fbpx
Wikipedia

Fizika

Avqust 06, 2021

Fizika (yun. Physis, köhn. azərb. Hikməti-Təbiiyyə) – maddi aləmin obyektiv xassələrini öyrənən təbiət elmlərindən biridir. Fizika yunanca təbiət deməkdir.Fizika sözünü elmə ilk dəfə qədim yunan filosofu Aristotel gətirmişdir. O, əsərlərində qədim şərq və yunan elmlərinin bütün naliyyətlərini toplayıb, sistemləşdirmişdir. Fizika ilə yanaşı, Mexanika, Meteroloji məsələlər haqqında əsərləri də olmuşdur. Daha sonra fizika anlayışını Azərbaycan dilində XI əsrdə yaşamış dahi Azərbaycan filosofu Bəhmənyar əl-Azərbaycani işlətmişdir. Fizika bütün təbiət hadisələrinin baş verməsinin ümumi qanunlarını, bizi əhatə edən maddi aləmin quruluş və xassələrini öyrənir.rasimus_mc2 şirkətləri

Fizika
Elm sahəsi → öyrənir
Yarımbölmə → öyrənir

Fiziki fenomenlərin müxtəlif nümunələri.

Fizika nəyi öyrənir

Fizika təbiəti öyrənən elmlərin ən mühümüdür. O, bizi əhatə edən aləmin quruluşunu, xassələrini və orada baş verən hadisələrin ümumi qanunlarını öyrənir. Təbiətdəki bütün canlı və cansız varlıqlar (obyektlər) fiziki cisim və ya cisim adlanır. Fiziki cisimlərin daxilində və ya onların iştirakı ilə baş verən təbiət hadisələri isə fiziki hadisələr adlanır.

Təbiətşünas alimlər hadisələri müəyyən metodlarla araşdırırlar. Həmin tədqiqat metodları elmi metodlar adlanır. Bütün təbiət elmlərində olduğu kimi, fizikada da hadisələrin öyrənilmə metodu aşağıdakı ardıcıllıq üzrə aparılır:

  1. Müşahidə
  2. Problem-sual
  3. Fərziyyə
  4. Eksperiment
  5. Fiziki nəzəriyyə
  • Müşahidə – hadisələrin gedişinə müdaxilə etmədən onlar barədə duyğu üzvləri vasitəsilə informasiyanın toplanmasıdır. Alimlər müşahidə apardıqları hadisələri izah edir və müəyyən nəticələrə gəlirlər. Lakin hadisələrdə ziddiyyətlər aşkar olunduqda onları izah etmək üçün qarşıya yeni suallar qoyurlar. Belə suallar problem suallar adlanır. Sonra onlar həmin suallara cavab axtarmağa başlayırlar. Suallara cavab axtarışı prosesində fərziyyə (hipotez) irəli sürülür.
  • Fərziyyə – problem sualın ehtimal olunan cavabıdır. Fərziyyələrin doğruluğunu yoxlamaq üçün eksperimentlər (təcrübələr) aparılır. Eksperimentlər fərziyyəni ya təsdiqləyir, ya da inkar edir.
  • Eksperimentlər əsasında fiziki qanunlar formalaşdırılır. Məsələn, yağış damcılarının və əlinizdən buraxdığınız daşın necə düşdüyünü müşahidə edin. Onlar həmişə Yer səthinə düşür. Müşahidələrdən belə bir fiziki qanun formalaşdırmaq olar: yağış damcıları və daş Yer tərəfindən cəzb olunduğuna görə həmişə Yer səthinə düşür. İndi belə bir fərziyyə irəli sürmək olar: əgər yağış damcıları və daş Yerin cazibəsi nəticəsində həmişə Yer səthinə düşürsə, digər fiziki cisimlər də Yerə düşməlidir. Bu fərziyyəni yoxlamaq üçün eksperiment qoyulur. Siz bu eksperimenti artıq xətkeşlə etdiniz və irəli sürdüyünüz fərziyyə təsdiq olundu: xətkeş də yağış damcıları və əlinizdən buraxdığınız daş kimi Yerin cazibəsi nəticəsində aşağı Yer səthinə düşdü. Beləliklə, siz bütün cisimlərin Yer tərəfindən cəzb olunması qanununu “kəşf” etdiniz. Eksperimentdə təsdiq olunmuş fərziyyə fiziki qanuna çevrilir. Alimlər müşahidələr, fərziyyələr, eksperimentlər, fiziki qanunlar və bu qanunların ümumiləşdirilməsi nəticəsində fiziki nəzəriyyələr yaratmışlar.


Fizikada eksperimental tədqiqat metodunu ilk dəfə italyan alimi Qalileo Qaliley tətbiq etmişdir. O, Piza şəhərindəki əyilmiş qüllədən cisimləri sərbəst buraxmaqla onların hərəkətini öyrənmişdir. Qaliley bu eksperimentlə sübut edir ki, Aristotelin 2000 il əvvəl irəli sürdüyü “ağır cisimlər yüngül cisimlərdən daha sürətli düşür” fərziyyəsi doğru deyil.

İlk fiziki nəzəriyyə ingilis fiziki İsaak Nyutonun müəyyən etdiyi “Klassik mexanika” adlanır. Bu nəzəriyyə cisimlərin hərəkət və qarşılıqlı təsir qanunlarını öyrənir. İngilis fiziki Ceyms Maksvellin formalaşdırdığı “Elektromaqnit sahə” nəzəriyyəsi klassik mexanikanın tətbiqolunma sərhədlərini müəyyən etdi. Müasir fiziki nəzəriyyələrin banisi, Amerika fiziki Albert Eynşteyn isə “Xüsusi nisbilik” və “Kvant fizikası” nəzəriyyələri ilə elmi daha da inkişaf etdirdi.

Maddə və cisim

Alimlər təbiət hadisələrinin öyrənilməsini sadələşdirmək üçün canlı və cansız cisimlərin oxşarlarını – modellərini yaradır, laboratoriya şəraitində araşdırmalar aparırlar. Maddələrin quruluş və xassələrini öyrənmək məqsədilə bəzən onların müəyyən forma verilmiş təsəvvürlərindən istifadə edilir.

Bütün varlıqları fiziki cisim və ya sadəcə, cisim adlandırırlar. Cisim maddələrin müəyyən şəkil verilmiş halıdır, məsələn, kitab rəfi cisimdir, onun hazırlandığı alüminium, plastik və ağac materialları maddədir. Saat cisimdir, lakin onun hazırlandığı qızıl maddədir və s. Deməli, cisimlər maddədən təşkil olunmuşdur. Maddələrin özünəməxsus adları var: qızıl, gümüş, dəmir, qurğuşun, alüminium... Oxşar maddələr də müəyyən adla qruplaşdırılır; məsələn, yuxarıda sadalanan maddələr metal adlanır. Cismin təsəvvür olunan sadələşdirilmiş forması isə modeldir. Modelə cismin elə xassələri verilir ki, araşdırma aparmaq üçün yararlı olsun. Məsələn, qlobus Yer kürəsinin modelidir. Qlobus zahirən Yer kürəsinə bənzəyir. Lakin Yer kürəsi bir çox xüsusiyyətlərinə görə qlobusdan tamamilə fərqlənir.

Əlaqəli sistemlər

Atom nüvəsi

2500 il əvvəl qədim yunan filosofu Demokrit hesab edirdi ki, bütün maddələr çox kiçik, bölünməz zərrəciklərdən – atomlardan təşkil olunmuşdur. Yalnız XX əsrdə müəyyən edildi ki, atomlar bölünəndir və daha kiçik zərrəciklərdən təşkil olunmuşdur. Atomun ən sadə modeli onun kürəcik formasında təsəvvür olunmasıdır. Çox zaman təsvirlərdə atomlar müxtəlif rənglərdə göstərilməsinə baxmayaraq, əslində atomların rəngi olmur. Atom 3 elementar hissəcikdən-proton, neytron və elektrondan ibarətdir. Bu zərrəciklərin hər biri digərindən yükləri ilə fərqlənir. Proton müsbət (+), elektron mənfi (-) və neytron yüksüz (0) hissəcikdir. Proton və neytron birlikdə nüvə əmələ gətirir, elektron isə nüvənin ətrafında dövr edir.

İon. Elektron ayırmış və ya özünə yeni elektron birləşdirmiş atom növü ion adlanır. Elektronların sayı daha çox olan ion müsbət, daha az olan ion isə mənfi ion adlanır. Atomlarda isə protonların, elektronların və neytronların sayı bərabər olmalıdır. Ona görə də deyilir ki, atom elektroneytral, yəni elektrik cəhətdən neytral hissəcikdir.

Molekul. Atomlar birləşib molekullar əmələ gətirir. Bir molekulda iki, üç, onlarla, yüzlərlə, hətta minlərcə atom ola bilir. Maddələrin aqreqat halları da molekulların düzülüşündən asılıdır. Məsələn, bərk cisimlərdə molekullar çox sıx, maye və qazlarda isə dağınıq yerləşmişdi.

Temperatur və onun ölçülməsi

Ən sadə termometri XVI əsrdə italyan alimi Q.Qaliley ixtira etmişdir. O, şüşə kürənin dəliyini dar şüşə boruya lehimləyib içərisinə yarısından aşağı su tökür. Borunu çevirərək açıq tərəfini içərisində su olan qaba, məsələn, çaydana daxil edir. Çaydan qızdırılır. Onun içərisindəki su isindikcə borudakı suyun səviyyəsi dəyişir. Bu səviyyənin dəyişməsinə əsasən maddənin isti və ya soyuq olması təyin edilir.

İsveç alimi. Anders Selsi İlk termometr şkalasını təklif etmişdir.

Cismin qızma (və ya soyuma) dərəcəsini müəyyən edən fiziki kəmiyyət temperaturdur. Temperaturun dəqiq ölçülməsi üçün termometrdən istifadə edilir. Ən çox istifadə olunan termometrlərin iş prinsipi mayelərin istidən genişlənmə xassəsinə əsaslanır. Termometr mayesi olaraq civə və yaxud rənglənmiş spirtdən istifadə edilir. Müasir mayeli termometr ucunda kiçik “maye balonu” olan nazik şüşə borudan ibarətdir. Balona civə (yaxud spirt) doldurulur. Termometr isti mühitə gətirildikdə civə istidən genişlənir və balondan çıxaraq boru daxilində yuxarı qalxır. Soyuq mühitə gətirildikdə isə maye sıxılır və borudakı səviyyəsi aşağı düşür. Mayeli termometr iki istilik hadisəsi – buzun əriməsi və suyun qaynaması əsasında dərəcələnir. Buzun ərimə temperaturu 0° (sıfır dərəcə), suyun qaynama temperaturu 100° (yüz dərəcə) götürülmüşdür. Əvvəlcə termometrin şkalası üzərində bu iki temperatura uyğun nöqtələr qeyd olunur. Sonra həmin nöqtələrarası məsafə 100 bərabər hissəyə bölünür. Hər bir hissə – 1° (bir dərəcə) ilə işarə edilir. Belə termometr şkalasını 1742-ci ildə İsveç alimi Andres Selsi təklif etmişdir. Alimin şərəfinə həmin termometr şkalası Selsi şkalası adlanır. Temperatur t hərfi ilə işarə edilir və ölçü vahidi “°C ” (dərəcə selsi) qəbul olunur. Belə termometrin üzərində onun ölçü vahidi yazılır. Biz temperatur ölçmələrində Selsi şkalası ilə dərəcələnən termometrlərdən istifadə edirik. Termometrdən istifadə edərkən onun maye olan balonu temperaturu ölçülən mühitdə yerləşdirilir, orada bir qədər saxlanılır və sonra göstəricisi qeyd edilir.

İstinadlar

  1. https://www.azleks.az/online-dictionary/hikm%C9%99ti-t%C9%99biiyy%C9%99?s=my hikməti-təbiiyyə isim Fizika

Xarici keçidlər

  • Bağırov S. M., Nəzirov Q. H. Hərəkət tərkibinin avtomatik əyləcləri (ali təhsilin bаkаlаvr pilləsi üçün dərslik). Bakı: "Elm və təhsil", 2011.
  • Həsənov Q. Ə. Yüksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikası (dərslik). Bakı, 2009.
  • Məmmədov N. Ə. Radiofizika (dərs vəsaiti). Bakı: «Bakı Universiteti», 2008, 392 səh.
  • Ümumi fizika dərsliyi

Avqust 06, 2021
fizika, physis, köhn, azərb, hikməti, təbiiyyə, maddi, aləmin, obyektiv, xassələrini, öyrənən, təbiət, elmlərindən, biridir, yunanca, təbiət, deməkdir, sözünü, elmə, dəfə, qədim, yunan, filosofu, aristotel, gətirmişdir, əsərlərində, qədim, şərq, yunan, elmləri. Fizika yun Physis kohn azerb Hikmeti Tebiiyye 1 maddi alemin obyektiv xasselerini oyrenen tebiet elmlerinden biridir Fizika yunanca tebiet demekdir Fizika sozunu elme ilk defe qedim yunan filosofu Aristotel getirmisdir O eserlerinde qedim serq ve yunan elmlerinin butun naliyyetlerini toplayib sistemlesdirmisdir Fizika ile yanasi Mexanika Meteroloji meseleler haqqinda eserleri de olmusdur Daha sonra fizika anlayisini Azerbaycan dilinde XI esrde yasamis dahi Azerbaycan filosofu Behmenyar el Azerbaycani isletmisdir Fizika butun tebiet hadiselerinin bas vermesinin umumi qanunlarini bizi ehate eden maddi alemin qurulus ve xasselerini oyrenir rasimus mc2 sirketleriFizikaElm sahesi oyrenirTebiet elmleri TebietiFizika Maddi alemdeki qaunauygunluqlariYarimbolme oyrenirNezeri fizika Umumi fizika Mezoskopik fizika Fiziki fenomenlerin muxtelif numuneleri Mundericat 1 Fizika neyi oyrenir 2 Madde ve cisim 3 Elaqeli sistemler 3 1 Atom nuvesi 4 Temperatur ve onun olculmesi 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerFizika neyi oyrenir RedakteFizika tebieti oyrenen elmlerin en muhumudur O bizi ehate eden alemin qurulusunu xasselerini ve orada bas veren hadiselerin umumi qanunlarini oyrenir Tebietdeki butun canli ve cansiz varliqlar obyektler fiziki cisim ve ya cisim adlanir Fiziki cisimlerin daxilinde ve ya onlarin istiraki ile bas veren tebiet hadiseleri ise fiziki hadiseler adlanir Tebietsunas alimler hadiseleri mueyyen metodlarla arasdirirlar Hemin tedqiqat metodlari elmi metodlar adlanir Butun tebiet elmlerinde oldugu kimi fizikada da hadiselerin oyrenilme metodu asagidaki ardicilliq uzre aparilir Musahide Problem sual Ferziyye Eksperiment Fiziki nezeriyyeMusahide hadiselerin gedisine mudaxile etmeden onlar barede duygu uzvleri vasitesile informasiyanin toplanmasidir Alimler musahide apardiqlari hadiseleri izah edir ve mueyyen neticelere gelirler Lakin hadiselerde ziddiyyetler askar olunduqda onlari izah etmek ucun qarsiya yeni suallar qoyurlar Bele suallar problem suallar adlanir Sonra onlar hemin suallara cavab axtarmaga baslayirlar Suallara cavab axtarisi prosesinde ferziyye hipotez ireli surulur Ferziyye problem sualin ehtimal olunan cavabidir Ferziyyelerin dogrulugunu yoxlamaq ucun eksperimentler tecrubeler aparilir Eksperimentler ferziyyeni ya tesdiqleyir ya da inkar edir Eksperimentler esasinda fiziki qanunlar formalasdirilir Meselen yagis damcilarinin ve elinizden buraxdiginiz dasin nece dusduyunu musahide edin Onlar hemise Yer sethine dusur Musahidelerden bele bir fiziki qanun formalasdirmaq olar yagis damcilari ve das Yer terefinden cezb olunduguna gore hemise Yer sethine dusur Indi bele bir ferziyye ireli surmek olar eger yagis damcilari ve das Yerin cazibesi neticesinde hemise Yer sethine dusurse diger fiziki cisimler de Yere dusmelidir Bu ferziyyeni yoxlamaq ucun eksperiment qoyulur Siz bu eksperimenti artiq xetkesle etdiniz ve ireli surduyunuz ferziyye tesdiq olundu xetkes de yagis damcilari ve elinizden buraxdiginiz das kimi Yerin cazibesi neticesinde asagi Yer sethine dusdu Belelikle siz butun cisimlerin Yer terefinden cezb olunmasi qanununu kesf etdiniz Eksperimentde tesdiq olunmus ferziyye fiziki qanuna cevrilir Alimler musahideler ferziyyeler eksperimentler fiziki qanunlar ve bu qanunlarin umumilesdirilmesi neticesinde fiziki nezeriyyeler yaratmislar Fizikada eksperimental tedqiqat metodunu ilk defe italyan alimi Qalileo Qaliley tetbiq etmisdir O Piza seherindeki eyilmis qulleden cisimleri serbest buraxmaqla onlarin hereketini oyrenmisdir Qaliley bu eksperimentle subut edir ki Aristotelin 2000 il evvel ireli surduyu agir cisimler yungul cisimlerden daha suretli dusur ferziyyesi dogru deyil Ilk fiziki nezeriyye ingilis fiziki Isaak Nyutonun mueyyen etdiyi Klassik mexanika adlanir Bu nezeriyye cisimlerin hereket ve qarsiliqli tesir qanunlarini oyrenir Ingilis fiziki Ceyms Maksvellin formalasdirdigi Elektromaqnit sahe nezeriyyesi klassik mexanikanin tetbiqolunma serhedlerini mueyyen etdi Muasir fiziki nezeriyyelerin banisi Amerika fiziki Albert Eynsteyn ise Xususi nisbilik ve Kvant fizikasi nezeriyyeleri ile elmi daha da inkisaf etdirdi Madde ve cisim RedakteAlimler tebiet hadiselerinin oyrenilmesini sadelesdirmek ucun canli ve cansiz cisimlerin oxsarlarini modellerini yaradir laboratoriya seraitinde arasdirmalar aparirlar Maddelerin qurulus ve xasselerini oyrenmek meqsedile bezen onlarin mueyyen forma verilmis tesevvurlerinden istifade edilir Butun varliqlari fiziki cisim ve ya sadece cisim adlandirirlar Cisim maddelerin mueyyen sekil verilmis halidir meselen kitab refi cisimdir onun hazirlandigi aluminium plastik ve agac materiallari maddedir Saat cisimdir lakin onun hazirlandigi qizil maddedir ve s Demeli cisimler maddeden teskil olunmusdur Maddelerin ozunemexsus adlari var qizil gumus demir qurgusun aluminium Oxsar maddeler de mueyyen adla qruplasdirilir meselen yuxarida sadalanan maddeler metal adlanir Cismin tesevvur olunan sadelesdirilmis formasi ise modeldir Modele cismin ele xasseleri verilir ki arasdirma aparmaq ucun yararli olsun Meselen qlobus Yer kuresinin modelidir Qlobus zahiren Yer kuresine benzeyir Lakin Yer kuresi bir cox xususiyyetlerine gore qlobusdan tamamile ferqlenir Elaqeli sistemler RedakteAtom nuvesi Redakte 2500 il evvel qedim yunan filosofu Demokrit hesab edirdi ki butun maddeler cox kicik bolunmez zerreciklerden atomlardan teskil olunmusdur Yalniz XX esrde mueyyen edildi ki atomlar bolunendir ve daha kicik zerreciklerden teskil olunmusdur Atomun en sade modeli onun kurecik formasinda tesevvur olunmasidir Cox zaman tesvirlerde atomlar muxtelif renglerde gosterilmesine baxmayaraq eslinde atomlarin rengi olmur Atom 3 elementar hissecikden proton neytron ve elektrondan ibaretdir Bu zerreciklerin her biri digerinden yukleri ile ferqlenir Proton musbet elektron menfi ve neytron yuksuz 0 hissecikdir Proton ve neytron birlikde nuve emele getirir elektron ise nuvenin etrafinda dovr edir Ion Elektron ayirmis ve ya ozune yeni elektron birlesdirmis atom novu ion adlanir Elektronlarin sayi daha cox olan ion musbet daha az olan ion ise menfi ion adlanir Atomlarda ise protonlarin elektronlarin ve neytronlarin sayi beraber olmalidir Ona gore de deyilir ki atom elektroneytral yeni elektrik cehetden neytral hissecikdir Molekul Atomlar birlesib molekullar emele getirir Bir molekulda iki uc onlarla yuzlerle hetta minlerce atom ola bilir Maddelerin aqreqat hallari da molekullarin duzulusunden asilidir Meselen berk cisimlerde molekullar cox six maye ve qazlarda ise daginiq yerlesmisdi Temperatur ve onun olculmesi RedakteEn sade termometri XVI esrde italyan alimi Q Qaliley ixtira etmisdir O suse kurenin deliyini dar suse boruya lehimleyib icerisine yarisindan asagi su tokur Borunu cevirerek aciq terefini icerisinde su olan qaba meselen caydana daxil edir Caydan qizdirilir Onun icerisindeki su isindikce borudaki suyun seviyyesi deyisir Bu seviyyenin deyismesine esasen maddenin isti ve ya soyuq olmasi teyin edilir Isvec alimi Anders Selsi Ilk termometr skalasini teklif etmisdir Cismin qizma ve ya soyuma derecesini mueyyen eden fiziki kemiyyet temperaturdur Temperaturun deqiq olculmesi ucun termometrden istifade edilir En cox istifade olunan termometrlerin is prinsipi mayelerin istiden genislenme xassesine esaslanir Termometr mayesi olaraq cive ve yaxud renglenmis spirtden istifade edilir Muasir mayeli termometr ucunda kicik maye balonu olan nazik suse borudan ibaretdir Balona cive yaxud spirt doldurulur Termometr isti muhite getirildikde cive istiden genislenir ve balondan cixaraq boru daxilinde yuxari qalxir Soyuq muhite getirildikde ise maye sixilir ve borudaki seviyyesi asagi dusur Mayeli termometr iki istilik hadisesi buzun erimesi ve suyun qaynamasi esasinda derecelenir Buzun erime temperaturu 0 sifir derece suyun qaynama temperaturu 100 yuz derece goturulmusdur Evvelce termometrin skalasi uzerinde bu iki temperatura uygun noqteler qeyd olunur Sonra hemin noqtelerarasi mesafe 100 beraber hisseye bolunur Her bir hisse 1 bir derece ile isare edilir Bele termometr skalasini 1742 ci ilde Isvec alimi Andres Selsi teklif etmisdir Alimin serefine hemin termometr skalasi Selsi skalasi adlanir Temperatur t herfi ile isare edilir ve olcu vahidi C derece selsi qebul olunur Bele termometrin uzerinde onun olcu vahidi yazilir Biz temperatur olcmelerinde Selsi skalasi ile derecelenen termometrlerden istifade edirik Termometrden istifade ederken onun maye olan balonu temperaturu olculen muhitde yerlesdirilir orada bir qeder saxlanilir ve sonra gostericisi qeyd edilir Istinadlar Redakte https www azleks az online dictionary hikm C9 99ti t C9 99biiyy C9 99 s my hikmeti tebiiyye isim FizikaXarici kecidler RedakteBagirov S M Nezirov Q H Hereket terkibinin avtomatik eylecleri ali tehsilin bakalavr pillesi ucun derslik Baki Elm ve tehsil 2011 Hesenov Q E Yuksek gerginlikler ve elektrik izolyasiya texnikasi derslik Baki 2009 Memmedov N E Radiofizika ders vesaiti Baki Baki Universiteti 2008 392 seh Umumi fizika dersliyiMenbe https az wikipedia org w index php title Fizika amp oldid 5956625, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.