Jan Pol Sartr
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Jan-Pol Sartr (fr. Jean-Paul Charles Aymard Sartre; 21 iyun 1905[…] və ya 1905, Paris – 15 aprel 1980[…] və ya 1980, 14-cü Paris dairəsi[d]) — XX əsr fransız filosofu, yazıçı və dramaturq, ekzistensialist ədəbi-fəlsəfi cərəyanın yaradıcılarından biri, 1964-cü ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına ( "zəmanəmizə mühüm təsir göstərən ideyalarla zəngin, azadlıq ruhu və yaradıcılıq həqiqəti axtarışları ilə aşılanmış əsərlərinə görə") layiq görülsə də, bundan imtina etmişdir.
| Jan Pol Sartr | |
|---|---|
| fr. Jean-Paul Charles Aymard Sartre | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Paris, Fransa |
| Vəfat tarixi | (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | Paris, Fransa |
| Vəfat səbəbi | ödəm[d] |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | Fransa |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | dramaturq, epistemoloq, roman yazıçısı, ssenarist, bioqraf[d], ədəbiyyat tənqidçisi, esseist, müqavimət döyüşçüsü[d], siyasi publisist[d], ekzistensialist, ontologist, yazıçı, filosof, pasifist, publisist, intellektual, müəllif, sosioloq, meteoroloq |
| Əsərlərinin dili | fransızca |
| İstiqamət | Ekzistensializm, ateizm, fenomenologiya, Marksizm |
| Mükafatları | Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı(imtina etmişdir) (1964) |
| Jan Pol Sartr Vikimənbədə | |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Həyatı
Jan-Pol Şarl Aymard Sartr dənizçi-mühəndis Jan Batist Sartrın ailəsinin yeganə övladı kimi doğulmuşdu. Anası Ann-Mari Şveytser məşhur alman humanisti, Nobel mükafatı laureatı Albert Şveytserin qardaşı qızı idi. Bir yaşında atasını itirən Jan-Pol ana babası, professor-germanist Şarl Şveytserin himayəsində böyümüşdü. Nəvəsinin istedadını görən Şarl Şveytser onu məktəbdən çıxarmış, evdə xüsusi müəllimlərdən təhsil alması üçün şərait yaratmışdı. 1917-ci ildə anası yenidən ərə gedəndə və onu öz yanına — Fransanın cənubuna aparanda Jan-Pol bundan əməlli-başlı sarsıntı keçirmişdi.
1920-ci ildə Parisə qayıtdıqdan sonra IV Henrix liseyində təhsilini davam etdirmişdi. İlk şeirləri də həmin dövrdə mətbuatda dərc olunmuşdu. Jan-Pol Sartr 1929-cu ildə Ekol Normal Süperyeri birinci dərəcəli diplomla başa vurmuşdu. Bu, lisey və universitetlərdə müəllimlik hüququ verirdi.
Hərbi xidmətdən sonra o, Qavr liseyində çalışmış, 1933-1934-cü illərdə isə Almaniyada, Edmund Qussler və Martin Haydegger kimi tanınmış filosofların yanında təcrübə keçmişdi. 1937-ci ildən etibarən müəllimlik fəaliyyətini Parisdə davam etdirməyə başlamışdı.
İlk bədii əsərini — "Ürək bulanması" romanını Sartr həyatının Qavr dövründə yazsa da, yalnız 1938-ci ildə nəşr etdirmişdi. Eyni ildə "Nuvel Revyü Fransez" dərgisində "Divar" novellası çap olunmuşdu. Hər iki əsər Fransada yekdilliklə ilin kitabı nominasıyasının qalibi adını qazanmışdı.
Müharibə illəri
İkinci dünya müharibəsinin başlanmasını və Fransanın işğalını bir çox həmvətənləri kimi Sartr da şəxsi faciəsi kimi yaşamışdı. Görmə qabiliyyətinin zəifliyi səbəbindən o, döyüşən orduda deyil, meteoroloji hərbi hissədə xidmət edirdi. Alman hərbi birlikləri Parisə daxil olarkən yazıçı əsir alınmış, bir müddət Trir yaxınlığındakı həbs düşərgəsində saxlanmışdı. Yalnız 1941-ci ildə həbsdən qurtarıb Parisə qayıda bilmişdi. Təbii ki, müharibə dövründə siyasət Jan-Pol Sartrın həyatında daha önəmli yer tutmuşdu. O, birbaşa Müqavimət hərəkatı sıralarına qatılmasa da, bu hərəkata yardım cəmiyyəti təşkil etmişdi. Alber Kamyu ilə ilk tanışlıqları da həmin cəmiyyətdə olmuşdu.
Yaradıcılığı
Müharibə illərində müəllif özünün "Milçəklər" (1943), "Bağlı qapı arxasında" (1944) pyeslərini, habelə iri həcmli "Mövcudluq və heçlik" (1943) fəlsəfi traktatını qələmə almışdı. Yaradıcılığı ilə yaşamını təmin edə bildiyindən pedaqoji fəaliyyətdən birdəfəlik uzaqlaşmağa qərar vermişdi.
"Milçəklər" pyesində Sartr Orest haqqındakı qədim yunan mifinə əsaslanaraq dünyada obyektiv əxlaqın mövcud olmadığı, buna görə də insanların sərbəst seçim haqqını özlərində saxlamaları fikrini fəlsəfi baxımdan əsaslandırırdı. İşğal altındakı Fransada bu sərbəst seçim faşizmə qarşı mübarizə idi. Almanlar bunu başa düşəndən sonra pyesin tamaşasını qadağan etmişdilər. Sartrın "Mövcudluq və heçlik" kitabı yazıldığı dövrdən eksiztensializmin əsas manifestinə və gənc Fransa intellektuallarının özünəməxsus Bibliyasına çevrilmişdi.
Müharibənin sonuna doğru Jan-Pol Sartr artıq ekzistensialistlərin tanınan və hamı tərəfindən qəbul edilən lideri idi. İnsan seçiminə və azadlığına böyük önəm verən bu fəlsəfi təlimin populyarlığı həm də onun Müqavimət hərəkatı ilə bağlılığında idi. Fransız cəmiyyətinin müxtəlif təbəqələri arasında əməkdaşlıq və ümumi düşmənə qarşı birgə mübarizə fəlsəfəsi olan ekzistensializm əsasında intellektualları birləşdirməyə, yeni mədəniyyət yaratmağa böyük ümidlər vardı.
Sartr həm bədii yaradıcılıq, həm də fəlsəfə sahəsində eyni həvəs və intensivliklə çalışırdı.Bu mənada "Çirkli əllər" (1948), "Azadlığın yolları" (1945-1949; tetralogiya şəklində düşünülmüş, lakin başa çatdırılmamışdır) pyesləri əslində fəlsəfi təlimi bədii obrazlar vasitəsi ilə şərh etmək cəhdi idi. Ampluasını daha da genişləndirən Sartr eksiztensializm prinsiplərini bioqrafik janra tətbiq edərək Şarl Bodler (1947) və Jan Jen (1952) kimi məşhur həmvətənlərinin həyat və yaradıcılıqlarını tədqiq etmişdi.
Marksizm təlimi Sartrı 40-cı illərdən maraqlandırırdı. 1944-cü ildə onun rəhbərliyi ilə aylıq "Les Temps Modernes" jurnalı təsis olunduqdan sonra ədəbi və ictimai problemlərin marksizm nöqteyi-nəzərindən işıqlandırılması yeni nəşrin əsas mövzusuna çevrilmişdi. Sonrakı onillikdə isə Sartr ədəbiyyat, teatr, etika ilə bağlı məsələlərdə marksizmin açıq təbliğatçılarından biri kimi tanınmağa başlamışdı. Kamyu ilə ziddiyyətlərinin və ayrılmalarının əsasında da marksizmə münasibət dayanmışdı. Təkamül, liberalizm və demokratiya təbliğ edən Kamyudan fərqli olaraq Sartr inqilabi dəyişikliklərdən qaçmağı humanizm ideallarına xəyanət kimi qiymətləndirirdi. Müəllif "Dialektik zəkanın tənqidi" əsərində (1960) marksizmlə ekzistensializmi barışdırmağa cəhd göstərmişdi. Onun fikrincə, "fərdi azadlıq" vasitəsi ilə marksizmi xurafatdan xilas etmək, marksizm vasitəsi ilə ekzistensializmi fərdin fəlsəfəsindən cəmiyyətin fəlsəfəsinə çevirmək mümkündür.
Jan-Pol Sartr 1964-cü ildə "zəmanəmizə mühüm təsir göstərən ideyalarla zəngin, azadlıq ruhu və yaradıcılıq həqiqəti axtarışları ilə aşılanmış əsərlərinə görə" Nobel mükafatına layiq görülmüşdü. Lakin müəllif könüllü şəkildə mükafatı almaqdan boyun qaçırmışdı (ondan əvvəl Boris Pasternak da Nobeldən imtina etmişdi, amma bu addımı öz istəyi ilə deyil, Sovet rəhbərliyinin təzyiqi ilə atmışdı). İsveç Akademiyasına ünvanladığı məktubda Jan-Pol Sartr yazırdı: "Mənim öz əsərlərimi sadəcə "Jan-Pol Sartr" və "Nobel mükafatı laureatı Jan-Pol Sartr" kimi imzalamağım tamamilə fərqli anlayışlardır. Yazıçı hətta ən şərəfli şəkildə də olsa, öz adının ictimai institut adına çevrilməsinə imkan verməməlidir". Başqa sözlə desək, Sartr Nobel laureatı adının onun radikal siyasi fəaliyyətinə maneçilik törədəcəyini düşünərək bu qərarı vermişdi.
Nobel Komitəsinin üzvü Lars Qollerstenin yazdığına görə Sartr sonralar qərarını dəyişmiş, 1975-ci ildə Komitəyə müraciət edərək diplom və medaldan imtina şərti ilə pul mükafatını almaq niyyətində olduğunu bildirmişdi. Lakin həmin məbləğ artıq Nobel fonduna qaytarıldığından yazıçının istəyi reallaşmamışdır.
Sartr heç zaman Kommunist partiyasının üzvü olmasa da, 1956-cı il Macarıstan hadisələrinə qədər sosializmə rəğbətlə yanaşırdı. Böyükmillətçilik düşüncəsindən uzaq olması nəticəsində o, "Alton rahibləri" (1960) pyesində Fransanın Əlcəzairdəki müstəmləkə siyasətini faşist Almaniyasının bəşəriyyətə qarşı çevrilmiş cinayətləri ilə eyniləşdirmişdi. O, Amerikanın Vyetnama hərbi müdaxiləsini pisləmiş, görkəmli filosof, Nobel laureatı Bertran Rassellə birlikdə Vyetnamdakı ABŞ cinayətlərini araşdıran komissiya yaradılmasını ("Rassel Tribunalı") tələb etmişdi. Kuba inqilabını alqışlayan Avropa intellektualları arasında Jan-Pol Sartr da vardı. O, 1960-cı ildə Havanada olmuş, Fidel Kastro və Çe Gevara ilə görüşmüş, xüsusən sonuncu haqqında hərarətli sözlər yazmışdı. Lakin bu, sonralar müəllifə Kuba inqilabçılarına münasibətini dəyişməyə mane olmamışdı.
Paris tələbələrinin 1968-ci ildəki nümayişi Sartrın simasında özünün güclü və nüfuzlu tərəfdarlarından birini tapmışdı. Nümayiş zamanı iştirakçıların çoxu ilə birlikdə Sartr da polisə müqavimət bəhanəsi ilə saxlanmışdı. Fransanın o zamankı prezidenti Şarl de Qoll məsələdən xəbər tutan kimi işə qarışmış, yazıçıdan şəxsən üzr istəmiş, polis rəhbərliyinə isə "Siz Volteri həbs edə bilməsziniz!" — demişdi.
Həyatının son illərində qloukoma xəstəliyi nəticəsində görmə qabiliyyətini demək olar ki, tamam itirən Jan-Pol Sartr tənha həyat yaşamış, siyasi proseslərin passiv müçahidəçisinə çevrilmişdi. Onun tənhalıq həyatının çətinliklərini yalnız altmış illik rəfiqəsi, yazıçı və tərcüməçi Simona Bolivarla ünsiyyət asanlaşdırırdı.
Fransız filosofu Lui Altyusser Sartrın ölümündən sonra "O, bizim Jan Jak Russomuz idi" -demişdi. "Mond" qəzeti isə yazıçının vəfatı münasibəti ilə çap etdiyi nekroloqda "XX əsrdə heç bir fransız intellektualı, heç bir Nobel mükafatı laureatı cəmiyyət həyatına Sartr qədər dərin, uzun müddətli və geniş təsir göstərə bilməmişdir" — sözlərini yazmışdı.
Fəlsəfəsi
Sartrın fəlsəfəsi (Egzistensializm) bir neçə dərin düşüncəni özündə əks etdirməkdədir:
Bir: Şeylər biz düşündüyümüzdən daha qəribədir
Sartr dünyanın özünü bizə qəribə və əsrarəngiz formada nümayiş etdirdiyi anlara daha çox diqqət yetirir. Biz gündəlik məntiqimizlə həmin anları anlaya bilmir və baş verənlər bizə gözlənilməz, absurd və hətta qorxulu gəlir. Sartrın ilk kitabı olan “Ürəkbulanma” — əsər 1938-ci ildə nəşr olunub — belə anlar haqqında xatırlatmalarla boldur. Məsələn, əsərin qəhrəmanı 30 yaşlı yazıçı Rakuentin uydurma bir Fransız şəhərində qatarla səyahət edir. O əlini oturacağa söykədikdən sonra qəfil geri çəkir. Son dərəcə adi, bəsit quruluşda yaradılmış, diqqətə belə layiq olmayan bu oturacaq ona dəhşətli dərəcədə qəribə görsənir. “Oturacaq” sözü həmin anda ona öz ilkin mənasından qopmuş görünür, sanki bu sözlə əvvələr heç bir zaman qarşılaşmayıb. Bu oturacaq ona ölmüş eşşəyin iyrənc formada qabarmış qarnını xatırladır. Raquetin bu anı özündən qovmaq üçün, özünü məcbur edir ki, oturacığın sadəcə insanların oturması üçün yaradıldığını düşünsün. Həmin bu dəhşətli anda Raquentinin gördüyünü Sartır “dünyanın absurdluğu” adlandırır.
Həmin bu an Sart fəlsəfəsinin özəyini təşkil edir. Sartrçı olmaq, rutin yaşantımızın bizdə yaratdığı stabil baxış bucağından və önyarğılardan tamamilə arınmaq, azad olmaq və ən önəmlisi bu varolma şəklini dərk etmək deməkdir. Sartrçılığın perspektivindən biz həyatımızın bir çox aspektlərinə də baxa bilərik. “Sevgilinlə axşam yeməyi” deyərkən ağlınıza gələn mənzərəni düşünün. Ağılnıza gələn mənzərədə hər şey məntiqi və normal şeylər kimi görünür, amma Sartrçı baxış bucağı, bu üzdə olan normallığı yoxa çıxardaraq, aşağı qatda gizlənən qəribəliyi üzə çıxardır. Bu axşam yeməyi, əslində sənin doğranmış və formaya salınmış ağacın üstündə oturaraq, ölü heyvanın üzvlərini və bitkiləri çeynəyərək yediyin mənasını verir. Sənin qarşında duran, bəzən cinsiyyət orqanına toxunduğun, sevgilin də — digər məməli — eyni şeyi etməkdədi. Və yaxud, sənin işinə Sartrçı gözlərlə baxmağa çalışaq: sən və sənin kimi digərləri bədənini paltarla sarıyıb, böyük bir qutunun içərisində toplaşaraq bir-birinə acıqlı səslərə müraciət edir. Sən bir parça kağız üçün cəldliklə plastik düymələrə basırsan. Sonra dayanır və çıxıb gedirsən. Növbəti dəfə səma işıqlanır və sən geri qayıdırsan.
2. Biz azadıq
Bu anlar sösüz ki, çaşdırıcı və qorxulu təsir bağışlayır. Ancaq Sartr bunları deməklə, bizim diqqətimizi əsas məsələyə yönləndirməyə çalışır: həyata bu baxış bucağı insanın azadlıq sərhədlərini daha da genişləndirir. Həyat bizim düşündüyümüzdən də qeyri-adidir. Həyat özündə geniş imkanlar daşımaqdadır. Şeylər heç də bizim onları görməyə öyrəşdiyimiz kimi deyillər. Biz gündəlik qayğılardan, məsuliyyətdən azad olduğumuz anlarda daha azad şəkildə xəyala dalır, düşünürük. Biz ya gecələr, ya xəstə yatarkən və ya qatarla uzun səfərlərə çıxdıqda beynimizin düşünmək istədiyi şeylərə azadlıq verir, öyrəşmiş olduğumuz ənənəvi düşüncə formalarından qurtulur və qeydi-adi xəyallara dalırıq. Bu anlar insanı həm narahat edir, həm də ona daha çox azadlıq hissi verir. Nəticədə, biz evimizdən çıxıb gedə, münasibətlərimizi sonlandıra, yaşadığımız insanı bir daha görməyə bilərik. Biz işdən çıxar və başqa ölkəyə gedərək, həyatımızı tamamilə yeni təməllər üzərinə qura bilərik.
Bütün bu ssenarilərin baş verməməsi üçün bizim çox ciddi səbəblərimiz var. Ancaq Sartr bu çaşdırıcı anların təsviri ilə həyat haqqında fərqli düşünməyimizi istəyir. Sartr bizi oturuşmuş, normal düşüncə formasından uzaqlaşdıraraq xəyal dünyamızı daha açıq və azad etməyə çalışır.
Biz azadlığımızı tam anlamda dərk etdikdən sonra, Sartrın ifadə etdiyi kimi, egzistensializmin “iztirab”ına davam gətirə biləcəyik. Qorxulu da olsa, həyatda hər şey baş verə bilər. Belə ki, əvvəldən heç nə müəyyən olunmayıb. İnsanlar həyatı yaşadıqca onun yolunu müəyyən edir və onlar istənilən an zəncirləri qırıb ata bilərlər. Əslində “evlilik”, “iş” adlandırılan sözlərdə insanı məhdudlaşdıran heç nə yoxdur. Bunlar bizim şeylərə yapışdırdığımız etiketlərdir. Həqiqi varoluşçular istənilən an bu etiketləri qopardıb atmaqda azaddırlar. “İztirab” sözü qorxuncdur, ancaq Sartr iztirabın mahiyyətində yetkinliyi, bizim tam anlamıyla yaşadığımızı, reallığı — onun azadlığı, imkanları və seçim çətinlikləri ilə birgə — düzgün qavradığımız görürdü.
Üç: Biz “köhnəlmiş inancla” yaşamamalıyıq
Azadlığı tam anlamıyla dərk etmədən yaşanılan həyata Sartr “köhnəlmiş inanc” adını vermişdi.
Biz nələrisə məhz əvvəlcədən müəyyən olunmuş yolla etməklə, başqa seçim imkanlarına göz yumuruq və “köhnəlmiş inancın” təsirinə düşürük. Əgər biz müəyyən edilmiş işi görməkdə, müəyyən edilmiş insanla yaşamaqda, müəyyən edilmiş yerdə olan evdə yaşamaqda israr ediriksə, demək ki, köhnəlmiş inanca bağlıyıq.
Sartr “köhnəlmiş inancın” ən məşhur təsvirini “Varlıq və Heçlik” əsərində verib. Sartr kafelərin birində olarkən ofisiantın həddən artıq rola girməsini heyrətlə müşahidə edir. Ofisant özünü elə aparır ki, elə bil o azad insan deyil, məhz ofisant kimi doğulub. Sartr yazır: “Onun hərəkətləri həddən artıq düz, dəqiq və çevikdir. O aşağıya doğru həddən artıq çox istəklə əyilir. Onun müştərinin sifarişinə olan marağı, müştəri ilə danışarkən səs tonu əndazəni keçir…”
Sartrın diaqnozuna görə bu ofisant köhnəlmiş inancdan əziyyət çəkməkdədir. Bu insan özünü inandırıb ki, o ancaq ofisant ola bilər. O, azad bir varlıq kimi cazmen, pianist və ya Şimal Dənizində balıqçı olmaq imkanını tamamilə inkar edir. Həmin bu daşlaşmış, seçim azadlığını inkar edən baxış bucağını müasir dövrdə İT menecerində və ya uşağını məktəbdən götürən valideyndə də müşahidə etmək olar. Bu şəxslərdən hər biri eyni duyğunu hiss edir: Mən etməkdə olduğum şeyi etməliyəm, mənim seçimim yoxdur, mən azad deyiləm, mənə biçilmiş rol məni məcbur edir ki, etməli olduğum şeyi edim.
Hər kəsin varolmaq anlamında azadlığı ilə Amerikan sayaq özünə-kömək (self-help) səhv salınmamalıdır. Özünə kömək ideyası insanın əzab çəkmədən, heç bir qurban vermədən nəsə etmək azadlığını ifadə edir. Sartr bu mənada daha qaramat və tragik düşüncədədir. O sadəcə bildirmək istəyir ki, biz normalda düşündüyümüzdən daha çox seçim azadlığına sahibik. Hətta o dərəcədə ki, biz intihar belə etmək imkanına sahib olmalıyıq. Sartr intihar seçimini çılğınca müdafiə edirdi.
Dörd: Biz kapitalizmi dağıtmaqda azadıq
İnsanların azadlığı dadmaqda qarşısına çıxan ən böyük əngəllərdən biri puldur. Bir çoxumuz bir çox mümkün imkanları (xaricə gedib yeni karyera qurmaq, sevgilini tərk etmək və s.) məhz pul faktoruna görə rədd edirik. Biz deyirik: “Əgər pul problemi olmasaydı…”
Pul qarşısında insanın bu acizliyi Sartrı ən çox hiddətləndirən məsələlərdən biri idi. O, bu problemi siyasi müstəviyə kimi çıxarmışdı. Onun zənnincə, kapitalizm sistemi bədheybət bir maşın kimi saxta, reallıqla səsləşməyən ehtiyac anlayışını yaradıb. Bu bədheybət bizə deyir: sən filan qədər işləməlisən, məhz bu əşyanı almalısan, insanlara əməyinə görə aşağı maaş verməlisən. Ancaq burada biz yalnız azadlığımızın və başqa cür yaşamaq imkanımızın inkarını görürük. Bu düşüncələr Sartrın həyatı boyunca Markisizmlə maraqlanmasına səbəb olmuşdu (Ancaq onun özü SSRİ və Fransız Komunist Partiyasının kəskin tənqidçisi idi). Markisizm nəzəri səviyyədə pulun, maddiyatın, xüsusi mülkiyyətin rolunu azaltmaqla insanlara azadlıqlarını doya-doya yaşamasına imkan verirdi.
Bütün bu deyilənlər bizi əzabverici suallara doğru aparır: Fundamental azadlığımıza qovuşmaq üçün aparılan siyasəti dəyişə biləcəyikmi? Biz dünyaya baxışımızı kökündən necə dəyişə bilərik? Bir insan bir həftə ərzində nə qədər işləməlidir? TV-də göstərilənləri, getdiyimiz tətil yerlərini, məktəb dərsliklərini yaxşıya doğru necə dəyişək? Zəhər saçan, propaqanda ilə ağzına kimi dolmuş mediamızı necə dəyişməliyik?
Qalaq-qalaq yazmasına baxmayaraq (Hesablamalara görə, Sartr gün ərzində 5 səhifə yazırdı), Sartr özü bu fikirləri icra etmirdi. O, bizə imkanları göstərir, bizə qalansa bu verilən tapşırıqları yerinə yetirməkdir.
Əsərləri
- Ürəkbulanma (1938)
- Sözlər (1964)
- Freyd — kinossenariya
- Çirkli əllər (1948)
- Azadlığın yolları (tamamlanmamış tetralogiya)
- Kamilliyin yaşı
- Qəlbdə ölüm
- Qəribə dostluq
Pyesləri
- Milçəklər
- Bağlı qapılar arxasında
- Dəfn olunmamış ölülər
- Hörmətli fahişə
- Şeytan və Tanrı
- Ancaq həqiqət
- Altona rahibləri
- Novellalar toplusu
- Divar
- Otaq
- Herostrat
- İntim
- Sahibin uşaqlığı
- Troyalı xanımlar
- Nekrasov
Fəlsəfi və nəzəri əsərləri
- Ədəbiyyat nədir
- Mövcudluq və Heçlik
- Qusserl fenomenologiyasının əsas ideyası:intensiallıq
- Metodun problemləri (fraqmentlər)
- Təxəyyül
- Eqonun transendentliyi. Fenomenoloji təsvirin eksizi
- Ekzistensializm — humanizmdir
- Kartezian azadlığı
- Başqasına ilkin münasibət. Sevgi, dil, mazoxizm
Siyasi əsərləri
- Yəhudi məsələsinə dair düşüncələr (1944)
- Soyqırıma dair (1968)
- Mükafatdan niyə imtina etdim
- Əxlaqdan məhrum dövr
- Kommunist partiyasının yol yoldaşı
- Sol radikallıq və qeyri-leqallıq
- Andreas Baaderin asta ölümü
- Fransadakı Maoistlər
- "Qiyam -doğru yoldur" (On a raison de se revolter, 1974)
İstinadlar
- https://www.landrucimetieres.fr/spip/spip.php?article994
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
- ↑ Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ Internet Speculative Fiction Database — 1995.
- Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ NooSFere — 1999.
Xarici keçidlər
- "Alatoran"da Sartrın klassik əsərlərindən 2006-06-23 at the Wayback Machine
- "Dünyanın ən böyük filosofları: Jan Pol Sartr"