fbpx
Wikipedia

Türk xalqları

Türk xalqları — Etnolinqvistik qrup; Avrasiya ərazisində yaşayan türkdilli xalqlar. Dünyada türk xalqlarının sayı 280 milyondan çoxdur. "Türk" sözünə ilk dəfə Bizans mənbələrində[Mənbə göstərin] və VII əsrin "Orhon-Yenisey" abidələrində rast gəlinir. Qədim Çin mənbələri türk tayfalarının b.e.ə II minillikdə mövcudluğu haqqında məlumat verir.

Türk
Ümumi sayı
Təxminən 200 - 270 milyon
Yaşadığı ərazilər
Türkiyə 80 milyon
Azərbaycan 9,973 milyon
ÇXR 21 milyon
Rusiya 15 milyon
İran 36 milyon
İraq 2 milyon
Suriya 1 milyon
Qazaxıstan 19 milyon
Türkmənistan 5 milyon
Qırğızıstan 5 milyon
Özbəkistan 31 milyon
ŞKTR 0,2 milyon
Əfqanıstan 4 milyon
Almaniya 3 milyon
Tacikistan Tacikistan 1 milyon
ABŞ ABŞ 1 milyon
Monqolustan Monqolustan 0,1 milyon
Avstraliya Avstraliya 0,06 milyon
Fransa Fransa 0,6 milyon
Moldova Moldova 0,147,5 milyon
Kanada Kanada 0,02 milyon
Böyük Britaniya Böyük Britaniya 0,05 milyon
Dili

Türk dili

Dini

Çoxluq: İslam.Digər: Tenqriçilik, Xristianlıq, İudaizm, Şamanizm, Buddizm

XXI əsrin əvvəllərində türk xalqlarının yaşadıqları ərazilər

Türk xalqlarının dinləri fərqlidir. Böyük bir hissə İslam dininə etiqad edərkən, çuvaşlarqaqauzlar - Xristian, yakutlar, dolqanlarxakaslar - Şamanizm, karaimlərqrımçaklar - İudaizm dininə inanır. Türk xalqlarının hazırda 7 müstəqil dövləti vardır.(Azərbaycan, Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan, Türkmənistan, QırğızıstanŞimali Kipr). Türk dünyası ölkələrinin hamısı, demək olar ki, çoxmillətlidir. Türklər Asiya qitəsində Əfqanıstanda (əfşarlar,qızılbaşlar və s.), İraqda (türkmənlər), Suriyada (əsasən Türkiyə ilə sərhəddə), Gürcüstan və İranda (Azərbaycan türkləri) yaşayırlar. Avropa qitəsində isə türklər Bolqaristanda (bolqar türkləri),Ruminiyada (qaqauz- qıpçaq), Yunanıstanda, Ukraynada (Krım tatarları), Litvada (karaimlər) və Rusiyada yaşayırlar.

Müstəqil türk dövlətlərindən başqa, Rusiya Federasiyasının tərkibində Tatarıstan, Başqırdıstan, Çuvaşıstan, Saxa (Yakutiya), Tıva, Xakasiya, Kabarda-Balkariya, Qaraçay-Çərkəz, Altay Respublikaları və Taymır (Dolqan-Nen) milli mahalı, Çin Xalq Respublikasının tərkibində Sintzyan-Uyğur Muxtar Rayonu, Moldovanın tərkibində Qaqauziya Muxtar Respublikası vardır.

Yeraltı sərvətlər

Geoloji baxımdan türk xalqları Alp qırışıqlığı zonasında (Türkiyə, Azərbaycan, Cənubi Azərbaycan, Türkmənistanın bir hissəsi, Şimali Qafqaz, türk qurumları), Mərkəzi Asiya və Cənubi Sibirin fəal seysmik zonasında (Özbəkistan, Qırğızıstan, Qazaxıstanın bir hissəsi, Xakasiya, Altay, Tıva), Şərqi Asiya mezozoy qırışıqlığı zonasında (Saxa-Yakutiya), Şərqi Avropa (Tatarıstan, Başqırdıstan, Çuvaşiya), Turan (Özbəkistan, Qazaxıstan, Türkmənistan), Sibir və Çin platformalarında yerləşir.

Neft-qaz yataqlarına görə Azərbaycan, Özbəkistan (Fərqanə-qaz), Qazaxıstan (Tengiz və Turqay-neft), Türkmənistan, Özbəkistan (Qazlı və Mübarəkqaz), Tatarıstan (Elxon) və Başqırdıstan seçilir.Türk dünyasının əsas daş kömür yataqları Türkiyədə (Zonquldağ-Ereğli), Özbəkistanda (boz kömür-Anqren və Sarqun), Qazaxıstanda (Qaraqanda, Ekibastuz), Tıvada (Ulufim), Sintzyan-Uyğurda (Bay kömür) və Saxadadır (Lena).Dəmir filizi Türkiyədə, Qazaxıstanda (Kustunay), Saxada, Altayda, Azərbaycanda (Daşkəsən) və Xakasiyadadır.

Mis filizi Qazaxıstanda (Balxaş, Cezqazan), sink Qazaxıstan (Ust Kamenqorsk), Özbəkistanda, Azərbaycanda, xrom yataqları isə Türkiyədədir. Polimetal filizləri Qazaxıstanda, Azərbaycanda, Özbəkistanda, Türkiyədə, Altayda, qızıl yataqları Özbəkistanda (Muruntau), Qazaxıstanda, Azərbaycanda,Altayda və Saxadadır. Almaz Saxada çıxarılır.

Türk mədəniyyəti

Dil ümumiliyi, el sənətləri, tarixi–coğrafi məkan, şifahi xalq ədəbiyyatı ("Kitabi Dədə Qorqud", "Koroğlu dastanı", "Alpamış", "Manas"), adət-ənənələr, oxşar toponimlər türk xalqlarını birləşdirən ümumi oxşar xüsusiyyətlərdir. Türklərin ana vətəni Mərkəzi Asiya hesab olunur. Tarixən türklər miqrasiya edən xalqlar olmuşlar. VII əsrdən başlayaraq üç istiqamətdə — Şimali-Şərqi Asiya,Ural dağları və Qərb tərəfə köç etmişlər.

Əhalinin sürətli artımı, heyvandarlıq üçün əlverişli yerlərin axtarılması, varisliklə bağlı hakimiyyətdə olmayanların boş ərazilərdə yeni dövlətlər qurması (Şato, Tavqas və s.), iqlim dəyişiklikləri (Böyük hun köçü), daha güclü dövlətlərin təzyiqi altında köçüb getmə (Çin dövlətinin güclənməsi ilə "Tyuku" (türk) dövlətinin iki yerə parçalanması və köç etməsi), yeni ölkələrin zəbt edilməsi türk xalqlarının geniş ərazilərdə yayılmasına səbəb olmuşdur. XX əsrdə də məcburi miqrasiyalar (krım tatarları, axıska türkləri, azərbaycanlılar) olmuş və son vaxtlar yüksək həyat səviyyəsi axtarmaq məqsədilə Avropaya və Şimali Amerikaya miqrasiyalar da mövcuddur.

Türk dilləri

Türk xalqları Altay dil qrupuna məxsusdular. Dil və mənşə fərqinə görə dörd qola bölünürlər:

  1. OğuzlarAzərbaycan türkləri (türkmanlar, Xorasan türkləri, Qaşqaylar və s. kimi qolları vardır ), Anadolu türkləri, qaqauzlar, türkmənlər, axısqa türkləri, krım tatarları, türkmanlar, Xorasan türkləri və s.
  2. Uyğurlarözbəklər, həzaralar, salarlar, uyğurlar, tuvalar, şorlar, komasin-tobollar, baraba tatarları, çulumlar və s.
  3. Qıpçaqlarqazaxlar, qaraqalpaqlar, qumıqlar, qırğızlar, altaylar, noqaylar və s.
  4. Bulqarlartatarlar, başqırdlar, qaraçaylılar, qaraimlər və s.

Türklərdə din anlayışı

Türk xalqlarının inanclarında tanrı əsas yer tutar. VII əsrdən etibarən İslam dininə inanc daha çoxdur (hazırda təxminən 80%). İndiki dövrdə qeyri müsəlman yakutlar (şaman və xristian), cuvaş və qaqauzlar (xristian), karaim və krımçaklardır (yəhudi dini). Tarixin müxtəlif mərhələlərində bəzi türk dövlətləri Avrasiyada geniş ərazilər tutmuş, Afrikanın şimal hissəsini fəth etmişlər. Türk xalqlarının bəziləri müstəqil dövlət qurmuş, bəziləri müəyyən dövlət daxilində muxtar qürumlar yaratmış, bəziləri isə heç bir özünüidarə hüququna malik deyil və müxtəlif dövlətlərin ərazilərində, Asiyada Əfqanıstan, İran, İraq, Suriya, Avropada Bolqarıstan, Rumıniya, Yunanıstan, Ukrayna, Moldova, Gürcüstan, Rusiya və sairə ölkələrdə yaşayırlar. Belə türk xalqlarına qumıqlar, krım tatarları, qaraçaylar, şahsevənlər, türkmənlər, sibir tatarları, bolqar türkləri, əfşarlar və sairə aiddir. Bu xalqların çoxu gəlmə xalqlar içərisində assimilyasiya olunmaqdadırlar.Bunlardan başqa aşağıdakı xalqları da əlavə edərsək durumun nə yerdə olduğu açıq şəkildə gözlər önünə sərilir.

RF-da,Sibirdə yaşayan və ruslaşmış türklər

Ob (qədim adı Ümer) tatarları(tağabitlər,kalmaklar,şağarlar,oroslar,çaldonlar,kulundinlər,kumuçlar,tuğullar,itiberlər və s)

Tur tatarları(kurlaklar,qumruqlar və s)

Verxoyon tatarları(çuvanlar,anadurlar və s)

RŞF-nın Şərqi Avropa düzənliyində ruslaşmış Türk xalqları(sayanlar,çukanlar,kara muşlar, və s)

Əhali

Türklərin ümumi sayı müstəqil türk dövlətlərində 170 milyondan çoxdur. 50 milyon nəfərə yaxını isə RusiyaÇin ərazisində yaşayır.80 milyondan çox türk isə dünyanın müxtəlif ölkələrində məskunlaşmışdır.Türk dünyasında təbii artımın orta göstəricisi 2%-ə yaxındır.

Müstəqil dövlət qurumuna malik olanlar

Bayraq Ölkə Quruluş Əhali Ərazi Paytaxt Rəsmi dil Pul vahidi Türklərin faiz göstəricisi Yaşayan türklər(mln)
  Azərbaycan Azərbaycan 1991 10.100.000 86.600 Bakı Azərbaycan dili Azərbaycan manatı 92.3% 9.3
  Qazaxıstan Qazaxıstan 1991 18.014.200 2.274.900 Astana Qazax dili Qazaxıstan tengəsi 73.8% 13.1
  Qırğızıstan Qırğızıstan 1991 6.586.600 199.900 Bişkek Qırğız dili Qırğızıstan somu 80.6% 4.4
  ŞKTR Şimali Kipr türk respublikası 1983 286.257 3.355 Lefkoşa Türk dili Türk lirəsi 99% 0.3
  Özbəkistan Özbəkistan 1991 33.570.609 447.400 Daşkənd Özbək dili Özbəkistan somu 87% 25.7
  Türkiyə Türkiyə 1923 83,154,997 783.562 Ankara Türk dili Türk lirəsi 89.5% 67.5
  Türkmənistan Türkmənistan 1991 5.450.000 491.210 Aşqabad Türkmən dili Türkmənistan manatı 90% 4.9

Dövlət qurumuna malik olmayanlar

Əhali sıxlığı

Əhalisinin orta sıxlığına görə dövlət və qurumlar bir-birindən fərqlənir.AzərbaycanTürkiyədə orta sıxlıq hər km2 -də 85–105 nəfər, Şimali KiprÖzbəkistanda 55–60 nəfər, Çuvaş, Kabarda-BalkariyaTatarıstan respublikalarında 60–70 nəfərdir.Digər dövlət və qurumlarda isə əhalinin sıxlığı hər km2 -də 30 nəfərdən azdır.

Cins və yaş tərkibi

Əhalinin cins tərkibindəki oxşarlıq azərbaycanlılar, tatarlarçuvaşlar istisna olmaqla bütün türk xalqlarında eynidir(kişilər çoxdur). Türk dünyası əhalisi arasında 16–65 yaş həddində olanlar üstünlük təşkil edir. 65 yaşdan yuxarı olanlar yalnız 10–15% təşkil edir.

Urbanizasiya

Türk dövlətləri içində urbanizasiyanın səviyyəsinə görə Türkiyə birincidir.

İqtisadiyyat

Urbanizasiya səviyyəsinə görə Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkiyə seçilir.Qurumlardan isə demək olar ki, hamısında (Altay və Tıva istisna olmaqla) şəhər əhalisi çoxluq təşkil edir. Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, TatarıstanBaşqırdıstan kimi respublikalarda milli gəlirin yarıdan çoxunu çoxsahəli inkişaf etmiş sənaye verir.Bir çox respublikalarda- Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan, Saxa, Altay kimi respublikalarda sənaye ilə yanaşı, kənd təsərrüfatı da iqtisadiyyatın əsasını təşkil edir. Bütövlükdə türk dünyası ölkələrində sənayenin ən başlıca sahələri olan energetika, maşınqayırma, metallurgiya, kimya sənayesi,xeyli inkişaf edib.

Sənaye

Neft-qaz hasilatına görə Azərbaycan, Tatarıstan, Başqırdıstan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan; daş kömür çıxarılmasında isə Türkiyə, Qazaxıstan, Altay, Saxa dünyada məşhurdur.Bu ölkələrdə enerjiyə tələbat demək olar ki, tam ödənilir.Ümumiyyətlə, türk dövlətləri içərisində enerji qıtlığı çəkən ölkə yoxdur. Metallurgiya sənayesində Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, AzərbaycanÖzbəkistan fərqlənir. Türk dünyasında maşınqayırma sahəsi birinci növbədə kənd təsərrüfatı, neft və qaz, dağ-mədən və yüngül sənaye sahələrinin ehtiyacını ödəməyə yönəldilmişdir.Türkiyə, QazaxıstanÖzbəkistanda kənd təsərrüfatı maşınları- traktorlar, kombaynlar və becərmə alətləri istehsalı daha çox inkişaf etmişdir. Türkiyə, Tatarıstan, QırğızıstanQazaxıstanda avtomobillər, ÖzbəkistandaTatarıstanda təyyarə istehsal olunur. Dəzgahqayırma və cihazqayırma, o cümlədən energetika maşınqayırması Türkiyə, AzərbaycanQazaxıstanda inkişaf etdirilir.

Xarici keçidlər

  • Ethnologue: Languages of the World : Altaic, Turkic
  • алтайское языкознание
  • Orientaal's links to Turkic languages
  • İran'daki Türklər – Video
  • Aydın Mədətoğlu Qasımlı. Türklər (tarixi oçerklər). Bakı, 2012.

İstinadlar

  1. Qurbanov, Ramin (2011). Türk xalqlarının tarixi II hissə (PDF). Bakı: İqtisad Universiteti.
  2. B. Golden, Peter (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples: Ethnogenesis and State-formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
  3. Affinity Bloc — Turkic Peoples :: Joshua Project
  4. Rusiya Federativ Respublikası Statistika Komitəsi : 2002 – ci il siyahıya alması
  5. Ethnologue: Languages of the World : Tuva
  6. Russian Census 2010: Population by ethnicity  (rus.)
  7. [ Оценки численности иранских азербайджанцев, приводимые в тех или иных источниках, могут различаться на порядок — от 15 до 30 млн. См., например: [1], Looklex Encyclopaedia, Iranian.com, «Ethnologue» Report for Azerbaijani Language, UNPO information on Southern Azerbaijan, Jamestown Foundation]

Həmçinin bax

türk, xalqları, etnolinqvistik, qrup, avrasiya, ərazisində, yaşayan, türkdilli, xalqlar, dünyada, türk, xalqlarının, sayı, milyondan, çoxdur, türk, sözünə, dəfə, bizans, mənbələrində, mənbə, göstərin, əsrin, orhon, yenisey, abidələrində, rast, gəlinir, qədim, . Turk xalqlari 1 Etnolinqvistik qrup 2 Avrasiya erazisinde yasayan turkdilli xalqlar Dunyada turk xalqlarinin sayi 280 milyondan coxdur 3 Turk sozune ilk defe Bizans menbelerinde Menbe gosterin ve VII esrin Orhon Yenisey abidelerinde rast gelinir Qedim Cin menbeleri turk tayfalarinin b e e II minillikde movcudlugu haqqinda melumat verir Turk Umumi sayiTexminen 200 270 milyonYasadigi erazilerTurkiye 80 milyonAzerbaycan 9 973 milyonCXR 21 milyonRusiya 15 milyonIran 36 milyonIraq 2 milyonSuriya 1 milyonQazaxistan 19 milyonTurkmenistan 5 milyonQirgizistan 5 milyonOzbekistan 31 milyonSKTR 0 2 milyonEfqanistan 4 milyonAlmaniya 3 milyonTacikistan Tacikistan 1 milyonABS ABS 1 milyonMonqolustan Monqolustan 0 1 milyonAvstraliya Avstraliya 0 06 milyonFransa Fransa 0 6 milyonMoldova Moldova 0 147 5 milyonKanada Kanada 0 02 milyonBoyuk Britaniya Boyuk Britaniya 0 05 milyonDiliTurk diliDiniCoxluq Islam Diger Tenqricilik Xristianliq Iudaizm Samanizm BuddizmXXI esrin evvellerinde turk xalqlarinin yasadiqlari eraziler Qazaxlar Yakutlar Turkmenler Uygurlar Turk xalqlarinin dinleri ferqlidir Boyuk bir hisse Islam dinine etiqad ederken cuvaslar ve qaqauzlar Xristian yakutlar dolqanlar ve xakaslar Samanizm karaimler ve qrimcaklar Iudaizm dinine inanir Turk xalqlarinin hazirda 7 musteqil dovleti vardir Azerbaycan Turkiye Ozbekistan Qazaxistan Turkmenistan Qirgizistan ve Simali Kipr Turk dunyasi olkelerinin hamisi demek olar ki coxmilletlidir Turkler Asiya qitesinde Efqanistanda efsarlar qizilbaslar ve s Iraqda turkmenler Suriyada esasen Turkiye ile serhedde Gurcustan ve Iranda Azerbaycan turkleri yasayirlar Avropa qitesinde ise turkler Bolqaristanda bolqar turkleri Ruminiyada qaqauz qipcaq Yunanistanda Ukraynada Krim tatarlari Litvada karaimler ve Rusiyada yasayirlar Musteqil turk dovletlerinden basqa Rusiya Federasiyasinin terkibinde Tataristan Basqirdistan Cuvasistan Saxa Yakutiya Tiva Xakasiya Kabarda Balkariya Qaracay Cerkez Altay Respublikalari ve Taymir Dolqan Nen milli mahali Cin Xalq Respublikasinin terkibinde Sintzyan Uygur Muxtar Rayonu Moldovanin terkibinde Qaqauziya Muxtar Respublikasi vardir Mundericat 1 Yeralti servetler 2 Turk medeniyyeti 3 Turk dilleri 4 Turklerde din anlayisi 5 Ehali 5 1 Musteqil dovlet qurumuna malik olanlar 5 2 Dovlet qurumuna malik olmayanlar 5 3 Ehali sixligi 5 4 Cins ve yas terkibi 6 Urbanizasiya 7 Iqtisadiyyat 7 1 Senaye 8 Xarici kecidler 9 Istinadlar 10 Hemcinin baxYeralti servetler RedakteGeoloji baximdan turk xalqlari Alp qirisiqligi zonasinda Turkiye Azerbaycan Cenubi Azerbaycan Turkmenistanin bir hissesi Simali Qafqaz turk qurumlari Merkezi Asiya ve Cenubi Sibirin feal seysmik zonasinda Ozbekistan Qirgizistan Qazaxistanin bir hissesi Xakasiya Altay Tiva Serqi Asiya mezozoy qirisiqligi zonasinda Saxa Yakutiya Serqi Avropa Tataristan Basqirdistan Cuvasiya Turan Ozbekistan Qazaxistan Turkmenistan Sibir ve Cin platformalarinda yerlesir Neft qaz yataqlarina gore Azerbaycan Ozbekistan Ferqane qaz Qazaxistan Tengiz ve Turqay neft Turkmenistan Ozbekistan Qazli ve Mubarekqaz Tataristan Elxon ve Basqirdistan secilir Turk dunyasinin esas das komur yataqlari Turkiyede Zonquldag Eregli Ozbekistanda boz komur Anqren ve Sarqun Qazaxistanda Qaraqanda Ekibastuz Tivada Ulufim Sintzyan Uygurda Bay komur ve Saxadadir Lena Demir filizi Turkiyede Qazaxistanda Kustunay Saxada Altayda Azerbaycanda Daskesen ve Xakasiyadadir Mis filizi Qazaxistanda Balxas Cezqazan sink Qazaxistan Ust Kamenqorsk Ozbekistanda Azerbaycanda xrom yataqlari ise Turkiyededir Polimetal filizleri Qazaxistanda Azerbaycanda Ozbekistanda Turkiyede Altayda qizil yataqlari Ozbekistanda Muruntau Qazaxistanda Azerbaycanda Altayda ve Saxadadir Almaz Saxada cixarilir Turk medeniyyeti RedakteDil umumiliyi el senetleri tarixi cografi mekan sifahi xalq edebiyyati Kitabi Dede Qorqud Koroglu dastani Alpamis Manas adet eneneler oxsar toponimler turk xalqlarini birlesdiren umumi oxsar xususiyyetlerdir Turklerin ana veteni Merkezi Asiya hesab olunur Tarixen turkler miqrasiya eden xalqlar olmuslar VII esrden baslayaraq uc istiqametde Simali Serqi Asiya Ural daglari ve Qerb terefe koc etmisler Ehalinin suretli artimi heyvandarliq ucun elverisli yerlerin axtarilmasi varislikle bagli hakimiyyetde olmayanlarin bos erazilerde yeni dovletler qurmasi Sato Tavqas ve s iqlim deyisiklikleri Boyuk hun kocu daha guclu dovletlerin tezyiqi altinda kocub getme Cin dovletinin guclenmesi ile Tyuku turk dovletinin iki yere parcalanmasi ve koc etmesi yeni olkelerin zebt edilmesi turk xalqlarinin genis erazilerde yayilmasina sebeb olmusdur XX esrde de mecburi miqrasiyalar krim tatarlari axiska turkleri azerbaycanlilar olmus ve son vaxtlar yuksek heyat seviyyesi axtarmaq meqsedile Avropaya ve Simali Amerikaya miqrasiyalar da movcuddur Turk dilleri RedakteTurk xalqlari Altay dil qrupuna mexsusdular Dil ve mense ferqine gore dord qola bolunurler Oguzlar Azerbaycan turkleri turkmanlar Xorasan turkleri Qasqaylar ve s kimi qollari vardir Anadolu turkleri qaqauzlar turkmenler axisqa turkleri krim tatarlari turkmanlar Xorasan turkleri ve s Uygurlar ozbekler hezaralar salarlar uygurlar tuvalar sorlar komasin tobollar baraba tatarlari culumlar ve s Qipcaqlar qazaxlar qaraqalpaqlar qumiqlar qirgizlar altaylar noqaylar ve s Bulqarlar tatarlar basqirdlar qaracaylilar qaraimler ve s Turklerde din anlayisi RedakteTurk xalqlarinin inanclarinda tanri esas yer tutar VII esrden etibaren Islam dinine inanc daha coxdur hazirda texminen 80 Indiki dovrde qeyri muselman yakutlar saman ve xristian cuvas ve qaqauzlar xristian karaim ve krimcaklardir yehudi dini Tarixin muxtelif merhelelerinde bezi turk dovletleri Avrasiyada genis eraziler tutmus Afrikanin simal hissesini feth etmisler Turk xalqlarinin bezileri musteqil dovlet qurmus bezileri mueyyen dovlet daxilinde muxtar qurumlar yaratmis bezileri ise hec bir ozunuidare huququna malik deyil ve muxtelif dovletlerin erazilerinde Asiyada Efqanistan Iran Iraq Suriya Avropada Bolqaristan Ruminiya Yunanistan Ukrayna Moldova Gurcustan Rusiya ve saire olkelerde yasayirlar Bele turk xalqlarina qumiqlar krim tatarlari qaracaylar sahsevenler turkmenler sibir tatarlari bolqar turkleri efsarlar ve saire aiddir Bu xalqlarin coxu gelme xalqlar icerisinde assimilyasiya olunmaqdadirlar Bunlardan basqa asagidaki xalqlari da elave edersek durumun ne yerde oldugu aciq sekilde gozler onune serilir RF da Sibirde yasayan ve ruslasmis turklerOb qedim adi Umer tatarlari tagabitler kalmaklar sagarlar oroslar caldonlar kulundinler kumuclar tugullar itiberler ve s Tur tatarlari kurlaklar qumruqlar ve s Verxoyon tatarlari cuvanlar anadurlar ve s RSF nin Serqi Avropa duzenliyinde ruslasmis Turk xalqlari sayanlar cukanlar kara muslar ve s Ehali RedakteTurklerin umumi sayi musteqil turk dovletlerinde 170 milyondan coxdur 50 milyon nefere yaxini ise Rusiya ve Cin erazisinde yasayir 80 milyondan cox turk ise dunyanin muxtelif olkelerinde meskunlasmisdir Turk dunyasinda tebii artimin orta gostericisi 2 e yaxindir Musteqil dovlet qurumuna malik olanlar Redakte Bayraq Olke Qurulus Ehali Erazi Paytaxt Resmi dil Pul vahidi Turklerin faiz gostericisi Yasayan turkler mln Azerbaycan Azerbaycan 1991 10 100 000 86 600 Baki Azerbaycan dili Azerbaycan manati 92 3 9 3 Qazaxistan Qazaxistan 1991 18 014 200 2 274 900 Astana Qazax dili Qazaxistan tengesi 73 8 13 1 Qirgizistan Qirgizistan 1991 6 586 600 199 900 Biskek Qirgiz dili Qirgizistan somu 80 6 4 4 SKTR Simali Kipr turk respublikasi 1983 286 257 3 355 Lefkosa Turk dili Turk liresi 99 0 3 Ozbekistan Ozbekistan 1991 33 570 609 447 400 Daskend Ozbek dili Ozbekistan somu 87 25 7 Turkiye Turkiye 1923 83 154 997 783 562 Ankara Turk dili Turk liresi 89 5 67 5 Turkmenistan Turkmenistan 1991 5 450 000 491 210 Asqabad Turkmen dili Turkmenistan manati 90 4 9Dovlet qurumuna malik olmayanlar Redakte Axisqa turkleri 500 min Sari uygurlar 20 719 neferden cox Urum Qipcaqlar 106 768 neferden cox Altaylilar 67 239 neferden cox Xorasan turkleri 830 min Balkarlar 108 426 neferden cox Basqirdlar 1 705 053 neferden cox Culumlar 1 min Cuvaslar 1 8 milyon Krim tatarlari 500 min Dolqanlar 10 min Qaqauzlar 300 min Qaracaylilar 300 min Qeraimler 50 min Qaraqalpaqlar 550 min Xakaslar 90 min Krimcaqlar 1 5 min Qumuqlar 500 min Noqaylar 110 min Qasqaylar 1 757 milyon Salar 125 min Tatarlar 6 755 000 Naqaybaklar 9 600 Sibir Tatarlari 9 611 4 Turkmanlar 3 milyon Kipr turkleri 750 000 1 000 000 Qerbi Frakiya turkleri 150 000 Tuvinler 264 400 5 Uygurlar 11 000 000 Celqanlar 1 700 Kumandilar 2900 Telengitler 3 712 6 Teleutlar 3 000 Guney Azerbaycan turkleri 35 40 milyon 7 Ehali sixligi Redakte Ehalisinin orta sixligina gore dovlet ve qurumlar bir birinden ferqlenir Azerbaycan ve Turkiyede orta sixliq her km2 de 85 105 nefer Simali Kipr ve Ozbekistanda 55 60 nefer Cuvas Kabarda Balkariya ve Tataristan respublikalarinda 60 70 neferdir Diger dovlet ve qurumlarda ise ehalinin sixligi her km2 de 30 neferden azdir Cins ve yas terkibi Redakte Ehalinin cins terkibindeki oxsarliq azerbaycanlilar tatarlar ve cuvaslar istisna olmaqla butun turk xalqlarinda eynidir kisiler coxdur Turk dunyasi ehalisi arasinda 16 65 yas heddinde olanlar ustunluk teskil edir 65 yasdan yuxari olanlar yalniz 10 15 teskil edir Urbanizasiya RedakteTurk dovletleri icinde urbanizasiyanin seviyyesine gore Turkiye birincidir Iqtisadiyyat RedakteUrbanizasiya seviyyesine gore Azerbaycan Qazaxistan Turkiye secilir Qurumlardan ise demek olar ki hamisinda Altay ve Tiva istisna olmaqla seher ehalisi coxluq teskil edir Turkiye Azerbaycan Qazaxistan Tataristan ve Basqirdistan kimi respublikalarda milli gelirin yaridan coxunu coxsaheli inkisaf etmis senaye verir Bir cox respublikalarda Ozbekistan Turkmenistan Qirgizistan Saxa Altay kimi respublikalarda senaye ile yanasi kend teserrufati da iqtisadiyyatin esasini teskil edir Butovlukde turk dunyasi olkelerinde senayenin en baslica saheleri olan energetika masinqayirma metallurgiya kimya senayesi xeyli inkisaf edib Senaye Redakte Neft qaz hasilatina gore Azerbaycan Tataristan Basqirdistan Qazaxistan Turkmenistan Ozbekistan das komur cixarilmasinda ise Turkiye Qazaxistan Altay Saxa dunyada meshurdur Bu olkelerde enerjiye telebat demek olar ki tam odenilir Umumiyyetle turk dovletleri icerisinde enerji qitligi ceken olke yoxdur Metallurgiya senayesinde Turkiye Qazaxistan Qirgizistan Azerbaycan ve Ozbekistan ferqlenir Turk dunyasinda masinqayirma sahesi birinci novbede kend teserrufati neft ve qaz dag meden ve yungul senaye sahelerinin ehtiyacini odemeye yoneldilmisdir Turkiye Qazaxistan ve Ozbekistanda kend teserrufati masinlari traktorlar kombaynlar ve becerme aletleri istehsali daha cox inkisaf etmisdir Turkiye Tataristan Qirgizistan ve Qazaxistanda avtomobiller Ozbekistanda ve Tataristanda teyyare istehsal olunur Dezgahqayirma ve cihazqayirma o cumleden energetika masinqayirmasi Turkiye Azerbaycan ve Qazaxistanda inkisaf etdirilir Xarici kecidler RedakteEthnologue Languages of the World Altaic Turkic altajskoe yazykoznanie Orientaal s links to Turkic languages Iran daki Turkler Video Aydin Medetoglu Qasimli Turkler tarixi ocerkler Baki 2012 Istinadlar Redakte Qurbanov Ramin 2011 Turk xalqlarinin tarixi II hisse PDF Baki Iqtisad Universiteti B Golden Peter 1992 An Introduction to the History of the Turkic Peoples Ethnogenesis and State formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East Wiesbaden Otto Harrassowitz Affinity Bloc Turkic Peoples Joshua Project Rusiya Federativ Respublikasi Statistika Komitesi 2002 ci il siyahiya almasi Ethnologue Languages of the World Tuva Russian Census 2010 Population by ethnicity rus Ocenki chislennosti iranskih azerbajdzhancev privodimye v teh ili inyh istochnikah mogut razlichatsya na poryadok ot 15 do 30 mln Sm naprimer 1 Looklex Encyclopaedia Iranian com Ethnologue Report for Azerbaijani Language UNPO information on Southern Azerbaijan Jamestown Foundation Hemcinin bax RedakteTurk dilleri Turkologiya Turk dunyasiMenbe https az wikipedia org w index php title Turk xalqlari amp oldid 6050356, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.