Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Kumandılar (özlərini къуманды, къубанды, къуўанды, къувандыг adlandırırlar) — xalq olaraq, Rusiyanın Altay diyarı, Altay Respublikası və Kemerovo vilayəti ərazisində yayılmışlar.
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 2900 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Qohum xalqlar | |||
Tarixi
2002-ci ildə Kumandılar müstəqil xalq olaraq qeydə alınmışdır. 1926-cı ildə RSFSR dönəmində aparılan siyahıya alınma zamanı burada cəmi 6327 Kumandı aşkarlanmışdır. Onların hamısı Sibir diyarı ərazisində yaşayırdılar. Onlar əsasən Biyski dairəsində 4948 nəfər, Oyrat muxtar vilayətində isə 1384 nəfər təşkil edirdi. Bu siyahıya alınma zamanı onlar Altaylılara aid bir qrup hesab edilirdi.
2000-ci ildə Rusiya hökuməti tərəfinfən Kumandılar 24 mart № 255 qərarla Rusiya ərazisində yaşayan köklü xalq olduğu təstiqlənir.
Genetikası
Xromosonları: Y-xromoson. Subpapulyasiyası isə R1b-M73 (49%) mutansiyasına aid edilir. Bundan əlavə R1a, N1b və N1c qrupları müəyyən edilmişdir.
Sayları
2002-ci ildə aparılan siyahıya alınma görə sayları:
- Altay diyarı (Biya çayı hövzəsi: Biya rayonu, Krasnoqorski rayonu, Soltonski rayonu) — 1663 nəfər;
- Altay Respublikası (Turoçak rayonu) — 931 nəfər;
- Kemerovo vilayəti — 294 nəfər;
- Rusiyanın digər ərazilərində — 226 nəfər.
Bütün Rusiyada — 3114 nəfər.
Yaşayış yerlərinə görə yerləşmələri:
Biysk şəhəri: 658 nəf.;
Krasnoqorskoye kəndi: 217 nəf.;
Solton kəndi: 136 nəf.
Qorno-Altaysk: 438 nəf.
Dilləri
Kumandin dili Altay dil ailəsinin Türk qrupuna aid edilir. Bu dil Şimali-Altay dillərinə daxildir. Bəziləri isə bu dili Şimali-Altay dillərinin bir dialekti hesab edirlər. Rəsmi olaraq Kimandılar və onların dili müstəqil dil, xalq olaraq tanınmışdır. Bəzi alimlər isə onları Altaylılara aid edərək altaylıların formalaşmasında iştirak edən etnos, dillərini isə dialekt hesab edirlər
İcma
1990-ci illərdə kumandılar müstəqil xalq olması təstiqləndikdən sonra milli ərazi icmaları yaradılır. Bunlara misal kimi Krasoqorski və Solton rayonunda Şatobalski milli kənd sovetləri yaradılır. 1999-ci ildə Qorno-Altaysk şəhərində «Kumandılr xalqının dirçəlişi» adlı ictimai hərəkat başlayır.
Altay diyarı ərazisində «İstok» (Biysk) və «Kаrdаş» (Barnaul) icmaları yaradılır. Buna baxmayaraq bütün Kumandılar bir təşkilatda birləşməmişlər. Xalqın yox olma təhlükəsi yüksəkdir. 2007-ci ildə Qorno-Altayskda «Şimali Altay xalqlarının mədəniyyəti» adlı konfrans keçirilmişdir.
İstinadlar
- Балаганская О.А. Полиморфизм Y-хромосомы у тюркоязычного населения Алтая, Саян, Тянь-Шаня и Памира в контексте взаимодействия генофондов Западной и Восточной Евразии // Автореферат кандидатской диссертации по биологическим наукам. М., МГНЦ РАМН, 2011, С.10.
- http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert 2019-07-12 at the Wayback Machine База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
- Baskakov N.А. Türk dilləri, М., 1960, 2006
Mənbə
- Kumandılar. Altayın xalqı
- Kumandıların ov əfsanələri[ölü keçid]
- Кумандинцы: результаты социолого-лингвистического обследования (rus.)
- Kumandınlar 2016-03-04 at the Wayback Machine
Ədəbiyyat
- Кумандинцы // Сибирь. Атлас Азиатской России. — М.: Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография, 2007. — 664 с. — .
- Кумандинцы // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Kumandilar ozlerini kumandy kubandy kuyandy kuvandyg adlandirirlar xalq olaraq Rusiyanin Altay diyari Altay Respublikasi ve Kemerovo vilayeti erazisinde yayilmislar Kumandilar ozlerini kumandy kubandy kuyandy kuvandyg Umumi sayi2900Yasadigi erazilerRusiya 2892 2010 DiliKumandin diliQohum xalqlarTubalar CelqanlarTarixi2002 ci ilde Kumandilar musteqil xalq olaraq qeyde alinmisdir 1926 ci ilde RSFSR doneminde aparilan siyahiya alinma zamani burada cemi 6327 Kumandi askarlanmisdir Onlarin hamisi Sibir diyari erazisinde yasayirdilar Onlar esasen Biyski dairesinde 4948 nefer Oyrat muxtar vilayetinde ise 1384 nefer teskil edirdi Bu siyahiya alinma zamani onlar Altaylilara aid bir qrup hesab edilirdi 2000 ci ilde Rusiya hokumeti terefinfen Kumandilar 24 mart 255 qerarla Rusiya erazisinde yasayan koklu xalq oldugu testiqlenir GenetikasiXromosonlari Y xromoson Subpapulyasiyasi ise R1b M73 49 mutansiyasina aid edilir Bundan elave R1a N1b ve N1c qruplari mueyyen edilmisdir Saylari2002 ci ilde aparilan siyahiya alinma gore saylari Altay diyari Biya cayi hovzesi Biya rayonu Krasnoqorski rayonu Soltonski rayonu 1663 nefer Altay Respublikasi Turocak rayonu 931 nefer Kemerovo vilayeti 294 nefer Rusiyanin diger erazilerinde 226 nefer Butun Rusiyada 3114 nefer Yasayis yerlerine gore yerlesmeleri Altay diyari Biysk seheri 658 nef Krasnoqorskoye kendi 217 nef Solton kendi 136 nef Altay Respublikasi Qorno Altaysk 438 nef DilleriKumandin dili Altay dil ailesinin Turk qrupuna aid edilir Bu dil Simali Altay dillerine daxildir Bezileri ise bu dili Simali Altay dillerinin bir dialekti hesab edirler Resmi olaraq Kimandilar ve onlarin dili musteqil dil xalq olaraq taninmisdir Bezi alimler ise onlari Altaylilara aid ederek altaylilarin formalasmasinda istirak eden etnos dillerini ise dialekt hesab edirlerIcma1990 ci illerde kumandilar musteqil xalq olmasi testiqlendikden sonra milli erazi icmalari yaradilir Bunlara misal kimi Krasoqorski ve Solton rayonunda Satobalski milli kend sovetleri yaradilir 1999 ci ilde Qorno Altaysk seherinde Kumandilr xalqinin dircelisi adli ictimai herekat baslayir Altay diyari erazisinde Istok Biysk ve Kardas Barnaul icmalari yaradilir Buna baxmayaraq butun Kumandilar bir teskilatda birlesmemisler Xalqin yox olma tehlukesi yuksekdir 2007 ci ilde Qorno Altayskda Simali Altay xalqlarinin medeniyyeti adli konfrans kecirilmisdir IstinadlarBalaganskaya O A Polimorfizm Y hromosomy u tyurkoyazychnogo naseleniya Altaya Sayan Tyan Shanya i Pamira v kontekste vzaimodejstviya genofondov Zapadnoj i Vostochnoj Evrazii Avtoreferat kandidatskoj dissertacii po biologicheskim naukam M MGNC RAMN 2011 S 10 http std gmcrosstata ru webapi opendatabase id vpn2002 pert 2019 07 12 at the Wayback Machine Baza mikrodannyh Vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda Baskakov N A Turk dilleri M 1960 2006MenbeKumandilar Altayin xalqi Kumandilarin ov efsaneleri olu kecid Kumandincy rezultaty sociologo lingvisticheskogo obsledovaniya rus Kumandinlar 2016 03 04 at the Wayback MachineEdebiyyatKumandincy Sibir Atlas Aziatskoj Rossii M Top kniga Feoriya Dizajn Informaciya Kartografiya 2007 664 s ISBN 5 287 00413 3 Kumandincy Narody Rossii Atlas kultur i religij M Dizajn Informaciya Kartografiya 2010 320 s ISBN 978 5 287 00718 8 Xarici kecidler