Evripid — yunan faciəsinin görkəmli nümayəndəsi olmuş və öz yaradıcılığı ilə yunan faciəsinə yeniliklər gətirməklə yanaşı, onun yaradıcılığı antik yunan faciəsinin son mərhələsi olmuşdur. Evripid e.ə. 480-406-cı illərdə yaşamış ilk faciəsini e.ə. 455-ci ildə yazmışdır. Onun 92 faciəsindən 19 dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bunlardan ən çox tanınmışları "Alkesta" və "Medeya" faciələridir. Evripid insanları olduğu kimi göstərmiş və əsatirə tanqidi yanaşmışdır. Bu cəhətdən onun yaradıcılığı Esxil və xüsusilə də Sofoklun yaradıcılığından fərqlənir.
Evripid | |
---|---|
q.yun. Εὐριπίδης | |
Doğum tarixi | ən tezi e.ə. 485 və ən geci e.ə. 480 |
Doğum yeri |
|
Vəfat tarixi | ən tezi e.ə. 407 və ən geci e.ə. 405 |
Vəfat yeri |
|
Fəaliyyəti | faciə yazıçısı[d], dramaturq, yazıçı, şair, filosof |
Əsərlərinin dili | Qədim yunan dili |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Aristotel onu “şairlərin ən faciəvisi” adlandırıb. Bəlkə də bu qiymət Evripidin qürbətdə ölməyinə işarəydi. Bəzi müəlliflərə görə, onun ölümü də sakit, yataqda olmayıb – qətlə yetirilib, ya da itlər onu parçalayıb. Yaxud ola bilsin, Aristotel Afinanı tərk edən Evripidin öz Vətənində vaxtında qiymətləndirilmədiyini nəzərdə tuturdu. Makedoniyada dəfn olunan böyük tragikə afinanılar ölümündən sonra ehtiram əlaməti olaraq boş qəbir (kenotaf) düzəldir, üzərində də Evripidin kəlamlarından birini yazırlar: “Ölən üçün ağlamayın, çoxlu məşəqqətlərlə qarşılaşacaq doğulan üçün ağlayın”.
Hər nədirsə, tarixçilərin bir məsələdə fikirləri eyni nöqtəyə gəlir: Afina Evripidin qədrini bilməyib. Əks halda o, 75 yaşında doğma yerləri birdəfəlik, küskünlüklə tərk edib niyə Makedoniyaya sığınmalıydı ki?! Razılaşın, həmin yaşda evini, doğmalarını, dostlarını atıb qürbətə yollanmaq üçün qoca, xəstə adamın çox ciddi səbəbləri olmalıydı.
Nədir o səbəblər? “Troyalılar”, “Andromaxa”, “İfigeniya”, “Medeya”, “Gekuba”, “Orest” kimi faciələrin müəllifini hər halda ostrakiya qisməti gözləmirdi – onu heç kəs qovmamışdı, o özü getmişdi. Onun böyük istedadlarla çox zəngin olan dövrü üçün (Afinada haraya baxsan, məşhur komediqraf, tragik, filosof, sofist, şair, heykəltaraş görərdin. Bu, Afinanın “qızıl dövrü” idi) Vətəndən qovulmaq, az qala, adi prosedur idi. Anaksaqor ostrakiyaya məruz qalmışdı, Sokrat eyni təklifi rədd edib sikuta içməyə razılaşmışdı, məşhur heykəltaraş Fidi ölüm hökmündən qaçaraq Afinanı tərk etmişdi (ancaq qürbətə uyğunlaşa bilməyərək tezliklə vəfat etmişdi). Evripidi həmin tale gözləmirdi. O, könüllü mühacir idi. Ağsaçlı, yorğun, xəstə qocanın rahatlığı və doğmalarını qoyub getməsi onun əsərlərindəki mifoloji mövzulardan heç də az maraqlı mövzu deyil.
Kimsə deyər ki, Evripidin bəxti əvvəldən gətirməmişdi. Onunla eyni vaxtda – eramızdan 5 əsr əvvəl Afinada çox məşhur şəxsiyyətlər yaşayırdı və bu səbəbdən də onun kölgədə qalması gözlənilən idi. Sokrat, Aristofan, Perikl, Fukidid, Anaksaqor, Protaqor onun müasirləri idi. Onu 3 məşhur tragikin ən balacası saymaq dəbi indi də qalır – Esxil və Sofoklla rəqabətdə Evripidə “üçüncü tragik” titulu yapışdırılıb. Ancaq bu, sadəcə yaşla bağlı məsələ deyildi. Esxil də, Sofokl da mifoloji mövzulara heç bir tənqidi, yaxud analitik münasibət bəsləmədən sadəcə “xam material”ı sözə düzürdü. Evripidə isə bu bəsit translyasiya yetərli deyildi. İlk dəfə olaraq məhz o, tabunu qırmışdı – onun faciələrində Tanrılar qəddar, mənfi personaj kimi verilirdi, insana taleyinin öz əlində olması təlqin edilirdi, üstəgəl, insan xarakterinin dərinliyinə baş vurmaqla Evripid sanki ona qədər olmamış bir missiyanı üzərinə götürmüşdü: onu ədəbiyyatın ilk psixoloqu saymaq olar. Onun faciələrində insan psixologiyası ilahi qismət ideyasından yuxarıda dayanır. Sofokl üçün toxunulmaz, müqəddəs olan tanrılara Evripid tənqidi münasibət sərgiləyirdi. Məsələn, “Medeya” faciəsi. Qədim miflərdən də, hətta Sovet multfilmindən də bilirik: Yason qızıl yun dalınca Kolxidaya gedir. Qalib gəlməkdə ona çarın qızı Medeya yardımçı olur. Medeya Yasonla birlikdə Yunanıstana dönür, evlənirlər, övladları olur. Sonra Yason Korinf hökmdarının qızı ilə evlənir. Qısqanc Medeya qisas alır – Yasonun sevgilisini zəhərləyir. Qəzəblənmiş kütlə isə Medeyanın övladlarını öldürür.
Mifdə bu cürdür və qədim yunanlar üçün əzablıydı ki, uşaqların qətlini onların adına çıxırlar. Bu, onların gözündə tarixi bədnamlıq, yuyulmayan ləkəydi. Və Evripidə bu mövzunu fərqli şəkildə işləmək təklif olunur.Evripidin “Medeya”sında uşaqları Medeya özü öldürür. Və uşaqlarını öldürən ana obrazını Evripid elə dərinliklə işləyir ki, tərəddüdlərlə, övlad sevgisi ilə dolu bir qəlbin sonunda bu ifrat qəddar hərəkəti icra etməsinə aparıb çıxaran fikirlər axını, daxili mübahisələrlə o, əsl psixoloji portret cızmış olur. Üstəlik, Medeya sağ-salamat yunan torpaqlarını tərk edir. Bəs harada qaldı Tanrıların ədaləti?! Mövcud qaydalara qarşı çıxmaq Evripid üçün adidən adiydi. Peloponnes müharibələri dövründə yaşayan dramaturqun pasifizmi da o illər üçün yenilikdi. Məsələn, eramızdan əvvəl 415-c ildə Afinada onun “Troyalı qadınlar” pyesi tamaşaya qoyulur. Evripid bu əsəri ilə sanki Alkiviadın 2 il sonra Siciliyaya qarşı reallaşacaq hərbi yürüşünün əleyhinə çıxırdı. Onun fikrincə, müharibələr yalnız müdafiə xarakteri daşımalı, Vətənin işğalına qarşı olmalıydı. Evripid Troya müharibələrində yunanları yox, troyalıları haqlı sayırdı, günahkar isə Parisin var – dövlətinə hərislik göstərib Troyaya qaçan Yelenanı görürdü.
2 il sonra afinalılar Siciliyada əsl fəlakətlə qarşılaşdılar. Çoxları əsir düşüb qul kimi satıldı, strateqlər Niki və Demosfen isə edam edildi. Görünür, ictimai rəyin əleyhinə gedən Evripidi Afinada sevmək çətin iş idi. Üstəlik, onun tündməcazlığı, təkliyə meylliyi, azdanışanlığı müasirlərində tragikin dikbaşlığı obrazını yaratmışdı. Evripid deyirdi: “Övladlarınıza hərtərəfli təhsil verməyin. Biliyi çox olan şəxs mütləq təkliyə çəkilib düşünmək istəyəcək və başqaları ona ya qısqanc yanaşacaq, ya da yekəxana kimi baxacaq”. Bu, deyilənləri öz taleyində sınamış birisinin sözləri idi. Odur ki, onun tamaşalarından birində seyrçilər səhnəyə çıxıb süjeti dəyişməyi tələb edəndə Evripid sakit səslə deyirdi: “Mən xalqı öyrətməyə vərdiş etmişəm, xalqdan öyrənməyə yox”. Kütlənin istəklərinin ziddinə getməyən Esxil və Sofoklla müqayisədə, Evripidə kompromis yad idi.
Üstəlik, onun özünü də səhnədə ələ salmağı xoşlayırdılar. Komedioqraflarla tragiklərin bir-birini sevməməyi yeni fakt deyil, ancaq Evripidin nəcabətini səhnədə gülüş mövzusuna çevirən Aristofana haqq qazandırmaq olmur. Yaxud, Evripid 2 dəfə ailə qurub və hər ikisində də həyat yoldaşı onu tərk edib. Birinci həyat yoldaşı Xloirinadan ayrılandan sonra o, “İppolit” pyesini yazaraq cinsi münasibətləri lağa qoyub. Bu isə müasirlərinə Evripidi “qadın düşməni” adlandırmaq bəhanəsi verib.
Həssas qəlbli insan olan Evripid üçün həzm edə bilmədiyi digər uğursuzluq onun yazdığı 92 pyesdən (bizim vaxtımıza 17-si gəlib çatıb) cəmisi dördünün illik teatr müsabiqəsində mükafat ala bilməsi ilə bağlıydı. Bir sözlə, o, əmin idi ki, həmyerliləri onun ölməz əsərlərini qiymətləndirmək bacarığında deyillər.
Afinadan kənarda isə Evripidin əsərlərini böyük şöhrət gözləyirdi. Plutarx özünün “Niki” əsərində buna parlaq sübut kimi bir misal çəkir. Söhbət artıq xatırlatdığımız Siciliya müharibəsindən gedir. Siciliyada əsir düşən afinalıların alnına at döyməsi vurur və onları bazarlarda satırdılar. Onları qul kimi alan yeni sahibləri isə çox vaxt afinalıları sərbəst buraxırdı. Səbəb Evripidin pyeslərinə olan böyük sevgidə idi. Afinalılardan kim ki Evripidin pyeslərindən parçaları əzbər bilirdi,dərhal azad olunurdu. Onlar Vətənə dönəndə Evripidə sonsuz təşəkkür edir, sahiblərinə məhz onun pyeslərini oxuduqlarına görə salamat qaldıqlarını, yaxud döyüşdən sonra onun nəğmələrini oxuyaraq yemək tapdıqlarını danışırdılar. Əlbəttə, başqa birisi bundan məmnun olardı, ancaq Evripid yox. Bu cür faktlar onun öz həmyerliləri tərəfindən qiymətləndirilməməsinə dair kədərini daha da artırırdı.
Bir şeydə də Evripid haqlı çıxdı – zaman keçdikcə Esxilin də, Sofoklun da faciələri öz yeniliyini və aktuallığını itirdi, Evripidin əsərləri isə artıq e.ə. IV əsrdə öz ruhuna görə yunanlara çox müasir görünərək ədəbiyyatın qızıl fondunda yer aldı. Süjetin orijinallığı, intriqaların maraqlı çözümü, dilin danışıq dilinə yaxınlığı həm incəsənət bilicilərinə, həm sadə adamlara doğma gəldi. Onun pyeslərinin tamaşaçıları necə riqqətə gətirdiyinə bir misal - işğal etdiyi ərazilərdə düşmənlərini diri-diri toprağa gömən tiran Aleksandr Ferit “Troyalılar”ın tamaşasında hönkürərmiş...
Beləliklə, bu həyat faciəsinin sonluğunda biz qoca Evripidi naşükür afinalılardan qaçıb Makedoniya çarı Arxelayın sarayına sığınan görürük. Halbuki, pyeslərindən birində o, deyirdi: “Ölkəsindən qaçmaqdan daha güclü və ağır əzab yoxdur”. Və ömrünün sonunu Pelle şəhərində keçirən Evripid 406-cı ildə orada da vəfat edəndən sonra da afinalılar onun vəfatı ətrafında miflər qoşaraq sanki acıq çıxmağa çalışırlar. Onun itlər tərəfindən parçalanması bu cür miflərdəndir, halbuki, Evripidin ölümü böyük ehtimalla qocalıqla bağlıdır.
O da faktdır ki, Afinada onun ölüm xəbərinə dərindən kədərlənən Sofokl matəm libası geyinir, nüfuzlu şəxslər Arxelaydan Evripidi doğma şəhərində dəfn etməyə icazə verməsini xahiş edirlər. Ancaq Arxelay rədd cavabı verir və böyük tragik Makedoniyada son mənzilini tapır.
Üstündən 2500 il keçib, Evripidin bir çox qanadlı kəlmələri hətta adi danışığımıza, məişət leksikonumuza daxil olub. Və biz o kəlmələri işlədərkən fərqində də deyilik ki, onların konkret müəllifi var – Vətənindən küsüb mühacirətdə ölən Evripid. Onun bəzi kəlamlarını xatırladaq: “Həyat teatr kimidir: burada çox vaxt yaramaz adamlar ən yaxşı yerləri tutur”. “Tanrılar kimisə cəzalandıranda ən əvvəl onun ağlını əlindən alır”. “Hətta həqiqəti söyləyən qadına da inanma”. Və ən məşhuru – “Susmaq razılıq əlamətidir”.
İstinadlar
- Valgimigli M., autori vari EURIPIDE // Enciclopedia Treccani (it.). Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1932.
- Istituto dell'Enciclopedia Italiana Eurìpide // Enciclopedia on line (it.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evripid yunan faciesinin gorkemli numayendesi olmus ve oz yaradiciligi ile yunan faciesine yenilikler getirmekle yanasi onun yaradiciligi antik yunan faciesinin son merhelesi olmusdur Evripid e e 480 406 ci illerde yasamis ilk faciesini e e 455 ci ilde yazmisdir Onun 92 faciesinden 19 dovrumuze qeder gelib catmisdir Bunlardan en cox taninmislari Alkesta ve Medeya facieleridir Evripid insanlari oldugu kimi gostermis ve esatire tanqidi yanasmisdir Bu cehetden onun yaradiciligi Esxil ve xususile de Sofoklun yaradiciligindan ferqlenir Evripidq yun EὐripidhsDogum tarixi en tezi e e 485 ve en geci e e 480Dogum yeri Salamin adasi Adalar regional vahidi d Attika Yunanistan Vefat tarixi en tezi e e 407 ve en geci e e 405Vefat yeri Pella d Pella icmasi d Merkezi Makedoniya Makedoniya ve Frakiya Yunanistan Fealiyyeti facie yazicisi d dramaturq yazici sair filosofEserlerinin dili Qedim yunan dili Vikianbarda elaqeli mediafayllar Aristotel onu sairlerin en facievisi adlandirib Belke de bu qiymet Evripidin qurbetde olmeyine isareydi Bezi muelliflere gore onun olumu de sakit yataqda olmayib qetle yetirilib ya da itler onu parcalayib Yaxud ola bilsin Aristotel Afinani terk eden Evripidin oz Veteninde vaxtinda qiymetlendirilmediyini nezerde tuturdu Makedoniyada defn olunan boyuk tragike afinanilar olumunden sonra ehtiram elameti olaraq bos qebir kenotaf duzeldir uzerinde de Evripidin kelamlarindan birini yazirlar Olen ucun aglamayin coxlu meseqqetlerle qarsilasacaq dogulan ucun aglayin Her nedirse tarixcilerin bir meselede fikirleri eyni noqteye gelir Afina Evripidin qedrini bilmeyib Eks halda o 75 yasinda dogma yerleri birdefelik kuskunlukle terk edib niye Makedoniyaya siginmaliydi ki Razilasin hemin yasda evini dogmalarini dostlarini atib qurbete yollanmaq ucun qoca xeste adamin cox ciddi sebebleri olmaliydi Nedir o sebebler Troyalilar Andromaxa Ifigeniya Medeya Gekuba Orest kimi facielerin muellifini her halda ostrakiya qismeti gozlemirdi onu hec kes qovmamisdi o ozu getmisdi Onun boyuk istedadlarla cox zengin olan dovru ucun Afinada haraya baxsan meshur komediqraf tragik filosof sofist sair heykeltaras gorerdin Bu Afinanin qizil dovru idi Vetenden qovulmaq az qala adi prosedur idi Anaksaqor ostrakiyaya meruz qalmisdi Sokrat eyni teklifi redd edib sikuta icmeye razilasmisdi meshur heykeltaras Fidi olum hokmunden qacaraq Afinani terk etmisdi ancaq qurbete uygunlasa bilmeyerek tezlikle vefat etmisdi Evripidi hemin tale gozlemirdi O konullu muhacir idi Agsacli yorgun xeste qocanin rahatligi ve dogmalarini qoyub getmesi onun eserlerindeki mifoloji movzulardan hec de az maraqli movzu deyil Kimse deyer ki Evripidin bexti evvelden getirmemisdi Onunla eyni vaxtda eramizdan 5 esr evvel Afinada cox meshur sexsiyyetler yasayirdi ve bu sebebden de onun kolgede qalmasi gozlenilen idi Sokrat Aristofan Perikl Fukidid Anaksaqor Protaqor onun muasirleri idi Onu 3 meshur tragikin en balacasi saymaq debi indi de qalir Esxil ve Sofoklla reqabetde Evripide ucuncu tragik titulu yapisdirilib Ancaq bu sadece yasla bagli mesele deyildi Esxil de Sofokl da mifoloji movzulara hec bir tenqidi yaxud analitik munasibet beslemeden sadece xam material i soze duzurdu Evripide ise bu besit translyasiya yeterli deyildi Ilk defe olaraq mehz o tabunu qirmisdi onun facielerinde Tanrilar qeddar menfi personaj kimi verilirdi insana taleyinin oz elinde olmasi telqin edilirdi ustegel insan xarakterinin derinliyine bas vurmaqla Evripid sanki ona qeder olmamis bir missiyani uzerine goturmusdu onu edebiyyatin ilk psixoloqu saymaq olar Onun facielerinde insan psixologiyasi ilahi qismet ideyasindan yuxarida dayanir Sofokl ucun toxunulmaz muqeddes olan tanrilara Evripid tenqidi munasibet sergileyirdi Meselen Medeya faciesi Qedim miflerden de hetta Sovet multfilminden de bilirik Yason qizil yun dalinca Kolxidaya gedir Qalib gelmekde ona carin qizi Medeya yardimci olur Medeya Yasonla birlikde Yunanistana donur evlenirler ovladlari olur Sonra Yason Korinf hokmdarinin qizi ile evlenir Qisqanc Medeya qisas alir Yasonun sevgilisini zeherleyir Qezeblenmis kutle ise Medeyanin ovladlarini oldurur Mifde bu curdur ve qedim yunanlar ucun ezabliydi ki usaqlarin qetlini onlarin adina cixirlar Bu onlarin gozunde tarixi bednamliq yuyulmayan lekeydi Ve Evripide bu movzunu ferqli sekilde islemek teklif olunur Evripidin Medeya sinda usaqlari Medeya ozu oldurur Ve usaqlarini olduren ana obrazini Evripid ele derinlikle isleyir ki tereddudlerle ovlad sevgisi ile dolu bir qelbin sonunda bu ifrat qeddar hereketi icra etmesine aparib cixaran fikirler axini daxili mubahiselerle o esl psixoloji portret cizmis olur Ustelik Medeya sag salamat yunan torpaqlarini terk edir Bes harada qaldi Tanrilarin edaleti Movcud qaydalara qarsi cixmaq Evripid ucun adiden adiydi Peloponnes muharibeleri dovrunde yasayan dramaturqun pasifizmi da o iller ucun yenilikdi Meselen eramizdan evvel 415 c ilde Afinada onun Troyali qadinlar pyesi tamasaya qoyulur Evripid bu eseri ile sanki Alkiviadin 2 il sonra Siciliyaya qarsi reallasacaq herbi yurusunun eleyhine cixirdi Onun fikrince muharibeler yalniz mudafie xarakteri dasimali Vetenin isgalina qarsi olmaliydi Evripid Troya muharibelerinde yunanlari yox troyalilari haqli sayirdi gunahkar ise Parisin var dovletine herislik gosterib Troyaya qacan Yelenani gorurdu 2 il sonra afinalilar Siciliyada esl felaketle qarsilasdilar Coxlari esir dusub qul kimi satildi strateqler Niki ve Demosfen ise edam edildi Gorunur ictimai reyin eleyhine geden Evripidi Afinada sevmek cetin is idi Ustelik onun tundmecazligi tekliye meylliyi azdanisanligi muasirlerinde tragikin dikbasligi obrazini yaratmisdi Evripid deyirdi Ovladlariniza herterefli tehsil vermeyin Biliyi cox olan sexs mutleq tekliye cekilib dusunmek isteyecek ve basqalari ona ya qisqanc yanasacaq ya da yekexana kimi baxacaq Bu deyilenleri oz taleyinde sinamis birisinin sozleri idi Odur ki onun tamasalarindan birinde seyrciler sehneye cixib sujeti deyismeyi teleb edende Evripid sakit sesle deyirdi Men xalqi oyretmeye verdis etmisem xalqdan oyrenmeye yox Kutlenin isteklerinin ziddine getmeyen Esxil ve Sofoklla muqayisede Evripide kompromis yad idi Ustelik onun ozunu de sehnede ele salmagi xoslayirdilar Komedioqraflarla tragiklerin bir birini sevmemeyi yeni fakt deyil ancaq Evripidin necabetini sehnede gulus movzusuna ceviren Aristofana haqq qazandirmaq olmur Yaxud Evripid 2 defe aile qurub ve her ikisinde de heyat yoldasi onu terk edib Birinci heyat yoldasi Xloirinadan ayrilandan sonra o Ippolit pyesini yazaraq cinsi munasibetleri laga qoyub Bu ise muasirlerine Evripidi qadin dusmeni adlandirmaq behanesi verib Hessas qelbli insan olan Evripid ucun hezm ede bilmediyi diger ugursuzluq onun yazdigi 92 pyesden bizim vaxtimiza 17 si gelib catib cemisi dordunun illik teatr musabiqesinde mukafat ala bilmesi ile bagliydi Bir sozle o emin idi ki hemyerlileri onun olmez eserlerini qiymetlendirmek bacariginda deyiller Afinadan kenarda ise Evripidin eserlerini boyuk sohret gozleyirdi Plutarx ozunun Niki eserinde buna parlaq subut kimi bir misal cekir Sohbet artiq xatirlatdigimiz Siciliya muharibesinden gedir Siciliyada esir dusen afinalilarin alnina at doymesi vurur ve onlari bazarlarda satirdilar Onlari qul kimi alan yeni sahibleri ise cox vaxt afinalilari serbest buraxirdi Sebeb Evripidin pyeslerine olan boyuk sevgide idi Afinalilardan kim ki Evripidin pyeslerinden parcalari ezber bilirdi derhal azad olunurdu Onlar Vetene donende Evripide sonsuz tesekkur edir sahiblerine mehz onun pyeslerini oxuduqlarina gore salamat qaldiqlarini yaxud doyusden sonra onun negmelerini oxuyaraq yemek tapdiqlarini danisirdilar Elbette basqa birisi bundan memnun olardi ancaq Evripid yox Bu cur faktlar onun oz hemyerlileri terefinden qiymetlendirilmemesine dair kederini daha da artirirdi Bir seyde de Evripid haqli cixdi zaman kecdikce Esxilin de Sofoklun da facieleri oz yeniliyini ve aktualligini itirdi Evripidin eserleri ise artiq e e IV esrde oz ruhuna gore yunanlara cox muasir gorunerek edebiyyatin qizil fondunda yer aldi Sujetin orijinalligi intriqalarin maraqli cozumu dilin danisiq diline yaxinligi hem incesenet bilicilerine hem sade adamlara dogma geldi Onun pyeslerinin tamasacilari nece riqqete getirdiyine bir misal isgal etdiyi erazilerde dusmenlerini diri diri topraga gomen tiran Aleksandr Ferit Troyalilar in tamasasinda honkurermis Belelikle bu heyat faciesinin sonlugunda biz qoca Evripidi nasukur afinalilardan qacib Makedoniya cari Arxelayin sarayina siginan goruruk Halbuki pyeslerinden birinde o deyirdi Olkesinden qacmaqdan daha guclu ve agir ezab yoxdur Ve omrunun sonunu Pelle seherinde keciren Evripid 406 ci ilde orada da vefat edenden sonra da afinalilar onun vefati etrafinda mifler qosaraq sanki aciq cixmaga calisirlar Onun itler terefinden parcalanmasi bu cur miflerdendir halbuki Evripidin olumu boyuk ehtimalla qocaliqla baglidir O da faktdir ki Afinada onun olum xeberine derinden kederlenen Sofokl matem libasi geyinir nufuzlu sexsler Arxelaydan Evripidi dogma seherinde defn etmeye icaze vermesini xahis edirler Ancaq Arxelay redd cavabi verir ve boyuk tragik Makedoniyada son menzilini tapir Ustunden 2500 il kecib Evripidin bir cox qanadli kelmeleri hetta adi danisigimiza meiset leksikonumuza daxil olub Ve biz o kelmeleri islederken ferqinde de deyilik ki onlarin konkret muellifi var Veteninden kusub muhaciretde olen Evripid Onun bezi kelamlarini xatirladaq Heyat teatr kimidir burada cox vaxt yaramaz adamlar en yaxsi yerleri tutur Tanrilar kimise cezalandiranda en evvel onun aglini elinden alir Hetta heqiqeti soyleyen qadina da inanma Ve en meshuru Susmaq raziliq elametidir IstinadlarValgimigli M autori vari EURIPIDE Enciclopedia Treccani it Istituto dell Enciclopedia Italiana 1932 Istituto dell Enciclopedia Italiana Euripide Enciclopedia on line it