Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Protaqor, Protaqoras (yun. Πρωταγόρας; e.ə. 490 — e.ə. 420) — qədim yunan filosofu. Sofistlər məktəbinin ilk nümayəndələrindən biri.
| Protaqor | |
|---|---|
| yun. Πρωταγόρας | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. e.ə. 490 |
| Vəfat tarixi | təq. e.ə. 420 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | boğulma |
| İstiqaməti | Sokrataqədərki fəlsəfə |
| Əsas maraqları | fəlsəfə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Protaqor insan probleminin qnoseologiyasını dərindən işləyib araşdıran ilk yunan filosofudur. Bu məşhur kəlam ona məxsusdur: "İnsan bütün şeylərin ölçüsüdür: mövcud olan şeylərin mövcudluğunun, mövcud olmayan şeylərin mövcud olmamasının". Protaqor bu tezisi hər şeyin nisbi olmasını sübut etmək üçün irəli sürmüşdü. Protaqora görə insanın hər şeyin ölçüsü olması o deməkdir ki, ağıllı və məntiqi fikirləşməyi bacaran fərd hər hansı problemin həlli üçün hər şeydən öz xeyrinə istifadə edə bilər; deməli, insan həmin şeyin ölçüsü, onun ağasıdır. Hissi qavrayışa əhəmiyyət verən Protaqora görə qavranılan şeylər və qavrayan hiss üzvləri fasiləsiz olaraq dəyişirlər. Onun fikrincə hər şey başqaları ilə əlaqədə əmələ gəlir. Faydalı olan şey həqiqətdir.
| Antik fəlsəfə |
 |
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü (e. ə. VII yüzilliyə qədər) Orfizm • Homer • Hesiod • Ferekid • Yeddi yunan müdriki • Epixarm |
Qədim yunan fəlsəfəsi (e. ə. VII–IV yüzilliklər) Sofistlər "Böyük" sofistlər → Protaqor • Prodikus • Qorqias • Hippias "Kiçik" sofistlər → Trasimaxus • Likofron • • AlkidamasKlassik yunan fəlsəfəsi 1. Sokrat və sokratçılar: 2. Platon və erkən platonçular: 3. Aristotel və erkən peripatetiklər: |
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi (e. ə. IV–I yüzilliklər) |
Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi I–V yüzilliklər (Skeptisizm) Sekst Empirik Stoaçılıq Seneka • Epiktet • Mark Avreli • Siseron Neoplatonizm Roma məktəbi → Ammonius Sakkas • Plotin • Porfirius • Amelius Antik dini təlimlər Qnostisizm • Hermetizm • Mitraizm Erkən Xristian fəlsəfəsi Klement • Origen • Avqustin Avrelius • Boesius • |
Həyatı
Natiq və pul qarşılığında dərs öyrədən Protaqor müasirləri Anaksaqor və Sokrat kimi vətənindən qovulmuş, əsərləri meydanlarda yandırılmışdır. Əsərlərində, xüsusən, "Peri Teon" əsərində allahların varlığı ilə əlaqəli fikirlərində "Allahlar vardırmı?Yoxdurmu?" deyərək şübhəli yanaşmış və nəticədə dinsizlikdə günahlandırılmışdır. Siciliyaya qaçarkən yolda boğularaq ölmüşdür.
Fəlsəfəsi
Varlıq haqqında təlimi
Protaqor təbiət fəlsəfəsinin tərəfdarı deyildi və buna görə də özündən əvvəlki filosofların mövzusu olan varlığın prinsipləri, ilk maddə, kosmologiya problemləri ilə məşğul olmağı mənasız iş hesab edirdi. Onun fikrincə bütün mövcudatı özündə birləşdirmiş ana maddə davamlı bir hərəkətdədir. Bu səbəbdən heç bir şey məlum deyil, bir varlıq hər an başqa varlıqlara görə bu yaxud başqa cür ola bilər. Ona görə də heç nə mütləq deyil, hər bir varlıq hər an fərqli şəkildə meydana çıxa bilər. Çünki biz onları elə dərk edirik.
Bilik və həqiqət haqqında fikirləri
Protaqorun fikrincə insanın bilikləri duyğulara əsaslanır. Duyğular da duyulmayanların o andakı vəziyyətinə bağlıdır. Çünki, duyğularımızın meydana gətirdiyi biliklər, aləmi, yaxud, kainatı müxtəlif insanlara müxtəlif formada göstərməkdədir. Bu səbəbdən qavrayış obyekti bizə qavrayanın qavrama anındakı vəziyyətində necə görünürsə yalnız elə bildirir. Protaqor üçün duyğuların qavranılması və ondan meydana gələn fikir (doxa) yeganə məlumatımız və biliyimizdir. Başqa sözlə insan üçün həqiqət gördüyü, duduğu, hiss etdiyidir. Duyğular fərddən fərdə dəyişdiyindən nə qədər fərd varsa o qədər həqiqət vardır. Fərd, yəni, insan həqiqətin və yalanın meyarıdır. Bu fikirlərdən belə bir nəticə çıxır ki, hər fikir doğrudur, heç kəs səhv düşünməz. Bu səbəbdən ümumi və hər kəsə aid bir həqiqət yoxdur, hər insanın özünə aid fikirləri və inandıqları vardır.
İnsan hər şeyin ölçüsüdür: var olanın da, var olmayanın da, var olmayanın var olmadığının da
— Protaqor."Həqiqət"
Protaqora görə mütləq mənada həqiqət və səhv yoxdur, sadəcə insanın öz iddiasını qarşısındakılara məharətlə, təsirli sözlər və bəzi məntiqi hiylə ilə qabul etdirə bilməsi var. Əsas insanın öz fikrini, ideyasını müdafiə etmə tərzidir, bunun üçün də yeganə təsirli vasitə natiqlikdir (ritorika).
Əxlaq fəlsəfəsi
Protaqorun əxlaq fəlsəfəsində də əsas yerdə insan dayanır. Onun fikrincə fəlsəfənin əsas məqsədi əxlaqilikdir. Bu səbəbdən fəlsəfə və insanın əsas vəzifəsi özü ilə məşğul olmaqdır. İlk səbəblər kimi faydasız və lazımsız düşüncələrdən əl çəkərək bacarıqlarını öz xoşbəxtliyi üçün istifadə etməlidir. İnsanın xoşbəxt olması öz-özünü və başqalarını idarə etməsi deməkdir; öz-özünü idarə edə bilmək fəzilətli olmaq deməkdir. Belə olduğu təqdirdə fəlsəfə fəzilətli olma sənətidir. Başqalarını idarə edə bilmək üçün yaxşı düşünmək və yaxşı danışmaq lazımdır. Bu baxımdan isə fəlsəfə yaxşı düşünmək və yaxşı danışmaq sənətidir.
Protaqorun fikrincə fəlsəfə üç əsas məsələni araşdıran bir fəaliyyətdir: praktik əxlaq, dialektika və natiqlik. Protaqorun fəlsəfəni bu üç əsasda ümumiləşdirməsi qədim fəlsəfə tarixçilərində yeni bir dövrün başlanğıcı kimi qiymətləndirilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Protagoras // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Şükürov A. Fəlsəfə. Bakı: Elm, 1997. səh. 110
- "Mehdiyev R.Ə.Fəlsəfə.Dərs vəsaiti.Bakı, "Şərq-Qərb", 2010, 360 səh. səh. 107" (PDF). 2014-03-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-10.
- Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.173
- Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.174
- Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.175
- Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.176
- Erdem Hüsameddin. İlkçağ felsefesi tarihi. Konya: HÜ-ER yayınları, 2000. səh.177
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Protaqor Protaqoras yun Prwtagoras e e 490 e e 420 qedim yunan filosofu Sofistler mektebinin ilk numayendelerinden biri Protaqoryun Prwtagoras Dogum tarixi teq e e 490 1 Vefat tarixi teq e e 420 1 Vefat yeri Ion denizi Vefat sebebi bogulma Istiqameti Sokrataqederki felsefe Esas maraqlari felsefe Vikianbarda elaqeli mediafayllar Protaqor insan probleminin qnoseologiyasini derinden isleyib arasdiran ilk yunan filosofudur 2 Bu meshur kelam ona mexsusdur Insan butun seylerin olcusudur movcud olan seylerin movcudlugunun movcud olmayan seylerin movcud olmamasinin Protaqor bu tezisi her seyin nisbi olmasini subut etmek ucun ireli surmusdu Protaqora gore insanin her seyin olcusu olmasi o demekdir ki agilli ve mentiqi fikirlesmeyi bacaran ferd her hansi problemin helli ucun her seyden oz xeyrine istifade ede biler demeli insan hemin seyin olcusu onun agasidir 3 Hissi qavrayisa ehemiyyet veren Protaqora gore qavranilan seyler ve qavrayan hiss uzvleri fasilesiz olaraq deyisirler Onun fikrince her sey basqalari ile elaqede emele gelir Faydali olan sey heqiqetdir 2 Antik felsefe Yunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki Epixarm Qedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri Aristoksenus Ellinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius Posidonius Qedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius Areopagit Mundericat 1 Heyati 2 Felsefesi 2 1 Varliq haqqinda telimi 2 2 Bilik ve heqiqet haqqinda fikirleri 2 3 Exlaq felsefesi 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarHeyatiredakteNatiq ve pul qarsiliginda ders oyreden Protaqor muasirleri Anaksaqor ve Sokrat kimi veteninden qovulmus eserleri meydanlarda yandirilmisdir Eserlerinde xususen Peri Teon eserinde allahlarin varligi ile elaqeli fikirlerinde Allahlar vardirmi Yoxdurmu deyerek subheli yanasmis ve neticede dinsizlikde gunahlandirilmisdir Siciliyaya qacarken yolda bogularaq olmusdur 4 Felsefesiredakte nbsp Platonun Protagor dialoqundan bir fraqment Varliq haqqinda telimiredakte Protaqor tebiet felsefesinin terefdari deyildi ve buna gore de ozunden evvelki filosoflarin movzusu olan varligin prinsipleri ilk madde kosmologiya problemleri ile mesgul olmagi menasiz is hesab edirdi Onun fikrince butun movcudati ozunde birlesdirmis ana madde davamli bir hereketdedir Bu sebebden hec bir sey melum deyil bir varliq her an basqa varliqlara gore bu yaxud basqa cur ola biler Ona gore de hec ne mutleq deyil her bir varliq her an ferqli sekilde meydana cixa biler Cunki biz onlari ele derk edirik 5 Bilik ve heqiqet haqqinda fikirleriredakte Protaqorun fikrince insanin bilikleri duygulara esaslanir Duygular da duyulmayanlarin o andaki veziyyetine baglidir Cunki duygularimizin meydana getirdiyi bilikler alemi yaxud kainati muxtelif insanlara muxtelif formada gostermekdedir Bu sebebden qavrayis obyekti bize qavrayanin qavrama anindaki veziyyetinde nece gorunurse yalniz ele bildirir Protaqor ucun duygularin qavranilmasi ve ondan meydana gelen fikir doxa yegane melumatimiz ve biliyimizdir Basqa sozle insan ucun heqiqet gorduyu dudugu hiss etdiyidir Duygular ferdden ferde deyisdiyinden ne qeder ferd varsa o qeder heqiqet vardir Ferd yeni insan heqiqetin ve yalanin meyaridir 6 Bu fikirlerden bele bir netice cixir ki her fikir dogrudur hec kes sehv dusunmez Bu sebebden umumi ve her kese aid bir heqiqet yoxdur her insanin ozune aid fikirleri ve inandiqlari vardir 7 Insan her seyin olcusudur var olanin da var olmayanin da var olmayanin var olmadiginin da Protaqor Heqiqet 6 Protaqora gore mutleq menada heqiqet ve sehv yoxdur sadece insanin oz iddiasini qarsisindakilara meharetle tesirli sozler ve bezi mentiqi hiyle ile qabul etdire bilmesi var Esas insanin oz fikrini ideyasini mudafie etme terzidir bunun ucun de yegane tesirli vasite natiqlikdir ritorika 7 Exlaq felsefesiredakte Protaqorun exlaq felsefesinde de esas yerde insan dayanir Onun fikrince felsefenin esas meqsedi exlaqilikdir Bu sebebden felsefe ve insanin esas vezifesi ozu ile mesgul olmaqdir Ilk sebebler kimi faydasiz ve lazimsiz dusuncelerden el cekerek bacariqlarini oz xosbextliyi ucun istifade etmelidir Insanin xosbext olmasi oz ozunu ve basqalarini idare etmesi demekdir oz ozunu idare ede bilmek feziletli olmaq demekdir Bele oldugu teqdirde felsefe feziletli olma senetidir Basqalarini idare ede bilmek ucun yaxsi dusunmek ve yaxsi danismaq lazimdir Bu baximdan ise felsefe yaxsi dusunmek ve yaxsi danismaq senetidir 7 Protaqorun fikrince felsefe uc esas meseleni arasdiran bir fealiyyetdir praktik exlaq dialektika ve natiqlik Protaqorun felsefeni bu uc esasda umumilesdirmesi qedim felsefe tarixcilerinde yeni bir dovrun baslangici kimi qiymetlendirilmisdir 8 Hemcinin baxredakteSofistler mektebiIstinadlarredakte 1 2 Protagoras Encyclopaedia Britannica ing 1 2 Sukurov A Felsefe Baki Elm 1997 seh 110 Mehdiyev R E Felsefe Ders vesaiti Baki Serq Qerb 2010 360 seh seh 107 PDF 2014 03 26 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 07 10 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 173 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 174 1 2 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 175 1 2 3 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 176 Erdem Husameddin Ilkcag felsefesi tarihi Konya HU ER yayinlari 2000 seh 177 Menbe https az wikipedia org w index php title Protaqor amp oldid 7547669