Kitabi-Dədə Qorqud

Bu məqalə Dədə Qorqud dastanı haqqındadır. Digər mənalar üçün Dədə Qorqud (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

"Kitabi-Dədə Qorqud" ("Kitab-i Dədəm Qorqud əla lisan-i taife-i Oğuzan" (Oğuz tayfalarının dilində Dədəm Qorqudun kitabı)) – Oğuz türk dastanı. Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsi (X-XII əsrlər).

Kitabi:(Dədə Qorqud)
Kitabi-Dədəm Qorqud Ala lisani-tayfeyi-oğuzan Hekayəti-Oğuznamə an Qazan bəy və qayrı
Müəllif	Qorqud Ata
Dil	Oğuz dilləri
Elektron versiya Elektron versiya
Kitabi-Dədə Qorqud Vikimənbədə

"Kitabi-Dədə Qorqud" dastanları ideya-məzmunu, təkrarolunmaz gözəlliyi ilə yüz illərdir ki, dünya alimlərinin diqqət mərkəzindədir.

Ənənəyə görə, "Kitabi Dədə Qorqud"da dastanların müəllifliyi Dədə Qorquda aid edilir. XIV əsr tarixçilərindən Aybək əd-Dəvadari və Fəzlullah Rəşidəddin Dədə Qorqudun Məhəmməd peyğəmbər zamanında yaşadığını və türklər tərəfindən elçi sifətilə onun yanına göndərildiyini yazmışlar. Dastanın müqəddiməsində də Dədə Qorqudun Məhəmməd Peyğəmbər zamanında yaşadığı qeyd edilir.

Dastanların əsas süjeti aşağıdakı on iki boyda əks olunmuşdur: "Dirsə xan oğlu Buğacın boyu", "Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy", "Bayburanın oğlu Bamsı Beyrək boyu", "Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy", "Duxa Qoca oğlu Dəli Domrulun boyu", "Qanlı Qoca oğlu Qanturalı boyu", "Qazılıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu", "Basat Təpəgözü öldürdüyü boy", "Bəkil oğlu Əmranın boyu", "Salur Qazan dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı boy", "İç Oğuza Dış Oğuz asi olub Beyrək öldüyü boy".

2017-ci ildə Dədə Qorqud irsi: Dastan mədəniyyəti, xalq nağılları və musiqisi UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir.

Dədə Qorqud

Kökləri mifoloji dünyagörüşünə gedib çıxan Dədə Qorqud dastanları b.e. XI yüzilliyində "Kitabi-Dədəm Qorqud" adı altında yazıya alınmış, əlimizdə olan nüsxələr isə XV əsrdə üzü köçürülmüş əlyazmalarıdır. Abidəni ilk dəfə tədqiqata cəlb etmiş alman şərqşünası Fridrix fon Ditsin fikrinə görə, buradakı bəzi mifoloji süjetlər, məsələn, Təpəgöz süjeti qədim Yunanıstanda yaranmış analoji süjetlərə qida vermişdir. "Kitabi-Dədə Qorqud"dakı Təpəgöz obrazı Homerin "Odisseya" dastanındakı Polifem obrazı ilə müqayisədə daha qədimdir. İndiyədək "Kitabi-Dədə Qorqud"un iki əlyazması məlumdur. Bunlardan biri – alman şərqşünası F. fon Dits tərəfindən İstanbuldan Almaniyaya aparılmış və Drezden şəhərinin kitabxanasına bağışlanmış bir müqəddimə və on iki boydan (dastandakı ayrı-ayrı əhvalatlar boy adlanır) ibarət olan Drezden nüsxəsi, o biri isə XX əsrin 50-ci illərində Vatikanda tapılmış bir müqəddimə və altı boydan ibarət nüsxədir.

 

Kitabın fransızca nəşri

Elmə XIX əsr*dən məlum olan "Kitabi-Dədə Qorqud"un hələlik iki əlyazma nüsxəsi (Drezden və Vatikan) məlumdur. Drezden nüsxəsi üzərində sonradan "Kitabi-Dədə Qorqud əla lisani taifeyi-oğuzan" ("Oğuz tayfaları dilində Dədəm Qorqud kitabı") yazılmışdır və yeni bir nüxsəsi (surəti) əsası 1556-cı ildə qoyulmuş Drezdendəki Kral Kitabxanasından alınıb 1972-ci ilin avqustunda Bakıya gətirilib Azərbaycan Elmlər Akademiyasına verilib və Əlyazmalar İnstitutunda daha təfsilatlı tədqiq olunmuşdur. Bu nüsxə müqəddimə və 12 boydan, Vatikan nüsxəsi

Boylarında mifoloji dünyagörüşü

Dədə Qorqud dastanlarının bir sıra boylarında mifoloji dünyagörüşünün izlərinə rast gəlmək mümkündür. Məsələn, "Dəli Domrul" boyunda ölüm kultunun əski qalıqları və bunun dastanın yazıya alındığı dövrün dini görüşlərinə görə mənalandırılması özünə yer tapmışdır. Buradakı Əzrayıl obrazı, dastanın bir çox başqa boylarında olduğu kimi, əsərə islamın qəbulundan sonra artırılmış və eposun ümumi ruhuna uyğunlaşdırılmışdır. Bu cəhətinə görə həmin boy ölüb-dirilən tanrılar haqqında qədim şumer, babil, misir əfsanə və mifləri ilə səsləşir.

Dədə Qorqud boylarının əsas mahiyyətini yurdun və xalqın qorunması, xeyir qüvvələri təmsil edən qədim oğuzların yadelli işğalçılara – şər qüvvələrə qarşı ölüm-dirim savaşı, öz əhəmiyyətini indi də itirməyən bir çox əxlaqi-didaktik görüşlər təşkil edir. Keçən yüzilliyin 50-ci illərində sovet totalitar rejiminin ideoloji basqısı altında "Dədə Qorqud" eposu milli ədavəti qızışdıran bir ədəbi abidə kimi qadağan edilmiş, yalnız 60-cı illərin əvvəllərində "bəraət" ala bilmişdir.

Kitabda əks olunan adət-ənənələr

Hər bir xalqın adət-ənənə sistemi çox rəngarəng olmaqla özündə xalqın gündəlik həyatında önəmli yer tutan hadisələrdə məsələn, muştuluqistəmə, əlöpmə, qurbankəsmə, yuxuyozma və s. əks etdirir. Adət-ənənələrin öyrənilməsində mənbələrdən biri də"Kitabi Dədə Qorqud" hesab olunur. "Kitabi Dədə Qorqud" da əks olunan adət-ənənələrin əksəriyyəti müasir dövrdə heç bir dəyişiklik etmədən istifadə olunur.

Doğum mərasimi

İnsanoğlu yarandığı gündən onun ən ali məqsədi nəsil artırmaq və yetişdirməkdir. "Kitabi Dədə Qorqud" dakı Oğuz tayfalarıda nəsil artırmağa böyük önəm vermişlər. Dastanda belə bir hissəyə rast gəlinir. Belə ki, övladlı şəxsləri qızılı, ağ rəngli otağa dəvət etmiş, övladları olmayanları isə qara otaqda oturtmuşlar ki, "Allah-Taala qarğıyıbdır, biz dəxi qarğayız"

Doğum mərasimləri içərisində "Ad qoyma" mərasimi mövcuddur. "Kitabi Dədə Qorqud" dastanında ad qoyan şəxs el ağsaqqalı hesab olunan Dədə Qorquddur. Dastanda adlar adətən gəncin göstərdiyi hünər ilə əlaqəli olur. Bu o deməkdir ki, uşaq doğulduğu an ona ad qoyulmur. Yalnız insiasiya mərhələsindən sonra ona ad verilir. Bunu "Dastan"ın birinci , üçüncü və səkkizinci boylarında görmək olar. Məs. Buğac , Basat və s. hünərləri ilə ad qazanan şəxslərdir.

Toy mərasimləri

Toy "Kitabi Dədə Qorqud" da əks olunan adətlərdən biridir. "Beşikkərtmə" adətinə Dastanda rast gəlinir. "Bayandır xanın məclisində bütün bəylət əl açıb Baybörə bəy üçün oğlan diləyəyəndə, Baybörə bəy onlardan qız üçün dua etmələrini istəmişdi. Bəylərin duasından sora Baybican deyir ki "Əgər mənim oğlum olsa Baybörənin qızı ilə evləndirəcəyəm"

Valideynləri sağ ikən övladlarını görmək arzusu "Dastanda" öz əksini tapır. Altıncı boyda Qanlı Qoca evləndirmək istədiyi oğluna deyir: "Yaranlar atəm öldi, mən qaldım.Yerin-yurdum tutdun. Yarinki gün mən öləm, oğlum qala. Bundan yegrəgi yoxdur ki, gözüm görərkən oğul, gəl səni evərəyim.

Yas mərasimləri

Əski dünyagörüşünə uyğun olaraq yaranan adətlərindən biridə yas mərasimi ilə əlaqəli adət-ənənələrdir. Yas mərasimində dünyanı dəyişən şəxsin arxasında qoyduğu ağrı ilə şivən qoparılır, ağılar deyilir. "Kitabi Dədə Qorqud" da bu cür ağılara, şivənlərə rast gəlirik. "Bamsı Beyrək" boyunda deyilir. Beyrək kafirlərə əsir düşərkən , adaxlısı Banıçiçək şivən qoparır, zar-zar ağlayır. "Vay al duvağın yiyəsi, vay alnım, başım umurı".

İlkin tərcümə

"Kitabi-Dədəm Qorqud" eposunun bizə gəlib çatmış əlyazma nüsxələrinin köçürülmə tarixi XVI əsr kimi müəyyən edilir. Boylarda orta əsrlər dastanlarımız kimi, nəsr və şeir parçaları növbələşsə də, həmin şeir parçaları orta əsrlərin poetika qanunlarına az uyğun gəlir. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, "Kitabi-Dədə Qorqud"da vaxtilə bəzi digər qədim türk dastanları kimi başdan-başa şeirlə yaradılmış, sonra isə yaddaşlarda yalnız əsas motivləri qaldığından, yazıya köçürülərkən nəsrlə bərpa edilmişdir. Abidə haqqında ilk dəfə alman alimi F.Dits məlumat vermiş və "Təpəgöz" boyunu alman dilinə tərcüməsi ilə dərc etdirmişdir (1815). T.Nöldeke əsəri Drezden nüsxəsi əsasında çapa hazırlamaq istəmişdir. V.V.Bartold 1894-1904-cü illərdə əsərin 4 boyunu rus dilinə çevirərək çap etdirmişdir. O, 1922-ci ildə dastanın tam tərcüməsini başa çatdırmışdır; həmin tərcümə 1950-ci ildə Bakıda (H.Araslı və M.Təhmasibin redaktəsi ilə), 1962-ci ildə isə Moskvada nəşr olunmuşdur...

Oğuzların arasında

1952-ci ildə E.Rossi Vatikan kitabxanasında əsərin yeni bir nüsxəsini tapıb italyanca tərcüməsi ilə birlikdə nəşr etdirmişdir. "Kitabi-Dədə Qorqud" Türkiyədə ilk dəfə 1916-cı ildə Kilisli Müəllim Rifət, Azərbaycanda isə 1939-cu ildə akademik H.Araslı tərəfindən nəşr olunmuşdur. Sonralar əsər ingilis, alman və fars dillərinə tərcümə edilmiş, İngiltərədə, İsveçrədə, Amerika Birləşmiş Ştatları-nda və İranda çapdan çıxmışdır. 1951-ci ildə "Kitabi-Dədə Qorqud" Azərbaycanda və Türkmənistanda "xalq düşməni" elan edilərək oxunması yasaqlanmışdı. "İnkişaf etmiş" Sosializm cəmiyyətində feodalizm dövründən qalmış sənət nümunəsinə "yer tapılmadı". Azərbaycanda 1957-ci, Türkmənistanda 1980-ci ildə bəraət qazanmışdır.

 

Azərbaycan Respublikasının " Kitabi Dədə Qorqud "un 1300 illik yubileyinə həsr olunmuş markaları

Kitabın mövzusu

"Kitabi-Dədə Qorqud" dastanları XI-XII əsrlərdə və daha əvvəllər Azərbaycanda baş vermiş hadisələrlə səsləşir. Dastandakı hadisələrin əksəriyyəti Dəmirqapı Dərbənd, Bərdə, Gəncə, Dərəşam, Əlincə, Qaradağ, Göyçə gölü, Qaraçuq dağı və s. yerlərdə cərəyan edir. "Kitabi-Dədə Qorqud"u yazıya köçürən şəxs Dədə Qorqudu bu dastanların yaradıcısı, həm də iştirakçısı kimi təqdim edir. Bayat elindən çıxmış bu bilicini oğuzun müşkül məsələlərini həll edərək gələcəkdən belə xəbər verdiyini göstərir. Bəzi məlumatlara görə Dədə Qorqudun məzarı Dərbənddə yerləşir. XVII əsrin görkəmli səyyahları olan Övliya Çələbi və Adam Olearinin "Səyahətnamə"lərində bu fakta rast gəlmək olar.

Kitabda yaradılan şəxslər

"Kitabi-Dədə Qorqud" boylarında Dədə Qorqud şücaət göstərən igidlərə ad qoyur, çətin zamanlarda xalqın köməyinə gəlir, müdrik məsləhətləri ilə onlara yol göstərir. Dədə Qorqud adı, eyni zamanda, qopuzla əlaqədardır. Dastanlarda oğuzun yaşlı (Qazan xan, Dirsə xan, Qazılıq Qoca, Bəkil, Baybecan, Aruz, Qaragünə) və gənc (Beyrək, Uruz, Basat, Yeynək, Səgrək, Qarabudaq, Əmran) nəslə mənsub qəhrəmanlarından söhbət açılır. Qəhrəmanlıq ruhu abidənin əsas qayəsini təşkil edir. "Kitabi-Dədə Qorqud" yarandığı dövrün adət-ənənələri, köçəri həyat tərzi və s. haqqında tarixi-etnoqrofik məlumatla zəngindir. "Kitabi-Dədə Qorqud" qadına yüksək münasibəti ilə seçilir. Eposun qəhrəmanlıq ruhu qadın obrazlarının davranışlarında da aydın görünür. Dastanda ana obrazı xüsusilə diqqəti cəlb edir. O, vətən rəmzi kimi ümumiləşdirilir, ana haqqı Tanrı haqqı kimi qiymətləndirilir. Azərbaycan xalq bədii təfəkkürünün abidəsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarının poetik dili bədii təsvir vasitələri ilə zəngindir. Onlarda xalq dilinin incəliklərindən, atalar sözü, məsəl və idiomatik ifadələrindən bol-bol, məharətlə istifadə olunmuşdur. "Kitabi-Dədə Qorqud" Azərbaycan türkcəsinin tarixini öyrənmək baxımından zəngin mənbədir.

== Təqiblər və Kitabı AZƏRBAYCAN RESBUBLİKASI SS dövründə olarkən yasaqlanıb

Dədə Qorqud Şeri

Dədə Qorqud şeiri
Müəllif(lər)	Məmməd İracoğlu Əliyev
Janr	Ədəbiyyyat tarixi
Orijinalın dili	Azərbaycan dili
Ölkə	Azərbaycan
Nəşriyyat	"Çaşıoğlu"
Nəşr	2000
Tiraj	500
Elektron versiya Elektron versiya

Kitabın annotasiyası

Əsərdə türk xalqlarının şeir sənətinin inkişafına səbəb olmuş ritmik-sintaktik (psixoloji) paralellər, onların üzə çıxardığı qədim poetik-texniki və üslubi vasitələrin rolundan danışılmış, Dədə Qorqud şeirinin arxaik ritmvasitələri, heca vəznli şeirin təşəkkülündə ritmik qrupların-durğuların yaranması, inkişafı, onların simmetrik və asimmetrik düzülüş xüsusiyyətləri geniş izah edilmişdir. Maraq doğuran cəhətlərindən biri də Dədə Qorqud şeiri ilə qədim türk şeirində, xüsusilə Orxan-Yenisey, uyğur abidələrindən üzü bu yana mətnlərdə istifadə edilmiş, poetik və üslubi vasitələrin müqayisəli təhlilə cəlb edilməsidir.

Varislik ənənəsi

Dədə Qorqud şerinin ritm-melodik əsasları bir sıra xalqların qədim poeziyasının təşəkkülünə səbəb olmuş paralelizm (sintaktik və psixoloji) problemi ilə bağlı olmuşdur. Bəzən də "parallelism-mus membrorum" adlandırılan quruluşun iki bölümlü növü demək olar ki, əksər dünya xalqlarının şeiri üçün xarakterik olmuş, bunu meydana gətirən isə formal cəhətlərdən çox daxili mənadan doğan nəticə olmuşdur. Bu isə şeirdə ilkin ritmvə melodizm əsasını, eyni zamanda şeirin vəzn əsasını bünövrəsi rolunu oynamışdır. Qədim türklərin bizə gəlib çatmış, müasir türkdilli xalqların hələlik, ilk mədəniyyət və dil abidələri kimi təqdim etdiyimiz Orxan-Yenisey mətnlərindəki şeir parçaları da bir sıra dünya xalqlarının şerini üzə çıxaran sintaktik paralelizmlə bağlı olmuşdur. Məhz Dədə Qorqud şeiridə "Manas", "Alpamış" kimi bu varislik ənənəsinə sadiq qalmış, bunlar isə özlüyündə ümumtürk şeirinin vəzn əsaslarının, onda özünü təzahür etdirən poetik, texniki vasitələrin, ən başlıcası isə bəzi dil-üslub cəhətlərinin ümumi prinsiplərinin işlənilib hazırlanmasına kömək edir. Məhz bu üsul qədim türk şeirində əsas poetik üslub və texniki vasitə olmaqla əksər şeir parçalarının, misraların əmələ gəlməsini şərtləndirir.

Vəzn haqqında qısa söhbət

Dədə Qorqud şeirində heca vəznli şeirin əsasını təşkil edən durğu qruplaşmalarının erkən təşəkkülü olduqca maraqlı hadisədir. Bu təkcə orta əsrlərdə dastanın yazıya köçürülməsi zamanı hansısa savadlı katibin onun ədəbi (poetik) formaya salmaq cəhdindən irəli gələn bir səy kimi qiymətləndirilməməlidir. Odur ki, şeir parçalarında qısa və uzunhecalı misraların bir-birini əvəzləməsi zamanı ritmik hissələrə ciddi sərhəd qoymaq olmur. Çünki burada heca qruplaşmalarının arasındakı ritmik pauzalar, onların müəyyən qayda əsasında növbələşməsi misra həcmlərində müxtəlifliyi arxa plana keçirir. Dədə Qorqud şeiri bir ədəbi ənənə kimi abidələrdəki poetik, texniki və üslubi vasitələrin davamçısıdır. Qətiyyətlə demək olar ki, 7-8 hecalı, onların əsasında formalaşmış 11 hecalı şeir şəkli, xüsusən 4+3 və 4+4+3 variantı türk dilinin tələffüz və ahəng xüsusiyyətindən, türk ruhundan və qanından yaradılmış ölçülərdir. Dədə Qorqud şeiri ilə eyni ədəbi ənənəyə əsaslanan abidələrdən biri "Divan" şeirləridir. Sübuta ehtiyacı olmayan bir həqiqətdir ki, "Divan" şeirləri qədim türk folkloru nümunələridir; təbii ki, bunlar heca vəznli şeirlərdir.

Qafiyə haqqında

Dədə Qorqud şeirində qafiyə vardır. Qeyd etməliyik ki, şeir sənəti kimi qafiyə də bəşəri poetik hadisədir. Qafiyənin türk şeirində tarixən hakim mövqe olmuşdur. O poetik nitqdə əsas, mühüm fikrin qüvvətləndirilməsinə xidmət etmiş, dinləyicinin diqqətini ona yönəldib poetik nitqin sərhəddini müəyyənləşdirmişdir; ifadəli-obrazlı vasitə kimi rol oynamış, şeirin səs gözəlliyini qaydaya salmışdır. Dədə Qorqud dastanında qafiyə ayrı-ayrı şeir misralarını bəndlərdə, bəndləri isə bütöv poetik əsərdə-tiraqalarda birləşdirmişdir. Digər türk eposlarında- "Manas", "Alpamıs" da olduğu kimi "Dədə Qorqud" da qafiyələr fel, xəbər şəkilçilərindən, fel formalarını təsdiq edən morfemlərdən ibarətdir.

Dədə Qorqud və sərbəst şeirimiz

Dədə Qorqud dastanlarındakı sərbəst şeiri (bəzən də deyildiyi kimi pərakəndə vəzni) heca vəznli şeirimizin sələfi hesab edirik və bunu dana bilmərik. heca vəznindən yeni bir məzmunlu sərbəstliyə meyli də bu vəzninin təsiri kimi qəbul etməliyik; bu şeirlər bu və ya digər dərəcədə heca vəzninin xüsusiyyətlərini əks etdirirlər. Müasir sərbəst şerimiz öz sələflərindən başlıca xüsusiyyət isə qeyd etdiyimiz kimi yeni məzmun və mündəricə məsələsidir. İkincisi isə Dədə Qorqud şeiri musiqili, improvizasiyalı şeirdir. Bu söyləmərin bir qütbündə Qopuz (Komuz)-saz və ifaçılıq məharəti dayanmışsa, digər qütbündə misra. vəzni təşkil elementlərin ilkin nümunələri (durğu, fonetik və sintaktik təkrarlar) dayanmışdır. Nəhayət, Dədə Qorqud şeirində heca vəzninin formalaşmasına, inkişafına güclü meyl özünü daha güclü göstərir. Xx əsrin Azərbaycan sərbəst şeiri isə qəliblənmiş, kanonlaşmış heca vəzninindən yeni məzmunlu sərbəstliyə meylin inikasıdır.

Kitabdakı illüstrasiyalar

Şəkillər

•  

  Həsən Məmmədov Dədə Qorqud obrazında

•  
•  
•  
•  

Filmoqrafiya

Azərbaycan

1. Dədə Qorqud (film, 1975)
2. Kitabi Dədə Qorqud. Səkrəyin dastanı (film, 1990)
3. Dədə Qorqud axtarışında (film, 2000)
4. Dirsə xan oğlu Buğac boyu (film, 2000)
5. Salur Qazanın evi talandığı boy (film, 2001)
6. Kitabi Dədə Qorqud. Basat və Təpəgöz (film, 2003)
7. Heydər Əliyev və "Kitabi Dədə Qorqud" (film, 2012)

Türkiyə

1. Dede Korkut Hikayeleri (cizgi film): Tam İzlə
2. Dede Korkut Hikayeleri (film): Bamsı Beyrek, Deli Dumrul, Salur Kazan tutsak düşer, Uruz tutsak düşünce

Haqqında yazılanlar

• «Kitabi-Dədə Qorqudun tekstoloji tədqiqi» (monoqrafiya). Şamil Cəmşidov — Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının Drezden nüsxəsi. Tərtib, müqəddimə və şərhlər. Əhməd Şmeydan (Berlin Universitetinin professoru).
• Xalq mədəniyyətinin güzgüsü. «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı haqqında elmi-kütləvi kitabça. Azərbaycan, türk, rus, ingilis, alman, fransız, fars və ərəb dillərində. Bəkir Nəbiyev və Yaşar Qarayev — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud». Rəngli foto-albom. Müxtəsər mətn — (bir neçə dildə). Elçin Əfendiyev və Nazim İbrahimov.
• «Kitabi-Dədə Qorqud»un poetikası (monoqrafiya). Bəhlul Abdulla — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» və qədim türk dastançılıq ənənələri. Elməddin Əlibeyzadə — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» — tarixi semantika. Rüstəm Kamal — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» və Azərbaycan folkloru. Oruc Əliyev — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud». Eposun tədqiqinə həsr edilmiş məqalələrdən seçmələr toplusu. Tərtib edən və redaktor Yaşar Qarayev — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• Ana dilimizin qədim abidəsi. Məqalələr toplusu. Tərtib edən və redaktor. A. Axundov — Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının izahlı lüğəti. Müəlliflər kollektivi. Redaktor Ağamusa Axundov.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının statistik təhlili. Redaktorlar Ağamusa Axundov və Məsud Mahmudov — Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının dili. Əbdüləzəl Dəmirçizadə — Redaktor Bəkir Nəbiyev.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» və qədim yunan dastanları. Əli Sultanlı — Redaktor Bəkir Nəbiyev.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» (nəfis tərtibatda, latın əlifbası ilə, rəngli illüstrasiyalı elmi-tənqidi mətn) — Samət Əlizadə.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» (rus dilində, Vasili Bartoldun tərcüməsində, 1951-ci il, Bakı nəşri).
• «Oğuz qəhrəmanlıq dünyası» (Azərbaycan dilində) — Xalıq Koroğlu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» — povest. Anar.
• «Kitabi-Dədə Qorqud»un poetikası (rus dilində). Kamil Vəliyev.
• «Kitabi-Dədə Qorqud»un biblioqrafiyası. — Kamil Vəliyev, H. Məmmədov.
• «Sirr içində dastan və yaxud gizli Dədə-Qorqud» — Kamal Abdullayev — Azərbaycan Dövlət Dillər İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» (məktəb kitabxanası seriyasından)— Şəmistan Mikayılov — Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji İnstitutu.
• «Kitabi-Dədə Qorqud». Tofiq Hacıyev — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
• «Kitabi-Dədə Qorqud» (Tanrıçılıqdan islama) — Nizami Cəfərov — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
• «Kitabi-Dədə Qorqud»un leksikası — İsmayıl Məmmədov — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
• «Kitabi-Dədə Qorqud»un sintaksisi — Elmira Həsənova, Tofiq Hacıyev — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
• «Kitabi-Dədə Qorqud»da Naxçıvan yer adları — Səfərəli Babayev.
• «Dədə Qorqud almanaxı» — (5 cildə).
• Fərhad Zeynalov, Samət Əlizadənin tərtibində "Kitabi Dədə Qorqud": I hissə 2016-01-26 at the Wayback Machine, II hissə 2016-01-26 at the Wayback Machine, III hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, IV hisse 2016-03-04 at the Wayback Machine, V hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, VI hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, VII hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, VIII cild 2016-01-26 at the Wayback Machine. Bakı: "Qızıl Şərq" mətbəəsi, 1988.
• Muharrem Erginin tertibinde "Dede Korkut Kitabı": I hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, II hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, III hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, IV hissə 2016-01-26 at the Wayback Machine, V hissə 2016-03-04 at the Wayback Machine. İstanbul: "Milli Eğitim Basımevi", 1969.
• Muharrem Erginin tertibinde "Dede Korkut Kitabı": I hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, II hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, III hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, IV hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine, V hisse 2016-01-26 at the Wayback Machine. Ankara Üniversitesi Basimevi, 1964.
• Ettore Rossi. Kitab-i Dede Qorqut: I parte 2016-01-26 at the Wayback Machine, II parte 2016-01-26 at the Wayback Machine, III parte 2016-01-26 at the Wayback Machine, IV parte 2016-01-26 at the Wayback Machine, V parte 2016-01-26 at the Wayback Machine. Biblioteca apostolica vaticana.
• Kitabi-Dədə Qorqud. Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər, Bakı, "Öndər nəşriyyat", 2004, 376 səh. ISBN 978-9952-416-08-2
• Dədə Qorqud Kitabı. Ensiklopedik lüğət. Bakı, "Öndər nəşriyyat", 2004, 364 səh. ISBN 978-9952-416-13-9
• Dədə Qorqud dastanları (uşaq və yeniyetmələr üçün). Parlaq İmzalar. Bakı, 2016. 264 səh. ISBN 978-9952-4940-1-3
• "Kitabi-Dədə Qorqud" Baltik xalqlarının dillərində". Mahir Həmzəyev. Bakı, "Elm və təhsil" nəşriyyatı, 2017, 116 səh. ISBN 978-9952-8176-6-9
• Məmməd İracoğlu. Dədə Qorqud şeri. Bakı. Çaşıoğlu.2000

İstinadlar

1. . 2005-05-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2005-05-25.
2. Огузский эпос Китаби деде Коркуд
3. Qədim ədəbiyyat
4. "Heritage of Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut, epic culture, folk tales and music". UNESCO. ich.unesco.org. İstifadə tarixi: 29 noyabr 2018.
5. Mscr.Dresd.Ea.86
6. Vat. turc. 102
7. http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=54510&pno=50
8. (səh. 286)
9. (səh. 274)
10. --Dədə Qorqud kitabı ensiklopedik lüğət. “Öndər nəşriyyat”. Bakı-2004.
11. Məmməd İracoğlu "Dədə qorqud şeri" Caşıoğlu nəşriyyatı, 2000. 86 səh
12. Dədə Qorqud dastanları

Həmçinin bax

• Koroğlu
• Əsli və Kərəm
• Dastani-Əhməd Hərami
• "Kitabi-Dədə Qorqud"un Üçüncü - Günbəd Əlyazması

Xarici keçidlər

• Toğrul Nərimanbəyovun memorial "Dədə Qorqud" sərgisi
• Dədə Qorqud Ensiklopediyası
• "Kitabi-dədə Qorqud" dastanının 1300 illik yubileyi üzrə Dövlət Komissiyasının tədbirlər planı haqqında. e-qanun.az^{[ölü keçid]}  (azərb.)
• Lewis, Geoffrey (Ed.) (1974). The Book of Dede Korkut. Harmondsworth: Penguin, pp. 20–21
• "Dədə Qorqud" elmi-ədəbi toplu  (azərb.)
• Bitmish Radio 2019-06-02 at the Wayback Machine - Season 1 - Dirsə xanın oğlu Buğacın boyu 2019-06-02 at the Wayback Machine