fbpx
Wikipedia

Tatarlar

Avqust 11, 2021

Tatarlar (öz adları tatar. татарлар, tatarlar) (digər adları: Qazan / Kazan tatarları, Volqa tatarları, Volqaboyu tatarları) ― türk xalqlarından biri.

Tatarlar
Kazan tatarları (1885)
Ümumi sayı
6 755 000
Yaşadığı ərazilər
Rusiya 5 310 649 (2010)
Qırğızıstan 28 656 (2012)
Qazaxıstan 203 371 (2012)
Ukrayna 73 304
Rumıniya 23 935
ÇXR 4 890
Belarus 10 146
Estoniya 2 582
Tacikistan 18 939 (2000)
Latviya 3 235
Polşa 447
Özbəkistan 275 400
Kanada 2 300
Azərbaycan 25 900
Dili

tatar dili

Dini

İslam (sünni) və xristian (pravoslav) azlıq

Qohum xalqlar

Türk xalqları

Əsasən Rusiyanın Avropa hissəsinin mərkəzi vilayətlərində — xüsusilə Tatarıstan Respublikasında, Volqaboyu və Uralətrafı ərazilərdə — və Rusiyanın digər bölgələrində (məsələn Sibirdə) və şəhərlərində, ondan başqa həmçinin Qazaxıstanda və digər Orta Asiya ölkələrində, Çinin Sintszyan Uyğur Muxtar Rayonunda (tarixi Şərqi Türküstan bölgəsi) yaşayırlar. Keçmiş SSRİ-nin bir çox bölgələrində milli icmaları vardır.

Danışdıqları tatar dili, türk dilləri ailəsinin qıpçaq dilləri qoluna daxildir.

Keçmişdə İdil (Volqa) Bulqar dövləti və Qazan xanlığı kimi dövlətləri olub, lakin 1552-ci ildə Rus Çarlığı tərəfindən Qazan xanlığı və onun paytaxtı Qazan şəhərinin işğalı və xanlığın darmadağın edilməsindən bəri Rusiyanın tərkib hissəsi olublar.

Adlanmaları

İndiki tatarlar

Tatarların hazırda özlərini "tatarlar" (татарлар) adlandırmalarına, və başqaları tərəfindən də məhz tatar olaraq adlanmalarına baxmayaraq, keçmişdə (təxminən 19-cu əsrədək) onlar özlərini aşağıdakı adlarla adlandırırdılar:

  • "Möselmannar" (мөселманнар), yəni "müsəlmanlar" (Qeyd: təxminən azərbaycanlıların özlərini keçmişdə bəzən sadəcə "müsəlman" adlandırmaları kimi)

"Tatar" adı

Rusiya İmperiyası zamanı ruslar imperiya ərazisindəki bütün türk xalqlarını (o cümlədən azərbaycanlıları da) öz aralarında və rusdilli rəsmi sənədlərdə "tatar" (elmi ədəbiyyatda bəzən "türk-tatar") adıyla qeyd edirdilər. Bununla belə, ruslar bu sözü bir çox türk xalqının adlanmasında da istifadəyə yeritdilər.

"Tatar" adını ruslar həmin zamanlarda azərbaycanlılara (Закавказские татары, yəni "Zaqafqaziya/Cənubi Qafqaz tatarları"; və ya Адербейджанские татары, yəni "Aderbeydjan/Azərbaycan tatarları"), qumuqlara (Дагестанские татары, yəni "Dağıstan tatarları"), noqaylara (Ногайские татары, yəni "noqay tatarları"), qaraçaylılar ilə balkarlara (Горские татары, yəni "dağlı tatarlar"), altaylılara (Алтайские татары, yəni "Altay tatarları"), xakaslara (Абаканские татары, yəni "Abakan tatarları"; Минусинские татары, yəni "Minusinsk tatarları"; Енисейские татары, yəni "Yenisey tatarları"; Áчинские татары, yəni "Aça tatarları"(bölgədəki Aça çayının adından)), şorlara (Кузнецкие татары, yəni "Kuznetsk tatarları"), çulımlar'a (Чулымские татары, yəni "Çulım tatarları"), və bir neçə digər türk xalqlarına şamil edirdilər (nadir hallarda isə "tatar" qavramı hətta qeyri-türk toplumları üçün də istifadə edilə bilərdi, məsələn monqoldilli xalqlardan biri olan buryatlar üçün "братские татары" (yəni "brat tatarları" ["brat" sözü burada "buryat" adının rus dilindəki köhnə yazılışını əks etdirir]) ifadəsi istifadə olunurdu.

Belə şəkildə də indiki zamanda sadə dillə "tatar" adlanan, Tatarıstanın əsas əhalisi olan tatarları ruslar "Volqa tatarları" (волжские татары), "Volqaboyu tatarları" (приволжские татары), "Qazan/Kazan tatarları" (Казанские татары) kimi ifadələrlə adlandırırdılar. Bu adlar indi də bəzən dəqiqləşdirmə (məsələn, tarixi mövzularda) və aydınlaşdırma lazım olduğu hallarda (məsələn, krım tatarlarından ayırd etmək üçün) istifadə olunurlar.

Müasir dövrdə "tatar" adını daşıyan və (və ya) istifadə edən digər xalqlar

' Müasir dövrdə, əvvəllər "tatar" adlanan türk xalqlarının çoxusu artıq belə adlanmasalar da, bəzi türk xalqlarının adlarında (indiki tatarların özlərindən başqa) hələ də "tatar" ifadəsi keçir, məsələn: krım tatarları (özlərini "qırımtatarlar", "tatarlar" adlarıyla yanaşı həmçinin "qırımlar", "qırım türkler" də çağırırlar) və sibir tatarları (özlərini "sıbırtatarlar" adıyla yanaşı həm də (əsasən) "sıbırlar" çağırırlar; bəzi mütəxəssislər sıbırları gah sadəcə indiki tatarların bir qolu, gah da müstəqil bir türk xalqı hesab edirlər) hələ də müasir dövrdə bu cür adlanırlar.

Bundan başqa, müasir dövrdə Sibirdə yaşayan bir neçə türk xalqının endoetnonimi (xalqın özünü adlandırması, xalqın öz-özünə verdiyi ad) də artıq "tatar" sözündən ibarətdir. Beləcə, müasir xakaslar özlərini adətən "tadar" (тадар) və "tadarlar" (тадарлар), şorlar özlərini bəzən "tatar-kiji" (татар-кижи), "tatar" (татар), "tadar-kiji" (тадар-кижи) və "tadar" (тадар), çulımlar özlərini bəzən "tatarlar" (татарлар) və "çulım tatar" (чулым татар), teleutlar özlərini bəzən "tadar" (тадар) və "tadar-kiji" (тадар-кижи) adlandırırlar.

Sayları

2002-ci il siyahiya alınmanın nəticələrinə görə, Rusiyada sayları 5,554,600 nəfərdir. Tatarlar Rusiya əhalisinin 3,83 %-ni təşkil edirlər, və say etibarı ilə ölkənin ruslardan sonra ikinci ən böyük xalqıdırlar.

Dinləri

Dini inanclarına görə sünni-müsəlmanlarıdır. Kiçik bir qrupları xristianlığın pravoslav qoluna sitayiş edir, kryaşenlar (tatarca kirəşennər) adlanırlar.

Dil

  Əsas məqalə: Tatar dili

Tatarlar türk dillərinin qıpçaq qoluna qrupuna aid olan tatar dilində danışırlar.

İstinadlar

  1. Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Tatar
  2. Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года :Национальный состав населения Российской Федерации 2013-12-04 at the Wayback Machine
  3. Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: 5.01.00.03 Национальный состав населения
  4. Агентство Республики Казахстан по статистике: Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года 2012-11-15 at the Wayback Machine
  5. Ukrayna Dövlət Statistika Komitəsi : 2001 – ci il siyahıya alması[ölü keçid]
  6. unstats.un.org : 28.3.2002 census of Romania
  7. The Tartar ethnic minority in China by 2000 census
  8. National Statistical Committee of the Republic of Belarus  : NATIONAL COMPOSITION OF POPULATION OF THE REPUBLIC OF BELARUS
  9. Estonia Statistics : population census of 2000
  10. MINORITY.TJ - При финансовой поддержке центра ОБСЕ в Душанбе: Национальные меньшинства Таджикистана :Татары, башкиры Таджикистана 2016-03-05 at the Wayback Machine
  11. (PDF). 2011-07-21 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-17.
  12. Statistics Canada, 2006 Census of Population, Statistics Canada catalogue no. 97-562-XCB2006006.
  13. Ethnic composition of Azerbaijan 2009
  14. https://www.business-gazeta.ru/article/427449 К сожалению, еще дореволюционное негативное отношение к термину "татары" проецировалось и на период советской истории. Но, когда мы возвращались в Казань на летние каникулы, я от бабушки слышал совершенно иное, она говорила мне: "Улым, без татар түгел, без мөселманнар". "Təəssüf ki, "tatar" ifadəsinə qarşı hələ inqilabaqədərki dövrdən qalma mənfi yanaşma sovet tarixinin dövrünə də özünü aşılayırdı. Ancaq biz yay tətillərinə Qazana qayıdanda mən nənəmdən tamamilə fərqli bir şey eşitmişdim, o mənə deyirdi [tatar dilində — red. qeyd]: "Oğlum, biz tatar deyilik, biz müsəlmanlarıq."."
  15. https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82-%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5_%D0%BC%D3%99%D1%81%D1%8C%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%81%D0%B5
  16. "Результаты всероссийской переписи населения 2002 года. Национальный состав". İstifadə tarixi: 5 июня. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)[1]

Xarici keçidlər

  • Волжская Булгария[ölü keçid]
  • Tatarlar, Vokruq Sveta Ensiklopediyası
  • Ensiklopediya 2010-07-17 at the Wayback Machine (rus.) (tatar.)
  Etnos ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 11, 2021
tatarlar, adları, tatar, татарлар, tatarlar, digər, adları, qazan, kazan, tatarları, volqa, tatarları, volqaboyu, tatarları, türk, xalqlarından, biri, kazan, tatarları, 1885, ümumi, sayı6, yaşadığı, ərazilərrusiya, 2010, qırğızıstan, 2012, qazaxıstan, 2012, uk. Tatarlar oz adlari tatar tatarlar tatarlar diger adlari Qazan Kazan tatarlari Volqa tatarlari Volqaboyu tatarlari turk xalqlarindan biri Tatarlar Kazan tatarlari 1885 Umumi sayi6 755 000 1 Yasadigi erazilerRusiya 5 310 649 2010 2 Qirgizistan 28 656 2012 3 Qazaxistan 203 371 2012 4 Ukrayna 73 304 5 Ruminiya 23 935 6 CXR 4 890 7 Belarus 10 146 8 Estoniya 2 582 9 Tacikistan 18 939 2000 10 Latviya 3 235Polsa 447 11 Ozbekistan 275 400Kanada 2 300 12 Azerbaycan 25 900 13 Dilitatar diliDiniIslam sunni ve xristian pravoslav azliqQohum xalqlarTurk xalqlariEsasen Rusiyanin Avropa hissesinin merkezi vilayetlerinde xususile Tataristan Respublikasinda Volqaboyu ve Uraletrafi erazilerde ve Rusiyanin diger bolgelerinde meselen Sibirde ve seherlerinde ondan basqa hemcinin Qazaxistanda ve diger Orta Asiya olkelerinde Cinin Sintszyan Uygur Muxtar Rayonunda tarixi Serqi Turkustan bolgesi yasayirlar Kecmis SSRI nin bir cox bolgelerinde milli icmalari vardir Danisdiqlari tatar dili turk dilleri ailesinin qipcaq dilleri qoluna daxildir Kecmisde Idil Volqa Bulqar dovleti ve Qazan xanligi kimi dovletleri olub lakin 1552 ci ilde Rus Carligi terefinden Qazan xanligi ve onun paytaxti Qazan seherinin isgali ve xanligin darmadagin edilmesinden beri Rusiyanin terkib hissesi olublar Mundericat 1 Adlanmalari 1 1 Indiki tatarlar 1 2 Tatar adi 1 2 1 Muasir dovrde tatar adini dasiyan ve ve ya istifade eden diger xalqlar 2 Saylari 3 Dinleri 4 Dil 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerAdlanmalari RedakteIndiki tatarlar Redakte Tatarlarin hazirda ozlerini tatarlar tatarlar adlandirmalarina ve basqalari terefinden de mehz tatar olaraq adlanmalarina baxmayaraq kecmisde texminen 19 cu esredek onlar ozlerini asagidaki adlarla adlandirirdilar Moselmannar moselmannar yeni muselmanlar Qeyd texminen azerbaycanlilarin ozlerini kecmisde bezen sadece muselman adlandirmalari kimi 14 Qazanlilar kazanlylar yeni Qazan seheri Qazan xanligi sakinleri qazanlilar Bulgarlar bulgarlar yeni bulqarlar Qeyd muasir slavyan xalqi olan bolqarlarla sehv salinmamalidir Torkler torklәr yeni turkler Qeyd texminen azerbaycanlilarin ozlerini vaxtile esasen turkler adlandirmalari kimi Anadolu Turkiye turkleri ile sehv salinmamalidir bu ad bezen hemcinin basqirdlara da samil olunurdu 15 Tatar adi Redakte Rusiya Imperiyasi zamani ruslar imperiya erazisindeki butun turk xalqlarini o cumleden azerbaycanlilari da oz aralarinda ve rusdilli resmi senedlerde tatar elmi edebiyyatda bezen turk tatar adiyla qeyd edirdiler Bununla bele ruslar bu sozu bir cox turk xalqinin adlanmasinda da istifadeye yeritdiler Tatar adini ruslar hemin zamanlarda azerbaycanlilara Zakavkazskie tatary yeni Zaqafqaziya Cenubi Qafqaz tatarlari ve ya Aderbejdzhanskie tatary yeni Aderbeydjan Azerbaycan tatarlari qumuqlara Dagestanskie tatary yeni Dagistan tatarlari noqaylara Nogajskie tatary yeni noqay tatarlari qaracaylilar ile balkarlara Gorskie tatary yeni dagli tatarlar altaylilara Altajskie tatary yeni Altay tatarlari xakaslara Abakanskie tatary yeni Abakan tatarlari Minusinskie tatary yeni Minusinsk tatarlari Enisejskie tatary yeni Yenisey tatarlari Achinskie tatary yeni Aca tatarlari bolgedeki Aca cayinin adindan sorlara Kuzneckie tatary yeni Kuznetsk tatarlari culimlar a Chulymskie tatary yeni Culim tatarlari ve bir nece diger turk xalqlarina samil edirdiler nadir hallarda ise tatar qavrami hetta qeyri turk toplumlari ucun de istifade edile bilerdi meselen monqoldilli xalqlardan biri olan buryatlar ucun bratskie tatary yeni brat tatarlari brat sozu burada buryat adinin rus dilindeki kohne yazilisini eks etdirir ifadesi istifade olunurdu Bele sekilde de indiki zamanda sade dille tatar adlanan Tataristanin esas ehalisi olan tatarlari ruslar Volqa tatarlari volzhskie tatary Volqaboyu tatarlari privolzhskie tatary Qazan Kazan tatarlari Kazanskie tatary kimi ifadelerle adlandirirdilar Bu adlar indi de bezen deqiqlesdirme meselen tarixi movzularda ve aydinlasdirma lazim oldugu hallarda meselen krim tatarlarindan ayird etmek ucun istifade olunurlar Muasir dovrde tatar adini dasiyan ve ve ya istifade eden diger xalqlar Redakte Muasir dovrde evveller tatar adlanan turk xalqlarinin coxusu artiq bele adlanmasalar da bezi turk xalqlarinin adlarinda indiki tatarlarin ozlerinden basqa hele de tatar ifadesi kecir meselen krim tatarlari ozlerini qirimtatarlar tatarlar adlariyla yanasi hemcinin qirimlar qirim turkler de cagirirlar ve sibir tatarlari ozlerini sibirtatarlar adiyla yanasi hem de esasen sibirlar cagirirlar bezi mutexessisler sibirlari gah sadece indiki tatarlarin bir qolu gah da musteqil bir turk xalqi hesab edirler hele de muasir dovrde bu cur adlanirlar Bundan basqa muasir dovrde Sibirde yasayan bir nece turk xalqinin endoetnonimi xalqin ozunu adlandirmasi xalqin oz ozune verdiyi ad de artiq tatar sozunden ibaretdir Belece muasir xakaslar ozlerini adeten tadar tadar ve tadarlar tadarlar sorlar ozlerini bezen tatar kiji tatar kizhi tatar tatar tadar kiji tadar kizhi ve tadar tadar culimlar ozlerini bezen tatarlar tatarlar ve culim tatar chulym tatar teleutlar ozlerini bezen tadar tadar ve tadar kiji tadar kizhi adlandirirlar Saylari Redakte2002 ci il siyahiya alinmanin neticelerine gore 16 Rusiyada saylari 5 554 600 neferdir Tatarlar Rusiya ehalisinin 3 83 ni teskil edirler ve say etibari ile olkenin ruslardan sonra ikinci en boyuk xalqidirlar Dinleri RedakteDini inanclarina gore sunni muselmanlaridir Kicik bir qruplari xristianligin pravoslav qoluna sitayis edir kryasenlar tatarca kiresenner adlanirlar Dil Redakte Esas meqale Tatar diliTatarlar turk dillerinin qipcaq qoluna qrupuna aid olan tatar dilinde danisirlar Istinadlar Redakte Joshua Project Unreached Peoples of the World Tatar Portal Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 goda Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii Arxivlesdirilib 2013 12 04 at the Wayback Machine Nacionalnyj statisticheskij komitet Kyrgyzskoj Respubliki 5 01 00 03 Nacionalnyj sostav naseleniya Agentstvo Respubliki Kazahstan po statistike Chislennost naseleniya Respubliki Kazahstan po otdelnym etnosam na 1 yanvarya 2012 goda Arxivlesdirilib 2012 11 15 at the Wayback Machine Ukrayna Dovlet Statistika Komitesi 2001 ci il siyahiya almasi olu kecid unstats un org 28 3 2002 census of Romania The Tartar ethnic minority in China by 2000 census National Statistical Committee of the Republic of Belarus NATIONAL COMPOSITION OF POPULATION OF THE REPUBLIC OF BELARUS Estonia Statistics population census of 2000 MINORITY TJ Pri finansovoj podderzhke centra OBSE v Dushanbe Nacionalnye menshinstva Tadzhikistana Tatary bashkiry Tadzhikistana Arxivlesdirilib 2016 03 05 at the Wayback Machine Cultural Diversity in Central European Urban Spaces Issues Methods and Outcomes of Etnological Studies on Cultural Diversity in Poland 2002 census PDF 2011 07 21 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 17 Statistics Canada 2006 Census of Population Statistics Canada catalogue no 97 562 XCB2006006 Ethnic composition of Azerbaijan 2009 https www business gazeta ru article 427449 K sozhaleniyu eshe dorevolyucionnoe negativnoe otnoshenie k terminu tatary proecirovalos i na period sovetskoj istorii No kogda my vozvrashalis v Kazan na letnie kanikuly ya ot babushki slyshal sovershenno inoe ona govorila mne Ulym bez tatar tүgel bez moselmannar Teessuf ki tatar ifadesine qarsi hele inqilabaqederki dovrden qalma menfi yanasma sovet tarixinin dovrune de ozunu asilayirdi Ancaq biz yay tetillerine Qazana qayidanda men nenemden tamamile ferqli bir sey esitmisdim o mene deyirdi tatar dilinde red qeyd Oglum biz tatar deyilik biz muselmanlariq https tt wikipedia org wiki D0 91 D0 B0 D1 88 D0 BA D0 BE D1 80 D1 82 D1 82 D0 B0 D1 82 D0 B0 D1 80 D0 BA D0 B5 D0 BC D0 BB D0 B5 D0 BA D0 BB D3 99 D1 80 D0 B5 D0 BC D3 99 D1 81 D1 8C D3 99 D0 BB D3 99 D1 81 D0 B5 Rezultaty vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda Nacionalnyj sostav Istifade tarixi 5 iyunya parameter ignored parameter ignored 1 Xarici kecidler RedakteVolzhskaya Bulgariya olu kecid Tatarlar Vokruq Sveta Ensiklopediyasi Ensiklopediya Arxivlesdirilib 2010 07 17 at the Wayback Machine rus tatar Etnos ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Tatarlar amp oldid 6067949, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.