fbpx
Wikipedia

Qızıl

Avqust 05, 2021

79 platin ← qızıl → civə
Ag
↑
Au
↓
Rg
Ümumi
Ad, İşarə, Nömrə qızıl, Au, 79
Qrup, Dövr, Blok 11, 6, d
Xarici görünüşü
Atom kütləsi 196.966569 q/mol
Elektron formulu 4f14 5d10 6s1
Fiziki xassələr
Halı
Sıxlığı (0 °C, 101.325 kPa)
q/L
Ərimə temperaturu 1064.18 °C
(1337.33 K, 1947.52 °F)
Qaynama temperaturu 2856 °C
(3129 K, 5173 °F)
Elektromənfiliyi
Oksidləşmə dərəcəsi
Spektr =
İonlaşma enerjisi kCmol-1

Qızıl və ya Altun (Au) – təbiətdə saf şəkildə rast gəlinən metal. Kimyəvi elementlərdən biridir. Kimyəvi elementlərin dövri cədvəlində 79-cu elementdir. Təmiz halda qızılın rəngi samanı-sarıdır və metallik parıltıya malikdir, qarışıqlıqların tərkibindən asılı olaraq müxtəlif rəng alır. Qızılda gümüşün yüksək miqdarı olduqda onun rəngi açıq-sarı, mis olduqda yaşımtıl sarı olur Palladiumun qarışığı qızılı ağ rəngə boyayır. Məhz buna görə də qızılın tərkibində palladiumun miqdarı 25% olduqda ona "ağ qızıl" deyilir.

Xüsusiyyətləri

Qızıl özünə xas sarı rəngdədir. Əksərən sıx metaldır. Qızıl məsələn, dəmir və şüşə kimi daha az sıx maddənin eyni ölçüdəki bir hissəsindən daha ağırdır. Qızıl sıx olmaqla yanaşı həm də olduqca yumşaq bir metaldır. Metalların içərisində ən asan şəklə salına biləndir. Qızıl çəkiclə döyülməklə nazik bir təbəqə halına gətirilə bilər, məsələn, bir qram qızıl döyülməklə 180 sm kvadratlıq bir təbəqəyə çevrilə bilər. Bir qızıl yarpağının qalınlığı 1 sm-in milyonda biri qədər ola bilər, bu qalınlıq 1000 atomun qalınlığı qədərdir.

Qızılın dəyərli olmasının səbəblərindən biri də, az tapılan bir metal olmasıdır. İnsanların sahib olmaq istədikləri bir maddə nə qədər azdırsa, dəyəri də o qədər artır. Qızıl yerin səthində və dənizlərin dibindəki yer qabığında tapılır. Ancaq yenə də tapıldığı yerdə az miqdarda olur. Qızılın dəyərliliyini artıran səbəblərdən biri də, vaxt keçməklə xarab olmamasıdır. Minlərlə il bundan əvvəl düzəldilən qızıl pullar və heykəllər, dünən düzəldilmiş kimi parlaqlarını mühafizə etməkdədir. Digər bir çox metal isə hava ilə təmasda olduqda aşınmağa, yeyilməyə başlayır.

Məsələn, dəmir oksigen və suyun meydana gətirdiyi pasla xarab olur. Dəmir atomları, oksigen atomları və su ilə birləşərək dəmir hidroksidi meydana gətirir. Bu qırmızı bir tozdur. Bu səbəblə dəmir mühafizə edilmədikdə getdikcə xarab olur və dəmir oksidə çevrilir. Qızıl isə kimyəvi olaraq sabit bir metaldır. Kimyəvi sabit maddələr, başqa cisimlərlə asanlıqla birləşə bilməz. Qızılı havanın oksigeni, su və turşular xarab edə bilmir. Buna görə də paslanmır. Metalların çoxu metal olmayan elementlərlə birləşməklə mineralları meydana gətirir. Təbiətdə, metallar ümumiyyətlə mineral yığınlarının içində tapılır. Metalı əldə etmək üçün minerallar mədənlərdən götürülüb bunların içindən saf metallar çıxarılır. Ancaq qızılın vəziyyəti başqadır.

Təbiətdə müxtəlif formalarda tapılır

Qızıl kimyəvi sabitliyi səbəbi ilə başqa elementlərlə asanlıqla birləşərək mineral meydana gətirmir. Əksəriyyətlə, torpaqda və qayaların içində qızıl tozları halında saçılmış olaraq tapılır. Bu tozlar yalnız mikroskopla görülə biləcək ölçüdədir. Qızıla külçələrə və yaxud təbəqələr formasında da rastlaşılır. Qızıl başqa elementlərlə nadir hallarda birləşsə də, başqa cisimlərlə bir yerdə tapıla bilər. İçində qızıl olan mineralların tərkibində ümumiyyətlə, sink sulfat və dəmir disulfat da olur. Belə minerallara yalançı qızıl deyilir. Bunun səbəbi rənglərinin sarı olması və bəzən qızılla qarışdırılmasıdır. Koloradoda və Qərbi Avstraliyada, qızıl telluriumla birləşmiş halda tapılır. Bu birləşmələrə qızıl tellurid deyilir.

Bəzi yerlərdə qızıl, kvars qayalıqları içində damcılar formasında olur. Qızıl damarları ehtiva edən bu qayalar, atmosferin təsirinə məruz qalan yerlərdə yağış və küləklərin təsiri ilə aşınıb parçalanaraq çınqıl və qum halına çevrilirlər. Qum yağış suları ilə axaraq sel yataqlarında toplanır. Kiçik qızıl külçələri və qızıl tozları da qumların içində yığılır.

Sel yataqlarında qum içində olan qızılı, bu qumdan ayıraraq əldə etmək çox asandır. Bunun üçün yuvarlaq və yastı qabdan istifadə olunur. Qum bu qaba doldurulub suyu axıdılır. Sonra qab maili olaraq silkələnir. Beləliklə qum qabın kənarında toplanır və asanlıqla boşaldıla bilər. Qızıl qumdan çox ağır olduğu üçün qabın ortasında qalır.

Qızıla hücum

Keçən yüzillikdə tapılan yeni qızıl yataqları, "qızıla hücum" adlandırılan köçlərə səbəb olmuşdu. İlk böyük qızıla hücum 1849-cu ildə Kaliforniyada meydana gəlmişdir. Kiçik San-Fransisko şəhəri bu köçlərin nəticəsində üç il ərzində gözlənilməyən dərəcədə böyümüşdür. Dünyanın hər tərəfindən buraya axın olmuşdur. Ancaq gələnlərin çox azı xəyallarına çatmış, bir çoxu ölmüş və ya əlləri boş geri qayıtmışlar.

Amerikadakı son qızıla hücum 1897-ci ildə Alyaskada Klondayk Riverdəki qızıl yataqlarına olmuşdur. Qızıl axtaranlar şaxtalı soyuğa və dəhşətli şərtlərə qatlanmaq məcburiyyətində qalmışdılar. 1852 və 1859-cu ildə Avstraliyadakı qızıl yataqlarına da maraq olmuşdur. Avstraliyanın əhalisi bu səbəblə 8 il ərzində iki dəfə artmışdır. Burada nəticə Amerikadakına görə daha yaxşı olmuşdur. Amerikadakı qızıl axtaranlar daha çox toz qızıl ya da kiçik külçələr tapa bilirdilər.

Avstraliyada isə daha böyük külçələr tapılmışdır. Tapılan ən böyük külçə 270 kq ağırlığında Holtermann külçəsidir. Bu külçə 1872-ci ildə Avstraliyanın Yeni Cənubi Uels bölgəsində yerin bir neçə santimetr altındakı bir qızıl damarından çıxarılmışdır. Avstraliyada o vaxtlar başqa böyük külçələr tapılmışdır. Bunlardan birisi də Uelkom Streyncer külçəsidir. Bu külçə qarışıq halda 70 kq, saf qızıl kimi isə 65 kq idi.

Okean dibindəki və çay yataqlarındakı qızılı tapıb çıxarmaq üçün xüsusi cihazlardan istifadə edilir.

Kvars qayalıqlarında isə qızıl çox kiçik hissəciklər halında tapılır. 10 qram qızılı əldə etmək üçün bəzən bir tonluq bir qayanı parçalamaq lazım ola bilər. Bunun üçün qaya bir sistern içində kiçik hissələrə ayrılır. Sonra bu hissələrin üstünə suda həll olunmuş sodium və ya kalium sianid tökülür. Bununla da qızıl məhlulu alınır. Bu məhlul da sinklə reaksiyaya girərək qızıl əldə edilir.

Qızıl Beynəlxalq ticarətdə

Beynəlxalq ticarətdə qızılın çox vacib yer tutur. Hər ölkədə əldə edilən qızılın təxminən 60%-i dövlət tərəfindən külçə halında saxlanılır. Buna da ölkənin qızıl rezervi adı verilir. Dövlətlərin bir-birinə olan borclarında qızıl ödəməsi qəbul olunur.

Külçə qızılın alqı-satqısı qadağandır. Ancaq qızıldan hazırlanan daş-qaşlar və müxtəlif əşyaların satılmasına icazə verilir.


Qızıl zərgərlikdə

Qızılın çox yumşaq olması, daş-qaş hazırlanmasında təkcə qızılın istifadəsini çətinləşdirir. Ümumiyyətlə başqa bir metalla qarışdırılaraq istifadə edilir. Qarışıq əldə etmək üçün iki və ya daha çox metalla birlikdə əridilməklə atomlarının qarışması təmin edilir. Qızıl, mis, nikel və gümüşlə qarışdırılaraq daha möhkəm qarışıqlar əldə olunur. Zərgərlər qızılın saflığını karat adlı vahidlə ölçürlər. Saf qızıl 24 karatdır.

Qızıl sənaye və elmdə

Bununla yanaşı, qızıl, sənaye və elmdə də istifadə olunur. Məsələn, yaxşı elektrik keçirici olduğuna görə elektrik və elektronika dövrələrində istifadə edilir. Qızıl bəzən şüşə istehsalında istifadə edilir. Şüşəyə qatılan qızıl, istilik şüaları olan infrared şüaların 98%-ni əks etdirir. Beləliklə, qapalı yerlərin isinməsinin qarşısını alır və daha az havalandırma ehtiyacı meydana gətirir. İstilik şüalarının keçməsinin qarşısını alarkən, işıq şüalarının hamısının keçməsini təmin edir. Beləliklə də işıqlandırmaya mənfi təsir göstərmir. Bundan başqa, Günəş istiliyinin meydana gətirdiyi yüksək temperaturdan qorumaq məqsədilə ABŞ-ın düzəltdiyi kosmos vasitələrində nazik bir təbəqə kimi qızıldan istifadə olunmaqdadır.

Həmçinin bax

Mənbə

  Vikianbarda Qızıl ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 05, 2021
qızıl, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, mətnini, azərbaycan, dilinə, uyğunlaşdırmaq, lazımdır, məqalədə, cümlə, quruluşlarındakı, yanlışlıqları, orfoqrafik, səhv. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra qaralama az sablonunu silmeyi unutmayin 79 platin qizil civeAg Au Rg dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre qizil Au 79Qrup Dovr Blok 11 6 dXarici gorunusuAtom kutlesi 196 966569 q molElektron formulu 4f14 5d10 6s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 1064 18 C 1337 33 K 1947 52 F Qaynama temperaturu 2856 C 3129 K 5173 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1Qizil ve ya Altun Au tebietde saf sekilde rast gelinen metal Kimyevi elementlerden biridir Kimyevi elementlerin dovri cedvelinde 79 cu elementdir Temiz halda qizilin rengi samani saridir ve metallik pariltiya malikdir qarisiqliqlarin terkibinden asili olaraq muxtelif reng alir Qizilda gumusun yuksek miqdari olduqda onun rengi aciq sari mis olduqda yasimtil sari olur Palladiumun qarisigi qizili ag renge boyayir Mehz buna gore de qizilin terkibinde palladiumun miqdari 25 olduqda ona ag qizil deyilir Mundericat 1 Xususiyyetleri 2 Tebietde muxtelif formalarda tapilir 3 Qizila hucum 4 Qizil Beynelxalq ticaretde 5 Qizil zergerlikde 6 Qizil senaye ve elmde 7 Hemcinin bax 8 MenbeXususiyyetleri RedakteQizil ozune xas sari rengdedir Ekseren six metaldir Qizil meselen demir ve suse kimi daha az six maddenin eyni olcudeki bir hissesinden daha agirdir Qizil six olmaqla yanasi hem de olduqca yumsaq bir metaldir Metallarin icerisinde en asan sekle salina bilendir Qizil cekicle doyulmekle nazik bir tebeqe halina getirile biler meselen bir qram qizil doyulmekle 180 sm kvadratliq bir tebeqeye cevrile biler Bir qizil yarpaginin qalinligi 1 sm in milyonda biri qeder ola biler bu qalinliq 1000 atomun qalinligi qederdir Qizilin deyerli olmasinin sebeblerinden biri de az tapilan bir metal olmasidir Insanlarin sahib olmaq istedikleri bir madde ne qeder azdirsa deyeri de o qeder artir Qizil yerin sethinde ve denizlerin dibindeki yer qabiginda tapilir Ancaq yene de tapildigi yerde az miqdarda olur Qizilin deyerliliyini artiran sebeblerden biri de vaxt kecmekle xarab olmamasidir Minlerle il bundan evvel duzeldilen qizil pullar ve heykeller dunen duzeldilmis kimi parlaqlarini muhafize etmekdedir Diger bir cox metal ise hava ile temasda olduqda asinmaga yeyilmeye baslayir Meselen demir oksigen ve suyun meydana getirdiyi pasla xarab olur Demir atomlari oksigen atomlari ve su ile birleserek demir hidroksidi meydana getirir Bu qirmizi bir tozdur Bu sebeble demir muhafize edilmedikde getdikce xarab olur ve demir okside cevrilir Qizil ise kimyevi olaraq sabit bir metaldir Kimyevi sabit maddeler basqa cisimlerle asanliqla birlese bilmez Qizili havanin oksigeni su ve tursular xarab ede bilmir Buna gore de paslanmir Metallarin coxu metal olmayan elementlerle birlesmekle minerallari meydana getirir Tebietde metallar umumiyyetle mineral yiginlarinin icinde tapilir Metali elde etmek ucun minerallar medenlerden goturulub bunlarin icinden saf metallar cixarilir Ancaq qizilin veziyyeti basqadir Tebietde muxtelif formalarda tapilir RedakteQizil kimyevi sabitliyi sebebi ile basqa elementlerle asanliqla birleserek mineral meydana getirmir Ekseriyyetle torpaqda ve qayalarin icinde qizil tozlari halinda sacilmis olaraq tapilir Bu tozlar yalniz mikroskopla gorule bilecek olcudedir Qizila kulcelere ve yaxud tebeqeler formasinda da rastlasilir Qizil basqa elementlerle nadir hallarda birlesse de basqa cisimlerle bir yerde tapila biler Icinde qizil olan minerallarin terkibinde umumiyyetle sink sulfat ve demir disulfat da olur Bele minerallara yalanci qizil deyilir Bunun sebebi renglerinin sari olmasi ve bezen qizilla qarisdirilmasidir Koloradoda ve Qerbi Avstraliyada qizil telluriumla birlesmis halda tapilir Bu birlesmelere qizil tellurid deyilir Bezi yerlerde qizil kvars qayaliqlari icinde damcilar formasinda olur Qizil damarlari ehtiva eden bu qayalar atmosferin tesirine meruz qalan yerlerde yagis ve kuleklerin tesiri ile asinib parcalanaraq cinqil ve qum halina cevrilirler Qum yagis sulari ile axaraq sel yataqlarinda toplanir Kicik qizil kulceleri ve qizil tozlari da qumlarin icinde yigilir Sel yataqlarinda qum icinde olan qizili bu qumdan ayiraraq elde etmek cox asandir Bunun ucun yuvarlaq ve yasti qabdan istifade olunur Qum bu qaba doldurulub suyu axidilir Sonra qab maili olaraq silkelenir Belelikle qum qabin kenarinda toplanir ve asanliqla bosaldila biler Qizil qumdan cox agir oldugu ucun qabin ortasinda qalir Qizila hucum RedakteKecen yuzillikde tapilan yeni qizil yataqlari qizila hucum adlandirilan koclere sebeb olmusdu Ilk boyuk qizila hucum 1849 cu ilde Kaliforniyada meydana gelmisdir Kicik San Fransisko seheri bu koclerin neticesinde uc il erzinde gozlenilmeyen derecede boyumusdur Dunyanin her terefinden buraya axin olmusdur Ancaq gelenlerin cox azi xeyallarina catmis bir coxu olmus ve ya elleri bos geri qayitmislar Amerikadaki son qizila hucum 1897 ci ilde Alyaskada Klondayk Riverdeki qizil yataqlarina olmusdur Qizil axtaranlar saxtali soyuga ve dehsetli sertlere qatlanmaq mecburiyyetinde qalmisdilar 1852 ve 1859 cu ilde Avstraliyadaki qizil yataqlarina da maraq olmusdur Avstraliyanin ehalisi bu sebeble 8 il erzinde iki defe artmisdir Burada netice Amerikadakina gore daha yaxsi olmusdur Amerikadaki qizil axtaranlar daha cox toz qizil ya da kicik kulceler tapa bilirdiler Avstraliyada ise daha boyuk kulceler tapilmisdir Tapilan en boyuk kulce 270 kq agirliginda Holtermann kulcesidir Bu kulce 1872 ci ilde Avstraliyanin Yeni Cenubi Uels bolgesinde yerin bir nece santimetr altindaki bir qizil damarindan cixarilmisdir Avstraliyada o vaxtlar basqa boyuk kulceler tapilmisdir Bunlardan birisi de Uelkom Streyncer kulcesidir Bu kulce qarisiq halda 70 kq saf qizil kimi ise 65 kq idi Okean dibindeki ve cay yataqlarindaki qizili tapib cixarmaq ucun xususi cihazlardan istifade edilir Kvars qayaliqlarinda ise qizil cox kicik hissecikler halinda tapilir 10 qram qizili elde etmek ucun bezen bir tonluq bir qayani parcalamaq lazim ola biler Bunun ucun qaya bir sistern icinde kicik hisselere ayrilir Sonra bu hisselerin ustune suda hell olunmus sodium ve ya kalium sianid tokulur Bununla da qizil mehlulu alinir Bu mehlul da sinkle reaksiyaya girerek qizil elde edilir Qizil Beynelxalq ticaretde RedakteBeynelxalq ticaretde qizilin cox vacib yer tutur Her olkede elde edilen qizilin texminen 60 i dovlet terefinden kulce halinda saxlanilir Buna da olkenin qizil rezervi adi verilir Dovletlerin bir birine olan borclarinda qizil odemesi qebul olunur Kulce qizilin alqi satqisi qadagandir Ancaq qizildan hazirlanan das qaslar ve muxtelif esyalarin satilmasina icaze verilir Qizil zergerlikde RedakteQizilin cox yumsaq olmasi das qas hazirlanmasinda tekce qizilin istifadesini cetinlesdirir Umumiyyetle basqa bir metalla qarisdirilaraq istifade edilir Qarisiq elde etmek ucun iki ve ya daha cox metalla birlikde eridilmekle atomlarinin qarismasi temin edilir Qizil mis nikel ve gumusle qarisdirilaraq daha mohkem qarisiqlar elde olunur Zergerler qizilin safligini karat adli vahidle olcurler Saf qizil 24 karatdir Qizil senaye ve elmde RedakteBununla yanasi qizil senaye ve elmde de istifade olunur Meselen yaxsi elektrik kecirici olduguna gore elektrik ve elektronika dovrelerinde istifade edilir Qizil bezen suse istehsalinda istifade edilir Suseye qatilan qizil istilik sualari olan infrared sualarin 98 ni eks etdirir Belelikle qapali yerlerin isinmesinin qarsisini alir ve daha az havalandirma ehtiyaci meydana getirir Istilik sualarinin kecmesinin qarsisini alarken isiq sualarinin hamisinin kecmesini temin edir Belelikle de isiqlandirmaya menfi tesir gostermir Bundan basqa Gunes istiliyinin meydana getirdiyi yuksek temperaturdan qorumaq meqsedile ABS in duzeltdiyi kosmos vasitelerinde nazik bir tebeqe kimi qizildan istifade olunmaqdadir Hemcinin bax RedakteAzerbaycanda qizil hasilatiMenbe Redaktehttp akademiya net kimya qizil html Arxivlesdirilib 2007 02 08 at the Wayback Machine Vikianbarda Qizil ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Qizil amp oldid 6075064, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.