsa fəlsəfi mövqemi, ya da birinin olmaması, şüurlu imtinamı tələb etməsi, yoxsa açıq-aydın imtinamı tələb etməsi kimi mövzularda rəqabət aparılır. Ateizm aqnostisizmlə uzlaşma xüsusiyyətinə görə eyni qəbul edilir, həmçinin bir-biri ilə ziddiyyət təşkil etdiyi qeyd olunur. Müxtəlif kateqoriyalar ateizmin müxtəlif formalarını ayırd etmək üçün istifadə edilir.

Diapozon

Ateizmin təyin edilməsi ilə əlaqədar qeyri-müəyyənliklərdən bir qismi, "tanrı" və "ilah" kəlimələrinin tərifi ilə bağlı uzlaşmada yaşanan çətinliklərlə əlaqədardır. Tanrı və ilah anlayışlarının çoxluğu ateizmin tətbiqi ilə bağlı fərqli düşüncələrə gətirib çıxarır. Roma papası xristianları ilahiləşdirilmiş bütlərə ibadət etmədiklərinə görə ateist olaraq günahlandırırdı. Teizmin hər hansı bir ilahi inancı əhatə etdiyi kimi başa düşülməsi ilə, tədricən bu aspekt xoşagəlməz hala düşdü.

İnkar edilən fenomenlərin diapozonuna gəldikdə isə, ateizm hər bir ilahi varlığın, spiritual, fövqəltəbii ya da transsendental anlayışların, buddizm, hinduizm, caynizmdaosizm kimi bir çoxuna qarşı çıxa bilər.

Örtülü və açıq

Ateizmin tərifi bir insanın ateist kimi qəbul edilməsi üçün ilahi varlıqların anlayışına yanaşma dərəcəsinə görə dəyişir. Ateizm bəzən hər hansı bir ilahi varlığın mövcud olduğuna dair sadə inamın olmaması ilə müəyyən edilmişdir. Bu geniş tərifə yeni doğulmuş və teokratik fikirlərə məruz qalmayan insanlar daxil edilir. Pol Anri Holbax deyirdi: "Hər uşaq ateist olaraq doğulur: onların tanrı haqqında fikirləri yoxdur." Eyni şəkildə, Corc Smit (1979) bu fikri irəli sürür: "Teizm ilə tanış olmayan adam, bir tanrıya inanmadığı üçün ateistdir. Bu kateqoriyaya, bu məsələləri başa düşmək üçün konseptual qabiliyyəti olan, lakin bu məsələlərdən hələ xəbərsiz olan uşaqlar da daxildir. Bu uşağın tanrıya inanmaması onun ateist olması deməkdir." Örtülü ateizm "şüurlu şəkildə rədd edilmədən teist inancının olmaması" və açıq ateizm isə inancın şüurlu şəkildə rədd edilməsidir. Ernest Naqel Smitin ateizm təriflərinin ziddiyətli olduğunu hesab edir və göstərir ki, sadəcə açıq ateizm "doğru ateizm"dir və örtülü ateizm yanlız "teizmin yoxluğudur". Qraham Oppi bir tanrının nə olduğunu başa düşmək imkanından məhrum olanları günahsızlar olaraq təsnif edir. Oppiyə görə, bu təsnifə bir aylıq körpələr, ağır beyin travması olan insanlar və ya ağırlaşmış demansiya xəstələri daxildir.

Pozitiv və neqativ

Antoni Fliu və Maykıl Martin kimi filosoflar pozitiv (güclü) ateizm ilə neqativ (zəif) ateizmin bir-biri ilə ziddiyət təşkil etdiyini hesab edirlər. Pozitiv ateizm açıq şəkildə təsdiq edir ki, heç bir tanrı mövcud deyil. Neqativ ateizm isə daha çox qeyri-teizmin digər bütün formalarına daxildir. Bu təsnifata əsasən, kim bir teist deyilsə, ya neqativ ateist, ya da pozitiv ateistdir. Neqativ və pozitiv terminlərinin köhnə mənşəyə aid olmasına və fəlsəfi ədəbiyyatda və katolik apologetikasında istifadə edilməsinə baxmayaraq, güclüzəif terminləri nisbətən yenidir. Ateizmin bu demarkasiyası əsasında, ən çox aqnostiklər neqativ ateist hesab olunur.

Misal olaraq, Martinin aqnostisizmin neqativ ateizmə yol açdığını iddia etməsinə baxmayaraq, bir çox aqnostik, öz əqidəsini ateizmdən fərqli görür. Onlar ateizmi teizmdən ya da eyni inanc bərabərliyi tələb edilməsindən daha haqlı olmadığını hesab edə bilərlər. Biliyin etibarsızlığı iddiası və ya tanrıların varlığına qarşı çıxmaq bəzən ateizmin bir inanc sıçrayışı tələb etməsinin göstəricisidir. Bu arqumentlərə qarşı ümumi ateist cavablara bunlar daxildir; isbatlanmamış dini təkliflər digər isbatsız təkliflər qədər etibarsız olmağa layiqdir və bir tanrının varlığının isbat edilə bilməməsi bir və ya digər imkanlı ehtimalın bərabərliyi demək deyildir. Şotlandıyalı filosof Con Smart hətta müdafiə edir ki, "bəzən bir ateist özünü hətta ehtirasla, fəlsəfi spektizmin əsasında bizə riyaziyyat və formal məntiqin həqiqətləri xaricində, hər şeyi bilə bilərik deməyi qadağan edən, məntiqsiz bir aqnostiq olaraq təsvir edə bilər." Nəticədə, Riçard Dokinz kimi bəzi ateist müəlliflər teist, ateist və aqnostik mövqelərini teistik yəqinlik spektrumuna görə fərqləndirməyi təklif edir, hansı ki, hər birinin "tanrının varlığının" şərhi fərqli şəkildədir.

Təyini mümkünsüz ya da qeyri-məhdud olaraq

XVIII əsrin əvvəllərində qərb dünyasında tanrının varlığı belə qəbul edildi və hətta həqiqi ateizmin mümkünatı da sorğulandı ki, buna innatizm deyilirdi, hansı ki, insanların doğuşdan tanrı inancına sahib olduğunu və ateizmin sadəcə bu inancı sonradan inkar etdiyini qəbul edən bir düşüncə mövqeyidir. Həmçinin ateistlərin tanrıya böhran vaxtı olan "ölüm döşəyi çevrilməsi" müddətində inandıqlarını iddia edən düşüncə mövqeyi də vardır və "səngərdə ateist olmaz" şəklində də adlandırılır. Bununla birlikdə bu görüşün əksinə bir çox misallar gətirilir, onlardan biri hərfi mənası ilə "səngərdəki ateist" şəklindədir.

Bəzi ateistlər "ateizm" termininin ehtiyaclılığı üzərində şübhəlidirlər. Sem Heyrisin özünün yazdığı Xristian ümmətinə məktub kitabında deyirdi.

  Əslində, ateizm bir termindir hansı ki, mövcud olmamalıdır. Heç kimin özünü "qeyri-astroloq" ya da "qeyri-əlkimyaçı" şəklində müəyyənləşdirməsinə ehtiyacı yoxdur. Bizim, Elvisin hələ də həyatda olduğuna, ya da yad planetlilərin qalaktikamızdan keçib, sadəcə bir fermerə və onun mal-qarasına sataşdığına şübhə ilə yanaşanlar üçün onları təyin edəcək sözlərimiz yoxdur. Ateizm dərrakəli insanların əsassız dini inanclara qarşı çıxışının gurultusundan başqa bir şey deyil.  

Praqmatik ateizm

Praqmatik ateizm dini inancları, tanrı və ya tanrılara olan inancı rədd etməyi lazım bilən bir görüşdür. Bu görüşə əsasən, bu cür fenomenlər praqmatik həyat üçün lazımsızdır. Bu düşüncə növü apateizm və praktiki ateizmlə əlaqəlidir.

Arqumentlər

Epistemoloji arqumentlər

Ateistlər, həmçinin, tanrının varlığının bilinəməyəcəyini və ya varlığının isbatlanamayacağını müdafiə edirlər. İkinciyə müxtəlif formalar alan aqnostisizm deyilir. İmmanent fəlsəfəsində ilahilik insan zehni də daxil olmaqla dünyanın özündən ayrılmazdır və hər bir insanın şüuru subyektə kilidlidir. Aqnostisizmin bu formasına görə, perspektivdə bu cür məhdudiyyət tanrıya olan inancdan onun mövcudluğunun iddialarına hər hansı bir obyektiv nəticə çıxarmanın qarşısını alır. Kantın rasionalistik aqnostisizmi və maarifçilik yalnız insan rasionallığı əsasındakı bilgiləri qəbul edir; bu növ ateizmə görə, tanrılar prinsipal olaraq müəyyən edilə bilən olmadıqlarına görə onların mövcudluqları bilinə bilməz. Yumun fikirlərinə əsaslanan skeptisizm hər şey haqqında əminliyin mümkün olmadığını iddia edir və buna görə də bir tanrının mövcud olub-olmadığı bilinə bilməz. Yum hesab edir ki, bu cür müşahidə edilə bilməyən metafizik anlayışlar "səfehlik və illüziya" olaraq rədd edilməlidir.

İqnostisizm də daxil olmaqla ontolojiepistemoloji olaraq təsnif edilən ateizmin arqumentlərinə görə, "tanrı" kimi əsas terminlər və "tanrı hər şeyə qadirdir" kimi ifadələr mənasız və ya aydın deyil. Teoloji qeyri-koqnitvizm "tanrı mövcuddur" ifadəsinin bir müddəa olmadığını, ancaq cəfəngiyat və ya idrak baxımından mənasız olduğunu söyləyir. Bu cür düşünən şəxslərin hansılarının ateist, hansılarının aqnostik olaraq təsnif edilməsi müzakirə edilmişdir. Alfred Ayer və Teoder Drenq hər iki kateqoriyani inkar edib, "Tanrı mövcuddur" ifadəsinin ateist və aqnostiklər tərəfindən müddəa olaraq qəbul edildiyini hesab edirlər: bunun əvəzinə qeyri-koqnitvizmi öz kateqoriyasına yerləşdirirlər..

Metafizik arqumentlər

Filosof Zofia Zdibika yazır:

"Metafizik ateizm … metafizik monizmə (gerçəkliyin homogenliyinə) əsaslanan bütün doktrinaları özündə cəmləşdirir. Metafizik ateizm bunlardan biridir : a) mütləq — Tanrı varlığının materialist monizmlə əlaqəli açıq şəkildə inkar edilməsi (həm materialist cərəyanlar, həm qədim, həm də müasir dövrdə); b) nisbi — bütün fəlsəfələrdə tanrının örtülü olaraq inkar edilməsi, mütləqin varlığını qəbul edərkən, mütləq olanın tanrıya uyğun atributlardan heç birinə sahib olmadığını düşünmək: transsendens, fərdi obraz və ya vəhdət. Nisbi ateizm idealist monizmlə əlaqələndirilir (panteizm, pananteizm, deizm)."

 
Epikür ilk dəfə şər probleminə açıqlama gətirmişdir. Devid Yum, Təbii Dinə dair Dialoqlarında (1779) Epikürün arqumentindən sitat gətirir: "Tanrı şərin qarşısını almaq istəyir, amma bacarmırmı? Elə isə o gücsüzdür. Bacarır, ancaq bunu istəmirmi? Onda şər tanrının özüdür. Həm bacarır, həm də istəyirmi? Elə isə onda şər haradan gəlir? Tanrı şərin qarşısını almağı nə bacarmır, nə də istəmirmi? Elə isə nəyə görə onu Tanrı adlandırırıq?"

Məntiqi arqumentlər

Bəzi ateistlər hesab edir ki, xristianlıqdaki tanrı kimi müxtəlif tanrı anlayışları məntiqi ziddiyət təşkil edən keyfiyyətlərə sahibdir. Bu cür ateistlər tanrının varlığına qarşı onun mükəmməllik, yaradıcılıq statusu, dəyişməzlik, hər şeyi bilmə, hər şeyə qadir olma, hər yerdə birdən ola bilmə, üstünlük, transsendenslik, yeganəlik, qeyri-fizikilik, ədalətlilik və mərhəmətlilik kimi bəzi xüsusiyyətləri arasındaki təzadları irəli sürən deduktiv arqumentlər təqdim edirlər.

Teodisik ateistlər hesab edir ki, yaşadıqları dünya ilahiyətçilər tərəfindən tanrı və ya tanrılara istinad edilən keyfiyyətlərlə uzlaşa bilməz. Onlar iddia edir ki, hər şeyi bilən, sonsuz güclü və hər şeyə qadir bir tanrı, şər və izdirabın olduğu və ilahi sevginin bir çox insandan gizlədildiyi bu dünya ilə uyğun deyil. Bənzər bir arqument Buddizmin banisi Siddharta Qautamaya aid edilir.

Dinə qarşı reduksionist yanaşmalar

Filosof Lüdviq Feyerbax və psixoanalist Ziqmund Freyd hesab edir ki, tanrı və digər dini inanclar insan uydurmaları olub müxtəlif psixoloji və emosional istəkləri və ya ehtiyacları qarşılamaq üçün yaradılmışdır. Bu, həmçinin, bir çox Buddistin də görüşüdür. Feyerbaxın çalışmalarından təsirlənən Karl MarksFridrix Engels hesab edirlər ki, din və tanrı inancı hakimiyyətdəkilər tərəfindən fəhlə sinfini əzmək üçün istifadə olunan ictimai funksiyalardır. Mixail Bakninin fikrincə, "Tanrı ideyası insanın məntiqi mühakiməsindən və ədalətliliyindən imtinanı nəzərdə tutur; insan azadlığının ən qətiyyətli inkarıdır və istər nəzəriyyədə, istərsə də praktikada mütləq olaraq bəşəriyyətin əsarəti ilə sonlanır." O, Volterin məhşur "tanrı mövcud olmasaydı, onu yaratmaq lazım gələrdi" aforizminə "əgər həqiqətən tanrı varsa, onu məhv etməliyik", şəklində cavab verir.

Ateizm, din və spirituallıq

Ateizm Hinduizm, Caynizm, Buddizm, Sinteizm, Raelizm kimi dini və spiritual inanc sistemləri, Vikka kimi neopaqanik cərəyanlarda qəbul edilmişdir. Hinduizmdəki Astika məktəbi ateizmi moşka üçün etibarlı bir yol sayır, ancaq çətinlik var ki, ateist öz səyahətində ilahidən kömək gözləyə bilməz. Caynizm kainatın əbədi olduğunu və yaradıcı bir tanrıya ehtiyacı olmadığını düşünür, halbuki, onlar zamanın və məkanın sərhədlərini aşan və İndradan daha güclü olan Tirtankaralara ibadət edirlər. Sekulyar buddizim tanrı inancını təbliğ etmir. Erkən buddizim ateistik idi, çünki Quatama Buddanın yolunda tanrıdan bəhs edilmir. Buddizmin sonraki konsepsiyalarında Budda tanrı hesab edilir.

Ateizm və neqativ teologiya

Apofatik teologiya çox vaxt ateizmin və ya aqnostisizmin bir təzahürü kimi qiymətləndirilir, çünki tanrının mövcud olduğunu tam olaraq bilinə bilməyəcəyini düşünür. "Lakin müqayisə çətindir, ateizm tanrının varlığını inkar edilə biləcək bir predikat olaraq hesab edir (tanrı mövcud deyil), halbuki, neqativ teologiya tanrının perdikatlarının inkarıdır." "Tanrı və ya ilahi olan" "o nə olandır" ilə əlaqəli keyfiyyətləri göstərmədən neqativ teologiyada pozitiv teologiyanın ilkin şərti olaraq teizmi ateizmdən ayırır. "Neqativ teologiya pozitiv teologiyanın düşməni deyil, onun tamamlayıcısıdır."

Ateistik fəlsəfələr

Aksioloji və ya konstruktiv ateizm tanrının mövcudluğunu insanlıq kimi "daha ali mütləq" lehinə inkar edir. Ateizmin bu forması insanlığı etika və dəyərlərin mənbəsi hesab edir və fərdin əxlaqi problemlərini tanrıya baş vurmadan həll edilə biləcəyinə imkan yaradır. Marks və Freyd bu arqumenti sərhədsiz xoşbəxtlik, tam inkişaf və azadlıq ideyalarını çatdırmaq üçün istifadə etmişdilər. Ateizmin ən çox yayılmış tənqidlərindən biri odur ki, tanrının inkarı ya əxlaqi realtvizmə yol açır və insanı əxlaqi və ya etik əsasdan kənar tutur, və ya onun həyatını mənasız edir və səfilləşdirir. Blez Paskal bu görüşü özünün düşüncələr (Pensées) əsərində yazmışdır.
Fransız filosofu Jan-Pol Sartr özünü "ateistik ekzistensializm"in nümayəndəsi kimi tanıtmışdı, onu "insanın.. özünü tapması və heç bir şeyin, hətta tanrının varlığının keçərli bir sübutunun belə, onu özündən xilas etməyəcəyini anlaması lazımdır" fikrini qurmaq tanrının varlığını inkar etməkdən daha çox narahat edirdi. Sartr deyir ki, onun ateizminin nəticəsi o idi ki, "əgər tanrı mövcud deyilsə, mövcudlğu mahiyyətindən əvvəl gələn heç olmasa bir varlıq mövcuddur, hər hansı bir konsept tərəfindən təyin edilənə qədər mövcud olan bir varlıq və … o varlıq insandır." Bu ateizmin praktik nəticəsini məna olaraq Sartr belə təsvir edir; insan davranışını idarə etmək üçün qurulmuş a priori qanunlar və mütləq dəyərlər yoxdur və bu, insanları bunları yaratmağa "məhkum edir" və "insan" etdiyi hər şeydən tamamilə cavabdedir.

Din və əxlaq

Dünyagörüşü və sosial davranışlarla əlaqəsi

Sosioloq Fil Zakerman sekulyarlıq və qeyri-inanc mövzusundakı əvvəlki sosial-elmi araşdırmalarını təhlil edərək cəmiyyətin rifahının dinsizliklə müsbət şəkildə əlaqəli olduğu nəticəsini çıxartdı. O, təsbit etdi ki, kasıb və az inkişaf etmiş ölkələrdə (xüsusilə AfrikaCənubi Amerikada) zəngin sənayeləşmiş demokratiyalara nisbətən ateizmin və sekulyarlığın konsentrasiyası daha azdır. ABŞ-da xüsusi olaraq ateizmə aid təsbitləri bu idi ki, ABŞ-dakı dindar insanlarla müqayisədə "ateistlər və sekulyar insanlar" daha az millətçi, qərəzli, antisemitik, irqçi, dogmatik, etnosentrik, qapalı fikirli və avtoritardırlar və həmçinin, ABŞ-da ateistlərin sayının faiz olaraq ən çox olduğu ştatlarda cinayət səviyyəsi orta göstəricidən aşağıdır. Ən dindar ştatlarda isə cinayət səviyyəsi orta göstəricidən yuxarıdır.

Dinsizlik

 
Buddizm bəzən yaradıcı tanrının yoxluğuna görə qeyri-teistik inanc sistemi hesab edilir, lakin bu, mümkündür ki, çox sadə bir görüş olsun.

Özlərini ateist olaraq hesab edən insanlar çox vaxt dinsiz olduqlarını qəbul edirlər, lakin əsas dinlərdəki bəzi məzhəblər şəxsləşdirilmiş yaradıcı tanrı varlığını rədd edirlər. Son illərdə müəyyən dini məzhəblər açıq şəkildə ateist ardıcılları topladılar, məsələn, ateistik və ya humanistik iudizm və xristian ateizmi.

Pozitiv ateizmin ən ciddi anlayışı hər hansı bir tanrıya inamsızlığın xaricində hər hansı spesifik bir inanca yol vermir; ateistlər hər hansı bir sayda spiritual inanca sahib ola bilərlər. Bu səbəblə, ateistlər əxlaq kodeksinin bütün insanlara ardıcıl olaraq tətbiq edilməsini vacib sayan humanizmin əxlaqi universalizmindən başlayan, əxlaqın mənasız olduğunu düşünən əxlaqi nihilizmə qədər genişlənən müxtəlif etik inanclara sahib ola bilərlər. Ateizm Hinduizm, CaynizmBuddizmin bəzi növləri içərisində etibarlı fəlsəfi mövqe olaraq qəbul edilir.

Slavoy Jijek, Alan de Botton, Aleksand Bard və Jan Söderkvist kimi filosoflar müdafiə edirlər ki, ateistlər dini teizmə qarşı dirəniş aktı kimi görməlidirlər; dinin teistlərə qarşı qanunsuz monopoliya kimi baxmasına yol verilməməlidir.

İlahi əmr və etika

Platonun Eutifro dilemmasına görə, tanrıların yanlışdan doğrunu ayırd etməsindəki rolu ya lazımsız, ya da ixtiyaridir. Əxlaqın tanrıdan qaynaqlandığını və müdrik bir yaradıcı olmadan mövcud ola bilməyəcəyi arqumenti, fəlsəfi olmasa da siyasi disskusiyanın daimi mövzusudur. "Cinayətkarlıq yanlışdır" kimi əxlaqi qanunlar ilahi qanun kimi anlaşılır və ilahi qanunverici və hakim tələb edir. Lakin bir çox ateist hesab edir ki, əxlaqı leqalistik şəkildə gözdən keçirmək səhv analogiyadır və qanunların qanunvericidən asılı olmadığı kimi, əxlaq da qanunvericidən asılı deyildir. Fridrix Nitsşe teistik inancdan asılı olmayan əxlaqa inanırdı və qeyd edirdi ki, tanrıya söykənən əxlaq "tanrı doğru isə doğrudur — o tanrı inamı ilə dayanır və ya çökür."

Prinsip və qanunların tanrı tərəfindən verilməsini tələb etməyən normativ etik sistemlər mövcuddur. Onlardan bəziləri: ləyaqət etikası, sosial kontrakt, Kant etikası, utilitarizmobyektizm. Sem Heyris əxlaqi reseptin (etik qaydalar qəbulu) yalnız fəlsəfə tərəfindən araşdırılmalı olan bir mövzu olmadığını, bizim mənalı bir əxlaq elmini tətbiq edə biləcəyimiz ideyasını irəli sürür. Bunun kimi istənilən elmi sistemlər naturalistik xətalarda yer alan tənqidlərə cavab verməlidir.

Suzan Neiman və Culian Baqqini kimi filosoflara görə, yalnız ilahi mandata görə etik davranış həqiqi etik davranış deyil, sadəcə kor itaətdir. Baqqini ateizmin etika üçün üstün bir əsas olduğunu iddia edir, o, qeyd edir ki, dini imperativlərdən kənar bir əxlaqi əsas, imperativlərin öz əxlaqını qiymətləndirmək üçün lazımdır, məsələn, "oğurlamaq" qeyri-əxlaqidir, bunu din söyləsə belə və buradan belə çıxır ki, ateistlərin bu cür qiymətləndirmələrə daha meylli olmalarının üstünlüyü vardır. Müasir İngilis siyasi filosofu Martin Koen dini göstərişlərin sosial və siyasi ənənələrə necə əməl etdiyinin sübutu olaraq, bibliyadaki mövcud işgəncə və köləliyin tarixi misallarını gətirir, ancaq eyni zamanda qeyd edir ki, eyni tendensiya ehtimal ki, sakin və obyektiv filosoflar üçün də doğru görünsün. Koen bu arqumentini Siyasi Fəlsəfə — Platondan Maoya adlı əsərində daha ətraflı şəkildə genişləndirir; o, hesab edir ki, sekulyar cəmiyyətə dəyişikliklərə baxmayaraq, 7-ci əsrin əvvələrindən etibarən Quran sosial kodların saxlanılmasında rol oynadı.

Dinin tənqidi

Bəzi görkəmli ateistlər — ən son Kristofer Hitçens, Daniel Dennet, Sem Heyris və Riçard DokinzBertran Rassel, Robert İnqersol və Volter kimi mütəfəkkirlər və romançı Joze Saramaqo dini əməllər və doktrinaların zərərli tərəflərini əsas gətirərək dinləri tənqid edirlər.

19-cu əsr Alman siyasi nəzəriyyəçisi və sosioloq Karl Marks dini belə adlandırırdı; "məzlum məxluqun ah çəkməsidir, qəlbsiz bir dünyanın qəlbidir və ruhsuz vəziyyətlərin ruhudur. O, xalqın tiryəkidir." Sonra dəvam edir; "xalqın həqiqətən xoşbəxt ola bilməsi üçün saxta xoşbəxtlik olan dinin məhv edilməsi lazımlıdır. Onları içində olduqları vəziyyətləri ilə əlaqəli illuziyalarından imtinaya çağırmaq, onları illuziya tələb edən şərtlərdən imtinaya çağırmaqdlır." Lenin yazırdı ki, "hər dini ideya və hər tanrı ideyası ifadə olunmaz əclaflıqdır… ən təhlükəli növündən, ən iyrənc növündən olan "yoluxma"dır. Milyonlarla günah, çirkli işlər, zorakılıq aktları və infeksiyalı xəstəliklər… ən ağıllı ideoloji geyimlərlə bəzədilmiş Tanrının incə, mənəvi ideyasından daha az təhlükəlidir…"

Sem Heyris qərb dininin ilahi hakimiyyətə olan bağlılığını onun özünü avtoritarizmədoqmatizmə borc verməsi şəklində tənqid edir. Dini fundamentalizm və xarici din və avtoritarizm, dogmatizm və qərəzlilik arasında korrelyasiya vardır. Səlib yürüşləri, inkvizisiya, cadugərlərin məhkəməsi və terrorist hücumları kimi dinin təhlükələrini nümayiş etdirmək üçün irəli sürülən tarixi hadisələr ilə birlikdə bu arqumentlər dinə etiqadın faydalı təsirləri iddialarına cavab olaraq istifadə edilmişdir. Bu arqumentlərə cavab olaraq inanclılar SSRİ kimi ateizmi müdafiə edən bəzi rejimlərin də kütləvi qətliamlardan təqsirkar olduqlarını irəli sürürlər. Bu iddialara cavab olaraq Sem Heyris və Riçard Dokinz kimi ateistlər deyir ki, Stalinin vəhşiliklərinə ateizm deyil, doqma marksizm zəmin yaratmışdı. Stalin və Mao ateist olduqları halda, öz əməllərini ateizm adına etməmişdilər.

Etimologiyası

 
III əsrin əvvəllərində papirus üzərində yazılmış "Efeslilərə müraciət"də yunan dilindəki αθεοι (atheoi) (2:12) ifadəsi "tanrısız" mənasını verir.

Erkən qədim yunan dilində átheos (ἄθεος, ἀ-inkar prefiksi + θεός "tanrı") "tanrısız" mənasına gəlirdi. Bu termin əvvəllər qınaq olaraq istifadə olunurdu və təxminən "tanrısız" və "günahkar" mənalarına gəlirdi. E.ə V əsrdə bu söz "tanrılarla münasibətləri kəsmək" və ya "tanrıları inkar etmək" mənasında daha qəsidli və aktiv tanrısızlığı göstərməyə başladı. Daha sonra ἀσεβής (asebes) termini ortaya çıxdı və hansı ki, digər tanrılara inansalar belə, yerli tanrıları hörmətsiz şəkildə inkar edən insanları ifadə edirdi. Klassik mətnlərin müasir tərcümələri bəzən "átheos" sözünü "ateistik" kimi göstərir. Abstrakt isim olan "atheotes" (ateizm) termini də istifadə olunurdu. Siseron yunanca sözü Latın dilinə "átheos" olaraq transliterasiya etdi. Ortaya çıxdı ki, bu termin erkən xristianlar və hellenistlər arasındaki debatlarda istifadə olunurdu, hansı ki, hər iki tərəf bunu bir-birilərinə qarşı təhqiramiz söz mənasında işlədirdi.

Karen Armstronq yazır ki, "XVI-XVII əsrlərdə "ateist" sözü hələ sadəcə polemikanın mövzuzu olaraq qalırdı… Bu termin təhqir hesab olunurdu. Heç kim arzulamazdı ki, özünü ateist olaraq adlandırsın."

Ateizm ilk dəfə 18-ci əsrin sonlarında Avropaya məxsusi bir inancı təyin etmək üçün istifadə edildi, xüsusi ilə monoteistik İbrahimi tanrıya inamsızlığı ifadə edilirdi. 20-ci əsrdə terminin mənasının genişlənməsində və bütün növ tanrılara inamsızlığın mənasını qazanmasında qloballaşma mühüm rol oynadı. Qərb cəmiyyətində ateizm sadəcə "tanrıya inamsızlığ"ı ifadə etmək üçün istifadə edilir.

Tarixi

Ateizm termininin ən erkən istifadəsi XVI əsrin Fransasında rastlanılsa da, müasir dövrümüzdə ateistik olaraq hesab edilən ideyalar Vedik dövründən və klassik antik dövrdən qeydə alınmışdır.

Erkən hind dinləri

Ateistik məktəblər erkən hind düşüncəsində rastlanılır və və tarixi Vedik dini zamanından mövcuddur. Hind fəlsəfəsinin altı ortodoks məktəbi arasında ən qədim fəlsəfi düşüncə məktəbi olan Sankhya tanrıyı qəbul etmir və həmçinin erkən Mimamsa da tanrı anlayışını rədd edir. Eramızdan əvvəl 6-cı əsrdə Hindistanda meydana gələn əsaslı materialist və anti-teistik fəlsəfi Karvaka (və ya Lokayata) məktəbi, ehtimal ki, Hindistanda ən açıq şəkildə ateist fəlsəfə məktəbidir, o, Yunanıstandaki Kirena məktəbinin oxşarıdır. Hind fəlsəfəsinin bu qolu Vedaların avtoritetini imtina etdiyinə görə heterodoks olaraq təsnif edilir və buna görə də Hinduizmin altı ortodoks məktəbinin bir hissəsi hesab edilmir, lakin Hinduizmdəki materialist hərəkatın dəlili olaraq diqqətəlayiqdir.

Çaterji və Datta izah edirlər ki, Çarvaka fəlsəfəsini anlayışımız tam deyil, əsasən digər məktəblər tərəfindən onların fikirlərinin tənqidinə əsaslanır:

Baxmayaraq ki, Hindistanda bir və ya digər şəkildə materializm həmişə mövcud olmuşdur və ara-sıra istinadlara Vedalarda, Buddist ədəbiyyatında, dastanlarda, eləcə də sonrakı fəlsəfi əsərlərdə rast gəlinir, biz materializmlə əlaqəli nə hər hansı sistematik əsər, nə də digər fəlsəfi məktəblərin sahib olduğu kimi mütəşəkkil dəvamçılar məktəbi tapa bilmirik. Ancaq başqa məktəblərin demək olar ki, bütün əsərləri materializm dünyagörüşünü təkzib edici xarakter daşıyır. Bizim Hind materializmi haqqında biliklərimiz əsasən bunlara əsaslanır.

Ateistik olaraq qəbul edilən digər hind fəlsəfələrinə Klassik SankhyaPurva Mimansa daxildir. Şəxsləşdirilmiş yaradıcı tanrının rədd edilməsi CaynizmBuddizmdə də rast gəlinir.

Klassik antik dövr

 
Platonun Sokratın müdafiəsi əsərində Sokrat Meletos tərəfindən tanrılara inanmamaqla ittiham edilir.

Qərb ateizminin kökləri Yunan fəlsəfəsinin Sokrataqədərki dövründə mövcuddur, lakin müasir mənadaki ateizm qədim Yunanıstanda mövcud deyildi, və ya son dərəcə nadir idi. Demokrit kimi Sokrataqədərki atomistlər dünyanı sırf materialist şəkildə izah etməyə çalışırdılar və dini təbiət hadisələrinə insanın reaksiyası kimi şərh edirdilər, lakin tanrının varlığını açıq şəkildə inkar etmirdilər. Lionlu İrineyin "ateist" adlandırdığı Anaksaqor göy cisimlərinin ilahiliyinin inkarına təşəbbüsünün təsdiqi olan "günəş közərmə daşının bir növüdür" sitatına görə imansızlıqla günahlandırılmışdı. Eramızdan əvvəl V əsrin sonlarında yunanıstanlı lirik şair Meloslu Diaqor Elevsin misteriyalarını lağa qoyduqdan sonra Afinada "tanrısız insan" (ἄθεος) olması ittihamı ilə ölüm cəzasına məhkum edilmişdi, ancaq cəzadan xilas olmaq üçün şəhərdən qaçmışdı. Daha sonra yazıçılar Diaqoru "ilk ateist" olaraq qeyd adlandırdılar, lakin, o, sözün müasir mənasında ateist deyildi.

Həm Kritius və həm Evripid aid olduğu düşünülən itirilmiş satira pyesi olan Sizifdən bir fraqmentdə ağıllı bir insanın insanları əxlaqi şəkildə davranmağa vadar etmək üçün "tanrı qorxusu"nu uydurduğunu iddia edir. Ancaq bu ifadə, əslində, tanrıların mövcud olmadıqlarını deyil, güclərinin fırıldaq olduğunu ifadə edirdi. Ateistik bəyanatlar, həmçinin, filosof Prodikusa da aid edilir. Filodemus bildirir ki, Prodikus inanırdı ki, "populyar inancın tanrıları mövcud deyil, ancaq primitiv insanlar, Yerin meyvələri və faktiki olaraq hər şey onların varlığına töhfə vermişlər". Protaqor bəzən ateist görüşlü bir filosof olaraq hesab edilsə də, o, daha çox aqnostik fikirləri müdafiə edir və qeyd edir ki, "tanrılarla əlaqəli olaraq mən onların mövcud olub olmadıqlarını və ya formada nəyə bənzədiklərini müəyyən edə bilmərəm, çünki bilgiyə bir çox şey məneə törədir: mövzunun "qaranlıq" olması və insan həyatının qısamüddətliliyi." Afina ictimaiyyəti Sokratı Sokrataqədərki fəlsəfədəki naturalistik sorğulamalara və fenomenlərlə əlaqəli ilahi açıqlamaların inkarına meyilli olması ilə əlaqələndirdi. Aristofan Buludlar adlı tamaşasında Sokratı tələbələrinə ənənəvi Yunan tanrılarının mövcud olmadıqlarını öyrətməsini canlandırır. Daha sonra Sokrat dövlətin tanrılarına inanmamaq və əvəzində xarici tanrılara ibadət etmək ittihamı ilə mühakimə olundu və edam edildi. Sokratın özü məhkəmədə ateizm ittihamlarını şiddətlə rədd etdi, onun haqqında mövcud olan bütün mənbələr onun çıxan günəşə dua edən və Delfidəki oraklın Apollonun sözlərini danışdığına inan çox dindar bir adam olduğunu göstərir. Euhemerus tanrıların keçmişin fəthçiləri və qurucuları olan yanlızca ilahiləşdirilmiş hökmdarlar olduğunu və onların məzhəbləri və dinləri mahiyyət etibarilə yox olmuş səltənətlərin və əvvəlki siyasi strukturların davamı olduğunu ifadə edən görüşlərini dərc etdi. Tam olaraq ateist olmasa da, Euhemerus "tanrıları məhv edərək ateizmi məskunlaşmış bütün dünyaya yaydığına görə" tənqid olunmuşdu.

Ateizmin inkişafında ən vacib Yunan mütəfəkkiri Epikür idi. Demokrit və Atomistlərin fikirlərini əsas götürərək, o, materialist fəlsəfəni dəstəklədi hansı ki, bu görüşə görə, kainat ilahi müdaxiləyə ehtiyac olmadan təsadüfi qanunlar tərəfindən idarə olunur. Ancaq Epikür tanrıların mövcudluğuna inansa da, onların insanlara qarşı maraqsız olduğunu hesab edirdi. Epikürçülərin məqsədi ataraksiyaya nail olmaq idi və bunun vacib yollarından biri ilahi qəzəb qorxusunu irrasional olduğunu göstərmək idi. Epikürçülər ölümdən sonraki həyatın mövcudluğunu və ölümdən sonra ilahi cəzadan qorxmaq ehtiyacını da rədd edirdilər.

Eradan əvvəl III əsrdə yaşayan Yunan filosofları Kirenalı TeodorusLampsakuslu Straton tanrıların varlığına inanmırdılar. Pyrhonist filosofu Sesktus Empirikus tanrıların varlığına qarşı çox sayda qədim arqument tərtib etmişdi. Onun əsərlərinin nisbətən böyük həcmi sonrakı filosoflara daim təsir göstərdi.

Klassik antik dövr ərzində "ateist" sözünün mənası dəyişməyə məruz qaldı. Erkən xristianlar Yunan-Roma tanrılarının varlığına inanmadıqlarına görə "ateist" olaraq adlandırılıb təhqir edilirdilər. Roma İmperiyası dövründə xristianlar ümumən Roma tanrılarını və xüsusən də qədim Romanın İmperator kultlarını rədd etdiklərinə görə edam edilirdi. Bununla birlikdə, xristianlarla bütpərəstlər arasında hər bir qrupun doğru hesab etdikləri dinə etiqad etmədikləri üçün bir-birilərini ateizmdə günahlandırdıqları ağır bir mübarizə var idi. Xristianlıq 381-ci ildə I Feodosinin rəhbərliyi altında Romanın dövlət dininə çevrildiyi zaman bidət cəzalandırılan cinayətə çevrildi.

Erkən orta əsrlərdən intibah dövrünə qədər

Erkən orta əsrlərdə İslam dünyası Qızıl çağını yaşayırdı. Elm və fəlsəfədə irəliləyişlərlə yanaşı, ərəb və fars torpaqları açıqsözlü rasionalistlər və ateistlər yetişdirdilər, bu şəxslərin arasına daxil idi: Məhəmməd əl-Vərraq (9-cu əsr), İbn əl-Ravəndi (827–911), əl-Razi (854–925) və əl-Müərri (973–1058). Əl-Müərri yazır və öyrədirdi ki, "dinin özü qədim xalqın ixtira etdiyi xurafatdır" və "insanlar iki növdür: ağılları olan, lakin dinləri olmayan və dinləri olan, lakin ağılları olmayanlar." Nisbətən çox məhsuldar yazıçı olmalarına baxmayaraq, əsərlərinin çox az hissəsi günümüzə qədər çatmışdır, qalanlarının isə böyük hissəsi onları təkzib etməyə çalışan müsəlman apologetiklərin sonraki əsərlərində sitatlar və çıxarışlar vasitəsi ilə qorunur. Qızıl çağın digər görkəmli alimləri də rasionalist düşüncə tərzi və həmçinin ateizmlə əlaqələndirilmişlər, ancaq İslam dünyasındakı mövcud intellektual mühit və bu dövrdən qalan sübutların azlığı bu fikri şübhə altına alır.

Avropada ateist görüşlərin mənimsənilməsi erkən orta əsrlərdə və orta əsrlərdə nadir idi; metafizikateologiya dinin dominant maraqları idi. Halbuki, bu dövrdə xristian tanrısının heterodoks anlayışlarının, təbiətin fərqli qavranılması, transsendenslik və tanrını tanımaq da daxil olmaqla inkişaf etdirən hərəkətlənmələr oldu. İohan Skot Eriqena, Dinantlı David, Benalı Amalrik və Azad Ruhun Qardaşları kimi individuallar və qruplar xristian görüşlərini panteistik tendensiyaları ilə qorudular. Nikolay Kuzalı docta ignorantia ("öyrənilmiş cəhalət") adlandırdığı fideizmin bir formasını qurdu. O hesab edirdi ki, tanrı insanların kateqorizasiyasından kənardır və buna görə də onun haqqında bilgimiz yalnız zənnlə məhdudlaşır. Uilyam Okamlı insan biliyinin sinqulyar obyektlərə nominalistik şəkildə məhdudlaşdırması ilə anti-metafiziki tendensialardan ilham aldı və ilahi mahiyyətin insan ağlı tərəfindən intuitiv və ya rasional olaraq qavranamayacağını iddia etdi. Con Mayrkort və Otrekortlu Nikolas kimi Okamın ardıcılları bu görüşü daha da ilərilətdirdilər. İmanla ağıl arasındakı nəticə bölgüsü Con Uiklif, Yan QusMartin Lüter kimi sonrakı radikal və islahatçı teologlara təsir göstərdi.

İntibah azad düşüncə və skeptik sorğulama sahəsinin genişləndirməsində böyük təsir göstərdi. Leonardo da Vinçi kimi şəxslər eksperimentləri izahat yolu kimi axtarırdılar və dini hakimiyyətin arqumentlərinə qarşı çıxırdılar. Bu dövrdə digər din və kilsənin tənqidçiləri arasında Nikkolo Makiavelli, Bonaventyur de Perie, Mişel de MontenFransua Rable var idi.

Erkən müasir dövr

Cefri Bleini yazır ki, reformasiya ateistlərə Katolik Kilsəsinin nüfuzuna hücm etməyə imkan yaratdı, bu da öz növbəsində "digər düşüncə təriqətlərini yeni Protestant kilsələrinin nüfuzuna hücum etməyə ruhlandırdı." Fransa, Prussiyaİngiltərədə deizm nüfuz qazandı. Bleiniyə görə, Barux Spinoza " müasir dövrdə xristian torpaqlarında özünü elan edən tanınmış ilk yarı-ateist idi." Spinoza təbiətin qanunlarının kainatın işləyişini izah etdiyinə inanırdı. O, 1661-ci ildə "Tanrı haqqında qısa traktat" adlı əsərini nəşr etdirmişdi.

Müasir mənbələrə görə, 17–18-ci əsrlərdə xristianlığın tənqidləri getdikcə daha tez-tez baş verirdi, xüsusən də dinin öz təsirini itirdiyi Fransa və İngiltərədə. Tomas Hobbs kimi bəzi protestant mütəfəkkirlər fövqəltəbii hadisələrə qarşı materialistik fəlsəfəni və skeptisizmi mənimsəyir, Spinoza isə ilahi alınyazısını pananteistik naturalizmin lehinə inkar edirdi. 17-ci əsrdə "panteist" terminini meydana gətirən Con Toland kimi intellektuallar tərəfindən deizm açıq şəkildə mənimsənilməyə başlanılmışdı.

İlk məlum açıq ateist, Almaniyanın din tənqidçisi Mattias Knutzen idi; o, bunu 1674-cü ildə yazdığı üç əsərində dilə gətirmişdi. Onu digər iki açıq ateist yazıçı, Polşalı keçmiş Yezuit filosofu Kazimierz Liçzenski və 1720-ci illərdə Fransız keşişi Jan Melie izlədi. 18-ci əsrdə Pol Anri Holbax, Jak Andre Nejon kimi ateist mütəfəkkirlər və digər fransız materialistləri ortaya çıxdı. Bunlardan fərqli olaraq, Con Lokk tolerantlıq tərəfdarı olsa da, tanrının varlığının inkar edilməsinin ictimai nizamı pozacağına və xaosa səbəb olacağına inanaraq, hakimiyyəti ateizmə qarşı tolerantlıq göstərməməyə çağırırdı.

Filosof Devid Yum empirizmə əsaslandırılmış skeptik epistemologiyanı inkişaf etdirdi. İmmanuel Kantın fəlsəfəsi metafizik biliyin mümkünlüyünü ciddi şəkildə şübhə altına aldı. Hər iki filosof teologiyanın metafizik əsaslarını sarsıtdı və tanrının varlığı üçün klassik dəlilləri tənqid etdi.

 
Lüdviq Feyerbaxın "Xristianlığın mahiyyəti" (1841) əsəri, Engels, Marks, David Strauss, NitsşeMaks Ştirner kimi filosoflara təsir göstərdi. Feyerbax hesab edirdi ki, tanrı insanın ixtirasıdır və dini fəaliyyətlər arzuların yerinə yetirilmə istəyidir. Feyerbax müasir dinin antropologiyasının qurucu atası hesab olunur.

Bleini qeyd edir ki, Volter inqilab dövründə ateistik düşüncəyə güclü töhfə vermiş hesab olunsa da, Volter "tanrı olmasaydı, onu yaratmaq lazım gələrdi", deyərək hesab edirdi ki, tanrı qorxusu gözlənilən "qarmaşa"nın qarşısını alır.

Pol Anri Holbax ateizmi və anti-dini yazıları ilə Fransız Maarifçiliyinin tanınan görkəmli şəxslərindən idi, ən məhşur əsərlərindən biri "Təbiətin sistemi" və həmçinin "Xristianlıq açıqlandı"dır. Fransa İnqilabının məqsədlərindən biri din xadimlərinin Vətəndaş Konstitusiyası vasitəsilə dövlətə münasibətdə yenidən qurulması və tabeçiliyi idi. Buna qarşı İtaətsizlik cəhdləri antiklerikal zorakılığına və Termidor çevrilişinə qədər davam edən bir çox klerikin Fransadan qovulmasına səbəb oldu. Radikal Yakobinlər 1793-cü ildə hakimiyyəti ələ keçirdilər. Yakobinlər deist idilər və Ali Varlıq Kültünü yeni fransız dini olaraq təqdim etdilər. Bəzi ateistlər idrakın personfiksiya edilmiş ilahəsinə sahib ateistik psevdo-dini ağıl kültünü qurmağın tərafdarı idilər. Napoleon dövrü Fransa cəmiyyətinin sekulyarlığını daha da institusionallaşdırdı.

XIX əsrin ikinci yarısında ateizm rasionalist və azaddüşüncəli filosofların təsiri ilə irəliləşdi. Bu dövrün bir çox görkəmli Alman filosofu Lüdviq Feyerbax, Artur Şopenhauer, Maks Ştirner, Karl MarksFridrix Nitsşe tanrıların varlığını inkar edir və dinə qarşı tənqidi fikirlər söyləyirdi.

Corc Holioake ateist görüşlərinə görə Böyük Britaniyada həbs edilən (1842) sonuncu şəxs idi. Stiven Lou deyir ki, Holioake "sekulyarizm" anlayışını istifadə edən ilk şəxs idi.

1900-cü ildən bəri

Ateizm, xüsusilə, praktiki ateizmin forması, 20-ci əsrdə bir çox cəmiyyətdə inkişaf qazandı. Ateist düşüncə, ekzistensializm, obyektivizm, sekulyar humanizm, nihilizm, anarxizm, məntiqi pozitivizm, marksizm, feminizm və ümumi elmi və rasionalist hərəkət kimi bir çox müxtəlif geniş fəlsəfələrdə geniş şəkildə tanındı.

 
İbrahimi dinlərin tanrılarının Kommunist 5 illikplan tərəfindən əzildiyini göstərən 1929-cu il SSRİ Milis Ateistlər Liqası jurnalının örtüyü.

Bundan əlavə, dövlət ateizmi Şərqi AvropaAsiyada xüsusən, Vladimir Leninİosif Stalinin hakimiyyəti aldındaki Sovet İttifaqında, həmçinin, Mao Tszedunun hakimiyyəti altındaki Kommunist Çində ortaya çıxdı. Sovet İttifaqında ateistik və din əleyhinə siyasət çoxsaylı qanunvericilik aktlarını, məktəblərdə dini tədrisin qadağan edilməsini və Hərbçi Ateistlər Birliyinin yaranmasını ehtiva edirdi. Maodan sonra Çin Kommunist Partiyası ateist bir təşkilat olaraq qalır və materik Çində dini praktikasını tənzimləyir, amma qadağan etmir.

Avstraliyalı tarixçi Cefri Bleini yazır ki, "İkinci Dünya Müharibəsindəki ən amansız liderlər yəhudiliyə və xristianlığa düşmənlik göstərən sekulyaristlər və ateistlər idi." Sosioloq Riçard Medsen isə qeyd edir ki, "HitlerStalin hər biri siyasi məqsədləri üçün kilsələri açdı və bağladı. Müharibə dövründə rejimin ictimai qəbulunu yaxşılaşdırmaq üçün Stalin xristianlığa qarşı müxalifətini yumşaltdı." Blekford və Şüklenk yazır ki, "SSRİ, şübhəsiz, ateist dövləti idi, həmçinin, Maoistik Çin və Pol Potun 1970-ci ilin Kambocasındakı fanatik qırmızı kxmerlər rejimi də. Lakin bu totalitar diktaturaların törətdikləri vəhşiliklərin ateistik etiqadının nəticəsi olduğunu, ateizm adı ilə həyata keçirildiyini, və ya ilk növbədə kommunizmin müvafiq formalarının ateist aspektlərindən qaynaqlandığını göstərmir."

 
İngilis filosofu Bertran Rassell

Məntiqi pozitivizm və ssientizm neopozitivizm, analitik fəlsəfə, strukturalizmnaturalizm üçün yol açdı. Neopozitivizm və analitik fəlsəfə klassik rasionalizmi və metafizikanı sərt empirizm və epistemoloji nominalizmin lehinə rədd etdi. Bertran Rassel kimi tərəfdarları tanrı inancını qəti şəkildə rədd etdi. Lüdviq Vitgenşteyn ilk əsərlərində metafizik və fövqəltəbii dili rasional diskursdan ayırmağa çalışırdı. Alfred Ayer empirik elmlərə sadiqliyini əsas gətirərək, dini ifadələrin yersiz və mənasız olduğunu bildirirdi. Con Findley və Con Smart tanrının varlığının məntiqi olaraq zəruri olmadığını müdafiə edirdilər. Con Dyui kimi təbiətşünaslar və materialist monistlər tanrının varlığını, və ya əbədiliyi inkar edərək, təbii dünyanı hər şeyin əsası hesab edirdilər.

Digər inkişaflar

Hindistanın görkəmli ateist lideri Periyar Ramasami kimi digər liderlər HinduizmBrahmanlara qarşı insanları kasta və din adı ilə ayırdığına və böldüyünə görə mübarizə aparırdı.

Ateist Vaşti Makkollum 1948-ci ildə ABŞ dövlət məktəblərində dini təhsili ləğv edən Ali Məhkəmə işində şikayətçi idi. Madalin Murrey Oheir, mümkün ki, Amerikanın ən nüfuzlu ateistlərindən biri idi; o, 1963-cü ildə Ali Məhkəməyə verdiyi şikayət ilə dövlət məktəblərində məcburi ibadəti qadağan etdirdi. 1966-cı ildə Time jurnalı "Tanrı öldümü?" sualını verdi, tanrının ölümünün teoloji hərəkatına cavab olaraq; hesablamalara istinadən, dünyadakı bütün insanların təxminən yarısı anti-dini bir gücün təsiri altında yaşayır və Afrika, AsiyaCənubi Amerikada milyonlarla insan xristian teologiyası görüşü haqqında məlumatlı deyil. "Dindən Azadlıq Fondu" Anne Nikol Qeylor və qızı Anni Lori Eylor tərəfindən 1976-cı ildə ABŞ-da təsis edildi. Bu təşkilat kilsə ilə dövlətin ayrılmasını təşviq edir.

Berlin divarının sökülməsindən bəri fəal anti-dini rejimlərin sayı xeyli dərəcədə azaldı. 2006-cı ildə Pew Tədqiqat Forumundan Timoti Şah qeyd edir ki, "bütün əsas dini qruplar arasında dünya miqyasında bir tendensiya, hansında ki, tanrıya və inanca əsaslanan hərəkatlar, ümumiyyətlə, sekulyar hərəkatlar və ideologiyalar qarşısında artan inam və təsir qazanır." Ancaq Qriqori Pol and Fil Zakerman bunu bir mif hesab edir və faktiki vəziyyətin daha mürəkkəb və nüanslı olduğunu düşünür.

2010-cu ildə aparılan bir araşdırma özlərini ateist və ya aqnostik olaraq tanıdanların orta hesabla böyük dinlərin ardıcıllarına nisbətən həmin dinlər haqqında daha məlumatlı olduğunu göstərdi. İnancsızlar protestant və katolik dinlərinin əsas şərtləri ilə bağlı suallara dahas yaxşı cavab verərək çox xal topladılar. Yalnız mormon və yəhudi dindarları ateistlər və aqnostiklərlə bərabər miqdarda xal topladılar.

2012-ci ildə Virciniya ştatının Arlington şəhərində ilk "Sekulyarizmdə qadınlar" konfransı keçirildi. "Sekulyar Qadın" 2012-ci ildə dinsiz qadınlara yönəlmiş milli bir təşkilat olaraq quruldu. Ateist feminist hərəkat ateist hərəkatın içində seksizm və cinsi təcavüzə qarşı mübarizəyə getdikcə daha çox diqqət yetirməyə başladı. 2012-ci ilin avqust ayında Cennifer Makkreyt ("Boobquake"in təşkilatçısı) ateizmin daxilində Ateizm Plus və ya A + adı ilə tanınan "hər şeyə, o cümlədən seksizm, irqçilik, siyasət, yoxsulluqcinayət kimi sosial problemlərə skeptisizmi tətbiq edən" bir hərəkat qurdu.

2013-cü ildə Florida ştatındakı Bradford Ədliyyəsində Amerika hökumətinin əmlakına aid ilk ateist abidə açıldı: üzərinə Tomas Cefferson, Franklin və Madalin Murrey Oheirin sitatları yazılmış 680 kiloqramlıq skamya və qaidə.

Yeni ateizm

 
Məhşərin dörd atlısı:(yuxarı soldan saat oxu istiqamətində): Riçard Dokinz, Kristofer Hitçens, Deniel Dennett və Sem Heyris

Yeni ateizm 21-ci əsrin əvvəllərində "dinə asanca tolerantlıq göstərilməməli, təsiri yarandığı yerdə rasional dəlil ilə qarşılanmalı, tənqid edilməli və ifşa edilməlidir" görüşünü müdafiə edən ateist müəlliflər arasındakı hərəkata verilən addır. Hərəkat Sem Heyris, Deniel Dennett, Riçard Dokinz, Viktor Stinqer, Kristofer Hitçens və müəyyən dərəcədə Ayaan Hirsi Əli ilə əlaqələndirilir. Bu müəlliflərin 2004–2007-ci illər arasında nəşr olunan bestseller kitabları Yeni Ateizmin çox hissəsinin əsasını təşkil edir. Xüsusilə yeni ateistlər və Dokinz "saman adam cəfəngiyat"ını törətməkdə və yeni bir din yaratmaqda "günahlandırılır": Ssientizm.

Bu ateistlər özlərini XX əsrdə müxtəlif ölkələrdə meydana gələn kütləvi siyasi ateizmə aid etmirlər. 11 sentyabrda baş verən terror hadisələri, "Discovery institute"un Amerika elm tədris planına kreatsionist ideyaları daxil etmək üçün qismən uğurlu cəhdləri və bu ideyaların Corc Buşun 2005-ci ildəki dəstəyini, bestseller kitablarında Dennett, Dokinz, Stinqer, Heyris və Hitçens qeyd edərək daha sekulyar bir cəmiyyətə doğru irəliləməyə ehtiyac dəlili olaraq hesab etdiklərini ifadə edirlər.

Demoqrafiya

 
Dünya üzrə ateistlərin və aqnostiklərin proporsiyası. (2007)

Dünyadakı ateistlərin sayını müəyyən etmək çətindir. Dini etiqad sorğularında iştirak edən resbodentlər "ateizmi" fərqli şəkildə təyin edə bilərlər və ya ateizmi qeyri-dini inanclar və qeyri-teistik dini və spiritual inanclar arasında müxtəlif fərqlənmələr qoya bilərlər. Hindu ateist özünü Hindu elan edə bilər baxmayaraq ki, eyni zamanda ateistdir. Britannika Ensiklopediyasında 2010-cu ildə dərc edilmiş bir araşdırmaya əsasən, qeyri-dini nüfuz dünya əhalisinin təxminən 9,6 %-ni, ateistlər isə 2,0 %-ni təşkil edir və çox böyük əksəriyyəti Asiyada yaşayır. Bu göstəricilərə Buddistlər kimi ateistik dinlərin mənsubları daxil edilmir. Ateizm üçün orta illik dəyişiklik 2000 ilə 2010 arasında −0,17 % idi. Tanrıya inamı olmayanların nüfuzu dünya üzrə 500 milyondan 1.1 milyard insana qədər dəyişir.

Qlobal Win-Gallup Beynəlxalq tədqiqatlarına görə, 2012-ci ildə aparılan sorğuda respondentlərin 13 %-i, 2015-ci ildəki sorğuda 11 %-i, 2017-ci ildəki sorğuda isə 9 %-i "etiqadlı ateist" idi. 2012-ci ildə ilk aparılan sorğuda özlərini "etiqadlı ateist" olaraq görən insanların ilk 10 ölkəyə görə faiz göstəricisi: Çin (47 %), Yaponiya (31 %), Çexiya (30 %), Fransa (29 %), Cənubi Koreya (15 %), Almaniya (15 %), Hollandiya (14 %), Avstriya (10 %) , İslandiya (10 %), Avstraliya (10 %) və İrlandiya Respublikası (10 %).

Avropa

 
Müxtəlif Avropa ölkələrində "hər hansı bir ruhun, tanrının və ya həyat qüvvəsinin mövcud olduğuna inanmıram" deyən insanların faiz göstəricisi (2010)

2010 Eurobarometer Sorğusuna görə, "hər hansı bir ruhun, tanrının və ya həyat qüvvəsinin mövcud olduğuna inanmırsınız" ifadəsi ilə razılaşan respondentlərin faiz göstəricisi Fransa (40 %), Çexiya (37 %), İsveç (34 %), Hollandiya (30 %) və Estoniyada (29 %) yüksək idi; orta yüksək faiz göstəricisi qeydə alınan ölkələr: Almaniya (27 %), Belçika (27 %), Böyük Britaniya (25 %); ən aşağı faiz göstəricisi olan ölkələr: Polşa (5 %), Yunanıstan (4 %), Kipr (3 %), Malta (2 %) və Rumıniya (1 %) və bütövlükdə Avropa Birliyi 20 % təşkil edirdi. 2012-ci ildə Avropa İttifaqında ayrı-seçkiliklə bağlı keçirilən Eurobarometer sorğusunda, sorğuda iştirak edənlərin 16 % -i özünü inancsız / aqnostik, 7 % -i isə ateist hesab edirdilər.

Pew Araşdırma Mərkəzinin 2012-ci ildə apardığı bir araşdırmaya görə, dinsizlər (aqnostiklər və ateistlər də daxil olmaqla) avropalıların təxminən 18 %-ni təşkil edir. Eyni araşdırmaya görə, dinlə əlaqəsiz olanlar (aqnostiklər və ateistlər) yalnız iki Avropa ölkəsində əhalinin əksəriyyətini təşkil edir: Çexiya (75 %) və Estoniya (60 %).

Asiya

Həmçinin Asiyanın üç ölkəsində və Çinin bir xüsusi inzibati bölgəsində dinlə əlaqəsi olmayanlar əhalinin əksəriyyətini təşkil edir: Şimali Koreya (71 %), Yaponiya (57 %), Honkonq (56 %) və Çin (52 %).

Avstraliya

Avstraliya Statistika Bürosunun məlumatına görə, avstraliyalıların 30 %-i "qeyri-dindardır", bu kateqoriyaya ateistlər də daxildir. 2013-cü il siyahıyaalınmasında Yeni Zelandiyalıların 42 %-nin hər hansı bir dinə etiqad etmədiyi müəyyən olundu. Kişilər qadınlardan daha çox dinin olmadığını bildirirdilər.

Amerika Birləşmiş Ştatları

Dünya Dəyərləri Araşdırmasına görə, 2014-cü ildə amerikalıların 4,4 % -i özünü ateist olaraq tanıtdırdı. Ancaq eyni sorğu göstərdi ki, respondentlərin 11,1 % -i tanrıya inandıqlarını soruşduqda "yox" dedilər. 1984-cü ildə bu göstəricilər müvafiq olaraq 1,1 % və 2,2 % idi. Pew Araşdırma Mərkəzinin 2014-cü il hesabatına görə, ABŞ-ın yetkin əhalisinin 3,1 % -i özünü ateist olaraq tanıyırdı, 2007-ci ildən 1,6 % artıb; və hər hansı dinə mənsub olmayan demoqrafiya içərisində ateistlər 13,6 % təşkil edirdi. 2015-ci il Ümumi Sosioloji Araşdırmasına görə, ABŞ-dakı ateistlərin və aqnostiklərin sayı son 23 ildə nisbətən sabit qalmışdır, 1991-ci ildə nüfuzun yalnız 2 %-i ateist, 4 %-i isə aqnostik və 2014-cü ildə yalnız 3 %-i ateist, 5 %-i isə aqnostik olaraq müəyyən olunmuşdu.

Dinlə əlaqəsiz/dini olmayan

Amerikan Ailə Tədqiqatına görə, 2017-ci ildə dinlə əlaqəsiz nüfuz 34 % idi. Pew Araşdırma Mərkəzinin məlumatına görə, 2014-cü ildə Amerika əhalisinin 22,8 %-i özünü hər hansı bir dinə aid etmir, bu göstəricidə ateistlər 3,1 % və aqnostiklər isə 4 % təşkil edirdi. PRRI araşdırmasına görə, nüfuzun 24 %-i özünü dinlə əlaqəsiz hesab edir. Ateistlər və aqnostiklər bu "dinlə əlaqəsiz" demoqrafiyanın dörddə birini təşkil edirlər.

Ərəb dünyası

Son illərdə ateizmin profili ərəb dünyasında xeyli dərəcədə yüksəldi. Qahirə kimi bölgədəki böyük şəhərlərdə, avtoritar hökumətlərin müntəzəm basqınlarına baxmayaraq ateistlər kafelərdə və sosial mediada təşkilatlanırlar. "Gallup International" tərəfindən 2012-ci ildə edilən bir sorğuda müəyyən olundu ki, səudiyyəlilərin 5 %-i özlərini "etiqadlı ateist" olaraq hesab edir. Ancaq ərəb dünyasında çox az gəncin dost və ya tanış çevrələrində ateist var. Bir araşdırmaya görə, 1 %-dən azı Mərakeşdə, Misirdə, Səudiyyə Ərəbistanında və ya İordaniyada; Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində, Bəhreyn, KüveytFələstində yalnız 3 % -dən 7 % -ə qədərdir. Onlardan "yerlərində, icmada və cəmiyyətdə ateizmin izlərini görüb-eşitmədiklərini" soruşduqda sorğu edilən ölkələrin hamısında yalnız 3 %-dən 8 %-ə "bəli" cavabı müəyyən olundu. Yeganə istisna 51 % göstəricisi ilə BƏƏ idi.

Ateizm, rifah, təhsil

Müxtəlif tədqiqatlar ateizm ilə təhsil səviyyələri, rifah və IQ arasında müsbət korrelyasiya olduğunu müəyyən etdi. Təkamülçü psixoloq Nigel Barberin sözlərinə görə, ateizm əhalinin əksəriyyətinin iqtisadi cəhətdən yaxşı olduğu bölgələrdə, xüsusən Avropanın sosial demokratiyalarında çiçəklənir , çünki geniş sosial təhlükəsizlik şəbəkələri və daha yaxşı həyat keyfiyyəti və daha yüksək ömür uzunluğu ilə nəticələnən daha yaxşı sağlamlıq xidməti ilə gələcəyə dair daha az qeyri-müəyyənlik var. Bunun əksinə olaraq, inkişaf etməmiş ölkələrdə ateistlər demək olar ki, yoxdur.

Ateizm və IQ arasındakı əlaqə statistik baxımdan əhəmiyyətli olsa da, böyük deyil və əlaqənin səbəbi yaxşı bilinmir. Bir fərziyyə görə, IQ ilə dindarlıq arasındakı mənfi əlaqənin uyğunsuzluqdakı fərdi fərqlərdən qaynaqlanır; bir çox ölkədə dini inanc konformist seçimdir və daha ağıllı insanların uyğunlaşma ehtimalının az olduğuna dair dəlillər mövcuddur. Digər bir nəzəriyyəyə görə, daha yüksək IQ səviyyəli insanların analitik düşünmə ehtimalı daha yüksəkdir və dinə olan inamsızlıq dini iddiaların qiymətləndirilməsi üçün daha yüksək səviyyəli analitik əsaslandırma tətbiq edilməsindən qaynaqlanır.

Təkamülçü psixoloq Niqel Barber ateistlərin dindarlardan daha ağıllı olmasının, dini inancın itirilməsi ilə də əlaqəli olan sosial, ətraf mühit və rifah amilləri ilə daha yaxşı izah edildiyini söyləyir. O, dinin axmaqlığa səbəb olduğuna şübhə edir və bəzi yüksək zəkalı insanların da dindar olduqlarını qeyd edir, lakin daha yüksək zəkanın ağlasığmaz dini inancların rədd edilməsi ilə əlaqəli olmasının inandırıcı olduğunu və zəka ilə dini inancların rəddi arasındakı vəziyyətin olduqca mürəkkəb olduğunu söyləyir. 2017-ci ildə aparılan bir araşdırma dindarlara nisbətən ateistlərin daha yüksək düşünmə qabiliyyətinə sahib olduqlarını göstərdi və bu fərq yaş, təhsil və mənşə ölkəsi kimi sosyodemoqrafik amillərlə əlaqəli deyildi. 2015-ci ildə aparılan bir araşdırmada tədqiqatçılar ateistlərin koqnitiv refleksiya testlərində teistlərdən daha yüksək nəticə əldə etdiklərini aşkar etdilər. Müəlliflər yazır ki, "Ateistlərin daha yüksək bal toplaması, inancın ağılın və onun defolt rejiminin avtomatik təzahürü olduğunu göstərən ədəbiyyatlarla uzlaşır. Belə görünür ki, inanmamaq koqnitiv qabiliyyət tələb edir."

Ateizmə münasibət

Statistik məlumatlara görə, ateistlərə qarşı dünyada pis rəftar mövcuddur. Qeyri-ateistlər və bəlkə də digər ateistlər, ateistlərə kütləvi qətldən tutmuş restoranda pul verməməyə qədər olan əxlaqsız davranışlara meylli kimi baxırlar. Bundan əlavə, 2016-cı il Pew Araşdırma Mərkəzinin bir nəşrinə görə, fransızların 15 %-i, amerikalıların 45 %-i və indoneziyalıların 99 %-i açıqca inanır ki, bir insanın əxlaqlı olması üçün tanrıya inancı olmalıdır. Pew bundan əlavə, ABŞ-da keçirilən sorğuda, ateistlər və müsəlmanlar əsas dini nüfuz arasında "təəssürat termometri"nin ən aşağı reytinqinə sahibdirlər. Həmçinin dini üniversitet tələbələri ilə əlaqəli bir tədqiqat onların ölümlərini düşündükdən sonra ateistlərə qarşı mənfi təsəvvür və münasibət qurma ehtimalının daha yüksək olduğunu müəyyən etdi və bu münasibətlərin ölüm narahatlığının nəticəsi ola biləcəyini irəli sürdü.

İstinadlar

  1. Harvey, Van A. Agnosticism and Atheism, in Flynn, 2007. səh. 35: "The terms ATHEISM and AGNOSTICISM lend themselves to two different definitions. The first takes the privative a both before the Greek theos (divinity) and gnosis (to know) to mean that atheism is simply the absence of belief in the gods and agnosticism is simply lack of knowledge of some specified subject matter. The second definition takes atheism to mean the explicit denial of the existence of gods and agnosticism as the position of someone who, because the existence of gods is unknowable, suspends judgment regarding them ... The first is the more inclusive and recognizes only two alternatives: Either one believes in the gods or one does not. Consequently, there is no third alternative, as those who call themselves agnostics sometimes claim. Insofar as they lack belief, they are really atheists. Moreover, since absence of belief is the cognitive position in which everyone is born, the burden of proof falls on those who advocate religious belief. The proponents of the second definition, by contrast, regard the first definition as too broad because it includes uninformed children along with aggressive and explicit atheists. Consequently, it is unlikely that the public will adopt it."
  2. Simon Blackburn, ed. (2008). "atheism". The Oxford Dictionary of Philosophy (2008). Oxford University Press. ISBN 9780199541430. İstifadə tarixi: 2013-11-21. Either the lack of belief that there exists a god, or the belief that there exists none. Sometimes thought itself to be more dogmatic than mere agnosticism, although atheists retort that everyone is an atheist about most gods, so they merely advance one step further.
  3. Most dictionaries (see the OneLook query for "atheism" 30 sentyabr 2007 at the Wayback Machine) first list one of the more narrow definitions.
    • Runes, Dagobert D., ed. (1942). Dictionary of Philosophy. New Jersey: Littlefield, Adams & Co. Philosophical Library. ISBN 978-0-06-463461-8. İstifadə tarixi: 2011-04-09. (a) the belief that there is no God; (b) Some philosophers have been called "atheistic" because they have not held to a belief in a personal God. Atheism in this sense means "not theistic". The former meaning of the term is a literal rendering. The latter meaning is a less rigorous use of the term though widely current in the history of thought – entry by Vergilius Ferm
  4. "Atheism". OxfordDictionaries.com. Oxford University Press. 11 September 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-04-23.
  5. Nielsen, 2013: "Instead of saying that an atheist is someone who believes that it is false or probably false that there is a God, a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for the following reasons ... : for an anthropomorphic God, the atheist rejects belief in God because it is false or probably false that there is a God; for a nonanthropomorphic God ... because the concept of such a God is either meaningless, unintelligible, contradictory, incomprehensible, or incoherent; for the God portrayed by some modern or contemporary theologians or philosophers ... because the concept of God in question is such that it merely masks an atheistic substance—e.g., "God" is just another name for love, or ... a symbolic term for moral ideals."
  6. Edwards, 2005: "On our definition, an 'atheist' is a person who rejects belief in God, regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that 'God exists' expresses a false proposition. People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition. It is common among contemporary philosophers, and indeed it was not uncommon in earlier centuries, to reject positions on the ground that they are meaningless. Sometimes, too, a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious, and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion."
  7. Rowe, 1998: "As commonly understood, atheism is the position that affirms the nonexistence of God. So an atheist is someone who disbelieves in God, whereas a theist is someone who believes in God. Another meaning of 'atheism' is simply nonbelief in the existence of God, rather than positive belief in the nonexistence of God. ... an atheist, in the broader sense of the term, is someone who disbelieves in every form of deity, not just the God of traditional Western theology."
  8. J.J.C. Smart (2017). "Atheism and Agnosticism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 11 December 2016 tarixində .
  9. . Department of Religious Studies, University of Alabama. 2011-06-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-01.
  10. Oxford English Dictionary (2nd). 1989. Belief in a deity, or deities, as opposed to atheism
  11. "Merriam-Webster Online Dictionary". 14 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09. ...belief in the existence of a god or gods...
  12. Smart, J.J.C. (9 March 2004). Zalta, Edward N. (ed.). "Atheism and Agnosticism". The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2013 Edition). 2 December 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 26 April 2015.
  13. Drachmann, A.B. (1977) [1922]. Atheism in Pagan Antiquity. Chicago: Ares Publishers. ISBN 978-0-89005-201-3. Atheism and atheist are words formed from Greek roots and with Greek derivative endings. Nevertheless, they are not Greek; their formation is not consonant with Greek usage. In Greek they said átheos and atheotēs; to these the English words ungodly and ungodliness correspond rather closely. In exactly the same way as ungodly, átheos was used as an expression of severe censure and moral condemnation; this use is an old one, and the oldest that can be traced. Not till later do we find it employed to denote a certain philosophical creed.
  14. Whitmarsh, Tim (2016). "8. Atheism on Trial". Battling the Gods: Atheism in the Ancient World. Knopf Doubleday. ISBN 978-0-307-94877-9.
  15. Wootton, David (1992). "1. New Histories of Atheism". In Hunter, Michael; Wootton, David (eds.). Atheism from the Reformation to the Enlightenment. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822736-6.
  16. Armstrong, 1999
  17. Hancock, Ralph (1996). The Legacy of the French Revolution. Lanham, Massachusetts: Rowman and Littlefield Publishers. səh. 22. ISBN 978-0-8476-7842-6. 30 September 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-30. Extract of page 22 29 sentyabr 2015 at the Wayback Machine
  18. Various authors. . The Secular Web Library. Internet Infidels. 2012-11-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-02.
  19. Shook, John R. (PDF). 2012-10-18 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-02.
  20. Drange, Theodore M. (1996). . Secular Web Library. Internet Infidels. 2007-01-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-02.
  21. Honderich, Ted (Ed.) (1995). "Humanism". The Oxford Companion to Philosophy. Oxford University Press. p. 376. ISBN 0-19-866132-0.
  22. Fales, Evan. Naturalism and Physicalism, in Martin, 2006. səh. 122–131.
  23. Baggini, 2003. səh. 3–4.
  24. Stenger, 2007. səh. 17–18, citing Parsons, Keith M. (1989). God and the Burden of Proof: Plantinga, Swinburne, and the Analytical Defense of Theism. Amherst, New York: Prometheus Books. ISBN 978-0-87975-551-5.
  25. Zuckerman, Phil (2007). Martin, Michael T (ed.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press. səh. 56. ISBN 978-0-521-60367-6. OL 22379448M. 31 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  26. (PDF). Zurich: WIN/GIA. 27 July 2012. 21 October 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 October 2013.
  27. "New Survey Shows the World's Most and Least Religious Places". NPR. 13 April 2015. 6 May 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-04-29.
  28. (PDF). 2017-11-14. 2017-11-14 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-27.
  29. Keysar, Ariela; Navarro-Rivera, Juhem (2017). "36. A World of Atheism: Global Demographics". In Bullivant, Stephen; Ruse, Michael (eds.). The Oxford Handbook of Atheism. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-964465-0.
  30. "UK among most secular nations". BBC News. 26 February 2004. 2 September 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-14.
  31. "Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas, Mid-2007". Encyclopædia Britannica. 2007. 12 December 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
    • 2.3% Atheists: Persons professing atheism, skepticism, disbelief, or irreligion, including the militantly antireligious (opposed to all religion).
    • 11.9% Nonreligious: Persons professing no religion, nonbelievers, agnostics, freethinkers, uninterested, or dereligionized secularists indifferent to all religion but not militantly so.
  32. "Gallup International Religiosity Index" (PDF). Washington Post. WIN-Gallup International. April 2015. 1 February 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 9 January 2016.
  33. (PDF). Directorate General Research, European Union. 2010. 207. 30 April 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  34.   Kisholm, Hyu, ed. (1911). "Atheism". Britannika Ensiklopediyası (XI). Cambridge University Press. The term as generally used, however, is highly ambiguous. Its meaning varies (a) according to the various definitions of deity, and especially (b) according as it is (i.) deliberately adopted by a thinker as a description of his own theological standpoint, or (ii.) applied by one set of thinkers to their opponents. As to (a), it is obvious that atheism from the standpoint of the Christian is a very different conception as compared with atheism as understood by a Deist, a Positivist, a follower of Euhemerus or Herbert Spencer, or a Buddhist.
  35. Martin, 1990. səh. 467–468: "In the popular sense an agnostic neither believes nor disbelieves that God exists, while an atheist disbelieves that God exists. However, this common contrast of agnosticism with atheism will hold only if one assumes that atheism means positive atheism. In the popular sense, agnosticism is compatible with negative atheism. Since negative atheism by definition simply means not holding any concept of God, it is compatible with neither believing nor disbelieving in God."
  36. Flint, 1903. səh. 49–51: "The atheist may however be, and not unfrequently is, an agnostic. There is an agnostic atheism or atheistic agnosticism, and the combination of atheism with agnosticism which may be so named is not an uncommon one."
  37. Holland, Aaron. Agnosticism, in Flynn, 2007. səh. 34: "It is important to note that this interpretation of agnosticism is compatible with theism or atheism, since it is only asserted that knowledge of God's existence is unattainable."
  38. Martin, 2006. səh. 2: "But agnosticism is compatible with negative atheism in that agnosticism entails negative atheism. Since agnostics do not believe in God, they are by definition negative atheists. This is not to say that negative atheism entails agnosticism. A negative atheist might disbelieve in God but need not."
  39. Barker, 2008. səh. 96: "People are invariably surprised to hear me say I am both an atheist and an agnostic, as if this somehow weakens my certainty. I usually reply with a question like, "Well, are you a Republican or an American?" The two words serve different concepts and are not mutually exclusive. Agnosticism addresses knowledge; atheism addresses belief. The agnostic says, "I don't have a knowledge that God exists." The atheist says, "I don't have a belief that God exists." You can say both things at the same time. Some agnostics are atheistic and some are theistic."
  40. Besant, Annie. Why Should Atheists Be Persecuted?. in Bradlaugh və b. 1884. səh. 185–186]: "The Atheist waits for proof of God. Till that proof comes he remains, as his name implies, without God. His mind is open to every new truth, after it has passed the warder Reason at the gate."
  41. Holyoake, George Jacob (1842). "Mr. Mackintosh's New God". The Oracle of Reason, Or, Philosophy Vindicated. 1 (23): 186. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2015. On the contrary, I, as an Atheist, simply profess that I do not see sufficient reason to believe that there is a god. I do not pretend to know that there is no god. The whole question of god's existence, belief or disbelief, a question of probability or of improbability, not knowledge.
  42. Nielsen, 2013: "atheism, in general, the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings. As such, it is usually distinguished from theism, which affirms the reality of the divine and often seeks to demonstrate its existence. Atheism is also distinguished from agnosticism, which leaves open the question whether there is a god or not, professing to find the questions unanswered or unanswerable."
  43. "Atheism". Encyclopædia Britannica Concise. Merriam Webster. 21 January 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-15. Critique and denial of metaphysical beliefs in God or divine beings. Unlike agnosticism, which leaves open the question of whether there is a God, atheism is a positive denial. It is rooted in an array of philosophical systems.
  44.   Kisholm, Hyu, ed. (1911). "Atheism". Britannika Ensiklopediyası (XI). Cambridge University Press. But dogmatic atheism is rare compared with the sceptical type, which is identical with agnosticism in so far as it denies the capacity of the mind of man to form any conception of God, but is different from it in so far as the agnostic merely holds his judgment in suspense, though, in practice, agnosticism is apt to result in an attitude towards religion which is hardly distinguishable from a passive and unaggressive atheism.
  45. Martin, 2006
  46. "Atheism as rejection of religious beliefs". Encyclopædia Britannica. 1 (15th). 2011. səh. 666. 0852294735. 12 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  47. d'Holbach, P.H.T. (1772). Good Sense. 23 June 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-07.
  48. Smith, 1979. səh. 14.
  49. Nagel, Ernest (1959). "Philosophical Concepts of Atheism". Basic Beliefs: The Religious Philosophies of Mankind. Sheridan House. I must begin by stating what sense I am attaching to the word "atheism," and how I am construing the theme of this paper. I shall understand by "atheism" a critique and a denial of the major claims of all varieties of theism.  ... atheism is not to be identified with sheer unbelief, or with disbelief in some particular creed of a religious group. Thus, a child who has received no religious instruction and has never heard about God is not an atheist – for he is not denying any theistic claims. Similarly in the case of an adult who, if he has withdrawn from the faith of his father without reflection or because of frank indifference to any theological issue, is also not an atheist – for such an adult is not challenging theism and not professing any views on the subject.  ... I propose to examine some philosophic concepts of atheism ... reprinted in Critiques of God, edited by Peter A. Angeles, Prometheus Books, 1997.
  50. Oppy, 2018. səh. 4: Agnostics are distinguished from innocents, who also neither believe that there are gods nor believe that there are no gods, by the fact that they have given consideration to the question of whether there are gods. Innocents are those who have never considered the question of whether there are gods. Typically, innocents have never considered the question of whether there are gods because they are not able to consider that question. How could that be? Well, in order to consider the question of whether there are gods, one must understand what it would mean for something to be a god. That is, one needs to have the concept of a god. Those who lack the concept of a god are not able to entertain the thought that there are gods. Consider, for example, one-month-old babies. It is very plausible that one-month-old babies lack the concept of a god. So it is very plausible that one-month-old babies are innocents. Other plausible cases of innocents include chimpanzees, human beings who have suffered severe traumatic brain injuries, and human beings with advanced dementia
  51. Flew, 1976. səh. 14ff: "In this interpretation, an atheist becomes: not someone who positively asserts the non-existence of God; but someone who is simply not a theist. Let us, for future-ready reference, introduce the labels 'positive atheist' for the former and 'negative atheist' for the latter."
  52. Maritain, Jacques (July 1949). . The Review of Politics. 11 (3): 267–280. doi:10.1017/S0034670500044168. 13 November 2005 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  53. Kenny, Anthony (2006). "Why I Am Not an Atheist". What I believe. Continuum. ISBN 978-0-8264-8971-5. The true default position is neither theism nor atheism, but agnosticism ... a claim to knowledge needs to be substantiated; ignorance need only be confessed.
  54. "Why I'm Not an Atheist: The Case for Agnosticism". Huffington Post. 28 May 2013. 9 December 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-26.
  55. O'Brien, Breda (7 July 2009). "Many atheists I know would be certain of a high place in heaven". Irish Times. 20 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  56. Warner, Matthew (8 June 2012). "More faith to be an atheist than a Christian". 3 June 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-26.
  57. Baggini, 2003. səh. 30–34. "Who seriously claims we should say 'I neither believe nor disbelieve that the Pope is a robot', or 'As to whether or not eating this piece of chocolate will turn me into an elephant I am completely agnostic'. In the absence of any good reasons to believe these outlandish claims, we rightly disbelieve them, we don't just suspend judgement."
  58. Baggini, 2003. səh. 22. "A lack of proof is no grounds for the suspension of belief. This is because when we have a lack of absolute proof we can still have overwhelming evidence or one explanation which is far superior to the alternatives."
  59. Smart, J.C.C. (9 March 2004). "Atheism and Agnosticism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 30 January 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  60. Dawkins, 2006. səh. 50
  61. Cudworth, Ralph (1678). The True Intellectual System of the Universe: the first part, wherein all the reason and philosophy of atheism is confuted and its impossibility demonstrated.
  62. See, for example: Pressley, Sue Anne (8 September 1996). "Atheist Group Moves Ahead Without O'Hair". The Washington Post. 8 October 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-22.
  63. Lowder, Jeffery Jay (1997). . 2011-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  64. Harris, 2006. səh. 51
  65. . 24 November 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  66. Hume, 1748, Part III: "If we take in our hand any volume; of divinity or school metaphysics, for instance; let us ask, Does it contain any abstract reasoning concerning quantity or number? No. Does it contain any experimental reasoning concerning matter of fact and existence? No. Commit it then to the flames: for it can contain nothing but sophistry and illusion."
  67. Drange, Theodore M. (1998). "Atheism, Agnosticism, Noncognitivism Arxivləşdirilib 10 may 2013 at WebCite". Internet Infidels, Secular Web Library. Retrieved 2007-APR-07.
  68. Ayer, A. J. (1946). Language, Truth and Logic. Dover. pp. 115–116. In a footnote, Ayer attributes this view to "Professor H.H. Price".
  69. Zdybicka, 2005. səh. 19.
  70. Hume, 1779
  71. V.A. Gunasekara, "The Buddhist Attitude to God". 2 January 2008 tarixində . In the Bhuridatta Jataka, "The Buddha argues that the three most commonly given attributes of God, viz. omnipotence, omniscience and benevolence towards humanity cannot all be mutually compatible with the existential fact of dukkha."
  72. Feuerbach, Ludwig (1841) The Essence of Christianity
  73. Walpola Rahula, What the Buddha Taught. Grove Press, 1974. pp. 51–52.
  74. Bakunin, Michael (1916). . New York: Mother Earth Publishing Association. 2011-05-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  75. The Raelian Foundation (2005). . səh. 312. 7 July 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 July 2014.
  76. Matthews, Carol S. (2009). New Religions. Chelsea House Publishers. ISBN 978-0-7910-8096-2. There is no universal worldview that all Neo-Pagans/Wiccans hold. One online information source indicates that depending on how the term God is defined, Neo-Pagans might be classified as monotheists, duotheists (two gods), polytheists, pantheists, or atheists.
  77. Johnson, Philip; və b. (2005). Claydon, David; və b. (eds.). Religious and Non-Religious Spirituality in the Western World ("New Age"). A New Vision, A New Heart, A Renewed Call. 2. William Carey Library. səh. 194. ISBN 978-0-87808-364-0. Although Neo-Pagans share common commitments to nature and spirit there is a diversity of beliefs and practices ... Some are atheists, others are polytheists (several gods exist), some are pantheists (all is God) and others are panentheists (all is in God).
  78. Chakravarti, Sitansu (1991). Hinduism, a way of life. Motilal Banarsidass. səh. 65. ISBN 978-81-208-0899-7. 13 April 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2015. For the thoroughgoing atheist, the path is extremely difficult, if not lonely, for he can not develop any relationship of love with God, nor can he expect any divine help on the long and arduous journey.
  79. Muni Nagraj (1986). Āgama and Tripiṭaka: A Comparative Study : a Critical Study of the Jaina and the Buddhist Canonical Literature, Volume 1. Today & Tomorrow's Printers and Publishers. səh. 203. ISBN 978-81-7022-730-4.
  80. Pattanaik, Devdutt (18 August 2009). . Mid-day. 27 September 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-15.
  81. Kedar, Nath Tiwari (1997). Comparative Religion. Motilal Banarsidass. səh. 50. ISBN 978-81-208-0293-3. 24 December 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 21 September 2016.
  82. Jacobs, Jonathan D. (2015). "7. The Ineffable, Inconceivable, and Incomprehensible God. Fundamentality and Apophatic Theology". In Kvanvig, Jonathan (ed.). Oxford Studies in Philosophy of Religion. Volume 6. Oxford University Press. səh. 168. ISBN 978-0-19-872233-5. 23 April 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 22 April 2017.
  83. Fagenblat, Michael, ed. (2017). Negative Theology as Jewish Modernity. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. səh. 3. ISBN 978-0-253-02504-3. 16 April 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2017.
  84. Bryson, Michael E. (2016). The Atheist Milton. Abingdon-on-Thames: Routledge. səh. 114. ISBN 978-1-317-04095-8. 16 April 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2017.
  85. Zdybicka, 2005. səh. 20.
  86. Gleeson, David (10 August 2006). . 31 December 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  87. Smith, 1979. səh. 275. "Perhaps the most common criticism of atheism is the claim that it leads inevitably to moral bankruptcy."
  88. Pascal, Blaise (1669). Pensées, II: "The Misery of Man Without God".
  89. Sartre, 2004. səh. 127
  90. Sartre, 2001. səh. 45
  91. Sartre, 2001. səh. 32
  92. Norris, Pippa; Inglehart, Ronald (2004). Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide. Cambridge University Press.
  93. Bruce, Steve (2003). Religion and Politics. Cambridge.
  94. Zuckerman, Phil (2009). (PDF). Sociology Compass. 3 (6): 949–971. doi:10.1111/j.1751-9020.2009.00247.x. 8 June 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 June 2015.
  95. "Societies without God are more benevolent". The Guardian. 2 September 2010. 25 February 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  96. Wallace, B. Alan Ph.D. (November 1999). (PDF). National Conference of the American Academy of Religion lectures. Boston. səh. 8. 4 March 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-22."Thus, in light of the theoretical progression from the bhavaºga to the tath›gatagarbha to the primordial wisdom of the absolute space of reality, Buddhism is not so simply non-theistic as it may appear at first glance."
  97. Winston, Robert, ed. (2004). Human. New York: DK Publishing, Inc. səh. 299. ISBN 978-0-7566-1901-5. Nonbelief has existed for centuries. For example, Buddhism and Jainism have been called atheistic religions because they do not advocate belief in gods.
  98. "Humanistic Judaism". BBC. 20 July 2006. 16 April 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  99. Levin, S. (May 1995). "Jewish Atheism". New Humanist. 110 (2): 13–15.
  100. "Christian Atheism". BBC. 17 May 2006. 2 March 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  101. Altizer, Thomas J.J. (1967). . London: Collins. 102–103. 29 September 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  102. Lyas, Colin (January 1970). "On the Coherence of Christian Atheism". Philosophy. 45 (171): 1–19. doi:10.1017/S0031819100009578.
  103. Smith, 1979. səh. 21–22
  104. Chakravarti, Sitansu (1991). Hinduism, a way of life. Motilal Banarsidass Publ. səh. 71. ISBN 978-81-208-0899-7. İstifadə tarixi: 2011-04-09. According to Hinduism, the path of the atheist is very difficult to follow in matters of spirituality, though it is a valid one.
  105. Slavoj Žižek: Less Than Nothing (2012)
  106. Alain de Botton: Religion for Atheists (2012)
  107. Alexander Bard and Jan Söderqvist: The Global Empire (2012)
  108. Smith, 1979. səh. 275. "Among the many myths associated with religion, none is more widespread [sic] – or more disastrous in its effects — than the myth that moral values cannot be divorced from the belief in a god."
  109. In Dostoevsky's The Brothers Karamazov (Book Eleven: Brother Ivan Fyodorovich, Chapter 4) there is the famous argument that If there is no God, all things are permitted.: "'But what will become of men then?' I asked him, 'without God and immortal life? All things are lawful then, they can do what they like?'"
  110. For Kant, the presupposition of God, soul, and freedom was a practical concern, for "Morality, by itself, constitutes a system, but happiness does not, unless it is distributed in exact proportion to morality. This, however, is possible in an intelligible world only under a wise author and ruler. Reason compels us to admit such a ruler, together with life in such a world, which we must consider as future life, or else all moral laws are to be considered as idle dreams …" (Critique of Pure Reason, A811).
  111. Baggini, 2003. səh. 38
  112. Human Rights, Virtue, and the Common Good. Rowman & Littlefield. 1996. ISBN 978-0-8476-8279-9. İstifadə tarixi: 2011-04-09. That problem was brought home to us with dazzling clarity by Nietzsche, who had reflected more deeply than any of his contemporaries on the implications of godlessness and come to the conclusion that a fatal contradiction lay at the heart of modern theological enterprise: it thought that Christian morality, which it wished to preserve, was independent of Christian dogma, which it rejected. This, in Nietzsche's mind, was an absurdity. It amounted to nothing less than dismissing the architect while trying to keep the building or getting rid of the lawgiver while claiming the protection of the law.
  113. The Blackwell Companion to Natural Theology. Wiley-Blackwell. 11 May 2009. ISBN 978-1-4051-7657-6. İstifadə tarixi: 2011-04-09. Morality "has truth only if God is truth–it stands or falls with faith in God" (Nietzsche 1968, p. 70). The moral argument for the existence of God essentially takes Nietzsche's assertion as one of its premises: if there is no God, then "there are altogether no moral facts".
  114. Victorian Subjects. Duke University Press. 1991. ISBN 978-0-8223-1110-2. İstifadə tarixi: 2011-04-09. Like other mid-nineteenth-century writers, George Eliot was not fully aware of the implications of her humanism, and, as Nietzsche saw, attempted the difficult task of upholding the Christian morality of altruism without faith in the Christian God.
  115. Moore, G.E. (1903). . 2011-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  116. Susan Neiman (6 November 2006). Beyond Belief Session 6 (Conference). Salk Institute, La Jolla, California: The Science Network.
  117. Baggini, 2003. səh. 40
  118. Baggini, 2003. səh. 43
  119. 101 Ethical Dilemmas, 2nd edition, by Cohen, M., Routledge 2007, pp 184–185. (Cohen notes particularly that Plato and Aristotle produced arguments in favour of slavery.)
  120. Political Philosophy from Plato to Mao, by Cohen, M, Second edition 2008
  121. Harris, 2005, Harris, 2006, Dawkins, 2006, Hitchens, 2007, Russell, 1957
  122. Marx, K. 1976. Introduction to A Contribution to the Critique of Hegel's Philosophy of Right. Collected Works, v. 3. New York.
  123. Martin Amis(2003). Koba the Dread; London: Vintage Books; ISBN 978-0-09-943802-1; pp. 30–31.
  124. Moreira-almeida, A.; Neto, F.; Koenig, H.G. (2006). "Religiousness and mental health: a review". Revista Brasileira de Psiquiatria. 28 (3): 242–250. doi:10.1590/S1516-44462006005000006. PMID 16924349.
  125. See for example: Kahoe, R.D. (June 1977). "Intrinsic Religion and Authoritarianism: A Differentiated Relationship". Journal for the Scientific Study of Religion. 16 (2): 179–182. doi:10.2307/1385749. JSTOR 1385749. Also see: Altemeyer, Bob; Hunsberger, Bruce (1992). "Authoritarianism, Religious Fundamentalism, Quest, and Prejudice". International Journal for the Psychology of Religion. 2 (2): 113–133. doi:10.1207/s15327582ijpr0202_5.
  126. Harris, Sam (2005). . Truthdig. 16 May 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09. In a world riven by ignorance, only the atheist refuses to deny the obvious: Religious faith promotes human violence to an astonishing degree.
  127. Feinberg, John S.; Feinberg, Paul D. (2010). Ethics for a Brave New World. Stand To Reason. ISBN 978-1-58134-712-8. İstifadə tarixi: 2007-10-18. Over a half century ago, while I was still a child, I recall hearing a number of old people offer the following explanation for the great disasters that had befallen Russia: 'Men have forgotten God; that's why all this has happened.' Since then I have spent well-nigh 50 years working on the history of our revolution; in the process I have read hundreds of books, collected hundreds of personal testimonies, and have already contributed eight volumes of my own toward the effort of clearing away the rubble left by that upheaval. But if I were asked today to formulate as concisely as possible the main cause of the ruinous revolution that swallowed up some 60 million of our people, I could not put it more accurately than to repeat: 'Men have forgotten God; that's why all this has happened.'
  128. D'Souza, Dinesh. . Catholic Education Resource Center. 2016-10-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  129. Dawkins, 2006. səh. 291
  130. 10 myths and 10 truths about Atheism 25 may 2013 at the Wayback Machine Sam Harris
  131. The word αθεοι—in any of its forms—appears nowhere else in the Septuagint or the New Testament. Robertson, A.T. (1960) [1932]. "Ephesians: Chapter 2". Word Pictures in the New Testament. Broadman Press. İstifadə tarixi: 2011-04-09. Old Greek word, not in LXX, only here in N.T. Atheists in the original sense of being without God and also in the sense of hostility to God from failure to worship him. See Paul's words in Ro 1:18–32.
  132. In part because of its wide use in monotheistic Western society, atheism is usually described as "disbelief in God", rather than more generally as "disbelief in deities". A clear distinction is rarely drawn in modern writings between these two definitions, but some archaic uses of atheism encompassed only disbelief in the singular God, not in polytheistic deities. It is on this basis that the obsolete term adevism was coined in the late 19th century to describe an absence of belief in plural deities.
  133. Merriam-Webster Online:Atheism, 21 November 2013 tarixində , İstifadə tarixi: 2013-11-21, First Known Use: 1546
  134. Rendered as Athisme: de Mornay, Philippe (1581). A Woorke Concerning the Trewnesse of the Christian Religion: Against Atheists, Epicures, Paynims, Iewes, Mahumetists, and other infidels [De la vérite de la religion chréstienne (1581, Paris)]. Translated from French to English by Arthur Golding & Philip Sidney and published in London, 1587. Athisme, that is to say, vtter godlesnes.
  135. Pandian (1996). India, that is, sidd. Allied Publishers. səh. 64. ISBN 978-81-7023-561-3. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  136. Dasgupta, Surendranath (1992). A history of Indian philosophy, Volume 1. Motilal Banarsidass. səh. 258. ISBN 978-81-208-0412-8.
  137. Sarvepalli Radhakrishnan and Charles A. Moore. A Sourcebook in Indian Philosophy. (Princeton University Press: 1957, Twelfth Princeton Paperback printing 1989) pp. 227–249. ISBN 0-691-01958-4.
  138. Satischandra Chatterjee and Dhirendramohan Datta. An Introduction to Indian Philosophy. Eighth Reprint Edition. (University of Calcutta: 1984). p. 55.
  139. Joshi, L.R. (1966). "A New Interpretation of Indian Atheism". Philosophy East and West. 16 (3/4): 189–206. doi:10.2307/1397540. JSTOR 1397540.
  140. Burkert, Walter (1985). Greek Religion. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 311–317. ISBN 978-0-674-36281-9.
  141. Bremmer, Jan. Atheism in Antiquity, in Martin, 2006. səh. 14–19
  142. Baggini, 2003. səh. 73–74. "Atheism had its origins in Ancient Greece but did not emerge as an overt and avowed belief system until late in the Enlightenment."
  143. Mulsow, Martin (2010). "Atheism". In Grafton, Anthony; Most, Glenn W.; Settis, Salvatore (eds.). The Classical Tradition. Cambridge, Massachusetts and London: The Belknap Press of Harvard University Press. 96–97. ISBN 978-0-674-03572-0. 6 December 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 20 February 2018.
  144. Garland, Robert (2008). Ancient Greece: Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization. New York City: Sterling. səh. 209. ISBN 978-1-4549-0908-8.
  145. Winiarczyk, Marek (2016). Diagoras of Melos: A Contribution to the History of Ancient Atheism. Zbirohowski-Kościa, Witold tərəfindən tərcümə olunub. Berlin: Walther de Gruyter. 61–68. ISBN 978-3-11-044765-1.
  146. Irenaeus. Against Heresies II 14, 2 (D. 171) = 59 B 113 DK. See on this topic: Duran, Martin (2019). Wondering About God: Impiety, Agnosticism, and Atheism in Ancient Greece. Barcelona. Independently Published. p. 28. ISBN 978-1-08061-240-6.
  147. Flavius Josephus. Against Apion II, 265 = 59 A 19 DK; Plutarch. On superstition 10 p. 169 °F – 170 A; Diogenes Laërtius, II 12–14; Olympiodorus the Younger. Commentary on Aristotle's Meteorology p. 17, 19 Stüve = 59 B 19 DK.
  148. Solmsen, Friedrich (1942). Plato's Theology 2 noyabr 2015 at the Wayback Machine. Cornell University Press. p. 25.
  149. … nullos esse omnino Diagoras et Theodorus Cyrenaicus … Cicero, Marcus Tullius: De natura deorum. Comments and English text by Richard D. McKirahan. Thomas Library, Bryn Mawr College, 1997, p. 3. ISBN 0-929524-89-6
  150. Woodruff, P.; Smith, N.D. (2000). Reason and Religion in Socratic Philosophy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-535092-0.
  151. Kahn, Charles (1997). "Greek Religion and Philosophy in the Sisyphus Fragment". Phronesis. 42 (3): 247–262. doi:10.1163/15685289760518153. JSTOR 4182561.
  152. Bremmer, Jan. Atheism in Antiquity, in Martin, 2006. səh. 12–13
  153. Brickhouse, Thomas C.; Smith, Nicholas D. (2004). Routledge Philosophy Guidebook to Plato and the Trial of Socrates. Routledge. səh. 112. ISBN 978-0-415-15681-3. In particular, he argues that the claim he is a complete atheist contradicts the other part of the indictment, that he introduced "new divinities".
  154. Fragments of Euhemerus' work in Ennius' Latin translation have been preserved in Patristic writings (e.g. by Lactantius and Eusebius of Caesarea), which all rely on earlier fragments in Diodorus 5,41–46 & 6.1. Testimonies, especially in the context of polemical criticism, are found e.g. in Callimachus, Hymn to Zeus 8.
  155. Plutarch, Moralia—Isis and Osiris 23
  156. "Epicurus (Stanford Encyclopedia of Philosophy)". Plato.stanford.edu. 3 June 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-10.
  157. Hickson, Michael W. (2014). "A Brief History of Problems of Evil". In McBrayer, Justin P.; Howard-Snyder, Daniel (eds.). The Blackwell Companion to The Problem of Evil. Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell. 26–27. ISBN 978-1-118-60797-8. 20 November 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 15 September 2018.
  158. Diogenes Laërtius, The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, ii
  159. Cicero, Lucullus, 121. in Reale, G., A History of Ancient Philosophy. SUNY Press. (1985).
  160. Sextus Empiricus, Outlines of Pyrrhonism Book III, Chapter 3
  161. Stein, Gordon (Ed.) (1980). "The History of Freethought and Atheism 30 sentyabr 2007 at the Wayback Machine". An Anthology of Atheism and Rationalism. New York: Prometheus. Retrieved 2007-APR-03.
  162. Şablon:Cite CE1913
  163. Ferguson, Everett (1993). Backgrounds of Early Christianity (second). Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company. 556–561. ISBN 978-0-8028-0669-7.
  164. Sherwin-White, A.N. (April 1964). "Why Were the Early Christians Persecuted? – An Amendment". Past and Present (27): 23–27. JSTOR 649759.
  165. Maycock, A.L. and Ronald Knox (2003). Inquisition from Its Establishment to the Great Schism: An Introductory Study 30 oktyabr 2015 at the Wayback Machine. ISBN 0-7661-7290-2.
  166. Duran, Martin (2019). Wondering About God: Impiety, Agnosticism, and Atheism in Ancient Greece. Barcelona: Independently Published. 171–178. ISBN 978-1-08-061240-6.
  167. Reynold Alleyne Nicholson, 1962, A Literary History of the Arabs, p. 318. Routledge
  168. Freethought Traditions in the Islamic World 14 fevral 2012 at the Wayback Machine by Fred Whitehead; also quoted in Cyril Glasse, (2001), The New Encyclopedia of Islam, p. 278. Rowman Altamira.
  169. Al-Zandaqa Wal Zanadiqa, by Mohammad Abd-El Hamid Al-Hamad, first edition 1999, Dar Al-Taliaa Al-Jadida, Syria (Arabic)
  170. Zdybicka, 2005. səh. 4
  171. Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p. 388
  172. Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p. 343
  173. "Online Etymology Dictionary". 2 December 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-26.
  174. Winfried Schröder, in: Matthias Knutzen: Schriften und Materialien (2010), p. 8. See also Rececca Moore, The Heritage of Western Humanism, Scepticism and Freethought (2011), calling Knutzen "the first open advocate of a modern atheist perspective" online here 30 mart 2012 at the Wayback Machine
  175. . William Paterson University. 12 January 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-04.
  176. d'Holbach, P.H.T. (1770). The System of Nature. 2. 17 June 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-07.
  177. Jeremy Waldron (2002). God, Locke, and Equality: Christian Foundations in Locke's Political Thought; Cambridge, p. 217
  178. Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; pp. 390–391
  179. Ray, Matthew Alun (2003). Subjectivity and Irreligion: Atheism and Agnosticism in Kant, Schopenhauer, and Nietzsche. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-3456-0. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  180. Law, Stephen (2011). Humanism. A Very Short Introduction. Oxford University Press. səh. 23. ISBN 978-0-19-955364-8.
  181. Holyoake, G.J. (1896). The Origin and Nature of Secularism. Showing that where Freethought Commonly Ends Secularism Begins. London: Watts. 41ff.
  182. Overall, Christine (2006). "Feminism and Atheism". The Cambridge Companion to Atheism. ISBN 978-1-139-82739-3. İstifadə tarixi: 2011-04-09. in Martin, 2006. səh. 233–246
  183. Richard Pipes; Russia under the Bolshevik Regime; The Harvill Press; 1994; pp. 339–340
  184. Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p. 494
  185. Rowan Callick; Party Time – Who Runs China and How; Black Inc; 2013; p. 112.
  186. "White Paper—Freedom of Religious Belief in China". Embassy of the People's Republic of China in the United States of America. October 1997. 24 June 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-09-05.
  187. "International Religious Freedom Report 2007 — China (includes Tibet, Hong Kong, and Macau)". U.S.Department of State. 2007. İstifadə tarixi: 2007-10-02.
  188. Geoffrey Blainey (2011). A Short History of Christianity; Viking; p. 543
  189. Madsen, Richard (2014). "Religion Under Communism". In Smith, S.A. (ed.). The Oxford Handbook of the History of Communism. Oxford University Press. səh. 588. ISBN 978-0-19-960205-6. 28 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2015.
  190. Blackford, R.; Schüklenk, U. (2013). "Myth 27 Many Atrocities Have Been Committed in the Name of Atheism". 50 great myths about atheism. John Wiley & Sons. səh. 88. ISBN 978-0-470-67404-8. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2015.
  191. Zdybicka, 2005. səh. 16
  192. Michael, S.M. (1999). "Dalit Visions of a Just Society". In Michael, S. M. (ed.). Untouchable: Dalits in Modern India. Lynne Rienner Publishers. 31–33. ISBN 978-1-55587-697-5.
  193. Martin, Douglas (26 August 2006). "Vashti McCollum, 93, Plaintiff In a Landmark Religion Suit – Obituary". New York Times. 27 July 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-10.
  194. Jurinski, James (2004). Religion on Trial. Walnut Creek, California: AltraMira Press. səh. 48. ISBN 978-0-7591-0601-7. İstifadə tarixi: 2009-07-23.
  195. Time Magazine cover 9 dekabr 2013 at the Wayback Machine online. 8 April 1966. Retrieved 2013–11-21.
  196. "Toward a Hidden God 27 noyabr 2013 at the Wayback Machine". Time Magazine online. 8 April 1966. Retrieved 2007–04-17.
  197. Erickson, Doug (25 February 2010). "The atheists' calling the Madison-based Freedom From Religion Foundation is taking its latest battle to the U.S. Supreme court. It's a milestone for the often-vilified but financially strong group, which has seen its membership grow to an all-time high". Wisconsin State Journal. 25 June 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-30.
  198. Erickson, Doug (25 February 2007). "The Atheists' Calling". Wisconsin State Journal. 25 June 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  199. "Timothy Samuel Shah Explains 'Why God is Winning' 2 noyabr 2013 at the Wayback Machine." 2006–07-18. The Pew Forum on Religion and Public Life. Retrieved 2013–11-21.
  200. Paul, Gregory; Zuckerman, Phil (2007). "Why the Gods Are Not Winning". Edge. 209. 13 May 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  201. Landsberg, 2010
  202. . 30 July 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  203. "Secular Woman:About". 21 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  204. "A Timeline of the Sexual Harassment Accusations". 13 August 2013. 13 November 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  205. "Blaghag: Atheism+". 19 August 2012. 27 September 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  206. "How I unwittingly infiltrated the boys club, why it's time for a new wave of atheism". 22 September 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  207. . 22 August 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  208. "First atheist monument on government property unveiled". Alligator News. 5 July 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  209. "Atheists unveil monument in Florida and promise to build 50 more". 27 September 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  210. Hooper, Simon. "The rise of the New Atheists". CNN. 8 April 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-03-16.
  211. Gribbin, Alice (22 December 2011). "Preview: The Four Horsemen of New Atheism reunited". New Statesman. 10 April 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-02-13.
  212. Stenger, 2009
  213. Eagleton, Terry (19 October 2006). "Lunging, Flailing, Mispunching". London Review of Books. 32–34. 6 September 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 September 2019.
  214. Midgley, Mary (2001). Science and Poetry. London: Routledge. ISBN 0-415-37848-6.
  215. Garfield, Alan E. (PDF). Vermont Law Review. 33 Book 2. 2013-12-07 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  216. . 2011-04-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  217. Huxley, Andrew (2002). Religion, Law and Tradition: Comparative Studies in Religious Law. Routledge. səh. 120. ISBN 978-0-7007-1689-0. OL 7763963M. 28 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  218. "Religion: Year in Review 2010: Worldwide Adherents of All Religions". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. 2 July 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-21.
  219. Zuckerman, Phil (2007), "Atheism: Contemporary Rates and Patterns", Cambridge Companion to Atheism, 47–66, doi:10.1017/CCOL0521842700.004
  220. Joas, Hans; Wiegandt, Klaus, eds. (2010). Secularization and the World Religions. Liverpool University Press. səh. 122 (footnote 1). ISBN 978-1-84631-187-1. OL 25285702M. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-04-18.
  221. . 6 August 2012. 25 August 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 August 2012.
  222. (PDF). Gallup – Red C. 16 October 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  223. (PDF). October 2010. səh. 381. 15 December 2010 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  224. (PDF), Special Eurobarometer, 383, European Union: European Commission, səh. 233, 2012, 2 December 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 14 August 2013 The question asked was "Do you consider yourself to be…?", with a card showing: Catholic, Orthodox, Protestant, Other Christian, Jewish, Muslim, Sikh, Buddhist, Hindu, Atheist, and non-believer/agnostic. Space was given for Other (Spontaneous) and DK. Jewish, Sikh, Buddhist, Hindu did not reach the 1% threshold.
  225. "Religiously Unaffiliated". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 December 2012. 30 July 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 7 November 2014.
  226. "Religion In Australia". Australian Bureau of Statistics. 27 June 2017. 7 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-27.
  227. . 28 August 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2017.
  228. . World Values Survey. Institute for Comparative Survey Research. March 2015. 5 January 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 January 2016.
  229. America's Changing Religious Landscape 10 aprel 2019 at the Wayback Machine, Pew Research Center, 12 May 2015.
  230. Hout, Michael; Smith, Tom (March 2015). (PDF). General Social Survey. NORC. 13 July 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 July 2015.
  231. . www.christiantoday.com (ingilis). 2017-12-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-06.
  232. "DN American Family Survey 2017". DeseretNews.com (ingilis). 6 December 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-06.
  233. "America's Changing Religious Landscape". Pew Research Center: Religion & Public Life. May 12, 2015. 10 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 12 May 2015.
  234. . PRRI (ingilis). 2018-01-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-16.
  235. . 2016-02-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-08.
  236. Muslim Millennial Attitudes on Religion and Religious Leadership, Arab World 8 fevral 2016 at the Wayback Machine, Tabah Foundation, Abu Dhabi, 2016
  237. Lynn, Richard; Harvey, John; Nyborg, Helmuth (2009). "Average intelligence predicts atheism rates across 137 nations". Intelligence. 37: 11–15. doi:10.1016/j.intell.2008.03.004.
  238. Nigel Barber (2010). Why Atheism Will Replace Religion 17 oktyabr 2019 at the Wayback Machine. Psychology Today. Retrieved 2013–05-22.
  239. Vyse, Stuart (April 2020). "Are atheists sadder but wiser?". Skeptical Inquirer. 44 (2): 31–33.
  240. Rhodes, Nancy; Wood, Wendy (1992). "Self-esteem and intelligence affect influenceability". Psychological Bulletin. 111 (1): 156–171. doi:10.1037/0033-2909.111.1.156.
  241. Barber, Nigel. "The Real Reason Atheists Have Higher IQs". Psychology Today. Sussex Publishers, LLC.
  242. Daws, Richard; Hampshire, Adam (19 December 2017). "The Negative Relationship between Reasoning and Religiosity Is Underpinned by a Bias for Intuitive Responses Specifically When Intuition and Logic Are in Conflict". Frontiers in Psychology. 8 (2191): 2191. doi:10.3389/fpsyg.2017.02191. PMC 5742220. PMID 29312057.
  243. Da Silva, Sergio; Matsushita, Raul; Seifert, Guilherme; De Carvalho, Mateus. "Atheists score higher on cognitive reflection tests" (PDF). MPRA Paper (68451).
  244. Carey, Benedict (7 August 2017). "The Serial Killer Test: Biases Against Atheists Emerge in Study". The New York Times. 23 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-23.
  245. Paris, Agence France-Presse in (7 August 2017). "Atheists tend to be seen as immoral – even by other atheists: study". the Guardian. 23 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-23.
  246. Gervais, Will M.; Xygalatas, Dimitris; McKay, Ryan T.; van Elk, Michiel; Buchtel, Emma E.; Aveyard, Mark; Schiavone, Sarah R.; Dar-Nimrod, Ilan; Svedholm-Häkkinen, Annika M.; Riekki, Tapani; Klocová, Eva Kundtová; Ramsay, Jonathan E.; Bulbulia, Joseph (7 August 2017). "Global evidence of extreme intuitive moral prejudice against atheists". Nature Human Behaviour. 1 (8): 0151. doi:10.1038/s41562-017-0151. hdl:10138/246517. 18 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 11 September 2018.
  247. . Pew Research Center. 1 June 2016. 21 January 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-23.
  248. Dolan, Eric W. (6 May 2015). "Study: People don't like atheists because they serve as a grim reminder of death's finality". www.rawstory.com (ingilis). 20 October 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-20.

Mənbələr

  • Armstrong, Karen (1999). A History of God. London: Vintage. ISBN 978-0-09-927367-7.
  • Baggini, Julian (2003). Atheism: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280424-2.
  • Barker, Dan (2008). Godless: How an Evangelical Preacher Became One of America's Leading Atheists. New York: Ulysses Press. ISBN 978-1-56975-677-5. OL 24313839M.
  • Bradlaugh, Charles; Besant, Annie; Bradlaugh, Alice; Moss, A. B.; Cattell, C.C.; Standring, G.; Aveling, E. (1884). The Atheistic Platform. London: Freethought Publishing.
  • Dawkins, Richard (2006). The God Delusion. Bantam Press. ISBN 978-0-593-05548-9.
  • Edwards, Paul (2005) [1967]. "Atheism". In Donald M. Borchert (ed.). The Encyclopedia of Philosophy. Vol. 1 (2nd). MacMillan Reference US (Gale). səh. 359. ISBN 978-0-02-865780-6.
  • Flew, Antony (1976). The Presumption of Atheism, and other Philosophical Essays on God, Freedom, and Immortality. New York: Barnes and Noble.
  • Flint, Robert (1903). Agnosticism: The Croall Lecture for 1887–88. William Blackwood and Sons. OL 7193167M.
  • Flynn, Tom, ed. (25 October 2007). "The new encyclopedia of unbelief". The New Encyclopedia of Unbelief. Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-391-3. OL 8851140M.
  • Harris, Sam (2005). The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. W.W. Norton & Company.
  • Harris, Sam (19 September 2006). Letter to a Christian Nation. Knopf. ISBN 978-0-307-27877-7. OL 25353925M.
  • Harris, Sam (April 2006). "The Myth of Secular Moral Chaos". Free Inquiry. 26 (3). ISSN 0272-0701. İstifadə tarixi: 2013-11-21. alternate URL
  • Hitchens, Christopher (2007). god Is Not Great: How Religion Poisons Everything. Random House. ISBN 978-0-7710-4143-3.
  • Yum, Devid (1779). Dialogues Concerning Natural Religion . London. OL 7145748M.
  • Hume, David (1748). An Enquiry Concerning Human Understanding . London.
  • Landsberg, Mitchell (28 September 2010). "Atheists, agnostics most knowledgeable about religion, survey says". Los Angeles Times. 11 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-08.
  • Martin, Michael (1990). Atheism: A Philosophical Justification. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 978-0-87722-642-0. OL 8110936M. 19 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  • Martin, Michael, ed. (2006). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84270-9. OL 22379448M. İstifadə tarixi: 2013-11-25.
  • Nielsen, Kai (2013). "Atheism". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 2013-11-25.
  • Oppy, Graham (2018). Atheism and Agnosticism. Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108555340. ISBN 978-1-108-55534-0.
  • Rowe, William L. (1998). "Atheism". In Edward Craig (ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-07310-3. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  • Russell, Bertrand (1957). Why I am not a Christian, and other essays on religion and related subjects. Simon and Schuster.
  • Sartre, Jean-Paul (2001) [1946]. "Existentialism and Humanism". In Priest, Stephen (ed.). Jean-Paul Sartre: Basic Writings. London: Routledge. səh. 45. ISBN 978-0-415-21367-7.
  • Sartre, Jean-Paul (2004) [1946]. "An existentialist ethics". In Gensler, Harry J.; Spurgin, Earl W.; Swindal, James C. (eds.). Ethics: Contemporary Readings. London: Routledge. səh. 127. ISBN 978-0-415-25680-3.
  • Smith, George H. (1979). Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus Books. ISBN 978-0-87975-124-1. LCCN 79002726. OL 4401616M.
  • Stenger, Victor J. (2007). God: The Failed Hypothesis—How Science Shows That God Does Not Exist. Amherst, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-652-5.
  • Stenger, Victor J. (22 September 2009). . Prometheus. ISBN 978-1-59102-751-5. 11 October 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-23.
  • Zdybicka, Zofia J. (2005). "Atheism" (PDF). In Maryniarczyk, Andrzej (ed.). Universal Encyclopedia of Philosophy. 1. Polish Thomas Aquinas Association. İstifadə tarixi: 2011-04-09.

Əlavə oxu

(ingiliscə)

  • Berman, David (1990). A History of Atheism in Britain: From Hobbes to Russell. London: Routledge. ISBN 978-0-415-04727-2.
  • Bradlaugh, Charles, Annie Besant and others. (1884) The Atheistic Platform: 12 Lectures. London: Freethought Publishing. [1]
  • Buckley, M.J. (1990). At the Origins of Modern Atheism. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-04897-1.
  • Bullivant, Stephen; Ruse, Michael, eds. (2013). The Oxford Handbook of Atheism. Oxford UP. ISBN 978-0-19-964465-0.
  • Duran, Martin (2019). Wondering About God: Impiety, Agnosticism, and Atheism in Ancient Greece. Barcelona: Independently Published. ISBN 978-1-08-061240-6.
  • Flew, Antony (2005). God and Philosophy. Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-330-2.
  • Tom Flynn, ed. (2007). The New Encyclopedia of Unbelief. Buffalo, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-391-3.
  • Gaskin, J. C. A., ed. (1989). Varieties of Unbelief: From Epicurus to Sartre. •New York: Macmillan. ISBN 978-0-02-340681-2.
  • Germani, Alan (15 September 2008). . The Objective Standard. 3 (3). 28 April 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  • Gray, John (2018). Seven Types of Atheism. Harmondsworth: Penguin. ISBN 978-0-241-19941-1.
  • Harbour, Daniel (2003). An Intelligent Person's Guide to Atheism. London: Duckworth. ISBN 978-0-7156-3229-1.
  • Harris, Sam (2 October 2007). "The Problem with Atheism". The Washington Post. 24 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  • Howson, Colin (2011). Objecting to God. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-18665-0
  • Jacoby, Susan (2004). Freethinkers: A History of American Secularism. Metropolitan Books. ISBN 978-0-8050-7442-0.
  • Krueger, D.E. (1998). What is Atheism?: A Short Introduction. New York: Prometheus. ISBN 978-1-57392-214-2.
  • Ledrew, S. (2012). "The evolution of atheism: Scientific and humanistic approaches". History of the Human Sciences. 25 (3): 70. doi:10.1177/0952695112441301.
  • Le Poidevin, R. (1996). Arguing for Atheism: An Introduction to the Philosophy of Religion. London: Routledge. ISBN 978-0-415-09338-5.
  • Mackie, J.L. (1982). The Miracle of Theism: Arguments For and Against the Existence of God. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-824682-4.
  • Maritain, Jacques (1952). . London: Geoffrey Bles. 7 April 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-15.
  • Martin, Michael (1990). Atheism. A Philosophical Justification. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 978-0-87722-943-8.
  • Michael Martin & Ricki Monnier, ed. (2003). The Impossibility of God. Buffalo, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-120-9.
  • Michael Martin & Ricki Monnier, ed. (2006). The Improbability of God. Buffalo, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-381-4.
  • McTaggart, John; McTaggart, Ellis (1930) [1906]. Some Dogmas of Religion (New). London: Edward Arnold & Co. ISBN 978-0-548-14955-3.
  • Nielsen, Kai (1985). Philosophy and Atheism. New York: Prometheus. ISBN 978-0-87975-289-7.
  • Nielsen, Kai (2001). Naturalism and Religion. New York: Prometheus. ISBN 978-1-57392-853-3.
  • Onfray, Michel (2007). Atheist Manifesto. New York: Arcade Publishing. ISBN 978-1-55970-820-3. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  • Oppy, Graham (2006). Arguing about Gods. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-86386-5.
  • Rafford, R.L. (1987). "Atheophobia—an introduction". Religious Humanism. 21 (1): 32–37.
  • Robinson, Richard (1964). . Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-824191-1. 25 April 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  • Rosenberg, Alex (2011). The Atheist's Guide to Reality: Enjoying Life Without Illusions. New York: W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-08023-0
  • Russell, Paul (2013). "Hume on Religion". In Edward N. Zalta (ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab. İstifadə tarixi: 2013-11-24.
  • Sharpe, R.A. (1997). The Moral Case Against Religious Belief. London: SCM Press. ISBN 978-0-334-02680-8.
  • Shermer, Michael (1999). How We Believe: Science, Skepticism, and the Search for God. New York: William H Freeman. ISBN 978-0-7167-3561-8.
  • Thrower, James (1971). A Short History of Western Atheism. London: Pemberton. ISBN 978-0-301-71101-0.
  • Walters, Kerry (2010). Atheism: A Guide for the Perplexed. New York: Continuum. ISBN 978-0-8264-2493-8
  • Whitmarsh, Tim. (2015), Battling the Gods: Atheism in the Ancient World
  • Zuckerman, Phil (2010). Society without God: What the Least Religious Nations Can Tell Us About Contentment. NYU Press. ISBN 978-0-8147-9723-5.
  • Zuckerman, Phil, ed. (2010). Atheism and secularity. Santa Barbara, California: Praeger. ISBN 978-0-313-35183-9.

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Ateizm ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikisitatda Ateizm ilə əlaqəli məlumatlar var.

  • Atheism
  • The New Atheists in The Internet Encyclopedia of Philosophy,  (ing.).
  • Atheism – Təşkilatlara və veb saytlara bağlantılar daxildir.  (ing.).
  • Religion & Ethics—Atheism, bbc.co.uk.  (ing.).
  • Secular Web library – Həm tarixi, həm də müasir yazıların kitabxanası, ateizmə dair sərbəst mövcud material üçün hərtərəfli internet mənbəyi.  (ing.).
  • Filosof Con Qrey ilə ateizmin növləri haqqında reportaj,  (ing.).

ateizm, geniş, mənada, tanrıların, mövcudluğuna, inamın, olmaması, daha, konsepsiyada, ateizm, hər, hansı, ilahi, varlıq, olduğuna, dair, inancın, rəddidir, daha, mənada, ateizm, xüsusilə, heç, tanrı, yoxdur, mövqeyidir, ümumi, şəkildə, azı, tanrının, mövcudlu. Ateizm genis menada tanrilarin movcudluguna inamin olmamasi 1 2 3 4 Daha az bir konsepsiyada ateizm her hansi ilahi bir varliq olduguna dair inancin reddidir 5 6 Daha da dar bir menada ateizm xususile hec bir tanri yoxdur movqeyidir 1 2 7 8 Ateizm en umumi sekilde en azi bir tanrinin movcudluguna inam olan teizmle ziddiyyet teskil edir 9 10 11 12 Ateizm simvolu Etimoloji koke esasen ateizm qedim yunan sozu olub ἄ8eos ateos menasi tanri yoxdur demekdir Qedim dovrde daha iri cemiyyet terefinden 13 ibadet edilen tanrilara inanmayan ve ya onlara ibadet etmekten imtina edenler ucun alcaldici soz kimi istifade edilirdi 14 Ateizm termini ortodoks dindarlar terefinden dini inanclarini bolusmeyenlerin kateqoriyalasdirilmasinda istifade edilirdi 14 Ateizm termini aktual sekilde 16 ci esrde meydana cixdi 15 Bununla beraber azad dusuncenin yayilmasi skeptisist sorgulama ve devaminda dini tenqidin artmasi ile ateizm termininin tetbiq noqtesi daralmaga basladi Ateist termininden istifade ederek ozlerini teyin eden ilk sexsler 18 ci esrde maarifcilik dovrunde yasayirdilar 16 15 Fransiz Inqilabi Benzeri gorunmemis ateizm ile insan agilinin ustunluyunu mudafie eden tarixin ilk boyuk siyasi herekatina sahid oldu 17 Ateist arqumentler felsefi yanasmadan sosial ve tarixi yanasmalara qeder uzanir Ilahi varliqlara inanmamaq ucun empirik subutlarin olmamasi 18 19 ser problemi ziddiyyetli dini metnler yanlislana bilmeyen anlayislarin redd edilmesi inancsizliq arqumentleri ileri surulur 18 20 Bezi ateistlerin sekulyar felsefeni menimsemesine 21 22 baxmayaraq butun ateistlerin riayet etdiyi bir ideologiya ve ya davranis desti yoxdur 23 Ateizm teizmden daha hessas bir movqededir buna gore tanrinin movcud olmamasi iddiasinin subut olunmasi ateistler uzerine samil edilmir lakin teizmin mentiqliliyini temin etmek ucun teistler tanrinin movcudlugunu subut etmelidir 24 Ateizm konsepsiyalari ferqlilik gosterdiyinden ateistlerin movcud sayinin deqiq qiymetlendirilmesi cetindir 25 Win Gallup Beynelxalq tedqiqatlarina gore 2012 ci ilin evvelinde kecirilen sorguda respondentlerin 13 i etiqadli ateist idi 26 Bu gosterici 2015 ci ilde 11 27 2017 ci ilde ise 9 idi 28 Bununla yanasi diger tedqiqatcilar WIN Gallup gostericileri ile ehtiyatli olmagi meslehet gormusler Cunki onillikler erzinde eyni musahideden istifade eden ve daha boyuk numune olcusune malik olan diger tedqiqatlar ardicil olaraq asagi gostericilere catmisdir 29 Britan Yayim Korporasiyasi BBC terefinden 2004 cu ilde aparilan arasdirmada ateistlerin dunya ehalisinin 8 ni teskil etdiyi qeyd edildi 30 Diger kohne texminler ateistlerin dunya ehalisinin 2 ni dinsizlerin ise 12 ni teskil etdiyini gostermisdi 31 Bu sorgulara gore Avropa ve Serqi Asiya en yuksek ateizm gostericisi olan bolgelerdir 2015 ci ilde Cin ehalisinin 61 nin ateist oldugu mueyyen edilmisdi 32 Avropa Ittifaqinda kecirilen 2010 cu il Avrobarometr sorgusuna esasen AB ehalisinin 20 i her hansi bir ruh tanri ve ya heyat gucune inanmir 33 Mundericat 1 Teyini ve novleri 1 1 Diapozon 1 2 Ortulu ve aciq 1 3 Pozitiv ve neqativ 1 4 Teyini mumkunsuz ya da qeyri mehdud olaraq 1 5 Praqmatik ateizm 2 Arqumentler 2 1 Epistemoloji arqumentler 2 2 Metafizik arqumentler 2 3 Mentiqi arqumentler 2 4 Dine qarsi reduksionist yanasmalar 2 5 Ateizm din ve spiritualliq 2 6 Ateizm ve neqativ teologiya 3 Ateistik felsefeler 4 Din ve exlaq 4 1 Dunyagorusu ve sosial davranislarla elaqesi 4 2 Dinsizlik 4 3 Ilahi emr ve etika 4 4 Dinin tenqidi 5 Etimologiyasi 6 Tarixi 6 1 Erken hind dinleri 6 2 Klassik antik dovr 6 3 Erken orta esrlerden intibah dovrune qeder 6 4 Erken muasir dovr 6 5 1900 cu ilden beri 6 6 Diger inkisaflar 6 7 Yeni ateizm 7 Demoqrafiya 7 1 Avropa 7 2 Asiya 7 3 Avstraliya 7 4 Amerika Birlesmis Statlari 7 4 1 Dinle elaqesiz dini olmayan 7 5 Ereb dunyasi 7 6 Ateizm rifah tehsil 7 7 Ateizme munasibet 8 Istinadlar 9 Menbeler 10 Elave oxu 11 Xarici kecidlerTeyini ve novleri RedakteAteizmi nece en yaxsi sekilde teyin ve tesniflendirmek uzerinde fikir ayriliqlari movcudur 34 hansi fovqeltebii quvvenin tanri hesab edilmesi oz ozluyunde ixtiyari dusuncedirmi yoxsa felsefi movqemi ya da birinin olmamasi suurlu imtinami teleb etmesi yoxsa aciq aydin imtinami teleb etmesi kimi movzularda reqabet aparilir Ateizm aqnostisizmle uzlasma xususiyyetine gore eyni qebul edilir 35 36 37 38 39 40 41 hemcinin bir biri ile ziddiyyet teskil etdiyi qeyd olunur 42 43 44 Muxtelif kateqoriyalar ateizmin muxtelif formalarini ayird etmek ucun istifade edilir Diapozon Redakte Ateizmin teyin edilmesi ile elaqedar qeyri mueyyenliklerden bir qismi tanri ve ilah kelimelerinin terifi ile bagli uzlasmada yasanan cetinliklerle elaqedardir Tanri ve ilah anlayislarinin coxlugu ateizmin tetbiqi ile bagli ferqli dusuncelere getirib cixarir Roma papasi xristianlari ilahilesdirilmis butlere ibadet etmediklerine gore ateist olaraq gunahlandirirdi Teizmin her hansi bir ilahi inanci ehate etdiyi kimi basa dusulmesi ile tedricen bu aspekt xosagelmez hala dusdu 45 Inkar edilen fenomenlerin diapozonuna geldikde ise ateizm her bir ilahi varligin spiritual fovqeltebii ya da transsendental anlayislarin buddizm hinduizm caynizm ve daosizm kimi bir coxuna qarsi cixa biler 46 Ortulu ve aciq Redakte Ateizmin terifi bir insanin ateist kimi qebul edilmesi ucun ilahi varliqlarin anlayisina yanasma derecesine gore deyisir Ateizm bezen her hansi bir ilahi varligin movcud olduguna dair sade inamin olmamasi ile mueyyen edilmisdir Bu genis terife yeni dogulmus ve teokratik fikirlere meruz qalmayan insanlar daxil edilir Pol Anri Holbax deyirdi Her usaq ateist olaraq dogulur onlarin tanri haqqinda fikirleri yoxdur 47 Eyni sekilde Corc Smit 1979 bu fikri ireli surur Teizm ile tanis olmayan adam bir tanriya inanmadigi ucun ateistdir Bu kateqoriyaya bu meseleleri basa dusmek ucun konseptual qabiliyyeti olan lakin bu meselelerden hele xebersiz olan usaqlar da daxildir Bu usagin tanriya inanmamasi onun ateist olmasi demekdir 48 Ortulu ateizm suurlu sekilde redd edilmeden teist inancinin olmamasi ve aciq ateizm ise inancin suurlu sekilde redd edilmesidir Ernest Naqel Smitin ateizm teriflerinin ziddiyetli oldugunu hesab edir ve gosterir ki sadece aciq ateizm dogru ateizm dir ve ortulu ateizm yanliz teizmin yoxlugudur 49 Qraham Oppi bir tanrinin ne oldugunu basa dusmek imkanindan mehrum olanlari gunahsizlar olaraq tesnif edir Oppiye gore bu tesnife bir ayliq korpeler agir beyin travmasi olan insanlar ve ya agirlasmis demansiya xesteleri daxildir 50 Pozitiv ve neqativ Redakte Antoni Fliu ve Maykil Martin kimi filosoflar pozitiv guclu ateizm ile neqativ zeif ateizmin bir biri ile ziddiyet teskil etdiyini hesab edirler 51 45 Pozitiv ateizm aciq sekilde tesdiq edir ki hec bir tanri movcud deyil Neqativ ateizm ise daha cox qeyri teizmin diger butun formalarina daxildir Bu tesnifata esasen kim bir teist deyilse ya neqativ ateist ya da pozitiv ateistdir Neqativ ve pozitiv terminlerinin kohne menseye aid olmasina ve felsefi edebiyyatda 51 ve katolik apologetikasinda istifade edilmesine baxmayaraq guclu ve zeif terminleri nisbeten yenidir 52 Ateizmin bu demarkasiyasi esasinda en cox aqnostikler neqativ ateist hesab olunur Misal olaraq Martinin aqnostisizmin neqativ ateizme yol acdigini 38 iddia etmesine baxmayaraq bir cox aqnostik oz eqidesini ateizmden ferqli gorur 53 54 Onlar ateizmi teizmden ya da eyni inanc beraberliyi teleb edilmesinden daha haqli olmadigini hesab ede bilerler 53 Biliyin etibarsizligi iddiasi ve ya tanrilarin varligina qarsi cixmaq bezen ateizmin bir inanc sicrayisi teleb etmesinin gostericisidir 55 56 Bu arqumentlere qarsi umumi ateist cavablara bunlar daxildir isbatlanmamis dini teklifler diger isbatsiz teklifler qeder etibarsiz olmaga layiqdir 57 ve bir tanrinin varliginin isbat edile bilmemesi bir ve ya diger imkanli ehtimalin beraberliyi demek deyildir 58 Sotlandiyali filosof Con Smart hetta mudafie edir ki bezen bir ateist ozunu hetta ehtirasla felsefi spektizmin esasinda bize riyaziyyat ve formal mentiqin heqiqetleri xaricinde her seyi bile bilerik demeyi qadagan eden mentiqsiz bir aqnostiq olaraq tesvir ede biler 59 Neticede Ricard Dokinz kimi bezi ateist muellifler teist ateist ve aqnostik movqelerini teistik yeqinlik spektrumuna gore ferqlendirmeyi teklif edir hansi ki her birinin tanrinin varliginin serhi ferqli sekildedir 60 Teyini mumkunsuz ya da qeyri mehdud olaraq Redakte XVIII esrin evvellerinde qerb dunyasinda tanrinin varligi bele qebul edildi ve hetta heqiqi ateizmin mumkunati da sorgulandi ki buna innatizm deyilirdi hansi ki insanlarin dogusdan tanri inancina sahib oldugunu ve ateizmin sadece bu inanci sonradan inkar etdiyini qebul eden bir dusunce movqeyidir 61 Hemcinin ateistlerin tanriya bohran vaxti olan olum doseyi cevrilmesi muddetinde inandiqlarini iddia eden dusunce movqeyi de vardir ve sengerde ateist olmaz seklinde de adlandirilir 62 Bununla birlikde bu gorusun eksine bir cox misallar getirilir onlardan biri herfi menasi ile sengerdeki ateist seklindedir 63 Bezi ateistler ateizm termininin ehtiyacliligi uzerinde subhelidirler Sem Heyrisin ozunun yazdigi Xristian ummetine mektub kitabinda deyirdi Eslinde ateizm bir termindir hansi ki movcud olmamalidir Hec kimin ozunu qeyri astroloq ya da qeyri elkimyaci seklinde mueyyenlesdirmesine ehtiyaci yoxdur Bizim Elvisin hele de heyatda olduguna ya da yad planetlilerin qalaktikamizdan kecib sadece bir fermere ve onun mal qarasina satasdigina subhe ile yanasanlar ucun onlari teyin edecek sozlerimiz yoxdur Ateizm derrakeli insanlarin esassiz dini inanclara qarsi cixisinin gurultusundan basqa bir sey deyil 64 Praqmatik ateizm Redakte Praqmatik ateizm dini inanclari tanri ve ya tanrilara olan inanci redd etmeyi lazim bilen bir gorusdur Bu goruse esasen bu cur fenomenler praqmatik heyat ucun lazimsizdir Bu dusunce novu apateizm ve praktiki ateizmle elaqelidir 65 Arqumentler Redakte Pol Anri Holbax Epistemoloji arqumentler Redakte Ateistler hemcinin tanrinin varliginin bilinemeyeceyini ve ya varliginin isbatlanamayacagini mudafie edirler Ikinciye muxtelif formalar alan aqnostisizm deyilir Immanent felsefesinde ilahilik insan zehni de daxil olmaqla dunyanin ozunden ayrilmazdir ve her bir insanin suuru subyekte kilidlidir Aqnostisizmin bu formasina gore perspektivde bu cur mehdudiyyet tanriya olan inancdan onun movcudlugunun iddialarina her hansi bir obyektiv netice cixarmanin qarsisini alir Kantin rasionalistik aqnostisizmi ve maarifcilik yalniz insan rasionalligi esasindaki bilgileri qebul edir bu nov ateizme gore tanrilar prinsipal olaraq mueyyen edile bilen olmadiqlarina gore onlarin movcudluqlari biline bilmez Yumun fikirlerine esaslanan skeptisizm her sey haqqinda eminliyin mumkun olmadigini iddia edir ve buna gore de bir tanrinin movcud olub olmadigi biline bilmez Yum hesab edir ki bu cur musahide edile bilmeyen metafizik anlayislar sefehlik ve illuziya olaraq redd edilmelidir 66 Iqnostisizm de daxil olmaqla ontoloji ve epistemoloji olaraq tesnif edilen ateizmin arqumentlerine gore tanri kimi esas terminler ve tanri her seye qadirdir kimi ifadeler menasiz ve ya aydin deyil Teoloji qeyri koqnitvizm tanri movcuddur ifadesinin bir muddea olmadigini ancaq cefengiyat ve ya idrak baximindan menasiz oldugunu soyleyir Bu cur dusunen sexslerin hansilarinin ateist hansilarinin aqnostik olaraq tesnif edilmesi muzakire edilmisdir Alfred Ayer ve Teoder Drenq her iki kateqoriyani inkar edib Tanri movcuddur ifadesinin ateist ve aqnostikler terefinden muddea olaraq qebul edildiyini hesab edirler bunun evezine qeyri koqnitvizmi oz kateqoriyasina yerlesdirirler 67 68 Metafizik arqumentler Redakte Filosof Zofia Zdibika yazir Metafizik ateizm metafizik monizme gercekliyin homogenliyine esaslanan butun doktrinalari ozunde cemlesdirir Metafizik ateizm bunlardan biridir a mutleq Tanri varliginin materialist monizmle elaqeli aciq sekilde inkar edilmesi hem materialist cereyanlar hem qedim hem de muasir dovrde b nisbi butun felsefelerde tanrinin ortulu olaraq inkar edilmesi mutleqin varligini qebul ederken mutleq olanin tanriya uygun atributlardan hec birine sahib olmadigini dusunmek transsendens ferdi obraz ve ya vehdet Nisbi ateizm idealist monizmle elaqelendirilir panteizm pananteizm deizm 69 Epikur ilk defe ser problemine aciqlama getirmisdir Devid Yum Tebii Dine dair Dialoqlarinda 1779 Epikurun arqumentinden sitat getirir 70 Tanri serin qarsisini almaq isteyir amma bacarmirmi Ele ise o gucsuzdur Bacarir ancaq bunu istemirmi Onda ser tanrinin ozudur Hem bacarir hem de isteyirmi Ele ise onda ser haradan gelir Tanri serin qarsisini almagi ne bacarmir ne de istemirmi Ele ise neye gore onu Tanri adlandiririq Mentiqi arqumentler Redakte Bezi ateistler hesab edir ki xristianliqdaki tanri kimi muxtelif tanri anlayislari mentiqi ziddiyet teskil eden keyfiyyetlere sahibdir Bu cur ateistler tanrinin varligina qarsi onun mukemmellik yaradiciliq statusu deyismezlik her seyi bilme her seye qadir olma her yerde birden ola bilme ustunluk transsendenslik yeganelik qeyri fizikilik edaletlilik ve merhemetlilik kimi bezi xususiyyetleri arasindaki tezadlari ireli suren deduktiv arqumentler teqdim edirler 18 Teodisik ateistler hesab edir ki yasadiqlari dunya ilahiyetciler terefinden tanri ve ya tanrilara istinad edilen keyfiyyetlerle uzlasa bilmez Onlar iddia edir ki her seyi bilen sonsuz guclu ve her seye qadir bir tanri ser ve izdirabin oldugu ve ilahi sevginin bir cox insandan gizledildiyi bu dunya ile uygun deyil 20 Benzer bir arqument Buddizmin banisi Siddharta Qautamaya aid edilir 71 Dine qarsi reduksionist yanasmalar Redakte Filosof Ludviq Feyerbax 72 ve psixoanalist Ziqmund Freyd hesab edir ki tanri ve diger dini inanclar insan uydurmalari olub muxtelif psixoloji ve emosional istekleri ve ya ehtiyaclari qarsilamaq ucun yaradilmisdir Bu hemcinin bir cox Buddistin de gorusudur 73 Feyerbaxin calismalarindan tesirlenen Karl Marks ve Fridrix Engels hesab edirler ki din ve tanri inanci hakimiyyetdekiler terefinden fehle sinfini ezmek ucun istifade olunan ictimai funksiyalardir Mixail Bakninin fikrince Tanri ideyasi insanin mentiqi muhakimesinden ve edaletliliyinden imtinani nezerde tutur insan azadliginin en qetiyyetli inkaridir ve ister nezeriyyede isterse de praktikada mutleq olaraq beseriyyetin esareti ile sonlanir O Volterin mehsur tanri movcud olmasaydi onu yaratmaq lazim gelerdi aforizmine eger heqiqeten tanri varsa onu mehv etmeliyik seklinde cavab verir 74 Ateizm din ve spiritualliq Redakte Ateizm Hinduizm Caynizm Buddizm Sinteizm Raelizm 75 kimi dini ve spiritual inanc sistemleri Vikka kimi 76 neopaqanik cereyanlarda 77 qebul edilmisdir Hinduizmdeki Astika mektebi ateizmi moska ucun etibarli bir yol sayir ancaq cetinlik var ki ateist oz seyahetinde ilahiden komek gozleye bilmez 78 Caynizm kainatin ebedi oldugunu ve yaradici bir tanriya ehtiyaci olmadigini dusunur halbuki onlar zamanin ve mekanin serhedlerini asan ve Indradan daha guclu olan 79 Tirtankaralara ibadet edirler 80 Sekulyar buddizim tanri inancini teblig etmir Erken buddizim ateistik idi cunki Quatama Buddanin yolunda tanridan behs edilmir Buddizmin sonraki konsepsiyalarinda Budda tanri hesab edilir 81 Ateizm ve neqativ teologiya Redakte Apofatik teologiya cox vaxt ateizmin ve ya aqnostisizmin bir tezahuru kimi qiymetlendirilir cunki tanrinin movcud oldugunu tam olaraq biline bilmeyeceyini dusunur 82 Lakin muqayise cetindir ateizm tanrinin varligini inkar edile bilecek bir predikat olaraq hesab edir tanri movcud deyil halbuki neqativ teologiya tanrinin perdikatlarinin inkaridir 83 Tanri ve ya ilahi olan o ne olandir ile elaqeli keyfiyyetleri gostermeden neqativ teologiyada pozitiv teologiyanin ilkin serti olaraq teizmi ateizmden ayirir Neqativ teologiya pozitiv teologiyanin dusmeni deyil onun tamamlayicisidir 84 Ateistik felsefeler RedakteAksioloji ve ya konstruktiv ateizm tanrinin movcudlugunu insanliq kimi daha ali mutleq lehine inkar edir Ateizmin bu formasi insanligi etika ve deyerlerin menbesi hesab edir ve ferdin exlaqi problemlerini tanriya bas vurmadan hell edile bileceyine imkan yaradir Marks ve Freyd bu arqumenti serhedsiz xosbextlik tam inkisaf ve azadliq ideyalarini catdirmaq ucun istifade etmisdiler 85 Ateizmin en cox yayilmis tenqidlerinden biri odur ki tanrinin inkari ya exlaqi realtvizme yol acir ve insani exlaqi ve ya etik esasdan kenar tutur 86 ve ya onun heyatini menasiz edir ve sefillesdirir 87 Blez Paskal bu gorusu ozunun dusunceler Pensees eserinde yazmisdir 88 Fransiz filosofu Jan Pol Sartr ozunu ateistik ekzistensializm in numayendesi kimi tanitmisdi 89 onu insanin ozunu tapmasi ve hec bir seyin hetta tanrinin varliginin kecerli bir subutunun bele onu ozunden xilas etmeyeceyini anlamasi lazimdir 90 fikrini qurmaq tanrinin varligini inkar etmekden daha cox narahat edirdi Sartr deyir ki onun ateizminin neticesi o idi ki eger tanri movcud deyilse movcudlgu mahiyyetinden evvel gelen hec olmasa bir varliq movcuddur her hansi bir konsept terefinden teyin edilene qeder movcud olan bir varliq ve o varliq insandir 89 Bu ateizmin praktik neticesini mena olaraq Sartr bele tesvir edir insan davranisini idare etmek ucun qurulmus a priori qanunlar ve mutleq deyerler yoxdur ve bu insanlari bunlari yaratmaga mehkum edir ve insan etdiyi her seyden tamamile cavabdedir 91 Din ve exlaq RedakteDunyagorusu ve sosial davranislarla elaqesi Redakte Sosioloq Fil Zakerman sekulyarliq ve qeyri inanc movzusundaki evvelki sosial elmi arasdirmalarini tehlil ederek cemiyyetin rifahinin dinsizlikle musbet sekilde elaqeli oldugu neticesini cixartdi O tesbit etdi ki kasib ve az inkisaf etmis olkelerde xususile Afrika ve Cenubi Amerikada zengin senayelesmis demokratiyalara nisbeten ateizmin ve sekulyarligin konsentrasiyasi daha azdir 92 93 ABS da xususi olaraq ateizme aid tesbitleri bu idi ki ABS daki dindar insanlarla muqayisede ateistler ve sekulyar insanlar daha az milletci qerezli antisemitik irqci dogmatik etnosentrik qapali fikirli ve avtoritardirlar ve hemcinin ABS da ateistlerin sayinin faiz olaraq en cox oldugu statlarda cinayet seviyyesi orta gostericiden asagidir En dindar statlarda ise cinayet seviyyesi orta gostericiden yuxaridir 94 95 Dinsizlik Redakte Buddizm bezen yaradici tanrinin yoxluguna gore qeyri teistik inanc sistemi hesab edilir lakin bu mumkundur ki cox sade bir gorus olsun 96 Ozlerini ateist olaraq hesab eden insanlar cox vaxt dinsiz olduqlarini qebul edirler lakin esas dinlerdeki bezi mezhebler sexslesdirilmis yaradici tanri varligini redd edirler 97 Son illerde mueyyen dini mezhebler aciq sekilde ateist ardicillari topladilar meselen ateistik ve ya humanistik iudizm 98 99 ve xristian ateizmi 100 101 102 Pozitiv ateizmin en ciddi anlayisi her hansi bir tanriya inamsizligin xaricinde her hansi spesifik bir inanca yol vermir ateistler her hansi bir sayda spiritual inanca sahib ola bilerler Bu sebeble ateistler exlaq kodeksinin butun insanlara ardicil olaraq tetbiq edilmesini vacib sayan humanizmin exlaqi universalizminden baslayan exlaqin menasiz oldugunu dusunen exlaqi nihilizme qeder genislenen muxtelif etik inanclara sahib ola bilerler 103 Ateizm Hinduizm Caynizm ve Buddizmin bezi novleri icerisinde etibarli felsefi movqe olaraq qebul edilir 104 Slavoy Jijek 105 Alan de Botton 106 Aleksand Bard ve Jan Soderkvist 107 kimi filosoflar mudafie edirler ki ateistler dini teizme qarsi direnis akti kimi gormelidirler dinin teistlere qarsi qanunsuz monopoliya kimi baxmasina yol verilmemelidir Ilahi emr ve etika Redakte Platonun Eutifro dilemmasina gore tanrilarin yanlisdan dogrunu ayird etmesindeki rolu ya lazimsiz ya da ixtiyaridir Exlaqin tanridan qaynaqlandigini ve mudrik bir yaradici olmadan movcud ola bilmeyeceyi arqumenti felsefi olmasa da siyasi disskusiyanin daimi movzusudur 108 109 110 Cinayetkarliq yanlisdir kimi exlaqi qanunlar ilahi qanun kimi anlasilir ve ilahi qanunverici ve hakim teleb edir Lakin bir cox ateist hesab edir ki exlaqi leqalistik sekilde gozden kecirmek sehv analogiyadir ve qanunlarin qanunvericiden asili olmadigi kimi exlaq da qanunvericiden asili deyildir 111 Fridrix Nitsse teistik inancdan asili olmayan exlaqa inanirdi ve qeyd edirdi ki tanriya soykenen exlaq tanri dogru ise dogrudur o tanri inami ile dayanir ve ya cokur 112 113 114 Prinsip ve qanunlarin tanri terefinden verilmesini teleb etmeyen normativ etik sistemler movcuddur Onlardan bezileri leyaqet etikasi sosial kontrakt Kant etikasi utilitarizm ve obyektizm Sem Heyris exlaqi reseptin etik qaydalar qebulu yalniz felsefe terefinden arasdirilmali olan bir movzu olmadigini bizim menali bir exlaq elmini tetbiq ede bileceyimiz ideyasini ireli surur Bunun kimi istenilen elmi sistemler naturalistik xetalarda yer alan tenqidlere cavab vermelidir 115 Suzan Neiman 116 ve Culian Baqqini 117 kimi filosoflara gore yalniz ilahi mandata gore etik davranis heqiqi etik davranis deyil sadece kor itaetdir Baqqini ateizmin etika ucun ustun bir esas oldugunu iddia edir o qeyd edir ki dini imperativlerden kenar bir exlaqi esas imperativlerin oz exlaqini qiymetlendirmek ucun lazimdir meselen ogurlamaq qeyri exlaqidir bunu din soylese bele ve buradan bele cixir ki ateistlerin bu cur qiymetlendirmelere daha meylli olmalarinin ustunluyu vardir 118 Muasir Ingilis siyasi filosofu Martin Koen dini gosterislerin sosial ve siyasi enenelere nece emel etdiyinin subutu olaraq bibliyadaki movcud isgence ve koleliyin tarixi misallarini getirir ancaq eyni zamanda qeyd edir ki eyni tendensiya ehtimal ki sakin ve obyektiv filosoflar ucun de dogru gorunsun 119 Koen bu arqumentini Siyasi Felsefe Platondan Maoya adli eserinde daha etrafli sekilde genislendirir o hesab edir ki sekulyar cemiyyete deyisikliklere baxmayaraq 7 ci esrin evvelerinden etibaren Quran sosial kodlarin saxlanilmasinda rol oynadi 120 Dinin tenqidi Redakte Bezi gorkemli ateistler en son Kristofer Hitcens Daniel Dennet Sem Heyris ve Ricard Dokinz ve Bertran Rassel Robert Inqersol ve Volter kimi mutefekkirler ve romanci Joze Saramaqo dini emeller ve doktrinalarin zererli tereflerini esas getirerek dinleri tenqid edirler 121 Karl Marks 19 cu esr Alman siyasi nezeriyyecisi ve sosioloq Karl Marks dini bele adlandirirdi mezlum mexluqun ah cekmesidir qelbsiz bir dunyanin qelbidir ve ruhsuz veziyyetlerin ruhudur O xalqin tiryekidir Sonra devam edir xalqin heqiqeten xosbext ola bilmesi ucun saxta xosbextlik olan dinin mehv edilmesi lazimlidir Onlari icinde olduqlari veziyyetleri ile elaqeli illuziyalarindan imtinaya cagirmaq onlari illuziya teleb eden sertlerden imtinaya cagirmaqdlir 122 Lenin yazirdi ki her dini ideya ve her tanri ideyasi ifade olunmaz eclafliqdir en tehlukeli novunden en iyrenc novunden olan yoluxma dir Milyonlarla gunah cirkli isler zorakiliq aktlari ve infeksiyali xestelikler en agilli ideoloji geyimlerle bezedilmis Tanrinin ince menevi ideyasindan daha az tehlukelidir 123 Sem Heyris qerb dininin ilahi hakimiyyete olan bagliligini onun ozunu avtoritarizme ve doqmatizme borc vermesi seklinde tenqid edir 124 Dini fundamentalizm ve xarici din 125 ve avtoritarizm dogmatizm ve qerezlilik arasinda korrelyasiya vardir 125 Selib yurusleri inkvizisiya cadugerlerin mehkemesi ve terrorist hucumlari kimi dinin tehlukelerini numayis etdirmek ucun ireli surulen tarixi hadiseler ile birlikde bu arqumentler dine etiqadin faydali tesirleri iddialarina cavab olaraq istifade edilmisdir 126 Bu arqumentlere cavab olaraq inanclilar SSRI kimi ateizmi mudafie eden bezi rejimlerin de kutlevi qetliamlardan teqsirkar olduqlarini ireli sururler 127 128 Bu iddialara cavab olaraq Sem Heyris ve Ricard Dokinz kimi ateistler deyir ki Stalinin vehsiliklerine ateizm deyil doqma marksizm zemin yaratmisdi Stalin ve Mao ateist olduqlari halda oz emellerini ateizm adina etmemisdiler 129 130 Etimologiyasi Redakte III esrin evvellerinde papirus uzerinde yazilmis Efeslilere muraciet de yunan dilindeki a8eoi atheoi 2 12 ifadesi tanrisiz menasini verir 131 Erken qedim yunan dilinde atheos ἄ8eos ἀ inkar prefiksi 8eos tanri tanrisiz menasina gelirdi Bu termin evveller qinaq olaraq istifade olunurdu ve texminen tanrisiz ve gunahkar menalarina gelirdi E e V esrde bu soz tanrilarla munasibetleri kesmek ve ya tanrilari inkar etmek menasinda daha qesidli ve aktiv tanrisizligi gostermeye basladi Daha sonra ἀsebhs asebes termini ortaya cixdi ve hansi ki diger tanrilara inansalar bele yerli tanrilari hormetsiz sekilde inkar eden insanlari ifade edirdi Klassik metnlerin muasir tercumeleri bezen atheos sozunu ateistik kimi gosterir Abstrakt isim olan atheotes ateizm termini de istifade olunurdu Siseron yunanca sozu Latin diline atheos olaraq transliterasiya etdi Ortaya cixdi ki bu termin erken xristianlar ve hellenistler arasindaki debatlarda istifade olunurdu hansi ki her iki teref bunu bir birilerine qarsi tehqiramiz soz menasinda isledirdi 13 Karen Armstronq yazir ki XVI XVII esrlerde ateist sozu hele sadece polemikanin movzuzu olaraq qalirdi Bu termin tehqir hesab olunurdu Hec kim arzulamazdi ki ozunu ateist olaraq adlandirsin Ateizm ilk defe 18 ci esrin sonlarinda Avropaya mexsusi bir inanci teyin etmek ucun istifade edildi xususi ile monoteistik Ibrahimi tanriya inamsizligi ifade edilirdi 132 20 ci esrde terminin menasinin genislenmesinde ve butun nov tanrilara inamsizligin menasini qazanmasinda qloballasma muhum rol oynadi Qerb cemiyyetinde ateizm sadece tanriya inamsizlig i ifade etmek ucun istifade edilir 45 Tarixi RedakteAteizm termininin en erken istifadesi XVI esrin Fransasinda rastlanilsa da 133 134 muasir dovrumuzde ateistik olaraq hesab edilen ideyalar Vedik dovrunden ve klassik antik dovrden qeyde alinmisdir Erken hind dinleri Redakte Ateistik mektebler erken hind dusuncesinde rastlanilir ve ve tarixi Vedik dini zamanindan movcuddur 135 Hind felsefesinin alti ortodoks mektebi arasinda en qedim felsefi dusunce mektebi olan Sankhya tanriyi qebul etmir ve hemcinin erken Mimamsa da tanri anlayisini redd edir 136 Eramizdan evvel 6 ci esrde Hindistanda meydana gelen esasli materialist ve anti teistik felsefi Karvaka ve ya Lokayata mektebi ehtimal ki Hindistanda en aciq sekilde ateist felsefe mektebidir o Yunanistandaki Kirena mektebinin oxsaridir Hind felsefesinin bu qolu Vedalarin avtoritetini imtina etdiyine gore heterodoks olaraq tesnif edilir ve buna gore de Hinduizmin alti ortodoks mektebinin bir hissesi hesab edilmir lakin Hinduizmdeki materialist herekatin delili olaraq diqqetelayiqdir 137 Caterji ve Datta izah edirler ki Carvaka felsefesini anlayisimiz tam deyil esasen diger mektebler terefinden onlarin fikirlerinin tenqidine esaslanir 138 Baxmayaraq ki Hindistanda bir ve ya diger sekilde materializm hemise movcud olmusdur ve ara sira istinadlara Vedalarda Buddist edebiyyatinda dastanlarda elece de sonraki felsefi eserlerde rast gelinir biz materializmle elaqeli ne her hansi sistematik eser ne de diger felsefi mekteblerin sahib oldugu kimi mutesekkil devamcilar mektebi tapa bilmirik Ancaq basqa mekteblerin demek olar ki butun eserleri materializm dunyagorusunu tekzib edici xarakter dasiyir Bizim Hind materializmi haqqinda biliklerimiz esasen bunlara esaslanir Ateistik olaraq qebul edilen diger hind felsefelerine Klassik Sankhya ve Purva Mimansa daxildir Sexslesdirilmis yaradici tanrinin redd edilmesi Caynizm ve Buddizmde de rast gelinir 139 Klassik antik dovr Redakte Platonun Sokratin mudafiesi eserinde Sokrat Meletos terefinden tanrilara inanmamaqla ittiham edilir 140 141 Qerb ateizminin kokleri Yunan felsefesinin Sokrataqederki dovrunde movcuddur 142 143 lakin muasir menadaki ateizm qedim Yunanistanda movcud deyildi ve ya son derece nadir idi 143 144 145 Demokrit kimi Sokrataqederki atomistler dunyani sirf materialist sekilde izah etmeye calisirdilar ve dini tebiet hadiselerine insanin reaksiyasi kimi serh edirdiler 140 lakin tanrinin varligini aciq sekilde inkar etmirdiler 140 Lionlu Irineyin ateist adlandirdigi Anaksaqor 146 goy cisimlerinin ilahiliyinin inkarina tesebbusunun tesdiqi olan gunes kozerme dasinin bir novudur sitatina gore imansizliqla gunahlandirilmisdi 147 Eramizdan evvel V esrin sonlarinda yunanistanli lirik sair Meloslu Diaqor Elevsin misteriyalarini laga qoyduqdan sonra Afinada tanrisiz insan ἄ8eos olmasi ittihami ile olum cezasina mehkum edilmisdi 140 144 145 ancaq cezadan xilas olmaq ucun seherden qacmisdi 140 144 145 Daha sonra yazicilar Diaqoru ilk ateist olaraq qeyd adlandirdilar 148 149 lakin o sozun muasir menasinda ateist deyildi 145 Hem Kritius ve hem Evripid aid oldugu dusunulen itirilmis satira pyesi olan Sizifden bir fraqmentde agilli bir insanin insanlari exlaqi sekilde davranmaga vadar etmek ucun tanri qorxusu nu uydurdugunu iddia edir 143 145 145 150 151 Ancaq bu ifade eslinde tanrilarin movcud olmadiqlarini deyil guclerinin firildaq oldugunu ifade edirdi 143 Ateistik beyanatlar hemcinin filosof Prodikusa da aid edilir Filodemus bildirir ki Prodikus inanirdi ki populyar inancin tanrilari movcud deyil ancaq primitiv insanlar Yerin meyveleri ve faktiki olaraq her sey onlarin varligina tohfe vermisler Protaqor bezen ateist goruslu bir filosof olaraq hesab edilse de o daha cox aqnostik fikirleri mudafie edir ve qeyd edir ki tanrilarla elaqeli olaraq men onlarin movcud olub olmadiqlarini ve ya formada neye benzediklerini mueyyen ede bilmerem cunki bilgiye bir cox sey menee toredir movzunun qaranliq olmasi ve insan heyatinin qisamuddetliliyi 144 152 Afina ictimaiyyeti Sokrati Sokrataqederki felsefedeki naturalistik sorgulamalara ve fenomenlerle elaqeli ilahi aciqlamalarin inkarina meyilli olmasi ile elaqelendirdi 140 141 Aristofan Buludlar adli tamasasinda Sokrati telebelerine enenevi Yunan tanrilarinin movcud olmadiqlarini oyretmesini canlandirir 140 141 Daha sonra Sokrat dovletin tanrilarina inanmamaq ve evezinde xarici tanrilara ibadet etmek ittihami ile muhakime olundu ve edam edildi 140 141 Sokratin ozu mehkemede ateizm ittihamlarini siddetle redd etdi 140 141 153 onun haqqinda movcud olan butun menbeler onun cixan gunese dua eden ve Delfideki oraklin Apollonun sozlerini danisdigina inan cox dindar bir adam oldugunu gosterir 140 Euhemerus tanrilarin kecmisin fethcileri ve quruculari olan yanlizca ilahilesdirilmis hokmdarlar oldugunu ve onlarin mezhebleri ve dinleri mahiyyet etibarile yox olmus seltenetlerin ve evvelki siyasi strukturlarin davami oldugunu ifade eden goruslerini derc etdi 154 Tam olaraq ateist olmasa da Euhemerus tanrilari mehv ederek ateizmi meskunlasmis butun dunyaya yaydigina gore tenqid olunmusdu 155 Ateizmin inkisafinda en vacib Yunan mutefekkiri Epikur idi 143 Demokrit ve Atomistlerin fikirlerini esas goturerek o materialist felsefeni destekledi hansi ki bu goruse gore kainat ilahi mudaxileye ehtiyac olmadan tesadufi qanunlar terefinden idare olunur 156 Ancaq Epikur tanrilarin movcudluguna inansa da 143 156 157 onlarin insanlara qarsi maraqsiz oldugunu hesab edirdi 156 Epikurculerin meqsedi ataraksiyaya nail olmaq idi ve bunun vacib yollarindan biri ilahi qezeb qorxusunu irrasional oldugunu gostermek idi Epikurculer olumden sonraki heyatin movcudlugunu ve olumden sonra ilahi cezadan qorxmaq ehtiyacini da redd edirdiler 156 Eradan evvel III esrde yasayan Yunan filosoflari Kirenali Teodorus 149 158 ve Lampsakuslu Straton 159 tanrilarin varligina inanmirdilar Pyrhonist filosofu Sesktus Empirikus tanrilarin varligina qarsi cox sayda qedim arqument tertib etmisdi 160 Onun eserlerinin nisbeten boyuk hecmi sonraki filosoflara daim tesir gosterdi 161 Klassik antik dovr erzinde ateist sozunun menasi deyismeye meruz qaldi 145 Erken xristianlar Yunan Roma tanrilarinin varligina inanmadiqlarina gore ateist olaraq adlandirilib tehqir edilirdiler 145 162 163 164 Roma Imperiyasi dovrunde xristianlar umumen Roma tanrilarini ve xususen de qedim Romanin Imperator kultlarini redd etdiklerine gore edam edilirdi 164 165 Bununla birlikde xristianlarla butperestler arasinda her bir qrupun dogru hesab etdikleri dine etiqad etmedikleri ucun bir birilerini ateizmde gunahlandirdiqlari agir bir mubarize var idi 166 Xristianliq 381 ci ilde I Feodosinin rehberliyi altinda Romanin dovlet dinine cevrildiyi zaman bidet cezalandirilan cinayete cevrildi 165 Erken orta esrlerden intibah dovrune qeder Redakte Erken orta esrlerde Islam dunyasi Qizil cagini yasayirdi Elm ve felsefede irelileyislerle yanasi ereb ve fars torpaqlari aciqsozlu rasionalistler ve ateistler yetisdirdiler bu sexslerin arasina daxil idi Mehemmed el Verraq 9 cu esr Ibn el Ravendi 827 911 el Razi 854 925 ve el Muerri 973 1058 El Muerri yazir ve oyredirdi ki dinin ozu qedim xalqin ixtira etdiyi xurafatdir 167 ve insanlar iki novdur agillari olan lakin dinleri olmayan ve dinleri olan lakin agillari olmayanlar 168 Nisbeten cox mehsuldar yazici olmalarina baxmayaraq eserlerinin cox az hissesi gunumuze qeder catmisdir qalanlarinin ise boyuk hissesi onlari tekzib etmeye calisan muselman apologetiklerin sonraki eserlerinde sitatlar ve cixarislar vasitesi ile qorunur 169 Qizil cagin diger gorkemli alimleri de rasionalist dusunce terzi ve hemcinin ateizmle elaqelendirilmisler ancaq Islam dunyasindaki movcud intellektual muhit ve bu dovrden qalan subutlarin azligi bu fikri subhe altina alir Avropada ateist goruslerin menimsenilmesi erken orta esrlerde ve orta esrlerde nadir idi metafizika ve teologiya dinin dominant maraqlari idi 170 Halbuki bu dovrde xristian tanrisinin heterodoks anlayislarinin tebietin ferqli qavranilmasi transsendenslik ve tanrini tanimaq da daxil olmaqla inkisaf etdiren hereketlenmeler oldu Iohan Skot Eriqena Dinantli David Benali Amalrik ve Azad Ruhun Qardaslari kimi individuallar ve qruplar xristian goruslerini panteistik tendensiyalari ile qorudular Nikolay Kuzali docta ignorantia oyrenilmis cehalet adlandirdigi fideizmin bir formasini qurdu O hesab edirdi ki tanri insanlarin kateqorizasiyasindan kenardir ve buna gore de onun haqqinda bilgimiz yalniz zennle mehdudlasir Uilyam Okamli insan biliyinin sinqulyar obyektlere nominalistik sekilde mehdudlasdirmasi ile anti metafiziki tendensialardan ilham aldi ve ilahi mahiyyetin insan agli terefinden intuitiv ve ya rasional olaraq qavranamayacagini iddia etdi Con Mayrkort ve Otrekortlu Nikolas kimi Okamin ardicillari bu gorusu daha da ileriletdirdiler Imanla agil arasindaki netice bolgusu Con Uiklif Yan Qus ve Martin Luter kimi sonraki radikal ve islahatci teologlara tesir gosterdi 170 Intibah azad dusunce ve skeptik sorgulama sahesinin genislendirmesinde boyuk tesir gosterdi Leonardo da Vinci kimi sexsler eksperimentleri izahat yolu kimi axtarirdilar ve dini hakimiyyetin arqumentlerine qarsi cixirdilar Bu dovrde diger din ve kilsenin tenqidcileri arasinda Nikkolo Makiavelli Bonaventyur de Perie Misel de Monten ve Fransua Rable var idi 161 Erken muasir dovr Redakte Cefri Bleini yazir ki reformasiya ateistlere Katolik Kilsesinin nufuzuna hucm etmeye imkan yaratdi bu da oz novbesinde diger dusunce teriqetlerini yeni Protestant kilselerinin nufuzuna hucum etmeye ruhlandirdi 171 Fransa Prussiya ve Ingilterede deizm nufuz qazandi Bleiniye gore Barux Spinoza muasir dovrde xristian torpaqlarinda ozunu elan eden taninmis ilk yari ateist idi Spinoza tebietin qanunlarinin kainatin isleyisini izah etdiyine inanirdi O 1661 ci ilde Tanri haqqinda qisa traktat adli eserini nesr etdirmisdi 172 Muasir menbelere gore 17 18 ci esrlerde xristianligin tenqidleri getdikce daha tez tez bas verirdi xususen de dinin oz tesirini itirdiyi Fransa ve Ingilterede Tomas Hobbs kimi bezi protestant mutefekkirler fovqeltebii hadiselere qarsi materialistik felsefeni ve skeptisizmi menimseyir Spinoza ise ilahi alinyazisini pananteistik naturalizmin lehine inkar edirdi 17 ci esrde panteist terminini meydana getiren Con Toland kimi intellektuallar terefinden deizm aciq sekilde menimsenilmeye baslanilmisdi 173 Ilk melum aciq ateist Almaniyanin din tenqidcisi Mattias Knutzen idi o bunu 1674 cu ilde yazdigi uc eserinde dile getirmisdi 174 Onu diger iki aciq ateist yazici Polsali kecmis Yezuit filosofu Kazimierz Liczenski ve 1720 ci illerde Fransiz kesisi Jan Melie izledi 175 18 ci esrde Pol Anri Holbax Jak Andre Nejon kimi ateist mutefekkirler ve diger fransiz materialistleri ortaya cixdi 176 Bunlardan ferqli olaraq Con Lokk tolerantliq terefdari olsa da tanrinin varliginin inkar edilmesinin ictimai nizami pozacagina ve xaosa sebeb olacagina inanaraq hakimiyyeti ateizme qarsi tolerantliq gostermemeye cagirirdi 177 Filosof Devid Yum empirizme esaslandirilmis skeptik epistemologiyani inkisaf etdirdi Immanuel Kantin felsefesi metafizik biliyin mumkunluyunu ciddi sekilde subhe altina aldi Her iki filosof teologiyanin metafizik esaslarini sarsitdi ve tanrinin varligi ucun klassik delilleri tenqid etdi Ludviq Feyerbaxin Xristianligin mahiyyeti 1841 eseri Engels Marks David Strauss Nitsse ve Maks Stirner kimi filosoflara tesir gosterdi Feyerbax hesab edirdi ki tanri insanin ixtirasidir ve dini fealiyyetler arzularin yerine yetirilme isteyidir Feyerbax muasir dinin antropologiyasinin qurucu atasi hesab olunur Bleini qeyd edir ki Volter inqilab dovrunde ateistik dusunceye guclu tohfe vermis hesab olunsa da Volter tanri olmasaydi onu yaratmaq lazim gelerdi deyerek hesab edirdi ki tanri qorxusu gozlenilen qarmasa nin qarsisini alir 178 Pol Anri Holbax ateizmi ve anti dini yazilari ile Fransiz Maarifciliyinin taninan gorkemli sexslerinden idi en mehsur eserlerinden biri Tebietin sistemi ve hemcinin Xristianliq aciqlandi dir Fransa Inqilabinin meqsedlerinden biri din xadimlerinin Vetendas Konstitusiyasi vasitesile dovlete munasibetde yeniden qurulmasi ve tabeciliyi idi Buna qarsi Itaetsizlik cehdleri antiklerikal zorakiligina ve Termidor cevrilisine qeder davam eden bir cox klerikin Fransadan qovulmasina sebeb oldu Radikal Yakobinler 1793 cu ilde hakimiyyeti ele kecirdiler Yakobinler deist idiler ve Ali Varliq Kultunu yeni fransiz dini olaraq teqdim etdiler Bezi ateistler idrakin personfiksiya edilmis ilahesine sahib ateistik psevdo dini agil kultunu qurmagin terafdari idiler Napoleon dovru Fransa cemiyyetinin sekulyarligini daha da institusionallasdirdi XIX esrin ikinci yarisinda ateizm rasionalist ve azaddusunceli filosoflarin tesiri ile irelilesdi Bu dovrun bir cox gorkemli Alman filosofu Ludviq Feyerbax Artur Sopenhauer Maks Stirner Karl Marks ve Fridrix Nitsse tanrilarin varligini inkar edir ve dine qarsi tenqidi fikirler soyleyirdi 179 Corc Holioake ateist goruslerine gore Boyuk Britaniyada hebs edilen 1842 sonuncu sexs idi Stiven Lou deyir ki Holioake sekulyarizm anlayisini istifade eden ilk sexs idi 180 181 1900 cu ilden beri Redakte Ateizm xususile praktiki ateizmin formasi 20 ci esrde bir cox cemiyyetde inkisaf qazandi Ateist dusunce ekzistensializm obyektivizm sekulyar humanizm nihilizm anarxizm mentiqi pozitivizm marksizm feminizm 182 ve umumi elmi ve rasionalist hereket kimi bir cox muxtelif genis felsefelerde genis sekilde tanindi Ibrahimi dinlerin tanrilarinin Kommunist 5 illikplan terefinden ezildiyini gosteren 1929 cu il SSRI Milis Ateistler Liqasi jurnalinin ortuyu Bundan elave dovlet ateizmi Serqi Avropa ve Asiyada xususen Vladimir Lenin ve Iosif Stalinin hakimiyyeti aldindaki Sovet Ittifaqinda hemcinin Mao Tszedunun hakimiyyeti altindaki Kommunist Cinde ortaya cixdi Sovet Ittifaqinda ateistik ve din eleyhine siyaset coxsayli qanunvericilik aktlarini mekteblerde dini tedrisin qadagan edilmesini ve Herbci Ateistler Birliyinin yaranmasini ehtiva edirdi 183 184 Maodan sonra Cin Kommunist Partiyasi ateist bir teskilat olaraq qalir ve materik Cinde dini praktikasini tenzimleyir amma qadagan etmir 185 186 187 Avstraliyali tarixci Cefri Bleini yazir ki Ikinci Dunya Muharibesindeki en amansiz liderler yehudiliye ve xristianliga dusmenlik gosteren sekulyaristler ve ateistler idi 188 Sosioloq Ricard Medsen ise qeyd edir ki Hitler ve Stalin her biri siyasi meqsedleri ucun kilseleri acdi ve bagladi Muharibe dovrunde rejimin ictimai qebulunu yaxsilasdirmaq ucun Stalin xristianliga qarsi muxalifetini yumsaltdi 189 Blekford ve Suklenk yazir ki SSRI subhesiz ateist dovleti idi hemcinin Maoistik Cin ve Pol Potun 1970 ci ilin Kambocasindaki fanatik qirmizi kxmerler rejimi de Lakin bu totalitar diktaturalarin toretdikleri vehsiliklerin ateistik etiqadinin neticesi oldugunu ateizm adi ile heyata kecirildiyini ve ya ilk novbede kommunizmin muvafiq formalarinin ateist aspektlerinden qaynaqlandigini gostermir 190 Ingilis filosofu Bertran Rassell Mentiqi pozitivizm ve ssientizm neopozitivizm analitik felsefe strukturalizm ve naturalizm ucun yol acdi Neopozitivizm ve analitik felsefe klassik rasionalizmi ve metafizikani sert empirizm ve epistemoloji nominalizmin lehine redd etdi Bertran Rassel kimi terefdarlari tanri inancini qeti sekilde redd etdi Ludviq Vitgensteyn ilk eserlerinde metafizik ve fovqeltebii dili rasional diskursdan ayirmaga calisirdi Alfred Ayer empirik elmlere sadiqliyini esas getirerek dini ifadelerin yersiz ve menasiz oldugunu bildirirdi Con Findley ve Con Smart tanrinin varliginin mentiqi olaraq zeruri olmadigini mudafie edirdiler Con Dyui kimi tebietsunaslar ve materialist monistler tanrinin varligini ve ya ebediliyi inkar ederek tebii dunyani her seyin esasi hesab edirdiler 59 191 Diger inkisaflar Redakte Hindistanin gorkemli ateist lideri Periyar Ramasami kimi diger liderler Hinduizm ve Brahmanlara qarsi insanlari kasta ve din adi ile ayirdigina ve bolduyune gore mubarize aparirdi 192 Ateist Vasti Makkollum 1948 ci ilde ABS dovlet mekteblerinde dini tehsili legv eden Ali Mehkeme isinde sikayetci idi 193 Madalin Murrey Oheir mumkun ki Amerikanin en nufuzlu ateistlerinden biri idi o 1963 cu ilde Ali Mehkemeye verdiyi sikayet ile dovlet mekteblerinde mecburi ibadeti qadagan etdirdi 194 1966 ci ilde Time jurnali Tanri oldumu sualini verdi 195 tanrinin olumunun teoloji herekatina cavab olaraq hesablamalara istinaden dunyadaki butun insanlarin texminen yarisi anti dini bir gucun tesiri altinda yasayir ve Afrika Asiya ve Cenubi Amerikada milyonlarla insan xristian teologiyasi gorusu haqqinda melumatli deyil 196 Dinden Azadliq Fondu Anne Nikol Qeylor ve qizi Anni Lori Eylor terefinden 1976 ci ilde ABS da tesis edildi Bu teskilat kilse ile dovletin ayrilmasini tesviq edir 197 198 Berlin divarinin sokulmesinden beri feal anti dini rejimlerin sayi xeyli derecede azaldi 2006 ci ilde Pew Tedqiqat Forumundan Timoti Sah qeyd edir ki butun esas dini qruplar arasinda dunya miqyasinda bir tendensiya hansinda ki tanriya ve inanca esaslanan herekatlar umumiyyetle sekulyar herekatlar ve ideologiyalar qarsisinda artan inam ve tesir qazanir 199 Ancaq Qriqori Pol and Fil Zakerman bunu bir mif hesab edir ve faktiki veziyyetin daha murekkeb ve nuansli oldugunu dusunur 200 2010 cu ilde aparilan bir arasdirma ozlerini ateist ve ya aqnostik olaraq tanidanlarin orta hesabla boyuk dinlerin ardicillarina nisbeten hemin dinler haqqinda daha melumatli oldugunu gosterdi Inancsizlar protestant ve katolik dinlerinin esas sertleri ile bagli suallara dahas yaxsi cavab vererek cox xal topladilar Yalniz mormon ve yehudi dindarlari ateistler ve aqnostiklerle beraber miqdarda xal topladilar 201 2012 ci ilde Virciniya statinin Arlington seherinde ilk Sekulyarizmde qadinlar konfransi kecirildi 202 Sekulyar Qadin 2012 ci ilde dinsiz qadinlara yonelmis milli bir teskilat olaraq quruldu 203 Ateist feminist herekat ateist herekatin icinde seksizm ve cinsi tecavuze qarsi mubarizeye getdikce daha cox diqqet yetirmeye basladi 204 2012 ci ilin avqust ayinda Cennifer Makkreyt Boobquake in teskilatcisi ateizmin daxilinde Ateizm Plus ve ya A adi ile taninan her seye o cumleden seksizm irqcilik siyaset yoxsulluq ve cinayet kimi sosial problemlere skeptisizmi tetbiq eden bir herekat qurdu 205 206 207 2013 cu ilde Florida statindaki Bradford Edliyyesinde Amerika hokumetinin emlakina aid ilk ateist abide acildi uzerine Tomas Cefferson Franklin ve Madalin Murrey Oheirin sitatlari yazilmis 680 kiloqramliq skamya ve qaide 208 209 Yeni ateizm Redakte Mehserin dord atlisi yuxari soldan saat oxu istiqametinde Ricard Dokinz Kristofer Hitcens Deniel Dennett ve Sem Heyris Yeni ateizm 21 ci esrin evvellerinde dine asanca tolerantliq gosterilmemeli tesiri yarandigi yerde rasional delil ile qarsilanmali tenqid edilmeli ve ifsa edilmelidir gorusunu mudafie eden ateist muellifler arasindaki herekata verilen addir 210 Herekat Sem Heyris Deniel Dennett Ricard Dokinz Viktor Stinqer Kristofer Hitcens ve mueyyen derecede Ayaan Hirsi Eli ile elaqelendirilir 211 212 Bu muelliflerin 2004 2007 ci iller arasinda nesr olunan bestseller kitablari Yeni Ateizmin cox hissesinin esasini teskil edir 212 Xususile yeni ateistler ve Dokinz saman adam cefengiyat ini toretmekde 213 ve yeni bir din yaratmaqda gunahlandirilir Ssientizm 214 Bu ateistler ozlerini XX esrde muxtelif olkelerde meydana gelen kutlevi siyasi ateizme aid etmirler 11 sentyabrda bas veren terror hadiseleri Discovery institute un Amerika elm tedris planina kreatsionist ideyalari daxil etmek ucun qismen ugurlu cehdleri ve bu ideyalarin Corc Busun 2005 ci ildeki desteyini bestseller kitablarinda Dennett Dokinz Stinqer Heyris ve Hitcens qeyd ederek daha sekulyar bir cemiyyete dogru irelilemeye ehtiyac delili olaraq hesab etdiklerini ifade edirler 215 Demoqrafiya Redakte Dunya uzre ateistlerin ve aqnostiklerin proporsiyasi 2007 Dunyadaki ateistlerin sayini mueyyen etmek cetindir Dini etiqad sorgularinda istirak eden resbodentler ateizmi ferqli sekilde teyin ede bilerler ve ya ateizmi qeyri dini inanclar ve qeyri teistik dini ve spiritual inanclar arasinda muxtelif ferqlenmeler qoya bilerler 216 Hindu ateist ozunu Hindu elan ede biler baxmayaraq ki eyni zamanda ateistdir 217 Britannika Ensiklopediyasinda 2010 cu ilde derc edilmis bir arasdirmaya esasen qeyri dini nufuz dunya ehalisinin texminen 9 6 ni ateistler ise 2 0 ni teskil edir ve cox boyuk ekseriyyeti Asiyada yasayir Bu gostericilere Buddistler kimi ateistik dinlerin mensublari daxil edilmir 218 Ateizm ucun orta illik deyisiklik 2000 ile 2010 arasinda 0 17 idi 218 Tanriya inami olmayanlarin nufuzu dunya uzre 500 milyondan 1 1 milyard insana qeder deyisir 219 220 Qlobal Win Gallup Beynelxalq tedqiqatlarina gore 2012 ci ilde aparilan sorguda respondentlerin 13 i 221 2015 ci ildeki sorguda 11 i 27 2017 ci ildeki sorguda ise 9 i etiqadli ateist idi 28 2012 ci ilde ilk aparilan sorguda ozlerini etiqadli ateist olaraq goren insanlarin ilk 10 olkeye gore faiz gostericisi Cin 47 Yaponiya 31 Cexiya 30 Fransa 29 Cenubi Koreya 15 Almaniya 15 Hollandiya 14 Avstriya 10 Islandiya 10 Avstraliya 10 ve Irlandiya Respublikasi 10 222 Avropa Redakte Muxtelif Avropa olkelerinde her hansi bir ruhun tanrinin ve ya heyat quvvesinin movcud olduguna inanmiram deyen insanlarin faiz gostericisi 2010 223 2010 Eurobarometer Sorgusuna gore her hansi bir ruhun tanrinin ve ya heyat quvvesinin movcud olduguna inanmirsiniz ifadesi ile razilasan respondentlerin faiz gostericisi Fransa 40 Cexiya 37 Isvec 34 Hollandiya 30 ve Estoniyada 29 yuksek idi orta yuksek faiz gostericisi qeyde alinan olkeler Almaniya 27 Belcika 27 Boyuk Britaniya 25 en asagi faiz gostericisi olan olkeler Polsa 5 Yunanistan 4 Kipr 3 Malta 2 ve Ruminiya 1 ve butovlukde Avropa Birliyi 20 teskil edirdi 33 2012 ci ilde Avropa Ittifaqinda ayri seckilikle bagli kecirilen Eurobarometer sorgusunda sorguda istirak edenlerin 16 i ozunu inancsiz aqnostik 7 i ise ateist hesab edirdiler 224 Pew Arasdirma Merkezinin 2012 ci ilde apardigi bir arasdirmaya gore dinsizler aqnostikler ve ateistler de daxil olmaqla avropalilarin texminen 18 ni teskil edir 225 Eyni arasdirmaya gore dinle elaqesiz olanlar aqnostikler ve ateistler yalniz iki Avropa olkesinde ehalinin ekseriyyetini teskil edir Cexiya 75 ve Estoniya 60 225 Asiya Redakte Hemcinin Asiyanin uc olkesinde ve Cinin bir xususi inzibati bolgesinde dinle elaqesi olmayanlar ehalinin ekseriyyetini teskil edir Simali Koreya 71 Yaponiya 57 Honkonq 56 ve Cin 52 225 Avstraliya Redakte Avstraliya Statistika Burosunun melumatina gore avstraliyalilarin 30 i qeyri dindardir bu kateqoriyaya ateistler de daxildir 226 2013 cu il siyahiyaalinmasinda Yeni Zelandiyalilarin 42 nin her hansi bir dine etiqad etmediyi mueyyen olundu 227 Kisiler qadinlardan daha cox dinin olmadigini bildirirdiler Amerika Birlesmis Statlari Redakte Dunya Deyerleri Arasdirmasina gore 2014 cu ilde amerikalilarin 4 4 i ozunu ateist olaraq tanitdirdi 228 Ancaq eyni sorgu gosterdi ki respondentlerin 11 1 i tanriya inandiqlarini sorusduqda yox dediler 228 1984 cu ilde bu gostericiler muvafiq olaraq 1 1 ve 2 2 idi Pew Arasdirma Merkezinin 2014 cu il hesabatina gore ABS in yetkin ehalisinin 3 1 i ozunu ateist olaraq taniyirdi 2007 ci ilden 1 6 artib ve her hansi dine mensub olmayan demoqrafiya icerisinde ateistler 13 6 teskil edirdi 229 2015 ci il Umumi Sosioloji Arasdirmasina gore ABS daki ateistlerin ve aqnostiklerin sayi son 23 ilde nisbeten sabit qalmisdir 1991 ci ilde nufuzun yalniz 2 i ateist 4 i ise aqnostik ve 2014 cu ilde yalniz 3 i ateist 5 i ise aqnostik olaraq mueyyen olunmusdu 230 Dinle elaqesiz dini olmayan Redakte Amerikan Aile Tedqiqatina gore 2017 ci ilde dinle elaqesiz nufuz 34 idi 231 232 Pew Arasdirma Merkezinin melumatina gore 2014 cu ilde Amerika ehalisinin 22 8 i ozunu her hansi bir dine aid etmir bu gostericide ateistler 3 1 ve aqnostikler ise 4 teskil edirdi 233 PRRI arasdirmasina gore nufuzun 24 i ozunu dinle elaqesiz hesab edir Ateistler ve aqnostikler bu dinle elaqesiz demoqrafiyanin dordde birini teskil edirler 234 Ereb dunyasi Redakte Son illerde ateizmin profili ereb dunyasinda xeyli derecede yukseldi 235 Qahire kimi bolgedeki boyuk seherlerde avtoritar hokumetlerin muntezem basqinlarina baxmayaraq ateistler kafelerde ve sosial mediada teskilatlanirlar 235 Gallup International terefinden 2012 ci ilde edilen bir sorguda mueyyen olundu ki seudiyyelilerin 5 i ozlerini etiqadli ateist olaraq hesab edir 235 Ancaq ereb dunyasinda cox az gencin dost ve ya tanis cevrelerinde ateist var Bir arasdirmaya gore 1 den azi Merakesde Misirde Seudiyye Erebistaninda ve ya Iordaniyada Birlesmis Ereb Emirliklerinde Behreyn Kuveyt ve Felestinde yalniz 3 den 7 e qederdir 236 Onlardan yerlerinde icmada ve cemiyyetde ateizmin izlerini gorub esitmediklerini sorusduqda sorgu edilen olkelerin hamisinda yalniz 3 den 8 e beli cavabi mueyyen olundu Yegane istisna 51 gostericisi ile BEE idi 236 Ateizm rifah tehsil Redakte Muxtelif tedqiqatlar ateizm ile tehsil seviyyeleri rifah ve IQ arasinda musbet korrelyasiya oldugunu mueyyen etdi 94 237 Tekamulcu psixoloq Nigel Barberin sozlerine gore ateizm ehalinin ekseriyyetinin iqtisadi cehetden yaxsi oldugu bolgelerde xususen Avropanin sosial demokratiyalarinda ciceklenir cunki genis sosial tehlukesizlik sebekeleri ve daha yaxsi heyat keyfiyyeti ve daha yuksek omur uzunlugu ile neticelenen daha yaxsi saglamliq xidmeti ile geleceye dair daha az qeyri mueyyenlik var Bunun eksine olaraq inkisaf etmemis olkelerde ateistler demek olar ki yoxdur 238 Ateizm ve IQ arasindaki elaqe statistik baximdan ehemiyyetli olsa da boyuk deyil ve elaqenin sebebi yaxsi bilinmir 239 Bir ferziyye gore IQ ile dindarliq arasindaki menfi elaqenin uygunsuzluqdaki ferdi ferqlerden qaynaqlanir bir cox olkede dini inanc konformist secimdir ve daha agilli insanlarin uygunlasma ehtimalinin az olduguna dair deliller movcuddur 240 Diger bir nezeriyyeye gore daha yuksek IQ seviyyeli insanlarin analitik dusunme ehtimali daha yuksekdir ve dine olan inamsizliq dini iddialarin qiymetlendirilmesi ucun daha yuksek seviyyeli analitik esaslandirma tetbiq edilmesinden qaynaqlanir 239 Tekamulcu psixoloq Niqel Barber ateistlerin dindarlardan daha agilli olmasinin dini inancin itirilmesi ile de elaqeli olan sosial etraf muhit ve rifah amilleri ile daha yaxsi izah edildiyini soyleyir O dinin axmaqliga sebeb olduguna subhe edir ve bezi yuksek zekali insanlarin da dindar olduqlarini qeyd edir lakin daha yuksek zekanin aglasigmaz dini inanclarin redd edilmesi ile elaqeli olmasinin inandirici oldugunu ve zeka ile dini inanclarin reddi arasindaki veziyyetin olduqca murekkeb oldugunu soyleyir 241 2017 ci ilde aparilan bir arasdirma dindarlara nisbeten ateistlerin daha yuksek dusunme qabiliyyetine sahib olduqlarini gosterdi ve bu ferq yas tehsil ve mense olkesi kimi sosyodemoqrafik amillerle elaqeli deyildi 242 2015 ci ilde aparilan bir arasdirmada tedqiqatcilar ateistlerin koqnitiv refleksiya testlerinde teistlerden daha yuksek netice elde etdiklerini askar etdiler Muellifler yazir ki Ateistlerin daha yuksek bal toplamasi inancin agilin ve onun defolt rejiminin avtomatik tezahuru oldugunu gosteren edebiyyatlarla uzlasir Bele gorunur ki inanmamaq koqnitiv qabiliyyet teleb edir 243 Ateizme munasibet Redakte Statistik melumatlara gore ateistlere qarsi dunyada pis reftar movcuddur Qeyri ateistler ve belke de diger ateistler ateistlere kutlevi qetlden tutmus restoranda pul vermemeye qeder olan exlaqsiz davranislara meylli kimi baxirlar 244 245 246 Bundan elave 2016 ci il Pew Arasdirma Merkezinin bir nesrine gore fransizlarin 15 i amerikalilarin 45 i ve indoneziyalilarin 99 i aciqca inanir ki bir insanin exlaqli olmasi ucun tanriya inanci olmalidir Pew bundan elave ABS da kecirilen sorguda ateistler ve muselmanlar esas dini nufuz arasinda teessurat termometri nin en asagi reytinqine sahibdirler 247 Hemcinin dini universitet telebeleri ile elaqeli bir tedqiqat onlarin olumlerini dusundukden sonra ateistlere qarsi menfi tesevvur ve munasibet qurma ehtimalinin daha yuksek oldugunu mueyyen etdi ve bu munasibetlerin olum narahatliginin neticesi ola bileceyini ireli surdu 248 Istinadlar Redakte 1 2 Harvey Van A Agnosticism and Atheism in Flynn 2007 seh 35 The terms ATHEISM and AGNOSTICISM lend themselves to two different definitions The first takes the privative a both before the Greek theos divinity and gnosis to know to mean that atheism is simply the absence of belief in the gods and agnosticism is simply lack of knowledge of some specified subject matter The second definition takes atheism to mean the explicit denial of the existence of gods and agnosticism as the position of someone who because the existence of gods is unknowable suspends judgment regarding them The first is the more inclusive and recognizes only two alternatives Either one believes in the gods or one does not Consequently there is no third alternative as those who call themselves agnostics sometimes claim Insofar as they lack belief they are really atheists Moreover since absence of belief is the cognitive position in which everyone is born the burden of proof falls on those who advocate religious belief The proponents of the second definition by contrast regard the first definition as too broad because it includes uninformed children along with aggressive and explicit atheists Consequently it is unlikely that the public will adopt it 1 2 Simon Blackburn ed 2008 atheism The Oxford Dictionary of Philosophy 2008 Oxford University Press ISBN 9780199541430 Istifade tarixi 2013 11 21 Either the lack of belief that there exists a god or the belief that there exists none Sometimes thought itself to be more dogmatic than mere agnosticism although atheists retort that everyone is an atheist about most gods so they merely advance one step further Most dictionaries see the OneLook query for atheism Arxivlesdirilib 30 sentyabr 2007 at the Wayback Machine first list one of the more narrow definitions Runes Dagobert D ed 1942 Dictionary of Philosophy New Jersey Littlefield Adams amp Co Philosophical Library ISBN 978 0 06 463461 8 Istifade tarixi 2011 04 09 a the belief that there is no God b Some philosophers have been called atheistic because they have not held to a belief in a personal God Atheism in this sense means not theistic The former meaning of the term is a literal rendering The latter meaning is a less rigorous use of the term though widely current in the history of thought entry by Vergilius Ferm Atheism OxfordDictionaries com Oxford University Press 11 September 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 04 23 Nielsen 2013 Instead of saying that an atheist is someone who believes that it is false or probably false that there is a God a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for the following reasons for an anthropomorphic God the atheist rejects belief in God because it is false or probably false that there is a God for a nonanthropomorphic God because the concept of such a God is either meaningless unintelligible contradictory incomprehensible or incoherent for the God portrayed by some modern or contemporary theologians or philosophers because the concept of God in question is such that it merely masks an atheistic substance e g God is just another name for love or a symbolic term for moral ideals Edwards 2005 On our definition an atheist is a person who rejects belief in God regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that God exists expresses a false proposition People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition It is common among contemporary philosophers and indeed it was not uncommon in earlier centuries to reject positions on the ground that they are meaningless Sometimes too a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion Rowe 1998 As commonly understood atheism is the position that affirms the nonexistence of God So an atheist is someone who disbelieves in God whereas a theist is someone who believes in God Another meaning of atheism is simply nonbelief in the existence of God rather than positive belief in the nonexistence of God an atheist in the broader sense of the term is someone who disbelieves in every form of deity not just the God of traditional Western theology J J C Smart 2017 Atheism and Agnosticism Stanford Encyclopedia of Philosophy Metaphysics Research Lab Stanford University 11 December 2016 tarixinde arxivlesdirilib Definitions Atheism Department of Religious Studies University of Alabama 2011 06 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 12 01 Oxford English Dictionary 2nd 1989 Belief in a deity or deities as opposed to atheism Merriam Webster Online Dictionary 14 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 belief in the existence of a god or gods Smart J J C 9 March 2004 Zalta Edward N ed Atheism and Agnosticism The Stanford Encyclopedia of Philosophy Spring 2013 Edition 2 December 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 April 2015 1 2 Drachmann A B 1977 1922 Atheism in Pagan Antiquity Chicago Ares Publishers ISBN 978 0 89005 201 3 Atheism and atheist are words formed from Greek roots and with Greek derivative endings Nevertheless they are not Greek their formation is not consonant with Greek usage In Greek they said atheos and atheotes to these the English words ungodly and ungodliness correspond rather closely In exactly the same way as ungodly atheos was used as an expression of severe censure and moral condemnation this use is an old one and the oldest that can be traced Not till later do we find it employed to denote a certain philosophical creed 1 2 Whitmarsh Tim 2016 8 Atheism on Trial Battling the Gods Atheism in the Ancient World Knopf Doubleday ISBN 978 0 307 94877 9 1 2 Wootton David 1992 1 New Histories of Atheism In Hunter Michael Wootton David eds Atheism from the Reformation to the Enlightenment Oxford Clarendon Press ISBN 978 0 19 822736 6 Armstrong 1999 Hancock Ralph 1996 The Legacy of the French Revolution Lanham Massachusetts Rowman and Littlefield Publishers seh 22 ISBN 978 0 8476 7842 6 30 September 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 30 Extract of page 22 Arxivlesdirilib 29 sentyabr 2015 at the Wayback Machine 1 2 3 Various authors Logical Arguments for Atheism The Secular Web Library Internet Infidels 2012 11 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 10 02 Shook John R Skepticism about the Supernatural PDF 2012 10 18 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 10 02 1 2 Drange Theodore M 1996 The Arguments From Evil and Nonbelief Secular Web Library Internet Infidels 2007 01 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 10 02 Honderich Ted Ed 1995 Humanism The Oxford Companion to Philosophy Oxford University Press p 376 ISBN 0 19 866132 0 Fales Evan Naturalism and Physicalism in Martin 2006 seh 122 131 Baggini 2003 seh 3 4 Stenger 2007 seh 17 18 citing Parsons Keith M 1989 God and the Burden of Proof Plantinga Swinburne and the Analytical Defense of Theism Amherst New York Prometheus Books ISBN 978 0 87975 551 5 Zuckerman Phil 2007 Martin Michael T ed The Cambridge Companion to Atheism Cambridge Cambridge University Press seh 56 ISBN 978 0 521 60367 6 OL 22379448M 31 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Religiosity and Atheism Index PDF Zurich WIN GIA 27 July 2012 21 October 2013 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 October 2013 1 2 New Survey Shows the World s Most and Least Religious Places NPR 13 April 2015 6 May 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 04 29 1 2 Wayback Machine PDF 2017 11 14 2017 11 14 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 02 27 Keysar Ariela Navarro Rivera Juhem 2017 36 A World of Atheism Global Demographics In Bullivant Stephen Ruse Michael eds The Oxford Handbook of Atheism Oxford University Press ISBN 978 0 19 964465 0 UK among most secular nations BBC News 26 February 2004 2 September 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 14 Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas Mid 2007 Encyclopaedia Britannica 2007 12 December 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 2 3 Atheists Persons professing atheism skepticism disbelief or irreligion including the militantly antireligious opposed to all religion 11 9 Nonreligious Persons professing no religion nonbelievers agnostics freethinkers uninterested or dereligionized secularists indifferent to all religion but not militantly so Gallup International Religiosity Index PDF Washington Post WIN Gallup International April 2015 1 February 2016 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 9 January 2016 1 2 Social values Science and Technology PDF Directorate General Research European Union 2010 207 30 April 2011 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Kisholm Hyu ed 1911 Atheism Britannika Ensiklopediyasi XI Cambridge University Press The term as generally used however is highly ambiguous Its meaning varies a according to the various definitions of deity and especially b according as it is i deliberately adopted by a thinker as a description of his own theological standpoint or ii applied by one set of thinkers to their opponents As to a it is obvious that atheism from the standpoint of the Christian is a very different conception as compared with atheism as understood by a Deist a Positivist a follower of Euhemerus or Herbert Spencer or a Buddhist Martin 1990 seh 467 468 In the popular sense an agnostic neither believes nor disbelieves that God exists while an atheist disbelieves that God exists However this common contrast of agnosticism with atheism will hold only if one assumes that atheism means positive atheism In the popular sense agnosticism is compatible with negative atheism Since negative atheism by definition simply means not holding any concept of God it is compatible with neither believing nor disbelieving in God Flint 1903 seh 49 51 The atheist may however be and not unfrequently is an agnostic There is an agnostic atheism or atheistic agnosticism and the combination of atheism with agnosticism which may be so named is not an uncommon one Holland Aaron Agnosticism in Flynn 2007 seh 34 It is important to note that this interpretation of agnosticism is compatible with theism or atheism since it is only asserted that knowledge of God s existence is unattainable 1 2 Martin 2006 seh 2 But agnosticism is compatible with negative atheism in that agnosticism entails negative atheism Since agnostics do not believe in God they are by definition negative atheists This is not to say that negative atheism entails agnosticism A negative atheist might disbelieve in God but need not Barker 2008 seh 96 People are invariably surprised to hear me say I am both an atheist and an agnostic as if this somehow weakens my certainty I usually reply with a question like Well are you a Republican or an American The two words serve different concepts and are not mutually exclusive Agnosticism addresses knowledge atheism addresses belief The agnostic says I don t have a knowledge that God exists The atheist says I don t have a belief that God exists You can say both things at the same time Some agnostics are atheistic and some are theistic Besant Annie Why Should Atheists Be Persecuted in Bradlaugh ve b 1884 seh 185 186 The Atheist waits for proof of God Till that proof comes he remains as his name implies without God His mind is open to every new truth after it has passed the warder Reason at the gate Holyoake George Jacob 1842 Mr Mackintosh s New God The Oracle of Reason Or Philosophy Vindicated 1 23 186 30 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 August 2015 On the contrary I as an Atheist simply profess that I do not see sufficient reason to believe that there is a god I do not pretend to know that there is no god The whole question of god s existence belief or disbelief a question of probability or of improbability not knowledge Nielsen 2013 atheism in general the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings As such it is usually distinguished from theism which affirms the reality of the divine and often seeks to demonstrate its existence Atheism is also distinguished from agnosticism which leaves open the question whether there is a god or not professing to find the questions unanswered or unanswerable Atheism Encyclopaedia Britannica Concise Merriam Webster 21 January 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 15 Critique and denial of metaphysical beliefs in God or divine beings Unlike agnosticism which leaves open the question of whether there is a God atheism is a positive denial It is rooted in an array of philosophical systems Kisholm Hyu ed 1911 Atheism Britannika Ensiklopediyasi XI Cambridge University Press But dogmatic atheism is rare compared with the sceptical type which is identical with agnosticism in so far as it denies the capacity of the mind of man to form any conception of God but is different from it in so far as the agnostic merely holds his judgment in suspense though in practice agnosticism is apt to result in an attitude towards religion which is hardly distinguishable from a passive and unaggressive atheism 1 2 3 Martin 2006 Atheism as rejection of religious beliefs Encyclopaedia Britannica 1 15th 2011 seh 666 0852294735 12 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 d Holbach P H T 1772 Good Sense 23 June 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 07 Smith 1979 seh 14 Nagel Ernest 1959 Philosophical Concepts of Atheism Basic Beliefs The Religious Philosophies of Mankind Sheridan House I must begin by stating what sense I am attaching to the word atheism and how I am construing the theme of this paper I shall understand by atheism a critique and a denial of the major claims of all varieties of theism atheism is not to be identified with sheer unbelief or with disbelief in some particular creed of a religious group Thus a child who has received no religious instruction and has never heard about God is not an atheist for he is not denying any theistic claims Similarly in the case of an adult who if he has withdrawn from the faith of his father without reflection or because of frank indifference to any theological issue is also not an atheist for such an adult is not challenging theism and not professing any views on the subject I propose to examine some philosophic concepts of atheism reprinted in Critiques of God edited by Peter A Angeles Prometheus Books 1997 Oppy 2018 seh 4 Agnostics are distinguished from innocents who also neither believe that there are gods nor believe that there are no gods by the fact that they have given consideration to the question of whether there are gods Innocents are those who have never considered the question of whether there are gods Typically innocents have never considered the question of whether there are gods because they are not able to consider that question How could that be Well in order to consider the question of whether there are gods one must understand what it would mean for something to be a god That is one needs to have the concept of a god Those who lack the concept of a god are not able to entertain the thought that there are gods Consider for example one month old babies It is very plausible that one month old babies lack the concept of a god So it is very plausible that one month old babies are innocents Other plausible cases of innocents include chimpanzees human beings who have suffered severe traumatic brain injuries and human beings with advanced dementia 1 2 Flew 1976 seh 14ff In this interpretation an atheist becomes not someone who positively asserts the non existence of God but someone who is simply not a theist Let us for future ready reference introduce the labels positive atheist for the former and negative atheist for the latter Maritain Jacques July 1949 On the Meaning of Contemporary Atheism The Review of Politics 11 3 267 280 doi 10 1017 S0034670500044168 13 November 2005 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib 1 2 Kenny Anthony 2006 Why I Am Not an Atheist What I believe Continuum ISBN 978 0 8264 8971 5 The true default position is neither theism nor atheism but agnosticism a claim to knowledge needs to be substantiated ignorance need only be confessed Why I m Not an Atheist The Case for Agnosticism Huffington Post 28 May 2013 9 December 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 26 O Brien Breda 7 July 2009 Many atheists I know would be certain of a high place in heaven Irish Times 20 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Warner Matthew 8 June 2012 More faith to be an atheist than a Christian 3 June 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 26 Baggini 2003 seh 30 34 Who seriously claims we should say I neither believe nor disbelieve that the Pope is a robot or As to whether or not eating this piece of chocolate will turn me into an elephant I am completely agnostic In the absence of any good reasons to believe these outlandish claims we rightly disbelieve them we don t just suspend judgement Baggini 2003 seh 22 A lack of proof is no grounds for the suspension of belief This is because when we have a lack of absolute proof we can still have overwhelming evidence or one explanation which is far superior to the alternatives 1 2 Smart J C C 9 March 2004 Atheism and Agnosticism Stanford Encyclopedia of Philosophy 30 January 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Dawkins 2006 seh 50 Cudworth Ralph 1678 The True Intellectual System of the Universe the first part wherein all the reason and philosophy of atheism is confuted and its impossibility demonstrated See for example Pressley Sue Anne 8 September 1996 Atheist Group Moves Ahead Without O Hair The Washington Post 8 October 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 10 22 Lowder Jeffery Jay 1997 Atheism and Society 2011 05 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Harris 2006 seh 51 What is a Pragmatic Atheist 24 November 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 November 2016 Hume 1748 Part III If we take in our hand any volume of divinity or school metaphysics for instance let us ask Does it contain any abstract reasoning concerning quantity or number No Does it contain any experimental reasoning concerning matter of fact and existence No Commit it then to the flames for it can contain nothing but sophistry and illusion Drange Theodore M 1998 Atheism Agnosticism Noncognitivism Arxivlesdirilib 10 may 2013 at WebCite Internet Infidels Secular Web Library Retrieved 2007 APR 07 Ayer A J 1946 Language Truth and Logic Dover pp 115 116 In a footnote Ayer attributes this view to Professor H H Price Zdybicka 2005 seh 19 Hume 1779 V A Gunasekara The Buddhist Attitude to God 2 January 2008 tarixinde arxivlesdirilib In the Bhuridatta Jataka The Buddha argues that the three most commonly given attributes of God viz omnipotence omniscience and benevolence towards humanity cannot all be mutually compatible with the existential fact of dukkha Feuerbach Ludwig 1841 The Essence of Christianity Walpola Rahula What the Buddha Taught Grove Press 1974 pp 51 52 Bakunin Michael 1916 God and the State New York Mother Earth Publishing Association 2011 05 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 The Raelian Foundation 2005 Intelligent Design seh 312 7 July 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 July 2014 Matthews Carol S 2009 New Religions Chelsea House Publishers ISBN 978 0 7910 8096 2 There is no universal worldview that all Neo Pagans Wiccans hold One online information source indicates that depending on how the term God is defined Neo Pagans might be classified as monotheists duotheists two gods polytheists pantheists or atheists Johnson Philip ve b 2005 Claydon David ve b eds Religious and Non Religious Spirituality in the Western World New Age A New Vision A New Heart A Renewed Call 2 William Carey Library seh 194 ISBN 978 0 87808 364 0 Although Neo Pagans share common commitments to nature and spirit there is a diversity of beliefs and practices Some are atheists others are polytheists several gods exist some are pantheists all is God and others are panentheists all is in God Chakravarti Sitansu 1991 Hinduism a way of life Motilal Banarsidass seh 65 ISBN 978 81 208 0899 7 13 April 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 August 2015 For the thoroughgoing atheist the path is extremely difficult if not lonely for he can not develop any relationship of love with God nor can he expect any divine help on the long and arduous journey Muni Nagraj 1986 Agama and Tripiṭaka A Comparative Study a Critical Study of the Jaina and the Buddhist Canonical Literature Volume 1 Today amp Tomorrow s Printers and Publishers seh 203 ISBN 978 81 7022 730 4 Pattanaik Devdutt 18 August 2009 63 worthy beings Mid day 27 September 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 07 15 Kedar Nath Tiwari 1997 Comparative Religion Motilal Banarsidass seh 50 ISBN 978 81 208 0293 3 24 December 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 September 2016 Jacobs Jonathan D 2015 7 The Ineffable Inconceivable and Incomprehensible God Fundamentality and Apophatic Theology In Kvanvig Jonathan ed Oxford Studies in Philosophy of Religion Volume 6 Oxford University Press seh 168 ISBN 978 0 19 872233 5 23 April 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 April 2017 Fagenblat Michael ed 2017 Negative Theology as Jewish Modernity Bloomington Indiana Indiana University Press seh 3 ISBN 978 0 253 02504 3 16 April 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 April 2017 Bryson Michael E 2016 The Atheist Milton Abingdon on Thames Routledge seh 114 ISBN 978 1 317 04095 8 16 April 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 April 2017 Zdybicka 2005 seh 20 Gleeson David 10 August 2006 Common Misconceptions About Atheists and Atheism 31 December 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Smith 1979 seh 275 Perhaps the most common criticism of atheism is the claim that it leads inevitably to moral bankruptcy Pascal Blaise 1669 Pensees II The Misery of Man Without God 1 2 Sartre 2004 seh 127 Sartre 2001 seh 45 Sartre 2001 seh 32 Norris Pippa Inglehart Ronald 2004 Sacred and Secular Religion and Politics Worldwide Cambridge University Press Bruce Steve 2003 Religion and Politics Cambridge 1 2 Zuckerman Phil 2009 Atheism Secularity and Well Being How the Findings of Social Science Counter Negative Stereotypes and Assumptions PDF Sociology Compass 3 6 949 971 doi 10 1111 j 1751 9020 2009 00247 x 8 June 2015 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 June 2015 Societies without God are more benevolent The Guardian 2 September 2010 25 February 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Wallace B Alan Ph D November 1999 Is Buddhism Really Non Theistic PDF National Conference of the American Academy of Religion lectures Boston seh 8 4 March 2016 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 07 22 Thus in light of the theoretical progression from the bhavaºga to the tath gatagarbha to the primordial wisdom of the absolute space of reality Buddhism is not so simply non theistic as it may appear at first glance Winston Robert ed 2004 Human New York DK Publishing Inc seh 299 ISBN 978 0 7566 1901 5 Nonbelief has existed for centuries For example Buddhism and Jainism have been called atheistic religions because they do not advocate belief in gods Humanistic Judaism BBC 20 July 2006 16 April 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Levin S May 1995 Jewish Atheism New Humanist 110 2 13 15 Christian Atheism BBC 17 May 2006 2 March 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Altizer Thomas J J 1967 The Gospel of Christian Atheism London Collins 102 103 29 September 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Lyas Colin January 1970 On the Coherence of Christian Atheism Philosophy 45 171 1 19 doi 10 1017 S0031819100009578 Smith 1979 seh 21 22 Chakravarti Sitansu 1991 Hinduism a way of life Motilal Banarsidass Publ seh 71 ISBN 978 81 208 0899 7 Istifade tarixi 2011 04 09 According to Hinduism the path of the atheist is very difficult to follow in matters of spirituality though it is a valid one Slavoj Zizek Less Than Nothing 2012 Alain de Botton Religion for Atheists 2012 Alexander Bard and Jan Soderqvist The Global Empire 2012 Smith 1979 seh 275 Among the many myths associated with religion none is more widespread sic or more disastrous in its effects than the myth that moral values cannot be divorced from the belief in a god In Dostoevsky s The Brothers Karamazov Book Eleven Brother Ivan Fyodorovich Chapter 4 there is the famous argument that If there is no God all things are permitted But what will become of men then I asked him without God and immortal life All things are lawful then they can do what they like For Kant the presupposition of God soul and freedom was a practical concern for Morality by itself constitutes a system but happiness does not unless it is distributed in exact proportion to morality This however is possible in an intelligible world only under a wise author and ruler Reason compels us to admit such a ruler together with life in such a world which we must consider as future life or else all moral laws are to be considered as idle dreams Critique of Pure Reason A811 Baggini 2003 seh 38 Human Rights Virtue and the Common Good Rowman amp Littlefield 1996 ISBN 978 0 8476 8279 9 Istifade tarixi 2011 04 09 That problem was brought home to us with dazzling clarity by Nietzsche who had reflected more deeply than any of his contemporaries on the implications of godlessness and come to the conclusion that a fatal contradiction lay at the heart of modern theological enterprise it thought that Christian morality which it wished to preserve was independent of Christian dogma which it rejected This in Nietzsche s mind was an absurdity It amounted to nothing less than dismissing the architect while trying to keep the building or getting rid of the lawgiver while claiming the protection of the law The Blackwell Companion to Natural Theology Wiley Blackwell 11 May 2009 ISBN 978 1 4051 7657 6 Istifade tarixi 2011 04 09 Morality has truth only if God is truth it stands or falls with faith in God Nietzsche 1968 p 70 The moral argument for the existence of God essentially takes Nietzsche s assertion as one of its premises if there is no God then there are altogether no moral facts Victorian Subjects Duke University Press 1991 ISBN 978 0 8223 1110 2 Istifade tarixi 2011 04 09 Like other mid nineteenth century writers George Eliot was not fully aware of the implications of her humanism and as Nietzsche saw attempted the difficult task of upholding the Christian morality of altruism without faith in the Christian God Moore G E 1903 Principia Ethica 2011 05 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Susan Neiman 6 November 2006 Beyond Belief Session 6 Conference Salk Institute La Jolla California The Science Network Baggini 2003 seh 40 Baggini 2003 seh 43 101 Ethical Dilemmas 2nd edition by Cohen M Routledge 2007 pp 184 185 Cohen notes particularly that Plato and Aristotle produced arguments in favour of slavery Political Philosophy from Plato to Mao by Cohen M Second edition 2008 Harris 2005 Harris 2006 Dawkins 2006 Hitchens 2007 Russell 1957 Marx K 1976 Introduction to A Contribution to the Critique of Hegel s Philosophy of Right Collected Works v 3 New York Martin Amis 2003 Koba the Dread London Vintage Books ISBN 978 0 09 943802 1 pp 30 31 Moreira almeida A Neto F Koenig H G 2006 Religiousness and mental health a review Revista Brasileira de Psiquiatria 28 3 242 250 doi 10 1590 S1516 44462006005000006 PMID 16924349 1 2 See for example Kahoe R D June 1977 Intrinsic Religion and Authoritarianism A Differentiated Relationship Journal for the Scientific Study of Religion 16 2 179 182 doi 10 2307 1385749 JSTOR 1385749 Also see Altemeyer Bob Hunsberger Bruce 1992 Authoritarianism Religious Fundamentalism Quest and Prejudice International Journal for the Psychology of Religion 2 2 113 133 doi 10 1207 s15327582ijpr0202 5 Harris Sam 2005 An Atheist Manifesto Truthdig 16 May 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 In a world riven by ignorance only the atheist refuses to deny the obvious Religious faith promotes human violence to an astonishing degree Feinberg John S Feinberg Paul D 2010 Ethics for a Brave New World Stand To Reason ISBN 978 1 58134 712 8 Istifade tarixi 2007 10 18 Over a half century ago while I was still a child I recall hearing a number of old people offer the following explanation for the great disasters that had befallen Russia Men have forgotten God that s why all this has happened Since then I have spent well nigh 50 years working on the history of our revolution in the process I have read hundreds of books collected hundreds of personal testimonies and have already contributed eight volumes of my own toward the effort of clearing away the rubble left by that upheaval But if I were asked today to formulate as concisely as possible the main cause of the ruinous revolution that swallowed up some 60 million of our people I could not put it more accurately than to repeat Men have forgotten God that s why all this has happened D Souza Dinesh Answering Atheist s Arguments Catholic Education Resource Center 2016 10 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Dawkins 2006 seh 291 10 myths and 10 truths about Atheism Arxivlesdirilib 25 may 2013 at the Wayback Machine Sam Harris The word a8eoi in any of its forms appears nowhere else in the Septuagint or the New Testament Robertson A T 1960 1932 Ephesians Chapter 2 Word Pictures in the New Testament Broadman Press Istifade tarixi 2011 04 09 Old Greek word not in LXX only here in N T Atheists in the original sense of being without God and also in the sense of hostility to God from failure to worship him See Paul s words in Ro 1 18 32 In part because of its wide use in monotheistic Western society atheism is usually described as disbelief in God rather than more generally as disbelief in deities A clear distinction is rarely drawn in modern writings between these two definitions but some archaic uses of atheism encompassed only disbelief in the singular God not in polytheistic deities It is on this basis that the obsolete term adevism was coined in the late 19th century to describe an absence of belief in plural deities Merriam Webster Online Atheism 21 November 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 First Known Use 1546 Rendered as Athisme de Mornay Philippe 1581 A Woorke Concerning the Trewnesse of the Christian Religion Against Atheists Epicures Paynims Iewes Mahumetists and other infidels De la verite de la religion chrestienne 1581 Paris Translated from French to English by Arthur Golding amp Philip Sidney and published in London 1587 Athisme that is to say vtter godlesnes Pandian 1996 India that is sidd Allied Publishers seh 64 ISBN 978 81 7023 561 3 Istifade tarixi 2011 04 09 Dasgupta Surendranath 1992 A history of Indian philosophy Volume 1 Motilal Banarsidass seh 258 ISBN 978 81 208 0412 8 Sarvepalli Radhakrishnan and Charles A Moore A Sourcebook in Indian Philosophy Princeton University Press 1957 Twelfth Princeton Paperback printing 1989 pp 227 249 ISBN 0 691 01958 4 Satischandra Chatterjee and Dhirendramohan Datta An Introduction to Indian Philosophy Eighth Reprint Edition University of Calcutta 1984 p 55 Joshi L R 1966 A New Interpretation of Indian Atheism Philosophy East and West 16 3 4 189 206 doi 10 2307 1397540 JSTOR 1397540 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Burkert Walter 1985 Greek Religion Cambridge Massachusetts Harvard University Press 311 317 ISBN 978 0 674 36281 9 1 2 3 4 5 Bremmer Jan Atheism in Antiquity in Martin 2006 seh 14 19 Baggini 2003 seh 73 74 Atheism had its origins in Ancient Greece but did not emerge as an overt and avowed belief system until late in the Enlightenment 1 2 3 4 5 6 Mulsow Martin 2010 Atheism In Grafton Anthony Most Glenn W Settis Salvatore eds The Classical Tradition Cambridge Massachusetts and London The Belknap Press of Harvard University Press 96 97 ISBN 978 0 674 03572 0 6 December 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 February 2018 1 2 3 4 Garland Robert 2008 Ancient Greece Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization New York City Sterling seh 209 ISBN 978 1 4549 0908 8 1 2 3 4 5 6 7 8 Winiarczyk Marek 2016 Diagoras of Melos A Contribution to the History of Ancient Atheism Zbirohowski Koscia Witold terefinden tercume olunub Berlin Walther de Gruyter 61 68 ISBN 978 3 11 044765 1 Irenaeus Against Heresies II 14 2 D 171 59 B 113 DK See on this topic Duran Martin 2019 Wondering About God Impiety Agnosticism and Atheism in Ancient Greece Barcelona Independently Published p 28 ISBN 978 1 08061 240 6 Flavius Josephus Against Apion II 265 59 A 19 DK Plutarch On superstition 10 p 169 F 170 A Diogenes Laertius II 12 14 Olympiodorus the Younger Commentary on Aristotle s Meteorology p 17 19 Stuve 59 B 19 DK Solmsen Friedrich 1942 Plato s Theology Arxivlesdirilib 2 noyabr 2015 at the Wayback Machine Cornell University Press p 25 1 2 nullos esse omnino Diagoras et Theodorus Cyrenaicus Cicero Marcus Tullius De natura deorum Comments and English text by Richard D McKirahan Thomas Library Bryn Mawr College 1997 p 3 ISBN 0 929524 89 6 Woodruff P Smith N D 2000 Reason and Religion in Socratic Philosophy Oxford Oxford University Press ISBN 978 0 19 535092 0 Kahn Charles 1997 Greek Religion and Philosophy in the Sisyphus Fragment Phronesis 42 3 247 262 doi 10 1163 15685289760518153 JSTOR 4182561 Bremmer Jan Atheism in Antiquity in Martin 2006 seh 12 13 Brickhouse Thomas C Smith Nicholas D 2004 Routledge Philosophy Guidebook to Plato and the Trial of Socrates Routledge seh 112 ISBN 978 0 415 15681 3 In particular he argues that the claim he is a complete atheist contradicts the other part of the indictment that he introduced new divinities Fragments of Euhemerus work in Ennius Latin translation have been preserved in Patristic writings e g by Lactantius and Eusebius of Caesarea which all rely on earlier fragments in Diodorus 5 41 46 amp 6 1 Testimonies especially in the context of polemical criticism are found e g in Callimachus Hymn to Zeus 8 Plutarch Moralia Isis and Osiris 23 1 2 3 4 Epicurus Stanford Encyclopedia of Philosophy Plato stanford edu 3 June 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 10 Hickson Michael W 2014 A Brief History of Problems of Evil In McBrayer Justin P Howard Snyder Daniel eds The Blackwell Companion to The Problem of Evil Hoboken New Jersey Wiley Blackwell 26 27 ISBN 978 1 118 60797 8 20 November 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 September 2018 Diogenes Laertius The Lives and Opinions of Eminent Philosophers ii Cicero Lucullus 121 in Reale G A History of Ancient Philosophy SUNY Press 1985 Sextus Empiricus Outlines of Pyrrhonism Book III Chapter 3 1 2 Stein Gordon Ed 1980 The History of Freethought and Atheism Arxivlesdirilib 30 sentyabr 2007 at the Wayback Machine An Anthology of Atheism and Rationalism New York Prometheus Retrieved 2007 APR 03 Sablon Cite CE1913 Ferguson Everett 1993 Backgrounds of Early Christianity second Grand Rapids Michigan William B Eerdmans Publishing Company 556 561 ISBN 978 0 8028 0669 7 1 2 Sherwin White A N April 1964 Why Were the Early Christians Persecuted An Amendment Past and Present 27 23 27 JSTOR 649759 1 2 Maycock A L and Ronald Knox 2003 Inquisition from Its Establishment to the Great Schism An Introductory Study Arxivlesdirilib 30 oktyabr 2015 at the Wayback Machine ISBN 0 7661 7290 2 Duran Martin 2019 Wondering About God Impiety Agnosticism and Atheism in Ancient Greece Barcelona Independently Published 171 178 ISBN 978 1 08 061240 6 Reynold Alleyne Nicholson 1962 A Literary History of the Arabs p 318 Routledge Freethought Traditions in the Islamic World Arxivlesdirilib 14 fevral 2012 at the Wayback Machine by Fred Whitehead also quoted in Cyril Glasse 2001 The New Encyclopedia of Islam p 278 Rowman Altamira Al Zandaqa Wal Zanadiqa by Mohammad Abd El Hamid Al Hamad first edition 1999 Dar Al Taliaa Al Jadida Syria Arabic 1 2 Zdybicka 2005 seh 4 Geoffrey Blainey A Short History of Christianity Viking 2011 p 388 Geoffrey Blainey A Short History of Christianity Viking 2011 p 343 Online Etymology Dictionary 2 December 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 26 Winfried Schroder in Matthias Knutzen Schriften und Materialien 2010 p 8 See also Rececca Moore The Heritage of Western Humanism Scepticism and Freethought 2011 calling Knutzen the first open advocate of a modern atheist perspective online here Arxivlesdirilib 30 mart 2012 at the Wayback Machine Michel Onfray on Jean Meslier William Paterson University 12 January 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 04 d Holbach P H T 1770 The System of Nature 2 17 June 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 07 Jeremy Waldron 2002 God Locke and Equality Christian Foundations in Locke s Political Thought Cambridge p 217 Geoffrey Blainey A Short History of Christianity Viking 2011 pp 390 391 Ray Matthew Alun 2003 Subjectivity and Irreligion Atheism and Agnosticism in Kant Schopenhauer and Nietzsche Ashgate Publishing Ltd ISBN 978 0 7546 3456 0 Istifade tarixi 2011 04 09 Law Stephen 2011 Humanism A Very Short Introduction Oxford University Press seh 23 ISBN 978 0 19 955364 8 Holyoake G J 1896 The Origin and Nature of Secularism Showing that where Freethought Commonly Ends Secularism Begins London Watts 41ff Overall Christine 2006 Feminism and Atheism The Cambridge Companion to Atheism ISBN 978 1 139 82739 3 Istifade tarixi 2011 04 09 in Martin 2006 seh 233 246 Richard Pipes Russia under the Bolshevik Regime The Harvill Press 1994 pp 339 340 Geoffrey Blainey A Short History of Christianity Viking 2011 p 494 Rowan Callick Party Time Who Runs China and How Black Inc 2013 p 112 White Paper Freedom of Religious Belief in China Embassy of the People s Republic of China in the United States of America October 1997 24 June 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 09 05 International Religious Freedom Report 2007 China includes Tibet Hong Kong and Macau U S Department of State 2007 Istifade tarixi 2007 10 02 Geoffrey Blainey 2011 A Short History of Christianity Viking p 543 Madsen Richard 2014 Religion Under Communism In Smith S A ed The Oxford Handbook of the History of Communism Oxford University Press seh 588 ISBN 978 0 19 960205 6 28 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 August 2015 Blackford R Schuklenk U 2013 Myth 27 Many Atrocities Have Been Committed in the Name of Atheism 50 great myths about atheism John Wiley amp Sons seh 88 ISBN 978 0 470 67404 8 30 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 August 2015 Zdybicka 2005 seh 16 Michael S M 1999 Dalit Visions of a Just Society In Michael S M ed Untouchable Dalits in Modern India Lynne Rienner Publishers 31 33 ISBN 978 1 55587 697 5 Martin Douglas 26 August 2006 Vashti McCollum 93 Plaintiff In a Landmark Religion Suit Obituary New York Times 27 July 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 10 Jurinski James 2004 Religion on Trial Walnut Creek California AltraMira Press seh 48 ISBN 978 0 7591 0601 7 Istifade tarixi 2009 07 23 Time Magazine cover Arxivlesdirilib 9 dekabr 2013 at the Wayback Machine online 8 April 1966 Retrieved 2013 11 21 Toward a Hidden God Arxivlesdirilib 27 noyabr 2013 at the Wayback Machine Time Magazine online 8 April 1966 Retrieved 2007 04 17 Erickson Doug 25 February 2010 The atheists calling the Madison based Freedom From Religion Foundation is taking its latest battle to the U S Supreme court It s a milestone for the often vilified but financially strong group which has seen its membership grow to an all time high Wisconsin State Journal 25 June 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 06 30 Erickson Doug 25 February 2007 The Atheists Calling Wisconsin State Journal 25 June 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Timothy Samuel Shah Explains Why God is Winning Arxivlesdirilib 2 noyabr 2013 at the Wayback Machine 2006 07 18 The Pew Forum on Religion and Public Life Retrieved 2013 11 21 Paul Gregory Zuckerman Phil 2007 Why the Gods Are Not Winning Edge 209 13 May 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Landsberg 2010 Women in Secularism 30 July 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Secular Woman About 21 November 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 A Timeline of the Sexual Harassment Accusations 13 August 2013 13 November 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Blaghag Atheism 19 August 2012 27 September 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 How I unwittingly infiltrated the boys club why it s time for a new wave of atheism 22 September 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 About Atheism 22 August 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 First atheist monument on government property unveiled Alligator News 5 July 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Atheists unveil monument in Florida and promise to build 50 more 27 September 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Hooper Simon The rise of the New Atheists CNN 8 April 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 16 Gribbin Alice 22 December 2011 Preview The Four Horsemen of New Atheism reunited New Statesman 10 April 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 02 13 1 2 Stenger 2009 Eagleton Terry 19 October 2006 Lunging Flailing Mispunching London Review of Books 32 34 6 September 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 September 2019 Midgley Mary 2001 Science and Poetry London Routledge ISBN 0 415 37848 6 Garfield Alan E Finding Shared Values in a Diverse Society Lessons From the Intelligent Design Controversy PDF Vermont Law Review 33 Book 2 2013 12 07 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents Section on accuracy of non Religious Demographic Data 2011 04 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Huxley Andrew 2002 Religion Law and Tradition Comparative Studies in Religious Law Routledge seh 120 ISBN 978 0 7007 1689 0 OL 7763963M 28 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 1 2 Religion Year in Review 2010 Worldwide Adherents of All Religions Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc 2 July 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 21 Zuckerman Phil 2007 Atheism Contemporary Rates and Patterns Cambridge Companion to Atheism 47 66 doi 10 1017 CCOL0521842700 004 Joas Hans Wiegandt Klaus eds 2010 Secularization and the World Religions Liverpool University Press seh 122 footnote 1 ISBN 978 1 84631 187 1 OL 25285702M 30 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 04 18 WIN Gallup International Religiosity and Atheism Index reveals atheists are a small minority in the early years of 21st century 6 August 2012 25 August 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 August 2012 Global Index of Religion and Atheism PDF Gallup Red C 16 October 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Special Eurobarometer Biotechnology PDF October 2010 seh 381 15 December 2010 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Discrimination in the EU in 2012 PDF Special Eurobarometer 383 European Union European Commission seh 233 2012 2 December 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 August 2013 The question asked was Do you consider yourself to be with a card showing Catholic Orthodox Protestant Other Christian Jewish Muslim Sikh Buddhist Hindu Atheist and non believer agnostic Space was given for Other Spontaneous and DK Jewish Sikh Buddhist Hindu did not reach the 1 threshold 1 2 3 Religiously Unaffiliated Pew Research Center s Religion amp Public Life Project 18 December 2012 30 July 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 November 2014 Religion In Australia Australian Bureau of Statistics 27 June 2017 7 August 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 06 27 2013 Census QuickStats about culture and identity 28 August 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 August 2017 1 2 WVS Database World Values Survey Institute for Comparative Survey Research March 2015 5 January 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 January 2016 America s Changing Religious Landscape Arxivlesdirilib 10 aprel 2019 at the Wayback Machine Pew Research Center 12 May 2015 Hout Michael Smith Tom March 2015 Fewer Americans Affiliate with Organized Religions Belief and Practice Unchanged Key Findings from the 2014 General Social Survey PDF General Social Survey NORC 13 July 2015 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2015 Nones are now the biggest religious group in the US with families torn on priorities www christiantoday com ingilis 2017 12 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 06 DN American Family Survey 2017 DeseretNews com ingilis 6 December 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 06 America s Changing Religious Landscape Pew Research Center Religion amp Public Life May 12 2015 10 April 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 May 2015 America s Changing Religious Identity PRRI ingilis 2018 01 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 16 1 2 3 The rise of Arab atheism 2016 02 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 02 08 1 2 Muslim Millennial Attitudes on Religion and Religious Leadership Arab World Arxivlesdirilib 8 fevral 2016 at the Wayback Machine Tabah Foundation Abu Dhabi 2016 Lynn Richard Harvey John Nyborg Helmuth 2009 Average intelligence predicts atheism rates across 137 nations Intelligence 37 11 15 doi 10 1016 j intell 2008 03 004 Nigel Barber 2010 Why Atheism Will Replace Religion Arxivlesdirilib 17 oktyabr 2019 at the Wayback Machine Psychology Today Retrieved 2013 05 22 1 2 Vyse Stuart April 2020 Are atheists sadder but wiser Skeptical Inquirer 44 2 31 33 Rhodes Nancy Wood Wendy 1992 Self esteem and intelligence affect influenceability Psychological Bulletin 111 1 156 171 doi 10 1037 0033 2909 111 1 156 Barber Nigel The Real Reason Atheists Have Higher IQs Psychology Today Sussex Publishers LLC Daws Richard Hampshire Adam 19 December 2017 The Negative Relationship between Reasoning and Religiosity Is Underpinned by a Bias for Intuitive Responses Specifically When Intuition and Logic Are in Conflict Frontiers in Psychology 8 2191 2191 doi 10 3389 fpsyg 2017 02191 PMC 5742220 PMID 29312057 Da Silva Sergio Matsushita Raul Seifert Guilherme De Carvalho Mateus Atheists score higher on cognitive reflection tests PDF MPRA Paper 68451 Carey Benedict 7 August 2017 The Serial Killer Test Biases Against Atheists Emerge in Study The New York Times 23 January 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 23 Paris Agence France Presse in 7 August 2017 Atheists tend to be seen as immoral even by other atheists study the Guardian 23 January 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 23 Gervais Will M Xygalatas Dimitris McKay Ryan T van Elk Michiel Buchtel Emma E Aveyard Mark Schiavone Sarah R Dar Nimrod Ilan Svedholm Hakkinen Annika M Riekki Tapani Klocova Eva Kundtova Ramsay Jonathan E Bulbulia Joseph 7 August 2017 Global evidence of extreme intuitive moral prejudice against atheists Nature Human Behaviour 1 8 0151 doi 10 1038 s41562 017 0151 hdl 10138 246517 18 January 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 September 2018 10 facts about atheists Pew Research Center 1 June 2016 21 January 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 23 Dolan Eric W 6 May 2015 Study People don t like atheists because they serve as a grim reminder of death s finality www rawstory com ingilis 20 October 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 10 20 Menbeler RedakteArmstrong Karen 1999 A History of God London Vintage ISBN 978 0 09 927367 7 Baggini Julian 2003 Atheism A Very Short Introduction Oxford University Press ISBN 978 0 19 280424 2 Barker Dan 2008 Godless How an Evangelical Preacher Became One of America s Leading Atheists New York Ulysses Press ISBN 978 1 56975 677 5 OL 24313839M Bradlaugh Charles Besant Annie Bradlaugh Alice Moss A B Cattell C C Standring G Aveling E 1884 The Atheistic Platform London Freethought Publishing Dawkins Richard 2006 The God Delusion Bantam Press ISBN 978 0 593 05548 9 Edwards Paul 2005 1967 Atheism In Donald M Borchert ed The Encyclopedia of Philosophy Vol 1 2nd MacMillan Reference US Gale seh 359 ISBN 978 0 02 865780 6 Flew Antony 1976 The Presumption of Atheism and other Philosophical Essays on God Freedom and Immortality New York Barnes and Noble Flint Robert 1903 Agnosticism The Croall Lecture for 1887 88 William Blackwood and Sons OL 7193167M Flynn Tom ed 25 October 2007 The new encyclopedia of unbelief The New Encyclopedia of Unbelief Prometheus Books ISBN 978 1 59102 391 3 OL 8851140M Harris Sam 2005 The End of Faith Religion Terror and the Future of Reason W W Norton amp Company Harris Sam 19 September 2006 Letter to a Christian Nation Knopf ISBN 978 0 307 27877 7 OL 25353925M Harris Sam April 2006 The Myth of Secular Moral Chaos Free Inquiry 26 3 ISSN 0272 0701 Istifade tarixi 2013 11 21 alternate URL Hitchens Christopher 2007 god Is Not Great How Religion Poisons Everything Random House ISBN 978 0 7710 4143 3 Yum Devid 1779 Dialogues Concerning Natural Religion London OL 7145748M Hume David 1748 An Enquiry Concerning Human Understanding London Landsberg Mitchell 28 September 2010 Atheists agnostics most knowledgeable about religion survey says Los Angeles Times 11 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 08 Martin Michael 1990 Atheism A Philosophical Justification Philadelphia Temple University Press ISBN 978 0 87722 642 0 OL 8110936M 19 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Martin Michael ed 2006 The Cambridge Companion to Atheism Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 84270 9 OL 22379448M Istifade tarixi 2013 11 25 Nielsen Kai 2013 Atheism Encyclopaedia Britannica Istifade tarixi 2013 11 25 Oppy Graham 2018 Atheism and Agnosticism Cambridge University Press doi 10 1017 9781108555340 ISBN 978 1 108 55534 0 Rowe William L 1998 Atheism In Edward Craig ed Routledge Encyclopedia of Philosophy Taylor amp Francis ISBN 978 0 415 07310 3 Istifade tarixi 2011 04 09 Russell Bertrand 1957 Why I am not a Christian and other essays on religion and related subjects Simon and Schuster Sartre Jean Paul 2001 1946 Existentialism and Humanism In Priest Stephen ed Jean Paul Sartre Basic Writings London Routledge seh 45 ISBN 978 0 415 21367 7 Sartre Jean Paul 2004 1946 An existentialist ethics In Gensler Harry J Spurgin Earl W Swindal James C eds Ethics Contemporary Readings London Routledge seh 127 ISBN 978 0 415 25680 3 Smith George H 1979 Atheism The Case Against God Buffalo New York Prometheus Books ISBN 978 0 87975 124 1 LCCN 79002726 OL 4401616M Stenger Victor J 2007 God The Failed Hypothesis How Science Shows That God Does Not Exist Amherst New York Prometheus Books ISBN 978 1 59102 652 5 Stenger Victor J 22 September 2009 The New Atheism Taking a Stand for Science and Reason Prometheus ISBN 978 1 59102 751 5 11 October 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 07 23 Zdybicka Zofia J 2005 Atheism PDF In Maryniarczyk Andrzej ed Universal Encyclopedia of Philosophy 1 Polish Thomas Aquinas Association Istifade tarixi 2011 04 09 Elave oxu Redakte ingilisce Berman David 1990 A History of Atheism in Britain From Hobbes to Russell London Routledge ISBN 978 0 415 04727 2 Bradlaugh Charles Annie Besant and others 1884 The Atheistic Platform 12 Lectures London Freethought Publishing 1 Buckley M J 1990 At the Origins of Modern Atheism New Haven CT Yale University Press ISBN 978 0 300 04897 1 Bullivant Stephen Ruse Michael eds 2013 The Oxford Handbook of Atheism Oxford UP ISBN 978 0 19 964465 0 Duran Martin 2019 Wondering About God Impiety Agnosticism and Atheism in Ancient Greece Barcelona Independently Published ISBN 978 1 08 061240 6 Flew Antony 2005 God and Philosophy Prometheus Books ISBN 978 1 59102 330 2 Tom Flynn ed 2007 The New Encyclopedia of Unbelief Buffalo New York Prometheus Books ISBN 978 1 59102 391 3 Gaskin J C A ed 1989 Varieties of Unbelief From Epicurus to Sartre New York Macmillan ISBN 978 0 02 340681 2 Germani Alan 15 September 2008 The Mystical Ethics of the New Atheists The Objective Standard 3 3 28 April 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Gray John 2018 Seven Types of Atheism Harmondsworth Penguin ISBN 978 0 241 19941 1 Harbour Daniel 2003 An Intelligent Person s Guide to Atheism London Duckworth ISBN 978 0 7156 3229 1 Harris Sam 2 October 2007 The Problem with Atheism The Washington Post 24 May 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Howson Colin 2011 Objecting to God Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 18665 0 Jacoby Susan 2004 Freethinkers A History of American Secularism Metropolitan Books ISBN 978 0 8050 7442 0 Krueger D E 1998 What is Atheism A Short Introduction New York Prometheus ISBN 978 1 57392 214 2 Ledrew S 2012 The evolution of atheism Scientific and humanistic approaches History of the Human Sciences 25 3 70 doi 10 1177 0952695112441301 Le Poidevin R 1996 Arguing for Atheism An Introduction to the Philosophy of Religion London Routledge ISBN 978 0 415 09338 5 Mackie J L 1982 The Miracle of Theism Arguments For and Against the Existence of God Oxford University Press ISBN 978 0 19 824682 4 Maritain Jacques 1952 The Range of Reason London Geoffrey Bles 7 April 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 15 Martin Michael 1990 Atheism A Philosophical Justification Philadelphia Temple University Press ISBN 978 0 87722 943 8 Michael Martin amp Ricki Monnier ed 2003 The Impossibility of God Buffalo New York Prometheus Books ISBN 978 1 59102 120 9 Michael Martin amp Ricki Monnier ed 2006 The Improbability of God Buffalo New York Prometheus Books ISBN 978 1 59102 381 4 McTaggart John McTaggart Ellis 1930 1906 Some Dogmas of Religion New London Edward Arnold amp Co ISBN 978 0 548 14955 3 Nielsen Kai 1985 Philosophy and Atheism New York Prometheus ISBN 978 0 87975 289 7 Nielsen Kai 2001 Naturalism and Religion New York Prometheus ISBN 978 1 57392 853 3 Onfray Michel 2007 Atheist Manifesto New York Arcade Publishing ISBN 978 1 55970 820 3 30 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Oppy Graham 2006 Arguing about Gods Cambridge University Press ISBN 978 0 521 86386 5 Rafford R L 1987 Atheophobia an introduction Religious Humanism 21 1 32 37 Robinson Richard 1964 An Atheist s Values Oxford Clarendon Press ISBN 978 0 19 824191 1 25 April 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 09 Rosenberg Alex 2011 The Atheist s Guide to Reality Enjoying Life Without Illusions New York W W Norton amp Co ISBN 978 0 393 08023 0 Russell Paul 2013 Hume on Religion In Edward N Zalta ed Stanford Encyclopedia of Philosophy Metaphysics Research Lab Istifade tarixi 2013 11 24 Sharpe R A 1997 The Moral Case Against Religious Belief London SCM Press ISBN 978 0 334 02680 8 Shermer Michael 1999 How We Believe Science Skepticism and the Search for God New York William H Freeman ISBN 978 0 7167 3561 8 Thrower James 1971 A Short History of Western Atheism London Pemberton ISBN 978 0 301 71101 0 Walters Kerry 2010 Atheism A Guide for the Perplexed New York Continuum ISBN 978 0 8264 2493 8 Whitmarsh Tim 2015 Battling the Gods Atheism in the Ancient World Zuckerman Phil 2010 Society without God What the Least Religious Nations Can Tell Us About Contentment NYU Press ISBN 978 0 8147 9723 5 Zuckerman Phil ed 2010 Atheism and secularity Santa Barbara California Praeger ISBN 978 0 313 35183 9 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Ateizm ile elaqeli mediafayllar var Vikisitatda Ateizm ile elaqeli melumatlar var Atheism The New Atheists in The Internet Encyclopedia of Philosophy ing Atheism Teskilatlara ve veb saytlara baglantilar daxildir ing Religion amp Ethics Atheism bbc co uk ing Secular Web library Hem tarixi hem de muasir yazilarin kitabxanasi ateizme dair serbest movcud material ucun herterefli internet menbeyi ing Filosof Con Qrey ile ateizmin novleri haqqinda reportaj ing Menbe https az wikipedia org w index php title Ateizm amp oldid 6061907, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.