fbpx
Wikipedia

Fyodor Dostoyevski

Avqust 11, 2021

Fyodor Mixayloviç Dostoyevski (rus. Фёдор Михайлович Достоевский; 30 oktyabr [11 noyabr] 1821, Moskva, Moskva, Rusiya İmperiyası[…] – 28 yanvar [9 fevral] 1881[…], Sankt-Peterburq[…]) — rus yazıçı, dünya ədəbiyyatının ən böyük yazıçısı. Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.

Fyodor Dostoyevski
rus. Фёдор Михайлович Достоевский
Doğum tarixi 30 oktyabr (11 noyabr) 1821
Doğum yeri
Vəfat tarixi 28 yanvar (9 fevral) 1881[…] (59 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi Epilepsiya, Emfizem
Dəfn yeri
  • Tixvin qəbiristanlığı[d]
Vətəndaşlığı
Həyat yoldaşı
Fəaliyyəti tərcüməçi, roman yazıçısı, esseist, hekayə yazıçısı, jurnalist, filosof, bioqraf[d], yazıçı, publisist
Fəaliyyət illəri 1844–1880
Əsərlərinin dili rusca
İstiqamət ədəbi realizm
Tanınmış əsərləri
fedordostoevsky.ru​ (rus.)
Fyodor Dostoyevski Vikimənbədə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Uşaqlığını sərxoş ata və xəstə anasının yanında keçirən Dostoyevski, anasının ölümündən sonra Peterburqdakı Mühəndis Məktəbinə girdi. Atasının ölümünü burada xəbər aldı. Məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra İstehkam Müdirliyinə girdi. Bir il sonra istefa verərək buradan ayrıldı. Ordudan ayrıldıqdan sonra ədəbiyyata yönələn Dostoyevskinin ilk romanı Bədbəxt insanlar, 1846-cı ildə nümayiş olundu. Bu əsərinin ardından yazdığı kitablarla gözlədiyi müvəffəqiyyətə çata bilməyən Dostoyevskinin ümidi qırıldı və siyasətlə maraqlanmağa başladı.

1849-cu ildə dövlət əleyhindəki bir sui-qəsdə qarışdığı iddiası ilə həbs olundu. Səkkiz ay həbsxanada qalan Dostoyevski, gülləyə düzülmək üzrəykən digər səkkiz məhbus yoldaşı ilə bağışlanıldı. Cəzası dörd il kürək, altı il də adi həbsə çevrildi. Cəzasını çəkməsi üçün Sibirdə olan OMSK həbsxanasına göndərildi. Burada keçirdiyi dörd ildən sonra ər rütbəsi ilə xidmətə verildi. Zabitliyə qədər yüksəldi. 1857-ci ildə Mariya Dmitriyevna İsayeva ilə evləndi. Beş il boyunca vəzifəsini yerinə yetirən Dostoyevski, 1859-cu ildə azad edildi və Peterburqda yaşamağa başladı.

Peterburqa döndükdən sonra Alçaldılmış və təhqir olunmuşlar (1861) və Ölü evdən qeydlər (1862) adlı əsərləri yazdı. Qardaşıyla birlikdə iki jurnal çıxardı. 1862-ci ildə arzuladığı Avropa səyahətini reallaşdırdı. Xəstəliyi və qumar asılılığı ucbatından maddi baxımdan çətinliyə düşdü. Bu dövrdə Gizlindən Qeydlər (1864), Cinayət və cəza (1866), Qumarbaz (1866), İdiot (1868), Əbədi ər (1870) və Cinlər (1872) kimi əsərləri yazdı. Yoldaşının ölümündən sonra sekretarıyla evləndi. Yenidən borclandı və qumarxanalarda gəzməyə başladı. Qızının ölümünün ardından böyük bir sarsıntı keçirdi.

Yeniyetmə (1875), Yazıçının gündəliyi (1876) və Karamazov qardaşları (1880) adlı əsərlərində yazıçılıq həyatı boyunca yazdığı mövzuları yenidən ələ aldı. Karamazov qardaşları adlı əsərini iki ildə bitirən Dostoyevski bir ciyər qanamasıyla yatağa düşdü və 28 yanvar 1881-ci ildə vəfat etdi. Dostoyevski üçün 31 yanvar 1881 tarixində təşkil edilən dəfn mərasimində təxminən 30.000 adam tabutunun arxasından getdi. Dünya ədəbiyyatına ən çox təsir edən və ən çox oxunan yazıçılardan biri olan Dostoyevskinin əsərləri bir çox 20-ci əsr yazıçılarının fikirlərinə dərindən təsir etdi.

Dostoyevskinin əsərləri Ceyms Coys, Virciniya Vulf, Fridrix Nitsşe, Ernest Heminquey, Knut Hamsun, Lüdviq Vitgenşteyn, Alberto Moravia, Aleksandr Soljenitsın, Çarlz Bukovski, Marsel Prust, Ayn Rand, Ziqmund Freyd, Frans Kafka, Orxan Pamuk və Lev Tolstoy kimi bir çox yazıçıların əsərlərinə işıq tutdu. Fridrix Nitsşe "O mənim psixianaliz haqqında bir şeylər öyrəndiyim yeganə insandır. O mənim həyatımın ən böyük sevincidr."

Həyatı

 
Dostoyevskinin doğum yeri olan Moskvadakı Mariinski Xəstəxanası

Uşaqlığı və gəncliyi

Dostoyevski, Mixail və Maria Dostoyevskinin oğlu olaraq 11 noyabr 1821 tarixində Moskvada doğuldu. Altı uşaqlı ailənin ikinci uşağı idi. Atası Mixail, hərbi cərrahlıqdan təqaüdə çıxdıqdan sonra Mariinsky Xəstəxanasında yoxsullara xidmət etməyə başladı. Xəstəxana Moskvanın ən pis yerlərindən birində yerləşirdi. Dostoyevski də bu xəstəxana da doğuldu. Dostoyevskinin anası Maria isə bir tacir qızı idi.

Mixail Andreyeviç Dostoyevski olduqca sərt bir adam idi. Ən böyük məşğuliyyəti içki idi və ailəsini möhkəm bir intizam altında idarə edirdi. Böyük qız olduqları halda qızlarının tək başlarına küçəyə çıxmasına icazə verməzdi. Dörd oğuluna isə bir başçavuş kimi davranırdı. Çox tez əsəbiləşər, uşaqları isə qaçacaq yer axtarardılar. Mixailin başqa bir xüsusiyyəti də xəsisliyi idi. Vəziyyətinin yaxşı olmasına baxmayaraq, uşaqları 16-17 yaşına gələnə qədər onlara cibxərcliyi belə verməmişdi. Anası Maria Dostoyevski və uşaqlar yaz aylarını Tulada keçirirdilər. Burada Fyodor atasına xidmət edən kəndlilərlə tanış oldu və onlara bağlandı. Bu təcrübə uşağın gələcəkdəki həyatı üzərində çox dərin təsir yaradacaqdı.

Dostoyevski uşaqlığını çox vaxt sərxoş bir ata və xəstə bir ana arasında keçirdi. Atasının işlədiyi xəstəxanadan olan xəstələr ilə vaxt keçirməyi və onların hekayələrini dinləməyi çox sevən Dostoyevski ilk təhsilini Moskvada aldı. Anası vərəm xəstəliyi ucbatından öldüyü zaman, sərt intizamıyla tanınan Peterburq Mühəndis Məktəbinə göndərildi. Yoldaşlarının, əsəbi və həddindən artıq həssas bir quruluşa sahib olduğu üçün "Alovlu Fedya" ləqəbini verdikləri Dostoyevski Peterburqda zamanını kitab oxuyaraq, düşüncələrə dalaraq, ya da qardaşı Mixail ilə söhbətləşərək keçirdi.

Atasının 1839-dakı ani ölümünü burada öyrəndi. Arvadının ölümündən sonra özünü tamamilə içkiyə yönəldən Mixail Dostoyevski isə artıq çalışa bilməz hala gəldi və torpağına çəkildi. Burada kəndlilərə və kölələrinə o qədər pis davrandı ki, ən sonunda özünü öldürmələrinə gətirib çıxardı. Atasının ölümünü Peterburqda xəbər alan Dostoyevski onun ölümünü istədiyi düşüncəsi səbəbiylə depressiyaya girdi. Xəstəliyinin ilkini həyatının bu mərhələsində keçirməyə başladı. Peterburq Mühəndis Məktəbindəki təhsilini müvəffəqiyyətlə bitirərək, kiçik leytenant rütbəsiylə Peterburqdakı İstehkam Müdirliyində vəzifəyə verildi.

Özü üçün heç bir mənası olmayan bir həyata başlamışdı. Bohem ətraflara dadandı, maaşına və torpaqdakı payından götürdüyü illik 5.000 rublluq gəlirə qarşılıq davamlı çətinlik içində idi. Bilyarda maraq salmışdı və həmişə uduzurdu. Həyatı boyunca avara həyatı səbəbiylə, son illərində kitablarından təmin etdiyi gəlirin xaricində həmişə yoxsulluq içində yaşadı.

Bu qəribə davranışlarına qarşılıq, həyatını başdan başa dəyişdirəcək hadisə yaxınlaşırdı. Ədəbiyyatla maraqlanmağa başlamışdı və işə Balzakın Eugenie Grandetsini ruscaya çevirməklə başladı. Ordudakı həyatdan da artıq sıxılmışdı. Böyük qardaşına 1843-cü ildə yazdığı məktubda, "Əsgərliyə kartofa nifrət etdiyim qədər nifrət edirəm" deyə yazmışdı. Ertəsi il də daha çox dözə bilməyərək istefa verdi. Qərarını qardaşına məktubla xəbər verərkən belə deyirdi:

"Heç peşman deyiləm. Bir ümidim var. Romanımı bitirmək üzrəyəm. Orijinal bir əsər olacaq".

İlk yaradıcılıq dövrü

Ordudan ayrıldıqdan sonra roman yazmağa başladı. Dostoyevskinin ilk kitabı olan Bədbəxt insanlar ilk olaraq 1846-cı ildə nümayiş olundu.

Dostoyevski, romanını "Oteşestvenya Zapiski" adlı məşhur bir ədəbiyyat jurnalında yayınlatmayı ümid etmişdi; lakin aradan bir il keçdiyi halda jurnal, romanında əhəmiyyətli dəyişikliklər etmədikcə, əsərini nəşr etməyi rədd etməyə davam edirdi. O da istənən dəyişiklikləri etmək yerinə, əsərini öz nəşr etməyi qərarlaşdırdı və qazanacağı pulla borclarını bağlaya biləcəyi ümidiylə 1846-cı ildə Bədbəxt insanlar'ı nəşr etdi. Kitabı oxuduqdan sonra zamanın usta tənqidçilərindən biri, ona bu məktubu göndərdi: "Siz problemin ruhunun ən dərinlərinə getmiş və bir neçə xəttdə böyük bir gerçəyi ortaya qoymusunuz. Sizdən xahiş edirəm, qabiliyyətinizi qiymətləndirin və ona qarşı həmişə dürüst olun. Beləcə böyük bir yazar ola bilərsiniz."

Dostoyevski, cəmiyyətini mərhəmətsiz qaydalarında yaşlı bir adamın yetim bir qıza bəslədiyi sevgini iç dünyasındakı dərin qarşıdurmalarla işlədi. Xalqın rəğbətiylə qarşılanan bu kitab, tənqidçilərdən də təriflər gördü. Məşhur tənqidçi Belinski, romanı oxuduqdan sonra Dostoyevskiyə gələcəkdə böyük bir yazar olacağına dair tərif dolu sözlər söylədi. Şair Nikolay Neksarov, Dostoyevski haqqında "Yeni bir Qoqol doğuldu" deyə danışdı.

Dostoyevski bir gün içində şöhrətinin zirvəyə çatdığını gördü. Böyük qardaşına, "Hər şey sanki bir möcüzə kimi oldu," deyirdi. Lakin şöhrətə qovuşduqdan sonra yaxşıca həyasızlaşaraq özünə heyran olan insanlara sərt şəkildə davranan Dostoyevskinin bu hərəkəti, kasıb təbəqədən gəldiyi üçün lağ edilməsinə və gözdən düşməsinə səbəb oldu. Bədbəxt insanlar'ın sürətli gələn müvəffəqiyyətindən sonra durğun və müvəffəqiyyətsiz bir dövr keçirdi. Təcavüzkar hərəkətləri üzündən tənha qalan yazarın borcları başına dərd oldu. Bu səbəbdən də yazmağa kafi zamanı ayıra bilməz olmuşdu. İlk müvəffəqiyyətini təkrar tuta bilməyəcəkmiş kimi görünürdü. Ədəbiyyat dünyasının özünə qarşı yuxarıdan aşağı baxan tutumu isə artaraq davam etməkdə idi.

1846-cı ildə Oxşar əsəri nümayiş olundu. Yazıçı bu romanda, özünü ortadan qaldırmağa çalışan bənzəriylə davamlı qarşıdurma halında olan bir məmurun hekayəsini izah etdi. Bu romanda ələ aldığı cüt şəxsiyyət temasını daha sonra bəzi romanlarında istifadə etsə də roman, Belinski daxil heç bir tənqidçi tərəfindən bəyənilmədi. Tənqidçilər romanı sıxıcı adlandırdı. 1847-ci ildə isə Ev sahibəsi adlı əsəri nümayiş olundu. Dostoyevski bu əsəri ilə də gözlədiyi təriflərin əksinə tənqidlərlə qarşılaşdı. Dostoyevski, ruhi çöküntüyə düşdü və kədərdən xəstə oldu. Ancaq yazıçılığı buraxmayan Dostoyevski, 1848-ci ildə Bəyaz gecələr və Bir kövrək ürəkli adlı kitabları işıq üzü gördü. Bir kövrək ürəkli, yazıçıya etibarını yenidən qazandırsa da gözlədiyi müvəffəqiyyəti əldə edə bilməyən Dostoyevski ümidini itirdi. Yazıçılıqdan ümidini üzən Dostoyevski, siyasətlə maraqlanmağa başladı və gənc liberalların (Tetrashevski) qrupuna girdi.

Sibir sürgünü

23 aprel 1849-cu ildə Çarlıq polisi tərəfindən yatağında həbs olunan Dostoyevski, qrupun digər iyirmi üzvüylə birlikdə 22 dekabrda gülləyə düzülmək üzrə Semyonevski sahəsinə aparıldı.

 
1863-cü il. Dostoyevski

Güllələnəcəyi zaman ölüm cəzasının həbs cəzasına çevrilməsiylə OMSK-aya göndərildi.

 
Dostoyevski (sağda) və Qazaxıstanlı alim Şokan Valixanuli 1859-ci ildə

Dostoyevski, dörd il boyunca çəkdiyi ağrıları,

1861-ci ildə nəşr olunan Ölü evdən qeydlər'də izah etmişdir. Sürgündə keçirdiyi dörd ildən sonra 1854-cü ildə kürək cəzasından xilas olaraq ər rütbəsi ilə hərbi xidmətə təyin olundu. Semipalatinskdə zəruri iqamətə məhkum edildi. Burada olan Alayın Yeddinci Xətt Batalyonunda beş il vəzifə yerinə yetirdi. Zabitliyə qədər yüksəldi. 1857-ci ilin fevral ayında, vərəmli və dul Maria Dmitrievna Isayeva ilə, zabit ərinin ölümündən sonra evləndi.

 
Dostoyevskinin ikinci həyat yoldaşı Anna

İkinci yaradıcılıq dövrü

1859-da ordudan tərxis edilərək Moskva xaricində kiçik bir yerdə qalmağa məcbur edilən Dostoyevski, azadlığına qovuşduqdan sonra Peterburqa döndü. Qardaşı Mixail və yoldaşı N.N.Strahov ilə birlikdə "Vremya" ("Zaman") və sonra da "Epoha" ("Dövr") adlı jurnalları hazırladı. Bu jurnallarda Slavçı düşüncəni müdafiə etdiyini ifadə edən yazılar yazdı. Alçaldılmış və təhqir olunmuşlar və Ölü evdən qeydlər ilə yenidən tanındı.

Arvadı vərəmə tutulmuş, Sibirdəki Tver şəhərinə dönmüşdü. Dostoyevski bundan faydalanıb ilk dəfə xaricə çıxdı; 1862-ci ildə Paris, London və Cenevrəni ziyarət etdi. 1863-ci ildə Romaya keçdi. Ardından Almaniya və Danimarkanı gəzdi.

Arvadının və uşağının xərclərini qarşılaya bilmək üçün, ədəbiyyatdan qazandıqlarını artırmaq həvəsiylə qumara başladı. Rulet oynayırdı. Şansı yaxşı olan yazıçı bir gecədə 10.000 frank qazandı və ertəsi gecə 3000 frank daha əlavə etdi. Amma bir gecə sonra 5.000 xaricində qazandıqlarının hamısını itirdi. 1864-ci ildə arvadını, böyük qardaşı Mixaili, dostu və həmkarı Apollon Grigoriyevi itirdi.

1862 və 1863 illəri arasında Avropaya birlikdə getdiyi yoldaşı Pauline Suslovla evlənərək, ilk bədbəxt evliliyini unutmağa çalışdı. Ancaq Pauline, verdiyi sözdən daşındı. Bu sırada Dostoyevski "Cinayət və cəza" üzərində çox möhkəm bir şəkildə işləyirdi və fikrini dağıtmamaq üçün Wiesbadenə getmişdi. Pauline də bunu bəhanə edib aralarındakı əlaqəni kəsdi. Dostoyevskinin Wiesbadendə olduğu vaxt Gizlindən Qeydlər nəşr olundu. Yeni bir dahilik ortaya çıxırdı və bu tənqidçilərin ciddi şəkildə maraqlarını cəlb etməyə başlamışdı. Bu zaman böyük qardaşı Mixailin arxasında buraxdığı borcları da boynuna götürən Dostoyevski, yenə maliyyə problemləri yaşayirdı.

"Cinayət və cəza" 1866-cı ildə hissələr halında nəşr olundu. Bu səbəblə borclarından xilas ola bilər, maddi istiqamətdən bolluğa qovuşa bilərdi, lakin bunun yerinə daha da pis vəziyyətə düşdü. Kitabı müxtəlif reaksiyalarla qarşılaşdı. Dövrünün çox irəlisində yazan yazıçı heç cür tam olaraq başa düşülmürdü. Dostoyevski əsərini ilk dəfə yazarkən qardaşı Mixailə göndərdiyi bir məktubda kitab haqqında

"Mövzusu həqiqətən çox gözəldir. Qəhrəmana gəlincə, bu günə qədər heç sınanmamış bir adamdır. Amma bu günün Rusiyasına baxacaq olsaq, belə bir adam qarşımıza tez-tez çıxmaqdadır. Xalqın başındakı yeni fikirləri anlayaraq bu nəticəyə gəldim. Elə hiss edirəm ki, yeni fikirlər və mövzularla döndüyüm zaman, romanımı genişlətməkdə müvəffəqiyyətli olacağam. Adam tələsiyə gəlməməlidir dostum. Və insan yaxşı olanın xaricində heç bir şey etməməlidir" deyə yazdı.

Dostoyevski, bu əsərində bir Rus ziyalısı olan Raskolnikovun öz doğrusu adına işlədiyi cinayətləri və vicdanıyla hesablaşmasını qələmə aldı. Yazıçı, kiçik bir otel otağında və pis bir vəziyyətlə yazdığı "Cinayət və cəza"nı 1866-cı ildə tamamlamışdı.

Mümkün olduğu qədər çox yazmaq böyük usta üçün bir ehtiras olmuşdu və buna görə gözləri pozuldu. Bu səfər gənc bir steno tutdu. Adı Anna Snitkin olan stenoyla ilk dəfə 4 oktyabr 1866-cı ildə tanış oldular və 8 noyabrda da nişanlandılar. 1867-ci ildə Pasxa bayramından əvvəl evlənib bal ayı üçün Avropaya getdilər. Yola çıxarkən, niyyətləri xaricdə iki üç ay qalmaq idi; lakin dörd il keçmədən Rusiyaya dönmədilər. Dostoyevski ən sonunda xoşbəxt bir evliliyə qovuşmuşdu.

 
Dostoyevskinin Staroy Russadaki ev muzeyi

Yenidən borclanan və qumarxanalrda gəzməyə başlayan Dostoyevskinin, həmin vaxt bir qız uşağı oldu. Ancaq qızı çox yaşaya bilmədi və doğulduqdan qısa müddət sonra öldü. Dostoyevski də buna görə böyük bir sarsıntı keçirdi.Arvadı əlindən gəldiyincə ərinə kömək edirdi. Yazıçının yalnız kitablarına adaptasiya olması üçün, borc verənlərlə və səs-küyçü qohumlarıyla Anna başa çıxırdı.

Xarici ölkələrdə olduğu vaxt ərzində, Dostoyevski əsl şöhrətini təmin edən beş böyük romanından üçünü yazdı; İdiot, Əbədi ər və "Cinlər". Anna Qriqoryevnanın ustaca rəhbərliyi sayəsində bütün borclar yavaş yavaş ödəndi və artıq yalnız rahat bir həyat yaşayacaq qədər pula sahib oldular. Böyük yazıçı, həyatında ilk dəfə xoşbəxt idi və Rusiyanın gələcəyi üzərinə fikirlərinə və jurnalistikaya ayıracaq zaman tapa bilirdi. Amma Dostoyevskinin getdikcə pisləşən sağlamlığı, xoşbəxtliklərinə kölgə salırdı. Daha uşaqlığında ağır xəstəliklər keçirən yazıçı gəncliyinin başından etibarən bu xəstəlikdən əzab çəkməyə başlamışdı. İndi yaxşıca başına bəla olan xəstəliyi yazıçını hər an yazmaqdan saxlasa da 1879-cu ildə bəlkə də əsərlərinin ən böyüyü Karamazov qardaşları üzərində işə başladı. Eyni ilin sonunda roman, Russki Weistnik jurnalında hissə halında nəşr edildi, ondan sonrakı il boyunca da nəşr olunmağa davam etdi. 8 noyabr 1880-ci ildə romanın son hissəsini nəşriyyata göndərdi.

Həyatı boyunca əsərlərində işlədiyi mövzuları yenidən ələ aldığı, insan duyğularının dərinliyinə enən əsərlər yazan Dostoyevski, Karamazov qardaşları'da İvan və Alyoşa Karamazov adlı xarakterlər üçün filosof Vladimir Serqeyeviç Solovyovdan ilham aldı. Zosima və Alyoşanın önə çıxacağı Bir böyük günahkarın həyatı adlı əsəri tamamlaya bilmədi.

Ölümü

25 yanvar 1881-ci ildə ciyər qanamasıyla yenidən yatağa düşdü. Gecə gələn böhrandan sonra artıq çox zamanı qalmadığı aydın olmuşdu. Xəstə yatağında arvadından ona "Pozğunluqdan dönən oğul"dan parçalar oxumasını istədi. Bir keşiş də başında dua oxuyurdu. Son nəfəsini verənə qədər ağlı başında qaldı və 28 yanvar axşam saat 8:30-da əbədiyyətə qovuşdu. Ölümündən sonra kitabları böyük təzyiqlə nəşr olunan böyük yazar, yalnız Rus ədəbiyyatında deyil dünya ədəbiyyatının inkişafında da böyük rol oynayan əsərlər yaratdı. Dostoyevski üçün 31 yanvar 1881-ci ildə təşkil edilən dəfn mərasimində təxminən 30.000 adam tabutunun arxasında getdi.

"Yüksək və sərt bir qayalıqda, ancaq iki ayağımın sığa biləcəyi, dar bir çıxıntıda, dörd bir tərəfim uçurumlar, okeanlar, sonsuz bir gecə, sonsuz bir yalnızlıq və heç bitməyəcək bir fırtınayla əhatələnmiş bir vəziyyətdə yaşamaq məcburiyyətində olsam və bütün ömrüm boyu, min il boyunca, hətta sonsuza qədər o bir qarış torpaqda dayanmaq məcburiyyətində olsam da o şəkildə yaşamaq, bu anda yarım saat sonra ölü olmaqdan çox daha yaxşıdır. Yetərki yaşasın, sırf yaşasın! Necə olursa olsun, amma yetər ki yaşasın!"

Mövzular

Dostoyevski, rəğbətlə qarşılanan ilk romanı "Bədbəxt insanlar"dan sonra yazdığı "Oxşar" və "Ev sahibəsi" ilə tənqidlərə məruz qaldı və ruhdan düşdü. Ancaq yazıçı, özünü mənəvi çöküşə aparan düşüncələrdən uzaqlaşmağı bacardı. Xarici dünyadan qopan zehninin parçalanmasını özü həll edən yazıçının əsərlərindəki psixoloji baxımdan ən zəngin mövzu da cüt şəxsiyyət temasıdır. Özünü yox etməyə çalışan oxşarıyla davamlı qarşıdurma halı içərisində olan bir məmuru izah etdiyi "Oxşar" adlı əsərində daha sonra da işləyəcəyi bir mövzu olan cüt şəxsiyyət temasını işləmişdi.

Əlli yaşlarında içinə bəzən bir pessimizm və ağırlıq çökən Dostoyevski, bu vəziyyəti ikinci həyat yoldaşı Anna Grigoriyevna Snitkinaya "Sanki bir cinayət törətmişəm kimi bir növ səbəbsiz hüzn və kədər içindəyəm" deyə açıqlamışdı. "Cinlər"də Stavrogini bir uşağa təcavüz etdirmiş olması səbəbiylə də özünü həmişə günahlandırmışdı.

Dostoyevski öz uşaqlığında, anasına əzab çəkdirməsindən, davamlı sərxoş olmasından və xidmətçilərə pis davranmasından ötəri atasından nifrət edirdi. Əsərlərində istifadə etdiyi, taleyinə boyun əyən və itaətli qadın nümunəsini öz evində; anasında gördü. Qadının vecinə almamağı, kişini daha da hirsləndirməkdən başqa bir işə yaramayacağını görmüşdü. Çox həssas biri olan Dostoyevski, buna görə atasına kin saxlayırdı. Atasının ölümünü xəbər aldığında, "Atamın ölümündə mənim heç bir günahım yoxdur, amma bu ölümün cəzasını çəkməyə hazıram, çünki içimdən onu öldürmək keçirdi" deyərək Karamazov qardaşları adlı romanında iştirak edən Dimitri Karamazovun reaksiyasının bənzərini göstərdi. Dostoyevski, atasının ölümünü istədiyini düşünərək depressiyaya girdi. Sigmund Freud və bir çox psikanalizci, ataya qarşı bəslənilən bu nifrətə və bunu izləyən günahkarlıq düşüncəsinə söykənərək Dostoyevskinin xəstəliyinin əsəbi mənşəli olduğunun ortaya çıxardı.

Andre Gide, Alçaldılmış və təhqir olunmuşlar adlı romanın, alçaldılmışlığın insanı cəhənnəmlik etdiyi, alçaqkönüllülüyün ise müqəddəsləşdirdiyi fikiriylə dolu olduğunu söyləmişdi. Corc Steiner isə Dikkensvari bir havanın olduğunu söylədiyi. Alçaldılmış və təhqir olunmuşlarəsərində da olan mövzunun Əbədi ər, "Cinlər" və Karamozov qardaşları əsərlərində də var olduğunu söylədi. Nikolay Berdyaev, Dostoyevskinin bütün yaradıcı gücünü insana və insanın taleyi temasına həsr etdiyini, bunun da onu ölümsüz etməyə çatdığını ifadə etdi.

Dövlət əleyhində bir sui-qəsdə qatıldığı iddiası ilə həbs olunduqdan sonra səkkiz ay həbsxanada qalan Dostoyevski, cinayət və cəza anlayışlarıyla ən sıx şəkildə burada qarşılaşdı. Edam edilmək üzrəykən bağışlanıldı. Cəzası dörd il kürək və altı il adi həbsə çevrildi. Dörd ilin sonunda ər rütbəsi ilə orduya verildi və 1859-cu ildə tərxis edildi. "Cinayət və cəza" adlı əsərini 1858-ci ildə meydana gətirməyə başladı. Bu əsərində əxlaq anlayışını və siyaseti xırmanladı. Dostoyevski, bu romanda yalnız Rus xalqını deyil, bütün insanlığı təhdid edən bir sonsuz dövrdən xilas olmanın reallaşa biləcəyini vurğuladı. Yazar, John Stuart Millin iqtisadi rifah üçün fərdi eqoistləşməyi təklif edən qaydasını Semyon Zaharoviç Marmeladovun ağzından tənqid etdi.

Dostoyevski, düşüncə və sənət təcrübəsini davamlı olaraq artırdı. Tanrıdan, ateizmdən, pislikdən, azadlıqdan danışan roman xarakterləri, gerçəkdə eyni şüurun fərqli anları kimidir. Bu xarakterlər vasitəsilə Dostoyevski, cinləri ruhundan uzaqlaşdırdı. Dünyagörüşü dəyişməklə birlikdə əsərləri, gerçəyin həmişə eyni həvəsli və ağrı verən axtarışı içərisindədir.

Əsərləri

Romanları

Povest və hekayələri

  • Oxşar (rus. Двойник) (1846)
  • Ev sahibəsi (rus. Хозяйка) (1847)
  • Bir kövrək ürəkli (rus. Слабое сердце) (1848)
  • Stepançikovo Kəndi Və Sakinləri (Село Степанчиково и его обитатели) (1859)
  • Əminin yuxusu (rus. Дядюшкин сон) (1859)
  • Nalayiq lətifə (rus. Скверный анекдот) (1862)
  • Əbədi ər (rus. Вечный муж) (1870)
  • Gülməli insanın yuxusu (rus. Сон смешного человека) (1877)

Elmi ədəbi əsərləri

İstinadlar

  1. ↑ Белкин А. А. Достоевский Ф. // Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 2.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P8896"></a>
  2. ↑ А. Кирпичников Достоевский, Федор Михайлович // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. XI. — С. 72–81.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4221778"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892913"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19937818"></a>
  3. ↑ T. Se. Dostoievsky, Feodor Mikhailovich // Encyclopædia Britannica — 11 — NYC: 1911. — Vol. 8. — P. 438–439.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19937821"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7793857"></a>
  4. ↑ Fjodor Dostojewski
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P650"></a>
  5. ↑ Бороздин А. К. Достоевский, Федор Михайлович // Русский биографический словарь — СПб.: 1905. — Т. 6. — С. 608–670.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4094630"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21175477"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1960551"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19937813"></a>
  6. ↑ http://www.theguardian.com/books/2008/jun/11/fyodordostoevsky
  7. ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0304347981900478
  8. ↑ http://www.jstor.org/stable/40922230
  9. Достоевская, Анна Григорьевна // Доде — Евразия — 1931. — Т. 23. — С. 331–332.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20078554"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q43200290"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q43399247"></a>
  10. ↑ (unknown type) — ISBN 0-691-01355-1
  11. Hans Kohn –. "Dostoyevski Millətçiliyi (tərc. Əli Kəbirli)". Milliyyət Araşdırmalar Mərkəzi.

Xarici keçidlər

  • Fyodor Mixayloviç Dostoyevski. Cinayət və cəza /Tərt. ed. və ön sözün müəllifi. M.Qocayev.- B.: Öndər, 2004.- 560 s., 1 portr.
  • Fyodor Mixayloviç Dostoyevski. İdiot / tərcümə ed. H. Şərif. Bakı: Şərq-Qərb, 2006.- 728 s.
  • Fyodor Mixayloviç Dostoyevski. Alçaldılmış və təhqir olunmuşlar / rus dilindən tərc. ed. B. Musayev.- Bakı: Şərq-Qərb, 2007.- 374, [2] s.
 
   

Vikisitatda Fyodor Dostoyevski ilə əlaqəli məlumatlar var.

Avqust 11, 2021
fyodor, dostoyevski, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, fyodor. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Fyodor Mixaylovic Dostoyevski rus Fyodor Mihajlovich Dostoevskij 30 oktyabr 11 noyabr 1821 1 2 3 Moskva Moskva Rusiya Imperiyasi 2 5 6 28 yanvar 9 fevral 1881 2 1 4 Sankt Peterburq 5 7 8 rus yazici dunya edebiyyatinin en boyuk yazicisi Adi tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib 11 Fyodor Dostoyevskirus Fyodor Mihajlovich DostoevskijDogum tarixi 30 oktyabr 11 noyabr 1821 1 2 3 Dogum yeri Moskva Rusiya Imperiyasi 2 5 6 Vefat tarixi 28 yanvar 9 fevral 1881 2 1 4 59 yasinda Vefat yeri Sankt Peterburq Rusiya Imperiyasi 5 7 8 Vefat sebebi Epilepsiya EmfizemDefn yeri Tixvin qebiristanligi d 2 Vetendasligi Rusiya ImperiyasiHeyat yoldasi Anna Dostoyevskaya 9 Fealiyyeti tercumeci roman yazicisi esseist hekaye yazicisi jurnalist filosof bioqraf d yazici publisistFealiyyet illeri 1844 1880Eserlerinin dili ruscaIstiqamet edebi realizmTaninmis eserleri Yeraltindan QeydlerCinayet ve cezaIdiotCinlerKaramazov QardaslariOlu evden qeydlerQumarbazBedbext insanlar 10 Oxsar 10 fedordostoevsky ru rus Fyodor Dostoyevski Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarUsaqligini serxos ata ve xeste anasinin yaninda keciren Dostoyevski anasinin olumunden sonra Peterburqdaki Muhendis Mektebine girdi Atasinin olumunu burada xeber aldi Mektebi muveffeqiyyetle bitirdikden sonra Istehkam Mudirliyine girdi Bir il sonra istefa vererek buradan ayrildi Ordudan ayrildiqdan sonra edebiyyata yonelen Dostoyevskinin ilk romani Bedbext insanlar 1846 ci ilde numayis olundu Bu eserinin ardindan yazdigi kitablarla gozlediyi muveffeqiyyete cata bilmeyen Dostoyevskinin umidi qirildi ve siyasetle maraqlanmaga basladi 1849 cu ilde dovlet eleyhindeki bir sui qesde qarisdigi iddiasi ile hebs olundu Sekkiz ay hebsxanada qalan Dostoyevski gulleye duzulmek uzreyken diger sekkiz mehbus yoldasi ile bagislanildi Cezasi dord il kurek alti il de adi hebse cevrildi Cezasini cekmesi ucun Sibirde olan OMSK hebsxanasina gonderildi Burada kecirdiyi dord ilden sonra er rutbesi ile xidmete verildi Zabitliye qeder yukseldi 1857 ci ilde Mariya Dmitriyevna Isayeva ile evlendi Bes il boyunca vezifesini yerine yetiren Dostoyevski 1859 cu ilde azad edildi ve Peterburqda yasamaga basladi Peterburqa dondukden sonra Alcaldilmis ve tehqir olunmuslar 1861 ve Olu evden qeydler 1862 adli eserleri yazdi Qardasiyla birlikde iki jurnal cixardi 1862 ci ilde arzuladigi Avropa seyahetini reallasdirdi Xesteliyi ve qumar asililigi ucbatindan maddi baximdan cetinliye dusdu Bu dovrde Gizlinden Qeydler 1864 Cinayet ve ceza 1866 Qumarbaz 1866 Idiot 1868 Ebedi er 1870 ve Cinler 1872 kimi eserleri yazdi Yoldasinin olumunden sonra sekretariyla evlendi Yeniden borclandi ve qumarxanalarda gezmeye basladi Qizinin olumunun ardindan boyuk bir sarsinti kecirdi Yeniyetme 1875 Yazicinin gundeliyi 1876 ve Karamazov qardaslari 1880 adli eserlerinde yaziciliq heyati boyunca yazdigi movzulari yeniden ele aldi Karamazov qardaslari adli eserini iki ilde bitiren Dostoyevski bir ciyer qanamasiyla yataga dusdu ve 28 yanvar 1881 ci ilde vefat etdi Dostoyevski ucun 31 yanvar 1881 tarixinde teskil edilen defn merasiminde texminen 30 000 adam tabutunun arxasindan getdi Dunya edebiyyatina en cox tesir eden ve en cox oxunan yazicilardan biri olan Dostoyevskinin eserleri bir cox 20 ci esr yazicilarinin fikirlerine derinden tesir etdi Dostoyevskinin eserleri Ceyms Coys Virciniya Vulf Fridrix Nitsse Ernest Heminquey Knut Hamsun Ludviq Vitgensteyn Alberto Moravia Aleksandr Soljenitsin Carlz Bukovski Marsel Prust Ayn Rand Ziqmund Freyd Frans Kafka Orxan Pamuk ve Lev Tolstoy kimi bir cox yazicilarin eserlerine isiq tutdu Fridrix Nitsse O menim psixianaliz haqqinda bir seyler oyrendiyim yegane insandir O menim heyatimin en boyuk sevincidr Mundericat 1 Heyati 1 1 Usaqligi ve gencliyi 1 2 Ilk yaradiciliq dovru 1 3 Sibir surgunu 1 4 Ikinci yaradiciliq dovru 1 5 Olumu 2 Movzular 3 Eserleri 3 1 Romanlari 3 2 Povest ve hekayeleri 3 3 Elmi edebi eserleri 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerHeyati Redakte Dostoyevskinin dogum yeri olan Moskvadaki Mariinski Xestexanasi Usaqligi ve gencliyi Redakte Dostoyevski Mixail ve Maria Dostoyevskinin oglu olaraq 11 noyabr 1821 tarixinde Moskvada doguldu Alti usaqli ailenin ikinci usagi idi Atasi Mixail herbi cerrahliqdan teqaude cixdiqdan sonra Mariinsky Xestexanasinda yoxsullara xidmet etmeye basladi Xestexana Moskvanin en pis yerlerinden birinde yerlesirdi Dostoyevski de bu xestexana da doguldu Dostoyevskinin anasi Maria ise bir tacir qizi idi Mixail Andreyevic Dostoyevski olduqca sert bir adam idi En boyuk mesguliyyeti icki idi ve ailesini mohkem bir intizam altinda idare edirdi Boyuk qiz olduqlari halda qizlarinin tek baslarina kuceye cixmasina icaze vermezdi Dord oguluna ise bir bascavus kimi davranirdi Cox tez esebileser usaqlari ise qacacaq yer axtarardilar Mixailin basqa bir xususiyyeti de xesisliyi idi Veziyyetinin yaxsi olmasina baxmayaraq usaqlari 16 17 yasina gelene qeder onlara cibxercliyi bele vermemisdi Anasi Maria Dostoyevski ve usaqlar yaz aylarini Tulada kecirirdiler Burada Fyodor atasina xidmet eden kendlilerle tanis oldu ve onlara baglandi Bu tecrube usagin gelecekdeki heyati uzerinde cox derin tesir yaradacaqdi Dostoyevski usaqligini cox vaxt serxos bir ata ve xeste bir ana arasinda kecirdi Atasinin islediyi xestexanadan olan xesteler ile vaxt kecirmeyi ve onlarin hekayelerini dinlemeyi cox seven Dostoyevski ilk tehsilini Moskvada aldi Anasi verem xesteliyi ucbatindan olduyu zaman sert intizamiyla taninan Peterburq Muhendis Mektebine gonderildi Yoldaslarinin esebi ve heddinden artiq hessas bir qurulusa sahib oldugu ucun Alovlu Fedya leqebini verdikleri Dostoyevski Peterburqda zamanini kitab oxuyaraq dusuncelere dalaraq ya da qardasi Mixail ile sohbetleserek kecirdi Atasinin 1839 daki ani olumunu burada oyrendi Arvadinin olumunden sonra ozunu tamamile ickiye yonelden Mixail Dostoyevski ise artiq calisa bilmez hala geldi ve torpagina cekildi Burada kendlilere ve kolelerine o qeder pis davrandi ki en sonunda ozunu oldurmelerine getirib cixardi Atasinin olumunu Peterburqda xeber alan Dostoyevski onun olumunu istediyi dusuncesi sebebiyle depressiyaya girdi Xesteliyinin ilkini heyatinin bu merhelesinde kecirmeye basladi Peterburq Muhendis Mektebindeki tehsilini muveffeqiyyetle bitirerek kicik leytenant rutbesiyle Peterburqdaki Istehkam Mudirliyinde vezifeye verildi Ozu ucun hec bir menasi olmayan bir heyata baslamisdi Bohem etraflara dadandi maasina ve torpaqdaki payindan goturduyu illik 5 000 rublluq gelire qarsiliq davamli cetinlik icinde idi Bilyarda maraq salmisdi ve hemise uduzurdu Heyati boyunca avara heyati sebebiyle son illerinde kitablarindan temin etdiyi gelirin xaricinde hemise yoxsulluq icinde yasadi Bu qeribe davranislarina qarsiliq heyatini basdan basa deyisdirecek hadise yaxinlasirdi Edebiyyatla maraqlanmaga baslamisdi ve ise Balzakin Eugenie Grandetsini ruscaya cevirmekle basladi Ordudaki heyatdan da artiq sixilmisdi Boyuk qardasina 1843 cu ilde yazdigi mektubda Esgerliye kartofa nifret etdiyim qeder nifret edirem deye yazmisdi Ertesi il de daha cox doze bilmeyerek istefa verdi Qerarini qardasina mektubla xeber vererken bele deyirdi Hec pesman deyilem Bir umidim var Romanimi bitirmek uzreyem Orijinal bir eser olacaq Ilk yaradiciliq dovru Redakte Ordudan ayrildiqdan sonra roman yazmaga basladi Dostoyevskinin ilk kitabi olan Bedbext insanlar ilk olaraq 1846 ci ilde numayis olundu Dostoyevski romanini Otesestvenya Zapiski adli meshur bir edebiyyat jurnalinda yayinlatmayi umid etmisdi lakin aradan bir il kecdiyi halda jurnal romaninda ehemiyyetli deyisiklikler etmedikce eserini nesr etmeyi redd etmeye davam edirdi O da istenen deyisiklikleri etmek yerine eserini oz nesr etmeyi qerarlasdirdi ve qazanacagi pulla borclarini baglaya bileceyi umidiyle 1846 ci ilde Bedbext insanlar i nesr etdi Kitabi oxuduqdan sonra zamanin usta tenqidcilerinden biri ona bu mektubu gonderdi Siz problemin ruhunun en derinlerine getmis ve bir nece xettde boyuk bir gerceyi ortaya qoymusunuz Sizden xahis edirem qabiliyyetinizi qiymetlendirin ve ona qarsi hemise durust olun Belece boyuk bir yazar ola bilersiniz Dostoyevski cemiyyetini merhemetsiz qaydalarinda yasli bir adamin yetim bir qiza beslediyi sevgini ic dunyasindaki derin qarsidurmalarla isledi Xalqin regbetiyle qarsilanan bu kitab tenqidcilerden de terifler gordu Meshur tenqidci Belinski romani oxuduqdan sonra Dostoyevskiye gelecekde boyuk bir yazar olacagina dair terif dolu sozler soyledi Sair Nikolay Neksarov Dostoyevski haqqinda Yeni bir Qoqol doguldu deye danisdi Dostoyevski bir gun icinde sohretinin zirveye catdigini gordu Boyuk qardasina Her sey sanki bir mocuze kimi oldu deyirdi Lakin sohrete qovusduqdan sonra yaxsica heyasizlasaraq ozune heyran olan insanlara sert sekilde davranan Dostoyevskinin bu hereketi kasib tebeqeden geldiyi ucun lag edilmesine ve gozden dusmesine sebeb oldu Bedbext insanlar in suretli gelen muveffeqiyyetinden sonra durgun ve muveffeqiyyetsiz bir dovr kecirdi Tecavuzkar hereketleri uzunden tenha qalan yazarin borclari basina derd oldu Bu sebebden de yazmaga kafi zamani ayira bilmez olmusdu Ilk muveffeqiyyetini tekrar tuta bilmeyecekmis kimi gorunurdu Edebiyyat dunyasinin ozune qarsi yuxaridan asagi baxan tutumu ise artaraq davam etmekde idi 1846 ci ilde Oxsar eseri numayis olundu Yazici bu romanda ozunu ortadan qaldirmaga calisan benzeriyle davamli qarsidurma halinda olan bir memurun hekayesini izah etdi Bu romanda ele aldigi cut sexsiyyet temasini daha sonra bezi romanlarinda istifade etse de roman Belinski daxil hec bir tenqidci terefinden beyenilmedi Tenqidciler romani sixici adlandirdi 1847 ci ilde ise Ev sahibesi adli eseri numayis olundu Dostoyevski bu eseri ile de gozlediyi teriflerin eksine tenqidlerle qarsilasdi Dostoyevski ruhi cokuntuye dusdu ve kederden xeste oldu Ancaq yaziciligi buraxmayan Dostoyevski 1848 ci ilde Beyaz geceler ve Bir kovrek urekli adli kitablari isiq uzu gordu Bir kovrek urekli yaziciya etibarini yeniden qazandirsa da gozlediyi muveffeqiyyeti elde ede bilmeyen Dostoyevski umidini itirdi Yaziciliqdan umidini uzen Dostoyevski siyasetle maraqlanmaga basladi ve genc liberallarin Tetrashevski qrupuna girdi Sibir surgunu Redakte 23 aprel 1849 cu ilde Carliq polisi terefinden yataginda hebs olunan Dostoyevski qrupun diger iyirmi uzvuyle birlikde 22 dekabrda gulleye duzulmek uzre Semyonevski sahesine aparildi 1863 cu il Dostoyevski Gulleleneceyi zaman olum cezasinin hebs cezasina cevrilmesiyle OMSK aya gonderildi Dostoyevski sagda ve Qazaxistanli alim Sokan Valixanuli 1859 ci ildeDostoyevski dord il boyunca cekdiyi agrilari 1861 ci ilde nesr olunan Olu evden qeydler de izah etmisdir Surgunde kecirdiyi dord ilden sonra 1854 cu ilde kurek cezasindan xilas olaraq er rutbesi ile herbi xidmete teyin olundu Semipalatinskde zeruri iqamete mehkum edildi Burada olan Alayin Yeddinci Xett Batalyonunda bes il vezife yerine yetirdi Zabitliye qeder yukseldi 1857 ci ilin fevral ayinda veremli ve dul Maria Dmitrievna Isayeva ile zabit erinin olumunden sonra evlendi Dostoyevskinin ikinci heyat yoldasi Anna Ikinci yaradiciliq dovru Redakte 1859 da ordudan terxis edilerek Moskva xaricinde kicik bir yerde qalmaga mecbur edilen Dostoyevski azadligina qovusduqdan sonra Peterburqa dondu Qardasi Mixail ve yoldasi N N Strahov ile birlikde Vremya Zaman ve sonra da Epoha Dovr adli jurnallari hazirladi Bu jurnallarda Slavci dusunceni mudafie etdiyini ifade eden yazilar yazdi Alcaldilmis ve tehqir olunmuslar ve Olu evden qeydler ile yeniden tanindi Arvadi vereme tutulmus Sibirdeki Tver seherine donmusdu Dostoyevski bundan faydalanib ilk defe xarice cixdi 1862 ci ilde Paris London ve Cenevreni ziyaret etdi 1863 ci ilde Romaya kecdi Ardindan Almaniya ve Danimarkani gezdi Arvadinin ve usaginin xerclerini qarsilaya bilmek ucun edebiyyatdan qazandiqlarini artirmaq hevesiyle qumara basladi Rulet oynayirdi Sansi yaxsi olan yazici bir gecede 10 000 frank qazandi ve ertesi gece 3000 frank daha elave etdi Amma bir gece sonra 5 000 xaricinde qazandiqlarinin hamisini itirdi 1864 ci ilde arvadini boyuk qardasi Mixaili dostu ve hemkari Apollon Grigoriyevi itirdi 1862 ve 1863 illeri arasinda Avropaya birlikde getdiyi yoldasi Pauline Suslovla evlenerek ilk bedbext evliliyini unutmaga calisdi Ancaq Pauline verdiyi sozden dasindi Bu sirada Dostoyevski Cinayet ve ceza uzerinde cox mohkem bir sekilde isleyirdi ve fikrini dagitmamaq ucun Wiesbadene getmisdi Pauline de bunu behane edib aralarindaki elaqeni kesdi Dostoyevskinin Wiesbadende oldugu vaxt Gizlinden Qeydler nesr olundu Yeni bir dahilik ortaya cixirdi ve bu tenqidcilerin ciddi sekilde maraqlarini celb etmeye baslamisdi Bu zaman boyuk qardasi Mixailin arxasinda buraxdigi borclari da boynuna goturen Dostoyevski yene maliyye problemleri yasayirdi Cinayet ve ceza 1866 ci ilde hisseler halinda nesr olundu Bu sebeble borclarindan xilas ola biler maddi istiqametden bolluga qovusa bilerdi lakin bunun yerine daha da pis veziyyete dusdu Kitabi muxtelif reaksiyalarla qarsilasdi Dovrunun cox irelisinde yazan yazici hec cur tam olaraq basa dusulmurdu Dostoyevski eserini ilk defe yazarken qardasi Mixaile gonderdiyi bir mektubda kitab haqqinda Movzusu heqiqeten cox gozeldir Qehremana gelince bu gune qeder hec sinanmamis bir adamdir Amma bu gunun Rusiyasina baxacaq olsaq bele bir adam qarsimiza tez tez cixmaqdadir Xalqin basindaki yeni fikirleri anlayaraq bu neticeye geldim Ele hiss edirem ki yeni fikirler ve movzularla donduyum zaman romanimi genisletmekde muveffeqiyyetli olacagam Adam telesiye gelmemelidir dostum Ve insan yaxsi olanin xaricinde hec bir sey etmemelidir deye yazdi Dostoyevski bu eserinde bir Rus ziyalisi olan Raskolnikovun oz dogrusu adina islediyi cinayetleri ve vicdaniyla hesablasmasini qeleme aldi Yazici kicik bir otel otaginda ve pis bir veziyyetle yazdigi Cinayet ve ceza ni 1866 ci ilde tamamlamisdi Mumkun oldugu qeder cox yazmaq boyuk usta ucun bir ehtiras olmusdu ve buna gore gozleri pozuldu Bu sefer genc bir steno tutdu Adi Anna Snitkin olan stenoyla ilk defe 4 oktyabr 1866 ci ilde tanis oldular ve 8 noyabrda da nisanlandilar 1867 ci ilde Pasxa bayramindan evvel evlenib bal ayi ucun Avropaya getdiler Yola cixarken niyyetleri xaricde iki uc ay qalmaq idi lakin dord il kecmeden Rusiyaya donmediler Dostoyevski en sonunda xosbext bir evliliye qovusmusdu Dostoyevskinin Staroy Russadaki ev muzeyi Yeniden borclanan ve qumarxanalrda gezmeye baslayan Dostoyevskinin hemin vaxt bir qiz usagi oldu Ancaq qizi cox yasaya bilmedi ve dogulduqdan qisa muddet sonra oldu Dostoyevski de buna gore boyuk bir sarsinti kecirdi Arvadi elinden geldiyince erine komek edirdi Yazicinin yalniz kitablarina adaptasiya olmasi ucun borc verenlerle ve ses kuycu qohumlariyla Anna basa cixirdi Xarici olkelerde oldugu vaxt erzinde Dostoyevski esl sohretini temin eden bes boyuk romanindan ucunu yazdi Idiot Ebedi er ve Cinler Anna Qriqoryevnanin ustaca rehberliyi sayesinde butun borclar yavas yavas odendi ve artiq yalniz rahat bir heyat yasayacaq qeder pula sahib oldular Boyuk yazici heyatinda ilk defe xosbext idi ve Rusiyanin geleceyi uzerine fikirlerine ve jurnalistikaya ayiracaq zaman tapa bilirdi Amma Dostoyevskinin getdikce pislesen saglamligi xosbextliklerine kolge salirdi Daha usaqliginda agir xestelikler keciren yazici gencliyinin basindan etibaren bu xestelikden ezab cekmeye baslamisdi Indi yaxsica basina bela olan xesteliyi yazicini her an yazmaqdan saxlasa da 1879 cu ilde belke de eserlerinin en boyuyu Karamazov qardaslari uzerinde ise basladi Eyni ilin sonunda roman Russki Weistnik jurnalinda hisse halinda nesr edildi ondan sonraki il boyunca da nesr olunmaga davam etdi 8 noyabr 1880 ci ilde romanin son hissesini nesriyyata gonderdi Heyati boyunca eserlerinde islediyi movzulari yeniden ele aldigi insan duygularinin derinliyine enen eserler yazan Dostoyevski Karamazov qardaslari da Ivan ve Alyosa Karamazov adli xarakterler ucun filosof Vladimir Serqeyevic Solovyovdan ilham aldi Zosima ve Alyosanin one cixacagi Bir boyuk gunahkarin heyati adli eseri tamamlaya bilmedi Olumu Redakte 25 yanvar 1881 ci ilde ciyer qanamasiyla yeniden yataga dusdu Gece gelen bohrandan sonra artiq cox zamani qalmadigi aydin olmusdu Xeste yataginda arvadindan ona Pozgunluqdan donen ogul dan parcalar oxumasini istedi Bir kesis de basinda dua oxuyurdu Son nefesini verene qeder agli basinda qaldi ve 28 yanvar axsam saat 8 30 da ebediyyete qovusdu Olumunden sonra kitablari boyuk tezyiqle nesr olunan boyuk yazar yalniz Rus edebiyyatinda deyil dunya edebiyyatinin inkisafinda da boyuk rol oynayan eserler yaratdi Dostoyevski ucun 31 yanvar 1881 ci ilde teskil edilen defn merasiminde texminen 30 000 adam tabutunun arxasinda getdi Yuksek ve sert bir qayaliqda ancaq iki ayagimin siga bileceyi dar bir cixintida dord bir terefim ucurumlar okeanlar sonsuz bir gece sonsuz bir yalnizliq ve hec bitmeyecek bir firtinayla ehatelenmis bir veziyyetde yasamaq mecburiyyetinde olsam ve butun omrum boyu min il boyunca hetta sonsuza qeder o bir qaris torpaqda dayanmaq mecburiyyetinde olsam da o sekilde yasamaq bu anda yarim saat sonra olu olmaqdan cox daha yaxsidir Yeterki yasasin sirf yasasin Nece olursa olsun amma yeter ki yasasin Movzular RedakteDostoyevski regbetle qarsilanan ilk romani Bedbext insanlar dan sonra yazdigi Oxsar ve Ev sahibesi ile tenqidlere meruz qaldi ve ruhdan dusdu Ancaq yazici ozunu menevi cokuse aparan dusuncelerden uzaqlasmagi bacardi Xarici dunyadan qopan zehninin parcalanmasini ozu hell eden yazicinin eserlerindeki psixoloji baximdan en zengin movzu da cut sexsiyyet temasidir Ozunu yox etmeye calisan oxsariyla davamli qarsidurma hali icerisinde olan bir memuru izah etdiyi Oxsar adli eserinde daha sonra da isleyeceyi bir movzu olan cut sexsiyyet temasini islemisdi Elli yaslarinda icine bezen bir pessimizm ve agirliq coken Dostoyevski bu veziyyeti ikinci heyat yoldasi Anna Grigoriyevna Snitkinaya Sanki bir cinayet toretmisem kimi bir nov sebebsiz huzn ve keder icindeyem deye aciqlamisdi Cinler de Stavrogini bir usaga tecavuz etdirmis olmasi sebebiyle de ozunu hemise gunahlandirmisdi Dostoyevski oz usaqliginda anasina ezab cekdirmesinden davamli serxos olmasindan ve xidmetcilere pis davranmasindan oteri atasindan nifret edirdi Eserlerinde istifade etdiyi taleyine boyun eyen ve itaetli qadin numunesini oz evinde anasinda gordu Qadinin vecine almamagi kisini daha da hirslendirmekden basqa bir ise yaramayacagini gormusdu Cox hessas biri olan Dostoyevski buna gore atasina kin saxlayirdi Atasinin olumunu xeber aldiginda Atamin olumunde menim hec bir gunahim yoxdur amma bu olumun cezasini cekmeye haziram cunki icimden onu oldurmek kecirdi deyerek Karamazov qardaslari adli romaninda istirak eden Dimitri Karamazovun reaksiyasinin benzerini gosterdi Dostoyevski atasinin olumunu istediyini dusunerek depressiyaya girdi Sigmund Freud ve bir cox psikanalizci ataya qarsi beslenilen bu nifrete ve bunu izleyen gunahkarliq dusuncesine soykenerek Dostoyevskinin xesteliyinin esebi menseli oldugunun ortaya cixardi Andre Gide Alcaldilmis ve tehqir olunmuslar adli romanin alcaldilmisligin insani cehennemlik etdiyi alcaqkonulluluyun ise muqeddeslesdirdiyi fikiriyle dolu oldugunu soylemisdi Corc Steiner ise Dikkensvari bir havanin oldugunu soylediyi Alcaldilmis ve tehqir olunmuslareserinde da olan movzunun Ebedi er Cinler ve Karamozov qardaslari eserlerinde de var oldugunu soyledi Nikolay Berdyaev Dostoyevskinin butun yaradici gucunu insana ve insanin taleyi temasina hesr etdiyini bunun da onu olumsuz etmeye catdigini ifade etdi Dovlet eleyhinde bir sui qesde qatildigi iddiasi ile hebs olunduqdan sonra sekkiz ay hebsxanada qalan Dostoyevski cinayet ve ceza anlayislariyla en six sekilde burada qarsilasdi Edam edilmek uzreyken bagislanildi Cezasi dord il kurek ve alti il adi hebse cevrildi Dord ilin sonunda er rutbesi ile orduya verildi ve 1859 cu ilde terxis edildi Cinayet ve ceza adli eserini 1858 ci ilde meydana getirmeye basladi Bu eserinde exlaq anlayisini ve siyaseti xirmanladi Dostoyevski bu romanda yalniz Rus xalqini deyil butun insanligi tehdid eden bir sonsuz dovrden xilas olmanin reallasa bileceyini vurguladi Yazar John Stuart Millin iqtisadi rifah ucun ferdi eqoistlesmeyi teklif eden qaydasini Semyon Zaharovic Marmeladovun agzindan tenqid etdi Dostoyevski dusunce ve senet tecrubesini davamli olaraq artirdi Tanridan ateizmden pislikden azadliqdan danisan roman xarakterleri gercekde eyni suurun ferqli anlari kimidir Bu xarakterler vasitesile Dostoyevski cinleri ruhundan uzaqlasdirdi Dunyagorusu deyismekle birlikde eserleri gerceyin hemise eyni hevesli ve agri veren axtarisi icerisindedir Eserleri RedakteRomanlari Redakte Bedbext insanlar rus Bednye lyudi 1846 Netocka Nezvanova rus Netochka Nezvanova 1849 Alcaldilmis ve tehqir olunmuslar rus Unizhennye i oskorblennye 1861 3 Olu evden qeydler rus Zapiski iz mertvogo doma 1862 Gizlinden Qeydler rus Zapiski iz podpolya 1864 Cinayet ve ceza rus Prestuplenie i nakazanie 1866 1 Qumarbaz rus Igrok 1867 Idiot rus Idiot 1868 2 Cinler rus Besy 1872 Yeniyetme Roman rus Podrostok 1875 Karamazov qardaslari rus Bratya Karamazovy 1880 Beyaz geceler rus Belye nochi 1848 Povest ve hekayeleri Redakte Oxsar rus Dvojnik 1846 Ev sahibesi rus Hozyajka 1847 Bir kovrek urekli rus Slaboe serdce 1848 Stepancikovo Kendi Ve Sakinleri Selo Stepanchikovo i ego obitateli 1859 Eminin yuxusu rus Dyadyushkin son 1859 Nalayiq letife rus Skvernyj anekdot 1862 Ebedi er rus Vechnyj muzh 1870 Gulmeli insanin yuxusu rus Son smeshnogo cheloveka 1877 Elmi edebi eserleri Redakte Yay teessuratlari uzerinde qis xatireleri rus Zimnie zametki o letnih vpechatleniyah 1863 Yazicinin gundeliyi rus Dnevnik pisatelya 1873 1881 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 Belkin A A Dostoevskij F Kratkaya literaturnaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya 1962 T 2 lt a href https wikidata org wiki Track Q4239850 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P8896 gt lt a gt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A Kirpichnikov Dostoevskij Fedor Mihajlovich Enciklopedicheskij slovar SPb Brokgauz Efron 1893 T XI S 72 81 lt a href https wikidata org wiki Track Q602358 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4221778 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19908137 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q23892913 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19937818 gt lt a gt 1 2 3 T Se Dostoievsky Feodor Mikhailovich Encyclopaedia Britannica 11 NYC 1911 Vol 8 P 438 439 lt a href https wikidata org wiki Track Q60 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q867541 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19937821 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q7793857 gt lt a gt 1 2 3 Fjodor Dostojewski lt a href https wikidata org wiki Track Q17299517 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P650 gt lt a gt 1 2 3 4 Borozdin A K Dostoevskij Fedor Mihajlovich Russkij biograficheskij slovar SPb 1905 T 6 S 608 670 lt a href https wikidata org wiki Track Q4094630 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21175477 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1960551 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19937813 gt lt a gt 1 2 http www theguardian com books 2008 jun 11 fyodordostoevsky 1 2 http www sciencedirect com science article pii 0304347981900478 1 2 http www jstor org stable 40922230 Dostoevskaya Anna Grigorevna Dode Evraziya 1931 T 23 S 331 332 lt a href https wikidata org wiki Track Q20078554 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q43200290 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q43399247 gt lt a gt 1 2 unknown type ISBN 0 691 01355 1 Hans Kohn Dostoyevski Milletciliyi terc Eli Kebirli Milliyyet Arasdirmalar Merkezi Xarici kecidler RedakteFyodor Mixaylovic Dostoyevski Cinayet ve ceza Tert ed ve on sozun muellifi M Qocayev B Onder 2004 560 s 1 portr Fyodor Mixaylovic Dostoyevski Idiot tercume ed H Serif Baki Serq Qerb 2006 728 s Fyodor Mixaylovic Dostoyevski Alcaldilmis ve tehqir olunmuslar rus dilinden terc ed B Musayev Baki Serq Qerb 2007 374 2 s Vikisitatda Fyodor Dostoyevski ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Fyodor Dostoyevski amp oldid 6013538, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.