fbpx
Wikipedia

Metal

Avqust 13, 2021

Metal (lat. metallum, " şaxta " deməkdir) — temperaturun artması ilə azalan elektrik keçiriciliyinə, istilik keçiriciliyinə, deformasiya oluna bilmə və metalik parıltı kimi xassələri özündə əks etdirən təmiz materiallara deyilir.

Bürünc və melxiordan hazırlanmış məmulatlar

Metalların ümumi xarakteristikası

Məlum olan 118 kimyəvi elementin 90-dan çoxu metaldır. Metalsız yer kürəsini təsəvvür etmək mümkün deyil. Belə ki, Yer kürəsinin nüvəsi, əsasən, dəmir və nikeldən, mantiyası alüminiumun birləşmələrindən, litosferi (Yer qabığı) isə bir çox metal birləşmələrindən ibarətdir. Beləliklə, metallar dövri sistemdə, əsasən, berilliumdan Be astatadək At çəkilmiş dioqnalın sol aşağı hissəsində yerləşir (dövri sistemdə I–III qrupun əsas yarımqruplarının (hidrogen və bordan başqa) və I–VIII qrupun əlavə yarımqrup elementlərinin hamısı, lantanoid və aktinoidlər də daxil olmaqla metallardır).

Metalların fiziki xassələri

Metalların əsas ümumi fiziki xassələri aşağıdakılardı:

  • metal parıltısı;
  • yüksək istilik və elektrik keiriciliyi;
  • plastiklik.

Metalların plastikliyi

Metalların plastikliyi — onların xarici qüvvənin təsiri ilə dağılmadan öz formasını dəyişmək qabiliyyətidir.

Metal parıltısı

Metal parıltısı metalın sərbəst elektronlarının işıq şüalarını güclü əks etdirməsi ilə əlaqədardır. Civə və gümüş ən yüksək parıltıya malik metallardır.

Metalların yüksək istilik və elektrik keçiriciliyi

Metalların yüksək istilik və elektrik keiriciliyi onların kristal qəfəsində sərbəst elektronların yerdəyişməsi ilə əlaqədardır.

Metallar ümumi fiziki xassələrlə yanaşı, bəzi fərqli xassələrə də malikdir; məsələn, onlar sıxlığına, bərkliyinə, ərimə temperaturuna görə bir-birindən xeyli dərəcədə fərqlənir.

Civədən (tərimə=-39oC) başqa bütün metallar adi şəraitdə bərk haldadır.Ən asanəriyən metal civə, ən çətinəriyən isə volframdır (tərimə=3390oC). 1000oC-dən yuxarı temperaturda əriyən metallar (Au,Ag, Fe, Cu,Cr) çətinəriyən, aşağı temperaturda əriyən metallar isə (Li, Na, K, Zn, Al, Ca) asanəriyən metallar adlanır.

Metalların kimyəvi xassələri

Metalların kimyəvi xassələri onların öz valent elektronlarını asanlıqla verib, müsbət yüklü ionlara çevrilməsi qabiliyyəti ilə müəyyən olunur: M-ne-→Mn+. Ona görə də kimyəvi reaksiyalarda metal atomları həmişə reduksiyaedici xassə göstərir.

Gümüş, qızıl və platindən başqa, digər metallar oksigenlə qarılıqlı təsirdə olur; bu zaman, adətən, oksidlər əmələ gəlir:

  litium oksid
  natrium peroksid

Metallar halogenlərlə halogendlər, kükürdlə isə sulfidlər əmələ gətirir:

  • Ca+Br2→CaBr2 — kalsium-bromid
  • Fe+S→FeS — dəmir(II)sulfid

Təbiətdə tapılması

Metallar D. Mendeleyevin kimyəvi elementlərin dövrü sistemində Bor ilə Polonium arasında yerləşən kimyəvi elementləri əhatə edir. Bununla kimyəvi elementlərin 80 %-i metal sayılır. Yarımmetallara və qeyri- metallara keçid tədricən baş verir. Ən geniş yayılmış metal kimi alüminiumu göstərmək olar.

Metallara təbiətdə filiz və birləşmələr şəklində rast gəlinir. Onlar oksid, sulfid, karbonat və başqa kimyəvi birləşmələri əmələ gətirirlər.Təmiz metal əldə etmək üçün onları filizin tərkibindən çıxartmaq lazımdr. Lazım gəldikdə metalların xassələri legirləyici elementlərin köməyi ilə yaxşılaşdırılır. Bununla metallurgiya elmi məşğul olur. Metallurgiyada qara (dəmir əsasında) və əlvan (buraya dəmirdən başqa aid olanlar daxildirlər) metallar fərqləndirilirlər. Qızıl, gümüş və platin bahalı metallara aid edilirlər.

Bütün metallar (civədən başqa) normal halda bərk şəkildə olurlar. Ərimə temperaturu −39 °C-dən (civə) 3410 °C (volfram) arasında yerləşir. Sıxlığına görə metallar yüngül (sıxlığı 0,53 ÷ 5 q/sm³) və ağır olurlar (sıxlığı 5 ÷ 22,5 q/sm³).

Metallar iki qrupa bölünür: qara və əlvan metallara ayrılır. Qara metallar dəmir və onun ərintiləri olan polad və çuqundan ibarətdir. Qalan metallar isə əlvan metallar qrupunu təşkil edir. Əlvan metallar öz növbəsində yüngül, ağır, nadir və nəcib metallar qrupuna ayrılır.

Qara metallar

Qara metallar çox qiymətli mexaniki, texnoloji və s. xassələrə malikdir. Dünyada istehsal edilən materialların ümumi miqdarının təxminən 94%-ni qara metallar təşkil edir. Buna görə də hər hansı ölkənin xalq təsərrüfatının texniki səviyyəsi, ən əvvəl həmin ölkədə əridilən qara metalların miqdarı ilə xarakterizə olunur.

Əlvan metallar

Əlvan metallar və bunların ərintiləri əlavə olaraq bir sıra xüsusi xassələrə malikdir. Məsələn: yüksək elektrik və istilik keçiriciliyinə, korroziyaya, sürtünmə və mexaniki yeyilməyə qarşı davamlılığa malik olmaları ilə fərqlənirlər. Alüminium, maqnezium və s. kimi yüngül metalların əsasında yaradılan ərintilər yüngül olduqlarından təyyarə, kosmik gəmilər, süni peyklər və raket istehsalında geniş tətbiq edilməkdədir. Molibden, volfram, vanadium, titan, niobium, kobalt və s. kimi metallardan korroziyaya və odadavamlı olan polad və xüsusi ərinti növlərinin alınmasında geniş istifadə edilir. Nəcib metallar, o cümlədən platin, qızıl, gümüş saf və ya ərintilər şəklində işləlmir, Ləman özünnən deyir ir. Bunlardan həssas, dəqiq və paslanmayan cihazların hazırlanmasında istifadə edilir.

Ədəbiyyat

  • Karl Otto Henseling: Bronze, Eisen, Stahl. Bedeutung der Metalle in der Geschichte (= Rororo. rororo-Sachbuch 7706 = Kulturgeschichte der Naturwissenschaften und der Technik. Bd. 6). Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1981, ISBN 3-499-17706-4.
  • Wolfgang Glöckner, Walter Jansen, Rudolf Georg Weissenhorn (Hrsg.): Handbuch der experimentellen Chemie. Sekundarbereich II. Band 5: Chemie der Gebrauchsmetalle. Aulis-Verlag Deubner, Köln 2003, ISBN 3-7614-2384-5.

Avqust 13, 2021
metal, metallum, şaxta, deməkdir, temperaturun, artması, ilə, azalan, elektrik, keçiriciliyinə, istilik, keçiriciliyinə, deformasiya, oluna, bilmə, metalik, parıltı, kimi, xassələri, özündə, əks, etdirən, təmiz, materiallara, deyilir, bürünc, melxiordan, hazır. Metal lat metallum saxta demekdir temperaturun artmasi ile azalan elektrik keciriciliyine istilik keciriciliyine deformasiya oluna bilme ve metalik parilti kimi xasseleri ozunde eks etdiren temiz materiallara deyilir Burunc ve melxiordan hazirlanmis memulatlar Mundericat 1 Metallarin umumi xarakteristikasi 2 Metallarin fiziki xasseleri 2 1 Metallarin plastikliyi 2 2 Metal pariltisi 2 3 Metallarin yuksek istilik ve elektrik keciriciliyi 3 Metallarin kimyevi xasseleri 4 Tebietde tapilmasi 5 Qara metallar 6 Elvan metallar 7 EdebiyyatMetallarin umumi xarakteristikasi RedakteMelum olan 118 kimyevi elementin 90 dan coxu metaldir Metalsiz yer kuresini tesevvur etmek mumkun deyil Bele ki Yer kuresinin nuvesi esasen demir ve nikelden mantiyasi aluminiumun birlesmelerinden litosferi Yer qabigi ise bir cox metal birlesmelerinden ibaretdir Belelikle metallar dovri sistemde esasen berilliumdan Be astatadek At cekilmis dioqnalin sol asagi hissesinde yerlesir dovri sistemde I III qrupun esas yarimqruplarinin hidrogen ve bordan basqa ve I VIII qrupun elave yarimqrup elementlerinin hamisi lantanoid ve aktinoidler de daxil olmaqla metallardir Metallarin fiziki xasseleri RedakteMetallarin esas umumi fiziki xasseleri asagidakilardi metal pariltisi yuksek istilik ve elektrik keiriciliyi plastiklik Metallarin plastikliyi Redakte Metallarin plastikliyi onlarin xarici quvvenin tesiri ile dagilmadan oz formasini deyismek qabiliyyetidir Metal pariltisi Redakte Metal pariltisi metalin serbest elektronlarinin isiq sualarini guclu eks etdirmesi ile elaqedardir Cive ve gumus en yuksek pariltiya malik metallardir Metallarin yuksek istilik ve elektrik keciriciliyi Redakte Metallarin yuksek istilik ve elektrik keiriciliyi onlarin kristal qefesinde serbest elektronlarin yerdeyismesi ile elaqedardir Metallar umumi fiziki xasselerle yanasi bezi ferqli xasselere de malikdir meselen onlar sixligina berkliyine erime temperaturuna gore bir birinden xeyli derecede ferqlenir Civeden terime 39oC basqa butun metallar adi seraitde berk haldadir En asaneriyen metal cive en cetineriyen ise volframdir terime 3390oC 1000oC den yuxari temperaturda eriyen metallar Au Ag Fe Cu Cr cetineriyen asagi temperaturda eriyen metallar ise Li Na K Zn Al Ca asaneriyen metallar adlanir Osmium Aluminium BariumMetallarin kimyevi xasseleri RedakteMetallarin kimyevi xasseleri onlarin oz valent elektronlarini asanliqla verib musbet yuklu ionlara cevrilmesi qabiliyyeti ile mueyyen olunur M ne Mn Ona gore de kimyevi reaksiyalarda metal atomlari hemise reduksiyaedici xasse gosterir Gumus qizil ve platinden basqa diger metallar oksigenle qariliqli tesirde olur bu zaman adeten oksidler emele gelir 4 L i O 2 2 L i 2 O displaystyle mathsf 4Li O 2 2Li 2 O litium oksid 2 N a O 2 N a 2 O 2 displaystyle mathsf 2Na O 2 Na 2 O 2 natrium peroksidMetallar halogenlerle halogendler kukurdle ise sulfidler emele getirir Ca Br2 CaBr2 kalsium bromid Fe S FeS demir II sulfidTebietde tapilmasi RedakteMetallar D Mendeleyevin kimyevi elementlerin dovru sisteminde Bor ile Polonium arasinda yerlesen kimyevi elementleri ehate edir Bununla kimyevi elementlerin 80 i metal sayilir Yarimmetallara ve qeyri metallara kecid tedricen bas verir En genis yayilmis metal kimi aluminiumu gostermek olar Metallara tebietde filiz ve birlesmeler seklinde rast gelinir Onlar oksid sulfid karbonat ve basqa kimyevi birlesmeleri emele getirirler Temiz metal elde etmek ucun onlari filizin terkibinden cixartmaq lazimdr Lazim geldikde metallarin xasseleri legirleyici elementlerin komeyi ile yaxsilasdirilir Bununla metallurgiya elmi mesgul olur Metallurgiyada qara demir esasinda ve elvan buraya demirden basqa aid olanlar daxildirler metallar ferqlendirilirler Qizil gumus ve platin bahali metallara aid edilirler Butun metallar civeden basqa normal halda berk sekilde olurlar Erime temperaturu 39 C den cive 3410 C volfram arasinda yerlesir Sixligina gore metallar yungul sixligi 0 53 5 q sm ve agir olurlar sixligi 5 22 5 q sm Metallar iki qrupa bolunur qara ve elvan metallara ayrilir Qara metallar demir ve onun erintileri olan polad ve cuqundan ibaretdir Qalan metallar ise elvan metallar qrupunu teskil edir Elvan metallar oz novbesinde yungul agir nadir ve necib metallar qrupuna ayrilir Qara metallar RedakteQara metallar cox qiymetli mexaniki texnoloji ve s xasselere malikdir Dunyada istehsal edilen materiallarin umumi miqdarinin texminen 94 ni qara metallar teskil edir Buna gore de her hansi olkenin xalq teserrufatinin texniki seviyyesi en evvel hemin olkede eridilen qara metallarin miqdari ile xarakterize olunur Elvan metallar RedakteElvan metallar ve bunlarin erintileri elave olaraq bir sira xususi xasselere malikdir Meselen yuksek elektrik ve istilik keciriciliyine korroziyaya surtunme ve mexaniki yeyilmeye qarsi davamliliga malik olmalari ile ferqlenirler Aluminium maqnezium ve s kimi yungul metallarin esasinda yaradilan erintiler yungul olduqlarindan teyyare kosmik gemiler suni peykler ve raket istehsalinda genis tetbiq edilmekdedir Molibden volfram vanadium titan niobium kobalt ve s kimi metallardan korroziyaya ve odadavamli olan polad ve xususi erinti novlerinin alinmasinda genis istifade edilir Necib metallar o cumleden platin qizil gumus saf ve ya erintiler seklinde islelmir Leman ozunnen deyir ir Bunlardan hessas deqiq ve paslanmayan cihazlarin hazirlanmasinda istifade edilir Edebiyyat RedakteKarl Otto Henseling Bronze Eisen Stahl Bedeutung der Metalle in der Geschichte Rororo rororo Sachbuch 7706 Kulturgeschichte der Naturwissenschaften und der Technik Bd 6 Rowohlt Reinbek bei Hamburg 1981 ISBN 3 499 17706 4 Wolfgang Glockner Walter Jansen Rudolf Georg Weissenhorn Hrsg Handbuch der experimentellen Chemie Sekundarbereich II Band 5 Chemie der Gebrauchsmetalle Aulis Verlag Deubner Koln 2003 ISBN 3 7614 2384 5 Menbe https az wikipedia org w index php title Metal amp oldid 6075056, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.