Fransua Rable (ən tezi 1483 və ən geci 1494 – ən tezi yanvar 1553 və ən geci 14 mart 1553, Paris, Fransa krallığı) — Fransız yazıçısı. Məşhur "Qarqantüa və Pantaqrüel" romanının müəllifi.
Fransua Rable | |
---|---|
fr. François Rabelais | |
Təxəllüsü | Seraphin Calobarsy, Alcofribas Nasier, Maistre Alcofribas Nasier, M. Alcofribas |
Doğum tarixi | ən tezi 1483 və ən geci 1494 |
Vəfat tarixi | ən tezi yanvar 1553 və ən geci 14 mart 1553 |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri | |
Təhsili | |
Fəaliyyəti | yazıçı, həkim |
Fəaliyyət illəri | 1532-ci ildən |
İstiqamət | humanizm |
Tanınmış əsərləri | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Həyatı
Fransua Rable 1494-cü ildə Şinyon şəhərində anadan olmuşdur. Məşhur rus alimi A.K.Civeleqov deyir ki, Rable kiçik bir məhkəmə məmurunun kiçik oğlu olmuşdur. Fransız alimi isə deyir ki, Rablenin atası ya kiçik bir dükan sahibi,yaxud da əczaçı olub.
O dövrdə dini təhsilə xüsusi diqqət verilirdi. F.Rablenində yeddi yaşı tamam olanda onu dini məktəbə verirlər. Lakin onun oxumağa böyük həvəsi var idi. Rable 16 yaşından etibarən Fonten-Lekontda rahib olu və ruhani rütbəsi alır.Valideynlərnin təkidi ilə dini təhsil almasına baxmayaraq Rable gələcəkdə ruhani olmaq istəmirdi.Monastırda olan dostlarının köməyi sayəsində o,bir sıra qədim dilləri və dünyəvi elmləri öyrənir.O tezliklə qədim Yunan və latın dillərini öyrənir.
Kilsə xadimləri,müqəddəs Fransisk təliminin daşıyıcıları və keşikçləri olan rahiblər gənc Rablenin bu Qeyri-ənənənəvi təhsildən xəbər tutan kimi,onun min əzabla əldə etdiyi bu qədim yunan kitablarını əlindən alırlar.Rahiblər belə hesab edirdilər ki,heç də hər şeyi bilmək lazım deyil,çünki onların etiqad etdikləri müqəddəs Fransisk belə demişdir: "Qoy nadan adamlar savadlanmağa çalışmasınlar!". Dostlarının köməyi ilə o, Benedikt məzhəbini qəbul edir və yerini dəyişərək Malyezza abbatlığında yaşamağa başlayır.Benediktçilər təhsil məsələlərində fransiskçilərdən fərqlənirdilər və Rable artıq burada nəinki ürəyi istədiyi kitabları tapıb oxuya bilərdi,o,hətta burada bir sıra təbiət elmləri ilə,xüsusilə də təbabət elmi ilə dərindən məşğul olmağa başlayır.Burada o yepiskop d`Estissakla dostlaşır.Sonra təhsilini davam etdirmək məqsədilə o,dini rəhbərlərin razılığı ilə 1528-ci ildə Parisə yollanır.O dövrdə baş verən bir sıra siyasi hadisələr nəticəsində dini dünyagörüş məsələlərində və qadağalar sahəsində bir qədər yumşalmalar baş verir.Bundan ruhlanan gənc Rable daha böyük səylə öz dövrünün elmlərini öyrənməkdə davam edir.
17 yanvar 1536-ci il tarixində verilmiş sənədlərin birində deyilir ki, "Rableyə hər yerdə təbabətlə məşğul olmağa icazə verilir,ancaq bir şərtlə-bu gərək təmənnasız olmalıdır və oddan dəmirdən istifadə olunmamalıdır,çünki ,bu tipli əməliyyatlar ruhanilərə qadağan edilib".1537-ci ildə Rable tibb doktoru adını qazanmışdır. Rable Fransanı şəhərbəşəhər gəzərək həm həkimlik edir,həm ruhani kimi fəaliyyət göstərir,həm də günü-gündən təhsilini artırdı.1532-ci ildə Lion şəhərində yaşayarkən o,böyük bir xəstəxananın həkimi olur və ele həmin vaxt da Niderland humanizminin və ümumiyyətlə,Avropa İntibahının ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Rotterdamlı Erzamla məktublaşır. "Qarqantüa və Pantaqrüel"romanının "Məşhur Pantaqruelin çox dəhşətli və vahiməli əməlləri və qəhrəmanlıqları"adlanan birinci kitabını da Fransua Rable məhz elə bu şəhərdə yazmış və 1533-cü ildə Alcofridas Nasier imzası ilə çap etdirmişdir. Bu dövrdə Rable hələ yazıçı olacağı barədə tam qərara gəlməmişdi və daha çox elmi fəaliyyətlə məşğul olurdu.O,bir müddət astronomiya,təbabət və arxeologiya elmləri ilə ciddi məşğul olmuş,daha doğrusu,1532-1533-cü illərdə tibb sahəsində və hüquq sahəsində olan antik əsərlər üçün (Hippokrat,Halen)hazırladığı izahatları və təqvimləri çap etdirmişdir.Onun astronomiya,təbabət sahəsində boyük təcrübəsi vardı.
Rablenin belə universal biliklərə sahib olması,heç şübhəsiz ki,İntibah dövrünün tələblərindən irəli gəlirdi.Avropa İntibahının bütün digər titanları (Dante, Petrarka, Roterdamlı Erazm, T. Mor, Şekspir və s.) kimi, Rable də bir sıra elmlərlə məşğul olmuş və məşğul olduğu bütün bu sahələrdə böyük uğurlar qazanmışdır.Məşhur yazıçı olduqdan sonra da Rable elmi araşdırmalardan uzaqlaşa bilməmiş, təbabətə və arxeolaogiyaya aid elmi əsərlər yazaraq,onları çap etdirmişdir.Hətta,böyük yazıçı,qələmə aldığı yeganə romanını formaca qeyri-ciddi üslubda(nağılvari)yazsa da,bu əsərdə çox ciddi məsələlərə toxunmuş,məşğul olduğu ən ciddi elmlərin nəaliyyətlərini burada əks etdirmişdir.
Fransua Rable dünya mədəniyyəti tarixinə ilk növbədə "Qarqantüa və Pantaqrüel"romanının müəllifi kimi daxil olmuşdur. Bu əsərin yazılmasının ilk səbəbi kimi,1532-ci ildə,o zaman Rablenin yaşadığı Lion şəhərində, "Nəhəng bədheybət Qarqantüa haqqında böyük və qiymətli olmayan xronikalar" adlı müəllifsiz bayağı bir roman çap olunmuşdur.Bir sıra fırıldaqçı "Qarqantüanın əvvəlcədən verdiyi xəbərlər" adı altında dalbadal astronomik kitabçalar çap etdirməyə və bu yolla ucuz qazanc əldə etməyə çalışır.Fransua Rable Qarqantüa obrazının ,eləcə də,ümumiyyətlə bu mövzunun o dövr üçün müəyyən əhəmiyyət kəsb edə biləvək mətləbləri ifadı etmək üçün çox böyük ədəbi-bədii potensiala və imkanlara malik olduğu hiss edirvə bu qiymətli mövzunun korlanmasının qarşısını almaq məqsədilə tez-tələsik ,guya bu əsərin davamı olan "Pantaqruel"hissəsini yazıb çap etdirir.Bu əsərin çox böyük uğur qazandığını görən yazıçı bundan sonra romanın qalan hissələrini də yazmağa başlayır və beləliklə,533-cü ildən yazmağa başladığı bu roman ömrünün sonuna qədər davam etdirir.Belə ki,bu romanın beşinci,sonuncu kitabı Rablenin ölümündən sonra-1564-cü ildə işıq üzü görmüşdür.
Rablenin yaşadığı dövr Avropanın tarixində ən ağır dövrlərdən biri idi.Bir tərəfdən geniş xalq kütlələrnin avamlığı,digər tərəfdən dövlət məmurlarının nadanlığı və ən nəhayətcəmiyyət üzərində tam hökümranlıq edən din xadımlərinin vəhşiliyi fərqli,azad fikir söyləməyə imkan vermirdi.Bu addım atanlar buna cəsarət edənlər inkvizsiyanın ən ciddi hökmləri ilə üzləşir,ya tonqallarda yandırılır,ya ömürlük zindanlara atılır,ya da ki,muzdlu qatillər tərəfindən qətlə yetirilirdi.Rable isə nəinki fərqli fikirlər söyləyir,azadfikirlilik nümayiş etdirirdi,o,mövcud cəmiyyətin,ictimai –siyasi quruluşun,din ehkamlarının və hökümranlığının əsaslarını,ana stünlarını dağıdırdı.A.K.Civeleqov tam haqlı olaraq yazır: "Rable bu köhnəliyə pəhləvan zərbələri endirdi,elə zərbələr ki, Qarqantüanın dəyənəyinin zərbələrindən Ved qalasının divarları və qülllələri necə dağılırdısa,bu köhnəliyin sütunları da eləcə dağılırdı.Rableni hər yandan söyürdülər.O,müdafiə olunurdu,maskalanırdı,manevrlər edirdi və qaragürahun ən amansız təzyiqlərinə baxmayaraq,bu həddindən artıq çətin də olsa belə,tonqala düşmürdü-bunu bacarırdi.
Rable təxminən 8 aya yaxın Romada yaşayır.Bu zaman Roma papası VII Klimenti III Pavel əvəz edir.Vaxtının çoxunu papa iqamətgahında keçirən Rable burada da "səmərəli işlərlə" məşğul olur,o,saray bağçasında bir sıra ona məlum olmayan tərəvəz və bitkilər aşkar edir ,onların toxumunu toplayaraq Fransaya göndərir.Romadan qayidanadan sonra isə o,bir müddət botanika elmi ilə məşğul olur.Rable eyni zamanda ,təbabətlə,astronamiya və arxeologiya ilə də məşğul olur.Sanki romanın üçüncu hissəsini yazmaq haqqında düşünmür.Əslində isə o bu barədə düşünürdü,özüdə çox ciddi düşünürdü.
Nəhayət,1546-ci ildə romanın "Üçüncü kitabı" çapdan çıxır.Lakin Rablenin özünü qorumaq üçün etdiyi bütün ciddi-cəhdlər hədər gedir.Bu zaman kilsə qanunları və inkvizisiya tüğyan edirdi.Onun keçmiş dostu Etyen Doleni tonqalda yandırılır.1548-ci ildə "Dördüncü kitabın birinci hissəsi çapdan çıxır". 1552-ci ildə yazıçı bu kitabı da yazıb bitirir.Bu kitab da əvvəlki kitablar kimi,din məhkəməsinin qərarı ilə qadağan edilir.Hətta bu zaman onun yaşadığı Lion şəhərində söz-söhbət gəzirmiş ki,guya Rable həbs edilib. Parisdə onun izinə düşmək cəhidləri boşa çıxır.Rable sanki qeybə çəkilmışdı.Rable 1553-cü ildə Parisdə vəfat edib və elə o çəhərdə də dəfn edilir.
Yaradıcılığı
"Qarqantüa və Pantaqrüel" romanının ən böyük məziyyəti,onun ən yüksək yumora malik olmasıdır.Bəzən bu yumor qərəzsiz, şirin və xoşməramlıdır;əksar hallarda isə o,zəhər kimi acı,iti qilınc kimi kəsərlidir.
Rable öz dövrünün məmurlarının kütbeyinliyini,qanmazlığını göstərmək üçün heç də uzağa getmi,uzun-uzun araşdırmalar aparmır,adicə olaraq Qarqantüanın onlara qonaq gəlmiş saray əyanlarına atlarına yer göstərməsi səhnəsini təsvir edir:tövlədə bütün tlara yer olmadığından körpə Qarqantüa hersoq de Franrep və qraf de muyevanın atlarını bağlamaq üçün eşikağasını və cənab Panesakın mehtərini öz taxta atlarını saxladığı saray qülləsinin lap yuxarı mərtəbəsinə qaldırır.Nəhayət,axırda ələ salındıqlarını başa düşən və etiraf edən bu adamlara isə Qarqantüa "Axmaqlar bir ağaclıqdan tanınır",deyir.
Əsərdə Rable 5 məsələni tənqid edir və oxucunu da 5 məsələ düşündürür. 1)Təlim tərbiyyə 2)Müharibə 3)Utopik cəmiyyətin təsviri 4)Dinin tənqidi 5)Adil hökümdar surəti.
I.Təlim tərbiyyə-romada diqqəti cəlb edən və bu gündə aktual və əhəmiyyətli olan təhsil,təlim-tərbiyyə problemi də çox maraqlı şəkildə təvsir olunmuşdur.Qranquzye oğlunu ağıllı,tərniyyəli görmək istəyir və onu oxumaq üçün Tubal Olofern adlı məşhur bir alimə tapşırır.Lakin bu alim Qarqantüaya əlifbanı elə əzbərlədir ki,..."uşaq onu başdan-ayağa və tərsinə,su kimi rəvan oxuya bilir".Axırda atası görür ki,bu alimin öyrətdiklərinin nəticəsi olaraq oğlu "Qarqantüa nə qədər çox oxiyurdusa,bir o qədərdə sayıqlayırdı" .Bundan sonra Qarqantüa Ponokrat adlı başqa bir müəllimin yanına qoyulur.Ponokrat isə onu səhər tezdən yuxudan oyadır,yeməkdən əvvəl gəzintiyə aparır,köhnə dərsləri təkarar etdirir və s.
II.Müharibə-burada Rable o dövrdə baş verən müharibələrin mənasizlığından danışır.Pikrokol Qranquzye ilə müharibə edir.Rable bu müharibəni təsvir etməklə oxuculara müharibələrin mənasiz,səbəbsiz,bəhanə ilə başlanmasını çatdırır.Lerne şəhərindən gələn Pikroxolun qutabsatanları ilə Qranquzyenin çobanları mənasız bir iş üstündə dalaşırlar.Qutabsatanlar çobanlara qutab satmaqdan imtina edirlər.Çobalar onlardan güclə qutabları alib ,pulun verib yaxşıca əziüdirirlər.Bundan sonra Qranquzye ilə Pikroxol arasinda mənasız müharibə başlayır.Lakin sülh tərəfdarı olan Qranquzye muharibəni sülhlə bitirmək istədisə də,amma Pikroxol istəmir müharibəni davam etdirir.Sonda Qranquzye və Qarqantua qalib gəlir.
III. Utopik cəmiyyətin təsviri-Rablenin yaratdığı bu cəmiyyət xəyali idi onun xəyallarındakı düşüncəsindəki cəmiyyət idi. Bu mövcud olmayan cəmiyyət idi ki,Rable bele bir cəmiyyətin olmasını arzu edirdi.Utopik cımiyyət kimi burada Telem abbatlığını verir.Romanın elə ən maraqlı hissələrindən biridə Telem abbatlığı mövzusudur.Bu abbatlığın adı rahibin adı ilə bağlıdır.Belə ki,müharibəni qələbə ilə başa vuran Qarqantua dostlarını mükafatlandırır.Jan Qarqantuadan mükafat əvəzinə "öz səliqəsi ilə monastır" düzəltməyə icazə istəyir və beləliklə,Telem abbatlığını yaranır.Bu monastır başqa monastırlardan fərqli olur;hasarı olmur,çünki,onun fikrincə,hasar "zindan,darisqallıq və çəkişmə"deməkdir,burada isə azadliq,şənlik olmalıdır. Abbatlığın devizi isə belə idi: "Nə istıyirsən et!".
IV. Dinin tənqidi-dinin tənqidini ayrıca kitab şəklində verməyib. Təxminən giriş kitabın hər hissəsində bir dinin tənqidi verilib.Dinin tənqidi "Pantaqruelin Papamilər adasına gəlib çıxması" hissəsində verilmişdir.Bu adanın sakinləri üzlərini görmədiyi papani allah sayır ona sitayiş edirdilər.Papa insanları cahil ,özlərinə itayətdə saxlayırdılar.Pəhriz adasi adalanan ada var idi ki,bu adanın da sakinləri papanı allah sayır onun üçün günlərlə pəhriz saxlayırdilar.Papaya itaət etmiyənləri isə cəzalandırırdılar.
V. Adil hökümdar surəti-Adil hökmdar obrazı üç palnda verilir: Qranquzye,Qarqantua və Pantaqrueldi.Qranquzye-maarifçi obraz olmasada lakin xalqını düşünən,xalqının rifahı üçün çalışan və sülh tərəfdarı olan bir obrazdır.Qarqantua-bu obraz Telem kimi abbatlığı himayəsi altına alan bir obrazdır.Pantaqruel-bu obrazların içərisində ən maarifçi və həm filosof hökmdar həmdə hökmdar filosofdur.
Əsər də əsas 3 obraz seçilir.I.Xeyrxah kökümdar-3 variantda verilir. Bunlar bir birindən az seçilən Qranquzye,Qarqantua və Pantaqrueldir. II. Panurq obrazı-romanın ən maraqlı qəhrəmanlarından biri də Pnurqdur.Bu adın hərfi mənası "Hər şey edən"deməkdir.Panurq türklərin əlində əsir olmuşdur və burada onu qizartmq istəyirlər.Lakin bir möcüzə nəticəsində o canını qutarmağı bacarır.Romanın canı,demək olar ki,Panurqu həmişə düşündürən bir suala-o,evlənsin ya evlənməsin-?cavab tapmaq üzərində qurulur.Bu o qədər çətin sual olur ki,heç kim ona cavab vere bilmir.Panurq-şən,çox hazırcavab,hər şeyi lağa qoyan,pul qazanmağın 63 yolunu bilən əyyaş və bədxərc ictimai növün tipik nümayəndəsidir. III.Rahib Jan-xeyrxah ,cəsur,həyatı sevən və o xalq gücünün təcəssümüdür.Telem abbatlığı kimi bir yerin qurucusudur.
Rable öz romanı ilə bədii realizmin o zaman mümkün olan bütün formalarını həddindən artıq genişləndirdi və dərinləşdirdi. Əsrlər boyu insanları güldürə-güldürə, əyləndirərək onları tərbiyyə etdi.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Fransua Rable. Qarqantua və Pantaqruel / tərcümə edəni: Əhməd Cavad.- B.: Öndər, 2005. -304 s.
- Русскоязычный сайт, посвященный Франсуа Рабле 2018-09-09 at the Wayback Machine
- М.Бахтин. "Творчество Франсуа Рабле и народная культура Средневековья и Ренессанса".
- Литературная энциклопедия. Статья "Франсуа Рабле".
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Archivio Storico Ricordi. 1808.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fransua Rable en tezi 1483 ve en geci 1494 en tezi yanvar 1553 ve en geci 14 mart 1553 Paris Fransa kralligi Fransiz yazicisi Meshur Qarqantua ve Pantaqruel romaninin muellifi Fransua Rablefr Francois RabelaisTexellusu Seraphin Calobarsy Alcofribas Nasier Maistre Alcofribas Nasier M AlcofribasDogum tarixi en tezi 1483 ve en geci 1494Vefat tarixi en tezi yanvar 1553 ve en geci 14 mart 1553Vefat yeri Paris Fransa kralligiDefn yeri ParisTehsili Monpelye Universiteti Puatye UniversitetiFealiyyeti yazici hekimFealiyyet illeri 1532 ci ildenIstiqamet humanizmTaninmis eserleri Qarqantua ve Pantaqruel Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFransua Rable 1494 cu ilde Sinyon seherinde anadan olmusdur Meshur rus alimi A K Civeleqov deyir ki Rable kicik bir mehkeme memurunun kicik oglu olmusdur Fransiz alimi ise deyir ki Rablenin atasi ya kicik bir dukan sahibi yaxud da eczaci olub O dovrde dini tehsile xususi diqqet verilirdi F Rableninde yeddi yasi tamam olanda onu dini mektebe verirler Lakin onun oxumaga boyuk hevesi var idi Rable 16 yasindan etibaren Fonten Lekontda rahib olu ve ruhani rutbesi alir Valideynlernin tekidi ile dini tehsil almasina baxmayaraq Rable gelecekde ruhani olmaq istemirdi Monastirda olan dostlarinin komeyi sayesinde o bir sira qedim dilleri ve dunyevi elmleri oyrenir O tezlikle qedim Yunan ve latin dillerini oyrenir Kilse xadimleri muqeddes Fransisk teliminin dasiyicilari ve kesikcleri olan rahibler genc Rablenin bu Qeyri enenenevi tehsilden xeber tutan kimi onun min ezabla elde etdiyi bu qedim yunan kitablarini elinden alirlar Rahibler bele hesab edirdiler ki hec de her seyi bilmek lazim deyil cunki onlarin etiqad etdikleri muqeddes Fransisk bele demisdir Qoy nadan adamlar savadlanmaga calismasinlar Dostlarinin komeyi ile o Benedikt mezhebini qebul edir ve yerini deyiserek Malyezza abbatliginda yasamaga baslayir Benediktciler tehsil meselelerinde fransiskcilerden ferqlenirdiler ve Rable artiq burada neinki ureyi istediyi kitablari tapib oxuya bilerdi o hetta burada bir sira tebiet elmleri ile xususile de tebabet elmi ile derinden mesgul olmaga baslayir Burada o yepiskop d Estissakla dostlasir Sonra tehsilini davam etdirmek meqsedile o dini rehberlerin raziligi ile 1528 ci ilde Parise yollanir O dovrde bas veren bir sira siyasi hadiseler neticesinde dini dunyagorus meselelerinde ve qadagalar sahesinde bir qeder yumsalmalar bas verir Bundan ruhlanan genc Rable daha boyuk seyle oz dovrunun elmlerini oyrenmekde davam edir 17 yanvar 1536 ci il tarixinde verilmis senedlerin birinde deyilir ki Rableye her yerde tebabetle mesgul olmaga icaze verilir ancaq bir sertle bu gerek temennasiz olmalidir ve oddan demirden istifade olunmamalidir cunki bu tipli emeliyyatlar ruhanilere qadagan edilib 1537 ci ilde Rable tibb doktoru adini qazanmisdir Rable Fransani seherbeseher gezerek hem hekimlik edir hem ruhani kimi fealiyyet gosterir hem de gunu gunden tehsilini artirdi 1532 ci ilde Lion seherinde yasayarken o boyuk bir xestexananin hekimi olur ve ele hemin vaxt da Niderland humanizminin ve umumiyyetle Avropa Intibahinin en gorkemli numayendelerinden biri olan Rotterdamli Erzamla mektublasir Qarqantua ve Pantaqruel romaninin Meshur Pantaqruelin cox dehsetli ve vahimeli emelleri ve qehremanliqlari adlanan birinci kitabini da Fransua Rable mehz ele bu seherde yazmis ve 1533 cu ilde Alcofridas Nasier imzasi ile cap etdirmisdir Bu dovrde Rable hele yazici olacagi barede tam qerara gelmemisdi ve daha cox elmi fealiyyetle mesgul olurdu O bir muddet astronomiya tebabet ve arxeologiya elmleri ile ciddi mesgul olmus daha dogrusu 1532 1533 cu illerde tibb sahesinde ve huquq sahesinde olan antik eserler ucun Hippokrat Halen hazirladigi izahatlari ve teqvimleri cap etdirmisdir Onun astronomiya tebabet sahesinde boyuk tecrubesi vardi Rablenin bele universal biliklere sahib olmasi hec subhesiz ki Intibah dovrunun teleblerinden ireli gelirdi Avropa Intibahinin butun diger titanlari Dante Petrarka Roterdamli Erazm T Mor Sekspir ve s kimi Rable de bir sira elmlerle mesgul olmus ve mesgul oldugu butun bu sahelerde boyuk ugurlar qazanmisdir Meshur yazici olduqdan sonra da Rable elmi arasdirmalardan uzaqlasa bilmemis tebabete ve arxeolaogiyaya aid elmi eserler yazaraq onlari cap etdirmisdir Hetta boyuk yazici qeleme aldigi yegane romanini formaca qeyri ciddi uslubda nagilvari yazsa da bu eserde cox ciddi meselelere toxunmus mesgul oldugu en ciddi elmlerin nealiyyetlerini burada eks etdirmisdir Fransua Rable dunya medeniyyeti tarixine ilk novbede Qarqantua ve Pantaqruel romaninin muellifi kimi daxil olmusdur Bu eserin yazilmasinin ilk sebebi kimi 1532 ci ilde o zaman Rablenin yasadigi Lion seherinde Neheng bedheybet Qarqantua haqqinda boyuk ve qiymetli olmayan xronikalar adli muellifsiz bayagi bir roman cap olunmusdur Bir sira firildaqci Qarqantuanin evvelceden verdiyi xeberler adi altinda dalbadal astronomik kitabcalar cap etdirmeye ve bu yolla ucuz qazanc elde etmeye calisir Fransua Rable Qarqantua obrazinin elece de umumiyyetle bu movzunun o dovr ucun mueyyen ehemiyyet kesb ede bilevek metlebleri ifadi etmek ucun cox boyuk edebi bedii potensiala ve imkanlara malik oldugu hiss edirve bu qiymetli movzunun korlanmasinin qarsisini almaq meqsedile tez telesik guya bu eserin davami olan Pantaqruel hissesini yazib cap etdirir Bu eserin cox boyuk ugur qazandigini goren yazici bundan sonra romanin qalan hisselerini de yazmaga baslayir ve belelikle 533 cu ilden yazmaga basladigi bu roman omrunun sonuna qeder davam etdirir Bele ki bu romanin besinci sonuncu kitabi Rablenin olumunden sonra 1564 cu ilde isiq uzu gormusdur Rablenin yasadigi dovr Avropanin tarixinde en agir dovrlerden biri idi Bir terefden genis xalq kutlelernin avamligi diger terefden dovlet memurlarinin nadanligi ve en nehayetcemiyyet uzerinde tam hokumranliq eden din xadimlerinin vehsiliyi ferqli azad fikir soylemeye imkan vermirdi Bu addim atanlar buna cesaret edenler inkvizsiyanin en ciddi hokmleri ile uzlesir ya tonqallarda yandirilir ya omurluk zindanlara atilir ya da ki muzdlu qatiller terefinden qetle yetirilirdi Rable ise neinki ferqli fikirler soyleyir azadfikirlilik numayis etdirirdi o movcud cemiyyetin ictimai siyasi qurulusun din ehkamlarinin ve hokumranliginin esaslarini ana stunlarini dagidirdi A K Civeleqov tam haqli olaraq yazir Rable bu kohneliye pehlevan zerbeleri endirdi ele zerbeler ki Qarqantuanin deyeneyinin zerbelerinden Ved qalasinin divarlari ve qullleleri nece dagilirdisa bu kohneliyin sutunlari da elece dagilirdi Rableni her yandan soyurduler O mudafie olunurdu maskalanirdi manevrler edirdi ve qaragurahun en amansiz tezyiqlerine baxmayaraq bu heddinden artiq cetin de olsa bele tonqala dusmurdu bunu bacarirdi Rable texminen 8 aya yaxin Romada yasayir Bu zaman Roma papasi VII Klimenti III Pavel evez edir Vaxtinin coxunu papa iqametgahinda keciren Rable burada da semereli islerle mesgul olur o saray bagcasinda bir sira ona melum olmayan terevez ve bitkiler askar edir onlarin toxumunu toplayaraq Fransaya gonderir Romadan qayidanadan sonra ise o bir muddet botanika elmi ile mesgul olur Rable eyni zamanda tebabetle astronamiya ve arxeologiya ile de mesgul olur Sanki romanin ucuncu hissesini yazmaq haqqinda dusunmur Eslinde ise o bu barede dusunurdu ozude cox ciddi dusunurdu Nehayet 1546 ci ilde romanin Ucuncu kitabi capdan cixir Lakin Rablenin ozunu qorumaq ucun etdiyi butun ciddi cehdler heder gedir Bu zaman kilse qanunlari ve inkvizisiya tugyan edirdi Onun kecmis dostu Etyen Doleni tonqalda yandirilir 1548 ci ilde Dorduncu kitabin birinci hissesi capdan cixir 1552 ci ilde yazici bu kitabi da yazib bitirir Bu kitab da evvelki kitablar kimi din mehkemesinin qerari ile qadagan edilir Hetta bu zaman onun yasadigi Lion seherinde soz sohbet gezirmis ki guya Rable hebs edilib Parisde onun izine dusmek cehidleri bosa cixir Rable sanki qeybe cekilmisdi Rable 1553 cu ilde Parisde vefat edib ve ele o ceherde de defn edilir Yaradiciligi Qarqantua ve Pantaqruel romaninin en boyuk meziyyeti onun en yuksek yumora malik olmasidir Bezen bu yumor qerezsiz sirin ve xosmeramlidir eksar hallarda ise o zeher kimi aci iti qilinc kimi keserlidir Rable oz dovrunun memurlarinin kutbeyinliyini qanmazligini gostermek ucun hec de uzaga getmi uzun uzun arasdirmalar aparmir adice olaraq Qarqantuanin onlara qonaq gelmis saray eyanlarina atlarina yer gostermesi sehnesini tesvir edir tovlede butun tlara yer olmadigindan korpe Qarqantua hersoq de Franrep ve qraf de muyevanin atlarini baglamaq ucun esikagasini ve cenab Panesakin mehterini oz taxta atlarini saxladigi saray qullesinin lap yuxari mertebesine qaldirir Nehayet axirda ele salindiqlarini basa dusen ve etiraf eden bu adamlara ise Qarqantua Axmaqlar bir agacliqdan taninir deyir Eserde Rable 5 meseleni tenqid edir ve oxucunu da 5 mesele dusundurur 1 Telim terbiyye 2 Muharibe 3 Utopik cemiyyetin tesviri 4 Dinin tenqidi 5 Adil hokumdar sureti I Telim terbiyye romada diqqeti celb eden ve bu gunde aktual ve ehemiyyetli olan tehsil telim terbiyye problemi de cox maraqli sekilde tevsir olunmusdur Qranquzye oglunu agilli terniyyeli gormek isteyir ve onu oxumaq ucun Tubal Olofern adli meshur bir alime tapsirir Lakin bu alim Qarqantuaya elifbani ele ezberledir ki usaq onu basdan ayaga ve tersine su kimi revan oxuya bilir Axirda atasi gorur ki bu alimin oyretdiklerinin neticesi olaraq oglu Qarqantua ne qeder cox oxiyurdusa bir o qederde sayiqlayirdi Bundan sonra Qarqantua Ponokrat adli basqa bir muellimin yanina qoyulur Ponokrat ise onu seher tezden yuxudan oyadir yemekden evvel gezintiye aparir kohne dersleri tekarar etdirir ve s II Muharibe burada Rable o dovrde bas veren muharibelerin menasizligindan danisir Pikrokol Qranquzye ile muharibe edir Rable bu muharibeni tesvir etmekle oxuculara muharibelerin menasiz sebebsiz behane ile baslanmasini catdirir Lerne seherinden gelen Pikroxolun qutabsatanlari ile Qranquzyenin cobanlari menasiz bir is ustunde dalasirlar Qutabsatanlar cobanlara qutab satmaqdan imtina edirler Cobalar onlardan gucle qutablari alib pulun verib yaxsica eziudirirler Bundan sonra Qranquzye ile Pikroxol arasinda menasiz muharibe baslayir Lakin sulh terefdari olan Qranquzye muharibeni sulhle bitirmek istedise de amma Pikroxol istemir muharibeni davam etdirir Sonda Qranquzye ve Qarqantua qalib gelir III Utopik cemiyyetin tesviri Rablenin yaratdigi bu cemiyyet xeyali idi onun xeyallarindaki dusuncesindeki cemiyyet idi Bu movcud olmayan cemiyyet idi ki Rable bele bir cemiyyetin olmasini arzu edirdi Utopik cimiyyet kimi burada Telem abbatligini verir Romanin ele en maraqli hisselerinden biride Telem abbatligi movzusudur Bu abbatligin adi rahibin adi ile baglidir Bele ki muharibeni qelebe ile basa vuran Qarqantua dostlarini mukafatlandirir Jan Qarqantuadan mukafat evezine oz seliqesi ile monastir duzeltmeye icaze isteyir ve belelikle Telem abbatligini yaranir Bu monastir basqa monastirlardan ferqli olur hasari olmur cunki onun fikrince hasar zindan darisqalliq ve cekisme demekdir burada ise azadliq senlik olmalidir Abbatligin devizi ise bele idi Ne istiyirsen et IV Dinin tenqidi dinin tenqidini ayrica kitab seklinde vermeyib Texminen giris kitabin her hissesinde bir dinin tenqidi verilib Dinin tenqidi Pantaqruelin Papamiler adasina gelib cixmasi hissesinde verilmisdir Bu adanin sakinleri uzlerini gormediyi papani allah sayir ona sitayis edirdiler Papa insanlari cahil ozlerine itayetde saxlayirdilar Pehriz adasi adalanan ada var idi ki bu adanin da sakinleri papani allah sayir onun ucun gunlerle pehriz saxlayirdilar Papaya itaet etmiyenleri ise cezalandirirdilar V Adil hokumdar sureti Adil hokmdar obrazi uc palnda verilir Qranquzye Qarqantua ve Pantaqrueldi Qranquzye maarifci obraz olmasada lakin xalqini dusunen xalqinin rifahi ucun calisan ve sulh terefdari olan bir obrazdir Qarqantua bu obraz Telem kimi abbatligi himayesi altina alan bir obrazdir Pantaqruel bu obrazlarin icerisinde en maarifci ve hem filosof hokmdar hemde hokmdar filosofdur Eser de esas 3 obraz secilir I Xeyrxah kokumdar 3 variantda verilir Bunlar bir birinden az secilen Qranquzye Qarqantua ve Pantaqrueldir II Panurq obrazi romanin en maraqli qehremanlarindan biri de Pnurqdur Bu adin herfi menasi Her sey eden demekdir Panurq turklerin elinde esir olmusdur ve burada onu qizartmq isteyirler Lakin bir mocuze neticesinde o canini qutarmagi bacarir Romanin cani demek olar ki Panurqu hemise dusunduren bir suala o evlensin ya evlenmesin cavab tapmaq uzerinde qurulur Bu o qeder cetin sual olur ki hec kim ona cavab vere bilmir Panurq sen cox hazircavab her seyi laga qoyan pul qazanmagin 63 yolunu bilen eyyas ve bedxerc ictimai novun tipik numayendesidir III Rahib Jan xeyrxah cesur heyati seven ve o xalq gucunun tecessumudur Telem abbatligi kimi bir yerin qurucusudur Rable oz romani ile bedii realizmin o zaman mumkun olan butun formalarini heddinden artiq genislendirdi ve derinlesdirdi Esrler boyu insanlari guldure guldure eylendirerek onlari terbiyye etdi IstinadlarHemcinin baxXarici kecidlerVikianbarda Fransua Rable ile elaqeli mediafayllar var Fransua Rable Qarqantua ve Pantaqruel tercume edeni Ehmed Cavad B Onder 2005 304 s Russkoyazychnyj sajt posvyashennyj Fransua Rable 2018 09 09 at the Wayback Machine M Bahtin Tvorchestvo Fransua Rable i narodnaya kultura Srednevekovya i Renessansa Literaturnaya enciklopediya Statya Fransua Rable Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Archivio Storico Ricordi 1808