Vulkan (lat.Vulcanus) və ya Yanardağ — yer qabığındakı tektonik çatlar və kanallar üzərində əmələ gələn, dərin maqma ocaqlarından yerin səthinə lava, qaynar qaz, su buxarı və suxur qırıntıları püskürən, geoloji törəmə. Fəaliyyət xarakterinə görə Vulkan fəaliyyətdə olan, yuxuya gedən və sönmüş; formasına görə mərkəzi və çat tipli olur.
Vulkan xaricə lava, vulkanik qazlar, daşlar (vulkanik bombalar) püskürdən, yer kürəsinin üst qatında yaranan geoloji strukturdur. Vulkan yerin daxilində baş verən geoloji dəyişiklik nəticəsində maqmanın xaric edilməsi ilə müşayiət olunur.
Vulkanlar forma (şit və ya stratovulkanlar), aktiv (hərəkətdə olan, yatan, sönmüş), yerinə görə (yerüstü, sualtı, buzaltı) və s. olaraq təsnifləşdirilirlər.
Yerin 100 km dərinliyində təxminən 1000 və 1300 °C arasında temperatur mövcudur. Bu istiliyin təsirindən ərimiş daş qarışığı özülü plastik formaya malik maqmaya çevrilir. Damcı formalı maqma 50 km dərinliyinə yığılır. Təzyiq çoxaldıqca maqma yarıqlarla hərəkət edərək litosferə daxil olur. Bu yolla yerin üzünə çıxmış maqmaya lava deyilir.
Vulkan partlayışı zamanı təkcə közərmiş mayelər yox, həm də bərk və qaz halında olan maddələr xaricə çıxır. Əksər hallarda vulkanlar konus şəklində olurlar. Vulkanın forması başqa şəkillərdə də ola bilər.
Püskürmədən sonra vulkanın aktivliyi ya dayanır, ya da o min illər boyu "mürgüləyir". Bu zaman vulkanın özündə və ətrafında olan ərazilərdə maqmatik özəyinsoyuması ilə müşaiət olunan aktivlik saxlanılır. Belə adlanan, postvulkanik dövr baş verir. Buraya fumarol, term, qeyzerləri misal göstərmək olar.
Formaları
Qalxanvari vulkan;
Gunbəzi vulkan;
Qatlı vulkan;
Mürəkkəb vulkan.
Qeyzer:vulkan püskürməsi nəticəsində yerin altından təzyiqlə çıxan su ya deyilir. İslandiyada,Yeni Zelandiyada bununla evləri qızdırırlar.
Növləri
Sönmüş vulkanlar;
Fəaliyyətdə olan vulkanlar.
Vulkanik dağlar
Vulkanik dağlar dedikdə vulkanların fəaliyyəti nəticəsində yaranan relyef formaları nəzərdə tutulur. Vulkanlar sönmüş və fəaliyyətdə olan qruplara bölünür. Dünyada 600-dən çox fəaliyyətdə olan vulkan var. Bunlardan 400-ə qədəri Sakit okean hövzəsində yayılmışdır. Bu əraziyə Sakit okean "odlu qurşağı" deyirlər. Fəaliyyətdə olan vulkanların ikinci geniş yayıldığı areal Aralıq dənizi və Mərkəzi Amerika sahilləridir. Fəaliyyətdə olan vulkanlar Kaynozoy erasının cavan qırışıq dağları arasında yayılmışdır. Dünyada fəaliyyətdə olan ən yüksək vulkan Cənubi AmerikadakıLyulyaylyako (6723 m) dağıdır. Havay adaları vulkanik mənşəlidir. Burada Manua-Kea dağı var. Bu dağın dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 4200 metrdir. Dəniz suyunun altında isə dağın 5840 metr hissəsi qalır. Dəniz səviyyəsi nəzərə alınmasa bu dağ dünyanın ən hündür dağı olardı.
Dünyada vulkanik yolla əmələ gəlmiş və sönmüş vulkan hesab olunan yüzlərlə dağ var. Elbrus, Kazbek, Ağrı dağı, Dəmavənd, Mak-Kinli və s. bunlara aiddir. Dünyada ən yüksək sönmüş vulkanik dağ Cənubi Amerikadakı Çim-Boraso`dur.
Yalançı vulkanlar (palçıq vulkanları) palçıq püskürür. Azərbaycanda ən böyük yalançı vulkan Qobustan qəsəbəsi yaxınlığında yerləşən Toroğay vulkanıdır. Uzunluğu 402 metrdir.
SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialı rəyasət heyəti (1944). Rusca-farsca-azərbaycanca lüğət (Русско-персидско-азербайджанский словарь). səh. 41.
Nəriman Seyidəliyev (2007). Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. səh. 394.
Alxasov O.K., Ələsgərov D.M., Pənahov Ş.M., Məmmədov R.İ. "Materiklərin və okeanların fiziki coğrafiyası" Bakı, "Təhsil", 2002, 252 səh.
Avqust 02, 2021
vulkan, vulcanus, yanardağ, qabığındakı, tektonik, çatlar, kanallar, üzərində, əmələ, gələn, dərin, maqma, ocaqlarından, yerin, səthinə, lava, qaynar, buxarı, suxur, qırıntıları, püskürən, geoloji, törəmə, fəaliyyət, xarakterinə, görə, fəaliyyətdə, olan, yuxuy. Vulkan lat Vulcanus ve ya Yanardag 1 2 yer qabigindaki tektonik catlar ve kanallar uzerinde emele gelen derin maqma ocaqlarindan yerin sethine lava qaynar qaz su buxari ve suxur qirintilari puskuren geoloji toreme Fealiyyet xarakterine gore Vulkan fealiyyetde olan yuxuya geden ve sonmus formasina gore merkezi ve cat tipli olur 3 Ojos del Salado vulkani Argentina 6891 m Rinjani vulkanin puskurmesi 1994 Vulkan xarice lava vulkanik qazlar daslar vulkanik bombalar puskurden yer kuresinin ust qatinda yaranan geoloji strukturdur Vulkan yerin daxilinde bas veren geoloji deyisiklik neticesinde maqmanin xaric edilmesi ile musayiet olunur Vulkan sozu qedim Roma mifologiyasinda od tanrisi Vulkanin adindan goturulmusdur Vulkanla mesgul olan elme vulkanologiya deyilir Vulkanlar forma sit ve ya stratovulkanlar aktiv hereketde olan yatan sonmus yerine gore yerustu sualti buzalti ve s olaraq tesniflesdirilirler Yerin 100 km derinliyinde texminen 1000 ve 1300 C arasinda temperatur movcudur Bu istiliyin tesirinden erimis das qarisigi ozulu plastik formaya malik maqmaya cevrilir Damci formali maqma 50 km derinliyine yigilir Tezyiq coxaldiqca maqma yariqlarla hereket ederek litosfere daxil olur Bu yolla yerin uzune cixmis maqmaya lava deyilir Vulkan partlayisi zamani tekce kozermis mayeler yox hem de berk ve qaz halinda olan maddeler xarice cixir Ekser hallarda vulkanlar konus seklinde olurlar Vulkanin formasi basqa sekillerde de ola biler Puskurmeden sonra vulkanin aktivliyi ya dayanir ya da o min iller boyu murguleyir Bu zaman vulkanin ozunde ve etrafinda olan erazilerde maqmatik ozeyinsoyumasi ile musaiet olunan aktivlik saxlanilir Bele adlanan postvulkanik dovr bas verir Buraya fumarol term qeyzerleri misal gostermek olar Mundericat 1 Formalari 2 Novleri 2 1 Vulkanik daglar 3 En boyuk vulkan puskurmeleri 3 1 XXI esr 3 2 XX esr 4 Incesenetde 4 1 Tesviri incesenetde 5 Maraqli Melumatlar 6 Hemcinin bax 7 IstinadlarFormalari RedakteQalxanvari vulkan Gunbezi vulkan Qatli vulkan Murekkeb vulkan Qeyzer vulkan puskurmesi neticesinde yerin altindan tezyiqle cixan su ya deyilir Islandiyada Yeni Zelandiyada bununla evleri qizdirirlar Novleri RedakteSonmus vulkanlar Fealiyyetde olan vulkanlar Vulkanik daglar Redakte Vulkanik daglar dedikde vulkanlarin fealiyyeti neticesinde yaranan relyef formalari nezerde tutulur Vulkanlar sonmus ve fealiyyetde olan qruplara bolunur Dunyada 600 den cox fealiyyetde olan vulkan var Bunlardan 400 e qederi Sakit okean hovzesinde yayilmisdir Bu eraziye Sakit okean odlu qursagi deyirler Fealiyyetde olan vulkanlarin ikinci genis yayildigi areal Araliq denizi ve Merkezi Amerika sahilleridir Fealiyyetde olan vulkanlar Kaynozoy erasinin cavan qirisiq daglari arasinda yayilmisdir Dunyada fealiyyetde olan en yuksek vulkan Cenubi Amerikadaki Lyulyaylyako 6723 m dagidir Havay adalari vulkanik menselidir Burada Manua Keadagi var Bu dagin deniz seviyyesinden hundurluyu 4200 metrdir Deniz suyunun altinda ise dagin 5840 metr hissesi qalir Deniz seviyyesi nezere alinmasa bu dag dunyanin en hundur dagi olardi Dunyada vulkanik yolla emele gelmis ve sonmus vulkan hesab olunan yuzlerle dag var Elbrus Kazbek Agri dagi Demavend Mak Kinli ve s bunlara aiddir Dunyada en yuksek sonmus vulkanik dag Cenubi Amerikadaki Cim Boraso dur Yalanci vulkanlar palciq vulkanlari palciq puskurur Azerbaycanda en boyuk yalanci vulkan Qobustan qesebesi yaxinliginda yerlesen Torogay vulkanidir Uzunlugu 402 metrdir En boyuk vulkan puskurmeleri RedakteXXI esr Redakte 2010 ci il 21 mart Islandiya Eyyafyatlayokudl vulkani XX esr Redakte 1902 ci il 8 may ada Martinika Mon Pele vulkani 4 1902 ci il 24 oktyabr Qvatemala Santa Mariya vulkani 4 1911 ci il 30 yanvar Filippin Taal vulkani 4 1931 ci il 13 28 dekabr Indoneziya Yava adasi Merapi vulkani 4 1944 cu il Italiya Vezuvi vulkani 4 1944 ci il iyun Meksika Parikutin vulkani 4 1951 ci il 21 yanvar Yeni Qvineya Laminqton vulkani 4 1956 ci il 30 mart SSRI Kamcatka yarimadasi vulkani adsiz vulkan 4 1980 ci il 18 may ABS Vasinqton stati Sennt Helens vulkani 4 1982 ci il 29 mart Meksika El Cicon vulkani 4 1985 ci il 14 16 noyabr Kolumbiya Nevado del Ruis vulkani 4 1991 ci il 10 15 iyun Filippin Luson vulkani Pinatubo vulkani 5 1997 ci il 30 iyun Meksika Popokatepetl vulkani 5 2000 ci il 14 mart Rusiya Kamcatka adsiz vulkan 5 ve basqalari DIncesenetde RedakteTesviri incesenetde Redakte Pompeyin son gecesi ressam Karl Brullov Maraqli Melumatlar RedakteLava Sudan 90 qat daha qatidir Lavanin saatda sureti 90 km dir Lava 1500 2000 c isti olur Lavanin soyuyub maqmatik suxura donmesi ucun 594 c soyumalidir Maqmatik suxur Maqmanin soyumasi neticesinde alinan das suxur Hemcinin bax RedakteYanardagIstinadlar Redakte SSRI Elmler Akademiyasinin Azerbaycan filiali reyaset heyeti 1944 Rusca farsca azerbaycanca luget Russko persidsko azerbajdzhanskij slovar seh 41 Neriman Seyideliyev 2007 Azerbaycan dilinin sinonimler lugeti seh 394 Vulkan Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 XX esr en boyuk vulkan puskurmeleri 1 2 3 XX esr en boyuk vulkan puskurmeleri Alxasov O K Elesgerov D M Penahov S M Memmedov R I Materiklerin ve okeanlarin fiziki cografiyasi Baki Tehsil 2002 252 seh Menbe https az wikipedia org w index php title Vulkan amp oldid 5903874, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
