Ziqmund Freyd
Ziqmund Freud (Almanca tələffüz: [ˈziːɡmʊnt ˈfʁɔʏt]), doğma adı ilə Sigismund Şlomo Freyd (6 may 1856[…], Příbor[d], Nový Jičín District[d] – 23 sentyabr 1939[…], London) — psixoanaliz elminin banisi avstriyalı nevroloq.
| Ziqmund Freud | |
|---|---|
| alm. Sigmund Freud | |
| Ziqmund Freyd, Max Halberstadt tərəfindən, 1921 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Avstriya İmperiyası,Moraviya, Freyberq, Məhren |
| Vəfat tarixi | (83 yaşında) |
| Vəfat yeri | Birləşmiş Krallıq, İngiltərə, London |
| Vəfat səbəbi | qırtlaq xərçəngi[d] |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı |
|
| Uşağı | |
| Elm sahəsi | Nevrologiya Psixoterapiya Psixoanaliz |
| Elmi dərəcəsi | Nevroloq |
| İş yeri | Vyana Universiteti |
| Təhsili | |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları | Qöte Mükafatı |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
Həyatı
Miliyyətcə yəhudidir. Freyd ən çox özünün təhtəlşüur fikir və psixoloji repressiya mexanizmi nəzəriyyələri ilə, həmçinin fikrin tədqiqi üçün psixoanalizin klinik metodunun və pasient (yaxud "analisand") və psixoanalist arasındakı dialoqa əsaslanaraq psixopatologiyanın müalicəsinin yaradıcısı kimi tanınır.
Sonralar tez-tez psixoanaliz adlandırılan psixologiyadakı psixodinamik yanaşma Freyd tərəfindən işlənmişdir. "Psixodinamik" terminin özü şəxsiyyətin ayrı-ayrı aspektləri: instinkt, təfəkkür və şüur arasında arasıkəsilməyən mübarizəni nəzərdə tutur.
Psixoanalitik müəlliflər kişi və qadın arasındakı psixoloji fərqlərə diqqət yetirir, lakin qadın gender rollarının inkişafı barədə çox vaxt kişi inkişafı ilə bağlı təsəvvürlərə əsaslanaraq ümumi nəzəri nəticə çıxarmağa cəhd göstərirdilər. Patriarxallıq motivləri başlıca əlamət kimi bütün psixoanalizdən keçir və qadın kiçilmiş kişi olaraq qəbul edilir.
Freydin başlıca nailiyyətləri arasında üç komponentli ("o", "mən" və "Super mən") quruluşa malik psixi model, şəxsiyyətin psixoseksual inkişafının spesifik mərhələləri, edip kompleksi, psixikada mövcud olan müdafiə mexanizmlərinin aşkarlanması, "təhtəlşüur" anlayışının psixologiyalaşdırılması, sərbəst assosiasiyalar və yuxuyozmalar kimi terapevtik metodların yazılanmasını qeyd etmək mümkündür.
Freydin şəxsiyyətinin və onun ideyalarının psixoanalizə göstərdiyi təsir böyüklüyünə baxmayaraq, bəzi alimlər onun əsərlərini intellektual şarlatanlıq adlandırırlar. Freydizm nəzəriyyəsinin hər bir postulatı Karl Yapers, Erix Fomm, Albert Ellis, Karl Kraus və d. alimlər tərəfindən tənqid edilmişdir.
Freydizm və şəxsiyyətin inkişaf dövrləri
Freyd illərlə psixi xəstələrlə çalışmış bu xəstələrdən qazandığı təcrübələr nəticəsində insan şəxsiyyətindəki psixi pozğunluqların səbəbini onların uşaqlıqda keçirdiyi travmalarla bağlamışdır.
Freydə görə insan şəxsiyyəti 5 yaşına kimi formalaşır. 6 yaşında durğunluq dövrü yaşanır. Yeniyetməlik dövründə bu durğunluqdan çıxaraq yenidən canlanır. O , 5 böyümə mərhələsi qeyd etmişdir.
1-ci mərhələ ORAL ADLANIR. Bu mərhələ 0-2 yaşda olur. Həzzin qaynağı ağız olduğundan belə adlandırılmışdır. Uşaq əgər ağzına qoyulan qidanı bəyənməzsə bunu tüpürərək reaksiya verir. Eyni zamanda uşaq diş çıxartdığı dövrdə də əşyaları dişləyib , tüpürür. Bu hərəkətlər sonralar onun xasiyyətlərini müəyyən edər. Ağzın qidayla dolmasından zövq alan insann sonralar məlumat alma, müxtəlif kolleksiyalar toplama kimi şeylərdən zövq ala bilir. Və ya bu insan irəlidə asan aldadılan, hərzarafata gülə bilən birinə çevrilir. Bu oral saplantı da adlanır. Bu dövrdə anaya hədsiz bağlılıq olur. Umumiyyətlə insanlara qarşı bağlılıq və sevgi
bu dövrdə formalaşır. Uşağın ən çox istədiyi ana rəhminə geri dönməkdir.
2-ci dövr anal dövrdür. 2-3 yaş dövrünü əhatə edir. Əgər uşaq təkbaşına tualetə getmə bacarığı qazana bilmirsə , bu onun şəxsiyyətində qalıcı izlər buraxır. Bununla birliktə superego formalaşmağa başlıyır. Çünki ana uşağından bu istəyini kontrol etməyini istəyir. Beləliklə uşaq boşaltmaq yoluyla alacağı zövqdən məhrum edilir. Bu dövrdə ananın hərəkətləri çox vacibdir. Əgər ana çox qatı əmrlər verən, uşaq tualetini düzgün etmədikcə əsəbləşən biridirsə uşaq gələcəkdə inadkar, xəsis, əsəbi biri olur.
Fallik dövr 3-6 YAŞI əhatə edir. Dövr cinsi orqanlarla ilk tanışlığın olduğu dövrdür. Xüsusən oğlan uşaqlarında mastüribasyon müşahidə edilir. Onlar cinsi orqanlarıyla oynamağa meyilli olurlar. Qız uşaqlarında isə Freydə görə "penis qısqanclığı" yaşanır. Onlar öz cinsi orqanlarının etdikləri birşey səbəbindən kəsildiyini düşünürlər. Və buna görə də qız uşaqlarında gələcəkdə öz güvən problemi olur. Böyümənin bu mərhələsində müşahidə edilən bir başqa şey "edip kompleksi" dir. Bu kompleks qızların atalarına, oğlanların analarına duyduqları eşqdir. Adı qədim yunan mifindəki kral Edipin atasını öldürüb , anasıyla evlənməsi süjetindən götürülmüşdür. Oğlan uşaqları analarına duyduqları sevginin ataları tərəfindən hiss edildiyini və atalarının onu cəzalandıracaqlarını düşünür. Bu ataya qarşı nifrət yaradır, uşaq atasını öldürmək istəyir. Lakin atasının böyük və güclü olduğunudan qorxub, bu hərəkətinin cinsi orqanının kəsiləcəyi ilə nəticələnəcəyindən düşünür. Atasına olan hirsini müxtəlif yollarla çıxır. Məsələn atasını vurmaq istəyir lakin bunun əvəzinə oyuncağını yerə vurur.
4-cü dövr Latent adlanır. Bu dövrdə cinsəl istəklər boğulur. İstəklər yenidən Yeniyetməlikdə ortaya çıxır.
5-ci dövr Genital dövrdür. Artıq fərd öz bədənini yaxşı tanıyır və bəyənir. Cinsəl istəkləri, karyera planları, sosyallaşmaq, ailə qurmaq istəkləri baş göstərir.
Peşəkar kimi yetişməsi
l
1873-cü ildə Freyd Vyana universitetinin Tibb fakültəsinə daxil olur. həmin illər ərzində onunla tələbə yoldaşları arasında milli zəmində konflitklər baş verirdi. Belə ki, həmin dövrdə Avstriyada antisemitizm meylləri güclənməkdə idi. Ziqmund anatomiya və kimya ilə maraqlanır,həmçinin məşhur fizioloq və psixoloq Ernst fon Brükkenin mühazirələrinə qulas asmağı sevirdi. Freyd həmçinin məşhur zooloq Karl Klausun dərslərinə gedirdi.
Ziqmund Freyd tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Məşhur Psixologiya alimi
O kokainin dadına ilk dəfə 1884-cü ildə baxıb. Dahi psixoanalitik onun təsirindən heyrətlənib. Kokain onu depressiyadan xilas edib və özünəinamı gücləndirib. O zaman gənc alim kokaini astmanın, depressiyanın, nevrozun dərmanı kimi istifadəsini məsləhət görüb. Freyd kokainin xassələri haqda məqalələr də yazıb. Sonralar yaxın dostu Ernst fon Flyayşl kokaindən öləndən sonra o, fikrindən daşınıb. Freydə kokaindən xilas olması üçün uzun zaman lazım olub.
Psixoanalizin banisi Ziqmund Freyd həm də səyahət, əntiq əşyalar həvəskarı, şərqşünas kimi tanınırdı. O, şərq dillərini öyrənir, şərq incəsənət nümunələrindən, o cümlədən xalçalardan kolleksiya yığırdı. Onun yaşadığı əvvəlcə Vyana, daha sonra Londondakı evi heykəltəraşlıq nümunələri, müxtəlif mebel əşyaları ilə bəzədilirdi. İnteryerin əsas tərtibatını isə ecazkar xalça və xalça məmulatları təşkil edirdi.
Freydin ev muzeyindəki xalçaların çoxluğunu nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, psixoterapevt üçün bu qədim sənət növü nümunələri xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. İstər divarlarda, döşəmədə, istərsə də mebellərin üzərində xalçaların, rəngarəng kilimlərin olması həm də onun incə zövqündən xəbər verir. Amma Freyd xalçaları sadəcə evinə bədii gözəllik vermək üçün döşəmirdi. O, xalçalardan pasiyentlərinin seanslarını daha səmərəli etmək, daha dolğunlaşdırmaq məqsədi ilə istifadə edirdi.
Z. Freyd tibb praktikasında əsasən azad assosiasiyalar üsulundan istifadə edirdi. Onun pasiyentlərinə taxtda rahat uzanmaq, nə qədər cəfəngiyat olsa, xoşagəlməz, ədəbsiz görünsə belə ağıllarından keçən hər şeyi danışmaq təklif edilirdi. Psixoterapevt xəstələri ilə saatlarla söhbətləşər, onların davranışını, yuxularını, danışdıqlarını analiz edərdi. Freyd xəstələri qəbul etdiyi otağı, onların uzandığı taxtı da (çarpayını da) xalçalarla döşəyirdi. Bununla o, bir neçə saat davam edən psixoanaliz seanslarına uyğun mühit, ab-hava yaradırdı. Maraqlısı odur ki, Freyd xalça seçimində Cənubi Azərbaycanda toxunan xalçalara üstünlük veriridi. Xəstələri qəbul etdiyi otaq başdan-başa qaşqaylara məxsus xalça və kilimlərlə döşənib. Freydin bu seçimi təsadüfi deyil.
Parlaqlığı, rəngarəngliyi və sadəliyi ilə fərqlənən qaşqay xalçaları, çox güman ki, xəstələrə rahatlıq, ruh yüksəkliyi gətirirdi. Zərif toxunuşlu bu xalçaların rəng palitrası, incə naxışları yuxu danışmaq üçün lazım olan bir mənzərə yaradırdı. Qaşqay xalçası üzərində uzanan pasiyentlər öz xatirələrini, arzularını, fantaziyalarını danışır, problemlərini bölüşür, əvəzində isə xalçanın ötürdüyü müsbət enerji sayəsində sakitlik, dinclik tapırdılar.
Ziqmund Freydin qonaq otağında yerə salınan əntiq xalça isə Cənubi Azərbaycanın digər bölgəsində — Sultanabadda toxunub. Bədii tərtibatına görə Heris xalçalarını xatırladan bu xalça yüksək keyfiyyəti, zəngin və isti rəng palitrasıilə göz oxşayır. XIX əsrin sonlarında Cənubi Azərbaycanda Avropa bazarına hesablanan xalçaların dizaynında Qərb üslubu tətbiq edilir, qərblilərin tələbatına uyğun xalçalar toxunurdu. Elə bu xalçada da qərbə məxsus rəng palitrasından istifadə edilib. Xalça palmetlərlə, nəbati naxışlarla bəzədilib. Xalçanın rəng həlli qızılı, fil dişi və darçını rənglərlə tərtib edilib. Yaşıl və sarı rənglərin müxtəlif tonları isə xalçaya kübarlıq gətirir..
Freydizmin süqutu və inancın qəbulu
Freyd insan dünyasını cinsi və oxşar dünyəvi impulslarla izah etməyə çalışan psixoloji nəzəriyyə ortaya atmışdı. Ən böyük müqaviməti isə dinə qarşı idi. 1927-ci ildə nəşr olunan The Future of an Illusion (İllüziyanın Gələcəyi) adlı kitabında,dini inancın bir növ əsəb xəstəliyi (nevroz) olduğunu irəli sürür və insanlığın inkişafı ilə birlikdə dini inancların tamamilə ortadan qalxacağını iddia edirdi. Freyddən sonra da psixologiya elmi ateist bünövrəsi ilə inkişaf etdi.
Ancaq bu, psixoloqların, şəxsən özlərinin apardıqları psixoloji tədqiqatlar nəticəsində çürüdüldü. Əvvəlcə freydizmin əsas fərziyyələrinin heç bir elmi dayağı olmadığı ortaya çıxdı. Amerikalı yazıçı Patrick Glynnin ifadəsi ilə "20-ci əsrin sonunda müasir psixologiya dinlə yenidən tanış olmağa başladı və insanın zehni həyatı haqqındakı dünyəvi dünyagörüşünün həm nəzəri, həm də praktiki səviyyədə çökdüyü ortaya çıxdı".
Əsərləri
İstinadlar
- https://www.passport-collector.com/sigmund-freuds-bogus-british-passport/
- https://www.pep-web.org/document.php?id=psar.059.0111a
- Kindred Britain
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
- ↑ KulturNav — 2015.
- ↑ Nationalmuseum — 1792.
- ↑ Czech National Authority Database
- The Fine Art Archive — 2003.
- ↑ Фрейд Зигмунд // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10481885.2014.911601
- Məşhur narkomanlar — ARAŞDIRMA
- Freydizm və şəxsiyyətin inkişaf dövrləri
Xarici keçidlər
- Yahudi Felsefeciler
- http://www.pribor.cz city of birthplace Sigmund Freud
- http://freud.pribor.cz
