Ağqoyunluların süqutundan sonra Səfəvilər qısa zamanda tarixi Azərbaycan torpaqlarını və ona yaxın əraziləri birləşdirməklə kifayətlənməyib, Asiyanın bir hissəsini, Xorasan və İraq kimi vacib regionları da özlərinə tabe etdilər. Qısa zamanda bu cür yüksəliş Səfəvilər dövlətinin qərb sərhədlərində yerləşmiş və sürətlə böyüməkdə olan başqa bir türk mənşəli sülalənin maraqlarına zidd idi.
Giriş
Hələ Səfəvilərin Ərdəbil hakimiliyi dövründə onların hakimiyyətə gəlmələrində, hərbi-siyasi qüvvə kimi meydana çıxmalarında Anadoludakı türk-qızılbaş tayfaları çox mühüm rol oynamışdılar. Səfəvilərlə sıx əlaqəsi olan bu tayfalar Osmanlı ərazisində böyük təhlükə idi. Səfəvilərlə müharibə təqdirində Osmanlı imperiyası ərazisində yaşayan qızılbaşların arxada üsyan qaldıracağından çəkinən Sultan I Səlim (1512-1520) onlardan təqribən 40 minini edam və sürgün etdirdi. Beləliklə özünə arxadan müdafiəni təmin etdi.
Çaldıran vuruşmasının baş verdiyi yerdə abidə
Döyüşün baş tutmasında Səfəvi hökmdarı şah I İsmayıl və Osmanlı sultanı I Səlimin bir-birlərinə bəslədikləri münasibətlər də rol oynamışdır. II BəyazidOsmanlının genişlənməsinə çox da çalışmır, ölkənin daha çox mədəni inkişafına fikir verirdi. Ona görə də şərqdə sürətlə güclənən Səfəvilər onun üçün təhlükəli görünmürdü, əksinə gözəl şair olan I Şah İsmayıl və mədəniyyətə böyük maraq göstərən II Bəyazid arasında isti münasibətlər formalaşmış, 1504-cü ildə isə Səfəviləri bir dövlət kimi tanımışdı. II Bəyazid həyatda ola-ola özündən böyük qardaşlarını öldürməklə hakimiyyətə gələn Bəyazidin üçüncü oğlu I Səlim isə ölkənin coğrafi cəhətdən genişlənməsini, babası Fateh Sultan Məhəmmədin yolunu davam etdirmək istəyirdi. Belə olan halda I Səlim və I İsmayıl arasında münasibətlər çox kəskin idi və bir-birlərinə göndərdikləri söyüşlü məktublar bunu təsdiqləyir.
Şah İsmayıl1507-ci ildə Anadolu bəyliklərindən biri olan Dulqədiroğulları bəyliyinə hücum elədi. Hücumun səbəbi Dulqədir bəyi Bozqurdun şiyə olan şaha qız verməməsi idi. Şah İsmayılOsmanlı torpaqlarından keçərək Kayseri üzərindən Dulqədiroğulları bəyliyinə girdi. Döyüşdə məğlub olan Bozqurd qaçdı. Onun oğlu və iki nəvəsi Şah İsmayıl tərəfindən qətlə yetirildi. Osmanlı dövləti Şah İsmayılın bu hərəkətinə reaksiya vermədi. Bu da Şah İsmayılın Anadoluda nüfuzunu artırdı. II Bəyazidin oğlu Şahzadə Səlim ana tərəfdən Bozqurdla qohum idi. Belə ki, Bozqurd onun babası idi. Dayısının və iki oğlunun qətlinə dözməyən Şahzadə Səlim Azərbaycana qədər gedərək Səfəvi dövlətindən aldığı əsirləri Trabzona gətirdi və intiqamını aldı. Atasının hələ sağ olmasına baxmayaraq şahzadə Səlimin bu hərəkəti böyük marağa səbəb oldu. Bu hadisədən sonra II Bəyazid Orta Anadoluda Şah İsmayılın hər hansı bir hərəkətinə qarşı əsgər topladı. Sultanın bu hərəkətindən sonra Şah İsmayıl Anadolunun içərilərinə girməkdən çəkindi; II Bəyazidə"Şanlı böyük babam" deyə xitab elədiyi məktubu yazaraq 1508-ci ilin əvvəlindən Diyarbəkirə çəkildi.
Səfəvilər hakimiyyətə gəldikdən sonra yeni dini siyasət yürütməyə başladılar. Şah İsmayıl hakimiyyətə gəldikdə vahid ideologiyanın yoxluğunu ilkin növbədə aradan qaldırdı- dövlət dininin imamilik (isnə əşəriyyə, ərəbcəisna aşariyyə – on iki imamlıq) olduğunu elan etdi. Qısa zamanda bu ideologiya ətrafında geniş kütlələr toplaşdı. Bu döyüş kampaniyası ərəfəsində 40 mini Sultan Səlim tərəfindən qılıncdan keçirilmiş və Səfəvilərin bir-başa hakimiyyəti altında olmayan anadolu türk-qızılbaş tayfaları da bu ideologiyaya uyğun hərəkət etməyə başladılar. Bu səbəbdən Sultan Səlimin bu yürüş kampaniyası və daha sonra Məmlüklərə qarşı planlaşdırdığı kampaniya dini, ideoloji əhəmiyyət də daşıyırdı.
Təqribən 300 top, tüfənglə silahlanmış yeniçəri dəstələri və s. qoşun növlərindən ibarət Osmanlı ordusu avqust ayında Səfəvilər dövlətinin ərazisinə soxuldu. Avqustun 23-də baş verən döyüşdə hər iki tərəf ağır itkiyə məruz qaldı. Osmanlı ordusunun sağ cinahında Anodolu bəylərbəyisi Sinan Paşa, sol cinahında isə Rumeli bəylərbəyisi Həsən Paşa komandanlıq edirdi. Bir-birinə zəncirlə bağlanmış toplar və yeniçəri dəstələri mərkəzdə yerləşdirilmişdi.
Heç bir odlu silahı və topu olmayan qızılbaş ordusu sayca Osmanlılardan xeyli az idi. Müharibəyə kifayət qədər hazırlaşmayan I Şah İsmayıl yaxın adamlarının məsləhətinə baxmayaraq düşməni qəflətən yaxalayaraq məğlubiyyətə uğratmaq üçün gözlənilmədən hücum etməkdən boyun qaçırdı. Səfəvi ordusunun sağ cinahında durmuş Xan Şamlı, sol cinahında isə Məhəmməd xan Ustaclı komandanlıq edirdi.
Şah İsmayıl bahadır döyüşə birəbir qatılarkən Sultan Səlim Dağa gizlənərək Döyüşü izləməyi seçdi.Şah İsmayıl meydanda Sultan Səlimə meydan oxuyaraq onu təkbətək döyüşə çağırdı. Sultan Səlim qorxaraq özünün əvəzinə Osmanlıda ən yaxşı sərkərdə Əlibəy Məlqucoğlunu göndərdi. Şah İsmayıl ilk zərbəylə Məlqucoğlunun dəbilqəsini, başını, qalxanının bir hissəsini və bədənini ikiyə ayıraraq Osmanlının yenilməz sayılan Malqoçoğlunu öldürdü.
Döyüşdən sonra
Çaldıran döyüşü zamanı Sultan Səlim tərəfindən ələ keçirilmiş Şah İsmayıl Səfəvinin şəxsi əşyaları. Topqapı muzeyi, İstanbul
Lakin Osmanlı ordusu Təbrizdə cəmi 6 gün qala bildi. Səbəb orduda, xüsusən yeniçərilər arasında narazılığın artması idi. Belə ki, yeniçərilər böyük bir qismi sufi-dərviş ordeni olan bəktaşiliyə itaət edirdi. Bəktaşiliyin sütunları isə Səfəvi dini ideologiyasına çox yaxın idi.
Sultan I Səlim geri çəkilərkən bir neçə min sənətkar ailəsini İstanbula köçürdü. Bu sənətkarların əməyindən 1509-cu ildə İstanbulda baş vermiş güclü zəlzələdən[Mənbə göstərin] sonra şəhərin bərpasında istifadə edilmişdir.
Döyüşdə həlak olanların sayı barəsində mənbələrdə məlumatlar ziddiyyətlidir. Şərəf xan Bitlisi "Şərəfnamə"də qızılbaşların itirdikləri görkəmli sərkərdələrdən əlavə 5 min süvari itkisi barəsində məlumat verir. Səfəvi səlnaməçiləri isə cəmi 5 min nəfərin öldüyünü və onlardan 2 mininin qızılbaş, 3 mininin isə osmanlı olduğunu vurğulayırlar. Osmanlı səlnaməçiləri isə bu rəqəmin türklərdə 30-40 min, qızılbaşlarda isə bundan iki dəfə çox olduğunu bildirirlər. Bidlisinin rəqəmləri daha düzgün hesab olunur.
Çaldırandakı məğlubiyyət Səfəvilər dövlətinin hərbi siyasi nüfuzuna ağır ziyan vurdu.
Deyilənə görə, bu döyüşdəki məğlubiyyətdən sonra I Şah İsmayıl bir daha şəxsən hər hansı vuruşda iştirak etməmişdir.
Döyüşün nəticələri
Osmanlının Top Sayəsində qazanması
Şah İsmayılın Sultaniyəyə geri çəkilməsi,Şah Təbrizə gələrkən Sultan Səlimin Təbrizdən Çıxması
Avropa diplomasiyasının Qalibiyyəti
İstinadlar
↑ Roger Savory: Iran Under the Safavids, 2007, s. 41
Keegan & Wheatcroft, Who's Who in Military History, Routledge, 1996. p. 268
Encyclopedia of the Ottoman Empire, ed. Gábor Ágoston,Bruce Alan Masters, page 286, 2009
Keegan & Wheatcroft, Who's Who in Military History, Routledge, 1996. p. 268 "In 1515 Selim marched east with some 60,000 men; a proportion of these were skilled Janissaries, certainly the best infantry in Asia, and the sipahis, equally well-trained and disciplined cavalry. [...] The Persian army, under Shah Ismail, was almost entirely composed of Turcoman tribal levies, a courageous but ill-disciplined cavalry army. Slightly inferior in numbers to the Turks, their charges broke against the Janissaries, who had taken up fixed positions behind rudimentary field works."
Şeref Han: Şerefname II – Osmanlı-İran Tarihi, Ant Yayınları 1971, s. 159
Afaq Qasımova. Yeniyetmələrin tarixi şəxsiyyətlərin nümunəsində tərbiyə edilməsi. Bakı: Nurlan, 2006. - səh. 30.
Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Avqust 03, 2021
çaldıran, döyüşü, səfəvilər, osmanlılar, arasında, 1514, avqustun, çaldıran, düzündə, maku, şəhəri, yaxınlığında, baş, vermiş, vuruşma, əsas, münaqişə, səfəvi, osmanlı, münasibətləri, çəhəl, sütun, sarayının, interyerində, təsvir, edən, xvii, əsrə, divar, rəsm. Caldiran doyusu Sefeviler ve Osmanlilar arasinda 1514 cu il avqustun 23 de Caldiran duzunde Maku seheri yaxinliginda bas vermis vurusma Caldiran doyusuEsas munaqise Sefevi Osmanli munasibetleri Cehel Sutun Sarayinin interyerinde Caldiran doyusunu tesvir eden XVII esre aid divar resmi Tarix 23 avqust 1514Yeri Caldiran duzu MakuNeticesi Osmanli Imperiyasi qalib geldiMunaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Osmanli ImperiyasiKomandan lar I Ismayil yarali Ebdulbaqi Yezdi Huseyn bey Samli Sari Pire Ustacli Durmus xan SamliNureli XelifeXanmehemmed bey Ustacli Seyid Serifeldin Eli Sirazi Seyid Sedreddin Yavuz Sultan Selim Herseqli Ehmed PasaDukakinoglu Ehmed PasaXedim Senan PasaMustafa PasaQaraman beylerbeyi Zeynal PasaRumeli beylerbeyi Hesen Pasa Melqucoglu Tureli bey Uveys bey Suleyman bey Tereflerin quvvesi40 000 1 55 000 2 80 000 3 60 000 4 100 000 1 Olenler ve yaralananlar5000 e qeder 5 2000 den az Menbe gosterin Vikianbarda elaqeli mediafayllarAgqoyunlularin suqutundan sonra Sefeviler qisa zamanda tarixi Azerbaycan torpaqlarini ve ona yaxin erazileri birlesdirmekle kifayetlenmeyib Asiyanin bir hissesini Xorasan ve Iraq kimi vacib regionlari da ozlerine tabe etdiler Qisa zamanda bu cur yukselis Sefeviler dovletinin qerb serhedlerinde yerlesmis ve suretle boyumekde olan basqa bir turk menseli sulalenin maraqlarina zidd idi Mundericat 1 Giris 2 Doyus qabagi veziyyet 2 1 Doyus qabagi Osmanlilarin veziyyeti 2 2 Doyus qabagi Sefevilerin veziyyeti 3 Doyusun gedisi 4 Doyusden sonra 5 Doyusun neticeleri 6 Istinadlar 7 Menbe 8 Hemcinin bax 9 Xarici kecidlerGiris RedakteHele Sefevilerin Erdebil hakimiliyi dovrunde onlarin hakimiyyete gelmelerinde herbi siyasi quvve kimi meydana cixmalarinda Anadoludaki turk qizilbas tayfalari cox muhum rol oynamisdilar Sefevilerle six elaqesi olan bu tayfalar Osmanli erazisinde boyuk tehluke idi Sefevilerle muharibe teqdirinde Osmanli imperiyasi erazisinde yasayan qizilbaslarin arxada usyan qaldiracagindan cekinen Sultan I Selim 1512 1520 onlardan teqriben 40 minini edam ve surgun etdirdi Belelikle ozune arxadan mudafieni temin etdi Caldiran vurusmasinin bas verdiyi yerde abide Doyusun bas tutmasinda Sefevi hokmdari sah I Ismayil ve Osmanli sultani I Selimin bir birlerine besledikleri munasibetler de rol oynamisdir II Beyazid Osmanlinin genislenmesine cox da calismir olkenin daha cox medeni inkisafina fikir verirdi Ona gore de serqde suretle guclenen Sefeviler onun ucun tehlukeli gorunmurdu eksine gozel sair olan I Sah Ismayil ve medeniyyete boyuk maraq gosteren II Beyazid arasinda isti munasibetler formalasmis 1504 cu ilde ise Sefevileri bir dovlet kimi tanimisdi II Beyazid heyatda ola ola ozunden boyuk qardaslarini oldurmekle hakimiyyete gelen Beyazidin ucuncu oglu I Selim ise olkenin cografi cehetden genislenmesini babasi Fateh Sultan Mehemmedin yolunu davam etdirmek isteyirdi Bele olan halda I Selim ve I Ismayil arasinda munasibetler cox keskin idi ve bir birlerine gonderdikleri soyuslu mektublar bunu tesdiqleyir Sah Ismayil 1507 ci ilde Anadolu beyliklerinden biri olan Dulqedirogullari beyliyine hucum eledi Hucumun sebebi Dulqedir beyi Bozqurdun siye olan saha qiz vermemesi idi Sah Ismayil Osmanli torpaqlarindan kecerek Kayseri uzerinden Dulqedirogullari beyliyine girdi Doyusde meglub olan Bozqurd qacdi Onun oglu ve iki nevesi Sah Ismayil terefinden qetle yetirildi Osmanli dovleti Sah Ismayilin bu hereketine reaksiya vermedi Bu da Sah Ismayilin Anadoluda nufuzunu artirdi II Beyazidin oglu Sahzade Selim ana terefden Bozqurdla qohum idi Bele ki Bozqurd onun babasi idi Dayisinin ve iki oglunun qetline dozmeyen Sahzade Selim Azerbaycana qeder gederek Sefevi dovletinden aldigi esirleri Trabzona getirdi ve intiqamini aldi Atasinin hele sag olmasina baxmayaraq sahzade Selimin bu hereketi boyuk maraga sebeb oldu Bu hadiseden sonra II Beyazid Orta Anadoluda Sah Ismayilin her hansi bir hereketine qarsi esger topladi Sultanin bu hereketinden sonra Sah Ismayil Anadolunun icerilerine girmekden cekindi II Beyazide Sanli boyuk babam deye xitab elediyi mektubu yazaraq 1508 ci ilin evvelinden Diyarbekire cekildi Sefeviler hakimiyyete geldikden sonra yeni dini siyaset yurutmeye basladilar Sah Ismayil hakimiyyete geldikde vahid ideologiyanin yoxlugunu ilkin novbede aradan qaldirdi dovlet dininin imamilik isne eseriyye erebce isna asariyye on iki imamliq oldugunu elan etdi Qisa zamanda bu ideologiya etrafinda genis kutleler toplasdi Bu doyus kampaniyasi erefesinde 40 mini Sultan Selim terefinden qilincdan kecirilmis ve Sefevilerin bir basa hakimiyyeti altinda olmayan anadolu turk qizilbas tayfalari da bu ideologiyaya uygun hereket etmeye basladilar Bu sebebden Sultan Selimin bu yurus kampaniyasi ve daha sonra Memluklere qarsi planlasdirdigi kampaniya dini ideoloji ehemiyyet de dasiyirdi Doyus qabagi veziyyet RedakteDoyus qabagi Osmanlilarin veziyyeti Redakte Teqriben 300 top tufengle silahlanmis yeniceri desteleri ve s qosun novlerinden ibaret Osmanli ordusu avqust ayinda Sefeviler dovletinin erazisine soxuldu Avqustun 23 de bas veren doyusde her iki teref agir itkiye meruz qaldi Osmanli ordusunun sag cinahinda Anodolu beylerbeyisi Sinan Pasa sol cinahinda ise Rumeli beylerbeyisi Hesen Pasa komandanliq edirdi Bir birine zencirle baglanmis toplar ve yeniceri desteleri merkezde yerlesdirilmisdi Doyus qabagi Sefevilerin veziyyeti Redakte Hec bir odlu silahi ve topu olmayan qizilbas ordusu sayca Osmanlilardan xeyli az idi Muharibeye kifayet qeder hazirlasmayan I Sah Ismayil yaxin adamlarinin meslehetine baxmayaraq dusmeni qefleten yaxalayaraq meglubiyyete ugratmaq ucun gozlenilmeden hucum etmekden boyun qacirdi Sefevi ordusunun sag cinahinda durmus Xan Samli sol cinahinda ise Mehemmed xan Ustacli komandanliq edirdi Doyusun gedisi Redakte I Sah Ismayilin toplarin zencirlerini kesmesi Sah Ismayil bahadir doyuse birebir qatilarken Sultan Selim Daga gizlenerek Doyusu izlemeyi secdi Sah Ismayil meydanda Sultan Selime meydan oxuyaraq onu tekbetek doyuse cagirdi Sultan Selim qorxaraq ozunun evezine Osmanlida en yaxsi serkerde Elibey Melqucoglunu gonderdi Sah Ismayil ilk zerbeyle Melqucoglunun debilqesini basini qalxaninin bir hissesini ve bedenini ikiye ayiraraq Osmanlinin yenilmez sayilan Malqocoglunu oldurdu Doyusden sonra Redakte Caldiran doyusu zamani Sultan Selim terefinden ele kecirilmis Sah Ismayil Sefevinin sexsi esyalari Topqapi muzeyi Istanbul Yaralanmis I Sah Ismayil olkenin daxiline dogru cekildi Meglubiyyete ugrayan qizilbaslar Mehemmed xan Ustacli Sari Pire Ustacli Huseyn bey Lele Samli Xadim bey Xulafe Osmanlilar ise Hesen pasa Melqucoglu Uveys bey Suleyman bey kimi serkerdelerini itirdiler Hucuma kecen Osmanli qosunu Xoy Merend ve Tebrizi tutdu Lakin Osmanli ordusu Tebrizde cemi 6 gun qala bildi Sebeb orduda xususen yeniceriler arasinda naraziligin artmasi idi Bele ki yeniceriler boyuk bir qismi sufi dervis ordeni olan bektasiliye itaet edirdi Bektasiliyin sutunlari ise Sefevi dini ideologiyasina cox yaxin idi Sultan I Selim geri cekilerken bir nece min senetkar ailesini Istanbula kocurdu Bu senetkarlarin emeyinden 1509 cu ilde Istanbulda bas vermis guclu zelzeleden Menbe gosterin sonra seherin berpasinda istifade edilmisdir Doyusde helak olanlarin sayi baresinde menbelerde melumatlar ziddiyyetlidir Seref xan Bitlisi Serefname de qizilbaslarin itirdikleri gorkemli serkerdelerden elave 5 min suvari itkisi baresinde melumat verir Sefevi selnamecileri ise cemi 5 min neferin olduyunu ve onlardan 2 mininin qizilbas 3 mininin ise osmanli oldugunu vurgulayirlar Osmanli selnamecileri ise bu reqemin turklerde 30 40 min qizilbaslarda ise bundan iki defe cox oldugunu bildirirler Bidlisinin reqemleri daha duzgun hesab olunur Caldirandaki meglubiyyet Sefeviler dovletinin herbi siyasi nufuzuna agir ziyan vurdu 6 Deyilene gore bu doyusdeki meglubiyyetden sonra I Sah Ismayil bir daha sexsen her hansi vurusda istirak etmemisdir Doyusun neticeleri RedakteOsmanlinin Top Sayesinde qazanmasi Sah Ismayilin Sultaniyeye geri cekilmesi Sah Tebrize gelerken Sultan Selimin Tebrizden Cixmasi Avropa diplomasiyasinin QalibiyyetiIstinadlar Redakte 1 2 Roger Savory Iran Under the Safavids 2007 s 41 Keegan amp Wheatcroft Who s Who in Military History Routledge 1996 p 268 Encyclopedia of the Ottoman Empire ed Gabor Agoston Bruce Alan Masters page 286 2009 Keegan amp Wheatcroft Who s Who in Military History Routledge 1996 p 268 In 1515 Selim marched east with some 60 000 men a proportion of these were skilled Janissaries certainly the best infantry in Asia and the sipahis equally well trained and disciplined cavalry The Persian army under Shah Ismail was almost entirely composed of Turcoman tribal levies a courageous but ill disciplined cavalry army Slightly inferior in numbers to the Turks their charges broke against the Janissaries who had taken up fixed positions behind rudimentary field works Seref Han Serefname II Osmanli Iran Tarihi Ant Yayinlari 1971 s 159 Afaq Qasimova Yeniyetmelerin tarixi sexsiyyetlerin numunesinde terbiye edilmesi Baki Nurlan 2006 seh 30 Menbe RedakteAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi Oqtay Efendiyev Azerbaycan Sefeviler dovletiHemcinin bax RedakteCaldiran duzu Sah amp Sultan Caldiran doyusu Ferman Kerimzade Xarici kecidler Redakte Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Caldiran doyusu amp oldid 6076207, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
