fbpx
Wikipedia

Qaşqaylar

Qaşqaylarİranın cənub-qərbində, əsasən Fars ostanında yaşayan, İranda ən çoxsaylı azərbaycanlı elat tayfası. Qaşqaylar azərbaycan dilinin qaşqay ləhcəsində danışırlar.

Qaşqaylar
Qaşqay kişilər və qadınlar; milli geyimli müasir qaşqay ailəsi
Özünüadlandırma
Qəşqayı, قشقایه
Ümumi sayı
1 500 000 - 3 500 000
Dili

Azərbaycan dili (Qaşqay ləhcəsi)

Dini

Şiə İslam

Mənşəyi
Azərbaycanlılar

Qaşqa Azərbaycan dilində "alın", çağatay dilində isə "alnı ağ at" mənasını verir. Bir sıra mənbələrə və V.İ.Savinanın müşahidəsinə görə, onlar İrandakı türk boyları içərisində sayca daha çox olub, müxtəlif bölgələrə yayılmışlar . V.V.Trubetskoy isə qeyd edir ki, qaşqay boylarının bir qismi də kaqali, xazari, quşari, mamali, qamər və sair soylarla birlikdə çoxsaylı bəxtiyar qəbilələrinə qarışmışdır . İranda "döyüşkən xalq" kimi tanınan qaşqaylar son zamanlara qədər tayfa – nəsil bölgüsünü, hərbi demokratiyanın əsas xüsusiyyətini saxlayaraq, əkinçilik və maldarlıqla məşğul olurlar. İndi də qaşqay boy birləşmələrinin başında qəbilə başçılarının seçdiyi ilxan durur .

Etimologiyası

Türk dillərində qaşqa, qaşğa, kaşka, kaska variantları ilə işlənən bu sözün "qaynayıb kükrəmək", "ulduz", "nişan", "ay" və "xoşbəxtlik, müqəddəslik" anlamları vardır. Heyvanların alnındakı ağ xala da "qaşqa" deyilir. Qaşqay sözündəki anlamlar bir-biri ilə bağlıdır və qədim inanışla əlaqədar yaranmış məna çalarlarıdır. Alnında ağ xal olan heyvanın doğulması qədim Aralıq dənizi ətrafında yaşayan xalqlarda xoşbəxtlik rəmzi kimi qəbul olunurdu. Həmin nişanənin ulduzla, ayla əlaqələndirilməsi qaşqay sözündə "ay" anlamını möhkəmlətmişdir. Sonrakı dövrlərdə qaşqay sözünün titul mənası da yaranmışdır. V. V. Bartold yazır ki, qırğızların şahı (xanı) yox idi, yalnız bəyləri vardı ki, onu da kaşka adlandırırdılar və həmin kaşka titulunu sonralar kalmıklar da işlədirdilər . Bu sözün oyrot sənədlərində də titul bildirdiyi göstərilir . M.Seyidov isə "qaşqay" sözünün yalnız ikinci hissəsinin "ay" anlamı daşıdığını yazır .

Tarixi

Qədim qaşqaylar Kiçik Asiyada, Qara dənizin güneyində idi. Təpərli döyüşçülər kimi tanınan qaşqaylar Çorox çayının başlanğıcından tutmuş, indiki Ərzincan, Tokat, Gümüşhane, Samsun istiqamətindəki geniş ərazidə hərbi demokratiya quruluşunda yaşayırdılar və əsas məşğuliyətləri də əkinçiliklə maldarlıq idi. Həmin qaşqayların hansı dilli xalq olması barədə müxtəlif fikirlər vardır.

E. fon Şuler qaşqayların Kiçik Asiyaya m.ö. II minilin ortasında gəldiyini qeyd edir. Q. Qiorqadze isə qaşqayları Kiçik Asiyanın ən qədim yerli sakinləri hesab edir və onları həmin ərazidə m.ö. III minillikdə yaşamış hettlərlə qohum sayır . Qaşqayları gürcü mənbələrində kaşaq, Bizans mənbələrində kasoqi şəklində verilən çərkəzlərlə, adıqabxazlarla eyniləşdirən tədqiqatçılar (Q.A.Melikişvili, İ.M.Dyakonov və s.) da vardır. . Qr.Kapansyan isə hər iki qaşqay xalqının (həm qədim, həm də müasir) eyni xalq olduğunu yazır və onları İranda yaşayan qədim kassilərlə əlaqələndirir . M.Seyidov da hər iki qaşqay etnoniminin eyni xalqa aid olduğunu göstərir və onların türkdilli olduğunu yazır .

 
Qaşqaylarım karvanla köçü

Kiçik Asiyanın geniş ərazisində yayılan qaşqaylar müxtəlif tarixi mənbələrdə kaska, kaskey, kaşkay, qaşqay, qaşqa, şəklində xatırlanır. Hett hökmdarı I Xantilinin (e.ə. 1590-1560) vaxtında qaşqaylar Hett dövlətinin bir sıra vilayətini tutmuşdu . Sonrakı dövrlərdə isə, məsələn Muvattallinin (e.ə.1306 – 1282) vaxtında qaşqaylar Kanesə (Kayseri) qədər enmişdilər . Hettşünas C. Q .Makkuin göstərir ki, qaşqay dəstələri Halis çayının şimalındakı əraziləri talan etməklə bərabər, bəzən də çayı keçib Kanesə yürüş edir, hettləri şərqlə bağlayan əsas yolu qorxu altında saxlayırdılar . Kiçik Asiyada ərdəmli döyüşçü kimi tanınan qaşqaylar Arsav hökmdarlığı ilə müttəfiq idi. Hətta Misir fironu III Amonhotep (e.ə. 1552 – 1524) Arsav hökmdarına göndərdiyi məktubunda öz ordusunda qaşqay döyüşçülərindən istifadə etmək istəyini yazmış və ona qaşqay dəstələri göndərməyi xahiş etmişdir . Nəhayət, bir neçə əsr sonra (e.ə.XIII) qaşqaylar "dəniz xalqları" ilə birlikdə qüdrətli Hett dövlətinə son qoydu . "Dəniz xalqları" Misir mənbələrində iki dəfə e.ə. XIII və XII əsrlərdə xatırlanır .

Assur çarı I Tiqlatpalasar (e.ə. 1115-1077) XII əsrin sonunda Fərat çayının yuxarı axarında qaşqaylarla qarşılaşır. Sonralar Qızılirmaq və Kelkit çaylarının yuxarılarında yaranmış kiçik Qaşqay çarlığı (bəyliyi) m.ö. VIII əsrə qədər davam etdi . Həmin əsrin ortalarından Azov sahillərindən bura qayıdan saqa-qamər boylarının adı il tanınan Qamər ölkəsinə qarışdı.

Qaşqayların qonşuları əsasən hettlər olsa da, onlar Kuman, Az, Toqarma (Toqar//Dügər), Urmu, Subar, Bala və Dumanna (Duman//Tuman) adlı ölkələrlə əhatə olunmuşdu. Belə ki, bəzi tədqiqatçılar xeyli hat – türk uyğunluqları ortaya çıxarmışlar. Hətta hat dilində elə söz var ki, bu gün də mənasını və formasını dəyişmədən türk dillərində işlənir. Məsələn, qut sözü hər iki dildə "ruh"", "can"" anlamındadır. Qaşqayların cənub – şərqində subar, mitan-ərmən, urum, kuman və başqa bölgələr vardı.

 
Qaşqay xalıları

Bir çox müəlliflər (İ.M.Dyakonov, Q.A.Melikişvili, Q.Qiorqadze, İ.Əliyev və b.) I Tiqlatpalasarın yazılarında urum və qaşqay boyları ifadəsinin başqa bir variantda urum və abeşla boyları kimi verildiyini irəli sürür və qaşqay = abeşla olduğunu iddia edirlər. Yəni qaşqay (abeşla) ilə kasoq (çərkəz, adıq) boylarını eyniləşdirirlər. Lakin nəzərə almırlar ki, söhbət həmin asur hökmdarının müxtəlif yürüşlərindən gedir. Tiqlatpalasarın ikinci yürüşündə 4 min qaşqay və urum boylarından , 3-cü yürüşündə isə adı mətndə oxuna bilmədiyi üçün yeri boş buraxılan bir etnonimdən sonra urum və abeşla boylarının adı çəkilmiş, onların bir neçə ölkə ilə birlikdə 22 min əskərindən söhbət açılmışdır .

Hett dövləti dağılandan sonra (e.ə. 1200) qaşqay boyları Kiçik Asiyanın cənub – şərqində görünür. Asuriya hökmdarı II Sarqonun yazısında artıq Kaşka ölkəsi Tabal, Xilakku, Muşku ilə yanaşı verilir, bu çarın Madadan Kaşka qədər bac aldığı göstərilir. Qaşqaylar haqqında son məlumatı III Tiqlatpalasarın yazıısnda (m.ö. 728) görürük. Burada qaşqay knyazı Dadimu adlanır .

Ümumiyətlə, digər türk dillərində olduğu kimi, qaşqay dilində də -lı şəkilçili şəxs və tayfa adına rast gəlmək olur. Hələ Kültəpə yazılarında (e.ə. XIX əsr) Tulu, Tubtulu, Arkili, Buzili, Sakli şəxs adları verilmişdir. Kiçik Asiyaya gəlib yerli camaatla ticarət edən akkad tacirlərinin yazılarında rast gəldiyimiz həmin adların qayşqaylara aid olduğuna bizdə şübhə yoxdur, çünki bir neçə əsr sonra (m.ö. XVII-XIII əsrlər) hett yazıları qaşqayları dönə-dönə yad edir. Ona görə də akkad ticarət sənədləri olan Kültəpə yazılarında keçən Ata, Tuman, Tarxun, Azu, Uzu, Buzi, Dalaş, Akuza, Takil, Tarşi, Elali, İtur, Kukran, Kura, Panak kimi yüzlərlə şəxs adındakı türk dili modeli qəribə görünməməməkdədir.

Akkad tacirləri indiki Boğazköyün şimalında mis ticarəti məntəqəsi olan Turxumit (Tu-ur-hu-mi-it) toponimini tez-tez təkrar edirlər . Bu yer adının Kappadokiya gil lövhələri yazılarında Turuxmiid, Turxumiid, Turuuxmiid variantları da vardır

Sonrakı hett yazılarında turmitta tayfaları məhz Turxumit məntəqəsi ilə əlaqəsi olan qaşqay boyları içərisində verilir . Y. Qarstanq isə Turmittanı müasir Sivas bölgəsində yerləşdirir, çünki bəzi hett yazılarında Turmitta ilə Samux adı yanaşı çəkilir . Hər iki halda Turxumit qaşqay ərazisində qalır. Bu etnotoponimin kökündə türk elementi aydın görünür. Həmin elementi daha qədim formada yenə də qaşqay toponimlərində görmək olur. Məsələn, Tarkuma, Tarkumitta, Tarukka // Darukka yeradlarında sözün kökü qədim türklərin Tar tanrıadını daşıyır. Bu gün Azərbaycan dilində işlənən doğub-törəmək sözlərinin kökü "doq" və "tar" şəklində qədim türk inanc terminlərindəndir. Dar//Tar adı yuxarıda göstərilən sözlərdə qaldığı kimi, Daq//Taq adı da Taqqasta, Taqapu, Daxa//Taxa, Daxara, Taxatkuz, Taxaruel yeradlarında qalmışdır.

Ön Asiyada asurların cövlan etdiyi dövrdə qaşqayların bir hissəsi də Quzey Qafqaza getmişdir və özləri ilə kaşak, kasoq etnonimini aparmışdır. Lakin bunun çərkəz, adıq, abxaz etnoslarına aid edilməsinə etiraz edənV.İ.Markovin yazırdı:

"Действительно, вопрос о продвижении кашков на территорию Западного Кавказа пока еще трудноразрешим. Дело в том, что этот древний народ сближают иногда с касситами, жившими в III тысячелетии на довольно широкой территории в западных областях Мидии. Считается даже, что именно с ними связывали античные авторы название Каспийского моря и его прибрежных жителей – каспиев. Таким образом, вопрос и связи "кашков" с "касогами" (адыгами) не более как гипотеза. Она высказывалась до Л.Н.Соловьева, но и ни у кого из ученых не получила такого "широкого" развития. Культурное влияние кашков-касситов-кашков можно, очевидно, обнаружить с неменьшей долей вероятности в культуре современных азербайджанцев и дагестанцев"

В.И. Mарковин. Долмены Западного Кавказа. M. 1978, səh 288.

Qaşqay etnonimini digər türkdilli Qaş, Kaş, Kas, Kaşqar, Qaz tayfa adlarından da fərqləndirmək lazımdır. Qaşqaylarda Kassu, Altan, Qapaqapa, Asxarpaya, Kuntiya dağ adları maraqlı olduğu kimi, Daxara və Kummesmax çay adları da gərəkli material verir. Məsələn, Azərbaycanda Daxar adlı kənd (İsmayıllıda) və Dağardibi adlı çay (Xızıda) vardır. Yaxud, qaşqaylarda tərkibində suv "su" sözü olan Suvatar (su atar), Karassuv (qara su) kimi yeradları onların dil mənsubiyəti barədə tutarlı faktdır. Maraqlıdır ki, Fərat çayının qədim qaşqay ərazisinə daxil olan Ərzincan bölgəsində axan hissəsi indi Kara-su adlanır və Karassuv yeradı da həmin bölgəyə yaxın olmuşdur.

Qaşqay yer adlarındakı söz kökü türk dillərinə aid olduğu kimi, bir çox şəkilçilər də eyni paralelliyi göstərir. Məsələn, Azərbaycanda -ma şəkilçili toponimlər (Yalama, Yaşma, Qızılqazma, Quruzma) işləndiyi kimi, qaşqaylarda da Tarku-ma, Xursa-ma//Hursa-ma, Kalas-ma, Kurusta-ma toponimləri vardır. Yaxud, -ka topoformantı Darukka//Tarukka, Tapikka, Kaska, kimi toponimlərdə yayılmışdır. Q.Qiorqadze qaşqay dilindəki -xa şəkilçisini də -ka ilə bağlamışdır . Məsələn, Kummesma-xa, Tasma-xa, Samma-xa, Kumma-xa və s. Qaşqay dilində -sa//-şa (Qurtalissa, Tamettasa, Qakiussa), -ta//-da (Takkumitta, Kismitta, Taqqasta), -ra (Kannuvara, Tivara) kimi topoformantlar da vardır.

Bəllidir ki, türk dillərindəki -lar şəkilçisi cəmlik bildirən -la və -ar morfemlərinin qovuşmasıdır . Ona görə də, qaşqay dilində daha qədim forma (-la) işlənmişdir.

Qaşqay toponimikasında maraqlı xüsusiyətlərdən biri də budur ki, Azərbaycan yeradlarında rast gəldiyimiz qoşa köklü model (Dağdağan, Düldül ocağı, Qamqam piri, Xalxal, Batabat və s.) burada da vardır. Məsələn, Qapaqapa (dağı), Xanxana, Parpara və s. Q.Qiorqadze yazır ki, nəzərdən keçirilən qaşqay coğrafi adlarında "r" ilə başlanan söz yoxdur

Qaşqay coğrafi adları içərisində Armatana (Azərbaycanda – Arbatan), Karaxna, Asxaluq, Kapperi və Tessitay sözləri də nəzəri cəlb edir. Bu son sözdəki tay elementi saqaların (skitlərin) ulu babası hesab olunan Tarqitay adında da təkrar olunmuşdur. Kapperi sözünü isə Kammeri şəklində də oxumaq olar, çünki xett yazısında qaşqay sözlərinin p//m səsləri bəzən dolaşıq salınır

"Ay" hat dilində kaşka sözü ilə adlanmışdır . Həmin dildə Ay tanrısı dKasku şəklində, Ay sözü isə Kasku şəklində yazılmışdır. Bu fakt onu göstərir ki, əgər hatlar türkdilli deyilmişsə, onda qaşqay sözünü türkdilli qaşqaylardan almışlar.

İssık-kul qırğızları ilə bağlı bir əfsanədə qırğız tayfalarından birinin soykökü barədə deyilir ki, həmin tayfanın onqonu (kambarata) atdır və bu atın adı Toru-ayğırdır (başqa varianta görə, atın adı Toru-Kaşkadır). Tayfanın ulu babası da Çulum-kaşka adını daşayır. Tayfanın damğası Aydır. Toru-Kaşkanın təsviri belə verilir:

"Тору-Кашка, у которого на бедре была белая отметина в форме луны (ay tamqa), а на лбу белое пятно, скакал посреди бесчисленных табунов" Абрамзон С.M. Из этнической истории киргизов.

"Tюркологический сборник", M. 1966, səh 166.

Qaşqay tayfa rəisləri

  1. Can Məhəmməd Ağa
  2. İsmayıl xan (qardaşı elbəyi Həsən xan Nadir şah tərəfindən öldürüldü)
  3. II Can Məhəmməd xan (1818-ci ildən bəri elxan titulunu qəbul etdi, ö.1823/1824)
  4. Məhəmməd Əli xan (Hüseynəli mirzə Qovanlı-Qacarın qızı ilə evlənmişdi, oğullarından birini də Abbas Mirzənin qızı ilə evləndirdi. Ölümü 1852)
  5. Məhəmməd Qulu xan (öncəki xanın qardaşı, ölümü 1867/1868)
  6. Soltan Məhəmməd xan (öncəki xanın oğlu)
  7. ?
  8. İsmayıl xan Qaşqay (1904-1932)
  9. "4 qardaş xanlığı": Nasir xan Qaşqay (1899-1983) Malik Mənsur xan Qaşqay (1908-2006) Məhəmməd Hüseyn xan Qaşqay (1914-2010) Xosrov xan Qaşqay (1917-1982)

Qaşqay tayfaları

 
Toxuculuqla məşğul olan qaşqay xanımları

Qaşqay elinin ən böyük beş tayfası:

Daha az saylı tayfalar:

Din

Qaşqaylar şiədirlər.

Dilləri

Qaşqaylar Azərbaycan dilinin Qaşqay ləhcəsində danışırlar. Bu ləhcə Azərbaycan dilinə çox yaxın ləhcədir. Bəzi qaşqayların dilləri farsların arasında yaşadıqlarına görə fars dilinin təsirinə məruz qalıb. Bəziləri isə ana dilində təhsil almaqdan məhrum olduqlarına görə məcburən fars dilini öyrənib və bu dildə danışırlar.

Köçləri

Qaşqaylar ilin 3, 4 ayını köç edirlər. Qalan ayları yaylaqqışlaqlarda keçirirlər. Belə qaşqaylara Badi (yel) qaşqayları, bölgələrdə yurd salıb məskunlaşan qaşqaylara isə Xaki (torpaq) qaşqayları deyirlər. Badilər əsasən heyvandarlıqla məşğuldurlar və bu səbəbdən tez-tez köç edirlər. Onların evlərı alaçıq və ya çadırlardır. Onlar alaçığı iki hissədən düzəldirlər:

  • Üst hissə, yəni tavan – qara çadır adlanır və keçi dərisindən olur.
  • Yan hissə, yəni divarlar – çıq ya çit adlanır və qamış, eləcə də keçi dərisindən olur.

Həyat tərzləri

Qaşqay kişiləri yaxşı at çapmaları və papaqları ilə tanınırlar. Qadınlar əyinlərinə üç qatlı rəngbərəng don geyinirlər. Onlar köç zamanı yığdıqları bitki və böcəklərdən əlvan boyalar hazırlayır, ipləri və qoyun yununu bu boyalarla boyayırlar.

Tanınmış qaşqaylar

  • Zəman Xan - Səfəvilər rəhbərlik
  • İsmayıl xan Qaşqay — Qaşqay elinin elxanı.
  • Əmanallah Qara Bəygi — farsimdan tayfasından olan şair;
  • Əfsanə Cahangiri — xanəndə;
  • Teymür Gördani — böyük kəşkölli tayfasindan olan şair;
  • Həbiballah Gərginpur —
  • Xosrov xan Qaşqay
  • Davud Hüseyn Ağayi Kəşkölli — böyük kəşkölli tayfasından olan şair;
  • Furud Gərginpur —
  • Məzun Qaşqayi — şair;
  • Mirzə Cahangir xan Qaşqay
  • Nasir Qaşqayi —
  • Yüsif Qaşqayi — qaşqayların tanınmış el şairi
  • Mirəli Qaşqay - akademik

Maraqlı faktlar

Nissan Motors 2006-cı ildə çıxartdığı modelin adını Qaşqay qoymuşdur.

Mənbə

  • Die Kaškäer: Ein Beitrag zur Ethnographie des alten Kleinasien. Autor: Einar von Schuler. Berlin: Walter de Gruyter & Co, 1965, XV+197 seiten.
  • Статьи из «Энциклопедии ислама». — Кашкайцы, стр. 503. // Академик В. В. Бартольд. Сочинения. Том VII: Работы по истории и исторической географии Ирана. Ответственный редактор: И. П. Петрушевский. Москва: Издательство «Наука» Главная редакция восточной литературы, 1971, 663 стр.
  • Большая советская энциклопедия. Третье издание. В 30 томах. Главный редактор: А. М. Прохоров. Том 11: Италия — Кваркуш. Москва: Государственное научное издательство "Большая Советская Энциклопедия", 1973, стр. 558.

İstinadlar

  1. Etnologue 14 report for Qashqai
  2. Ппроект ETHEO, Языки народов мира :Азербайджанский язык (Azerbaijani language)
  3. Н. А. Баскаков. «Введение в изучение тюркских языков» — ИВШ, 1969 — стр. 267
  4. Большая советская энциклопедия. Третье издание. В 30 томах. Главный редактор: А. М. Прохоров. Том 1: А — Ангоб. Москва: Государственное научное издательство "Большая Советская Энциклопедия", 1969, стр. 277.
  5. Народы и религии мира. Энциклопедия. Главный редактор: В. А. Тишков. Москва: Научное издательство «Большая Российская Энциклопедия», 1999, стр. 230. ISBN 5852701556
  6. Энциклопедия народов мира
  7. Современная энциклопедия
  8. QASHQA'I: a language of Iran
  9. В.И. Савина. Этнонимы в топонимии Ирана. – "Ономастика Востока", M. 1980, səh 154; 50; 55
  10. В.В. Tрубецкой. Бахтияры (расселение, хозяйство, общественные отношения). – "Этнические процессы и состав населения в странах Передней Азии", M. 1963, səh 165
  11. Гр.Капанцян. Хайаса – колыбель армян. Этногенез армян и их начальная история. Ереван, 1947
  12. Современный Иран. (Справочник). M. 1957, səh 28
  13. В.В.Бартольд, Сочинения, V т. M., 1968, səh 216
  14. Исследования по Восточной филологии. M. 1974, səh 115
  15. M. Seyidov. Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. "Ulduz", №12, 1985, səh 42
  16. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961
  17. История Древнего Востока. M. 1988, səh 119
  18. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 200
  19. В.Г. Арзинба. "Послесловие о некоторых новых результатах в исследовании истории, языков и культуры древней Анатолии", səh 158
  20. Гр.Капанцян. Хайаса – колыбель армян. Этногенез армян и их начальная история. Ереван, 1947, səh 113
  21. В.Г. Арзинба. "Послесловие о некоторых новых результатах в исследовании истории, языков и культуры древней Анатолии", səh 157
  22. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 196
  23. Дж.Г. Mаккуин. "Хетты и их современники в Mалой Азии". M. 1983, səh 92
  24. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 194
  25. Всемирная история (в десяти томах), I-II тт. M. 1966, I t. səh 382
  26. История Древнего Востока. M. 1988, səh 107
  27. İ. Məlikov. – Xatt – ümumtürk dil paralelləri
  28. C.Məmmədov "Qut" sözünün mənşəyinə dair. – "Azərbaycan dilçiliyinin aktual problemləri". "Elm" nəşri, B. 1989
  29. АВИИУ – И.M.Дьяконов. Ассиро-Вавилонские источники по истории Урарту. "Вестник Древней Истории", №10
  30. АВИИУ – И.M.Дьяконов. Ассиро-Вавилонские источники по истории Урарту. "Вестник Древней Истории", №11
  31. АВИИУ – И.M.Дьяконов. Ассиро-Вавилонские источники по истории Урарту. "Вестник Древней Истории", №2-3, 1951, №44
  32. Клинописные тексты из Кюль-тепе. M. 1968
  33. Клинописные тексты из Кюль-тепе. M. 1968, səh 123
  34. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 173
  35. J. Garstang. Samuha and Malatia. – JNES, 1. 4, 1942, səh 456-459
  36. F.A.Cəlilov. Proto-azərbaycan teonimləri. "Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqların öyrənilmə problemləri". ADU nəşri, B. 1988
  37. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 202
  38. F.A.Cəlilov. Azərbaycan dilinin morfonologiyası. B. 1988, səh 193-196
  39. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 209
  40. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 208
  41. Г.Г.Гиоргадзе. К вопросу о локализации и языковой структуре каскских этнических и географических названий. – "Переднеазиатский сборник. Вопросы хеттологии и хурритологии". M. 1961, səh 199
  42. Bethany World Prayer Center
  43. Ethnoloq saytı
  44. http://www.conceptcar.co.uk/concept-cars/concept-car-61.php
  45. . 2008-09-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-02-03.
  46. http://www.nissan-global.com/EN/NEWS/2006/_STORY/061205-01-e.html

Xarici keçidlər

  • Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Qashqai, Kashkai of Iran
  • NomadPlace.com : More information about the the Ghashgai 2009-02-16 at the Wayback Machine
  • Qaşqaylar ilə əlaqədar sayt (ingilis dilində)
  • Qaşqaylar ilə əlaqədar sayt (ingilis dilində)
  • İran'daki Türklər – Video

Həmçinin bax

qaşqaylar, iranın, cənub, qərbində, əsasən, fars, ostanında, yaşayan, iranda, çoxsaylı, azərbaycanlı, elat, tayfası, azərbaycan, dilinin, qaşqay, ləhcəsində, danışırlar, qaşqay, kişilər, qadınlar, milli, geyimli, müasir, qaşqay, ailəsiözünüadlandırmaqəşqayı, ق. Qasqaylar Iranin cenub qerbinde esasen Fars ostaninda yasayan Iranda en coxsayli azerbaycanli elat tayfasi Qasqaylar azerbaycan dilinin qasqay lehcesinde danisirlar 4 6 7 8 Qasqaylar Qasqay kisiler ve qadinlar milli geyimli muasir qasqay ailesiOzunuadlandirmaQesqayi قشقایهUmumi sayi1 500 000 1 3 500 000 2 DiliAzerbaycan dili Qasqay lehcesi 3 4 5 DiniSie IslamMenseyiAzerbaycanlilarQasqa Azerbaycan dilinde alin cagatay dilinde ise alni ag at menasini verir Bir sira menbelere ve V I Savinanin musahidesine gore onlar Irandaki turk boylari icerisinde sayca daha cox olub muxtelif bolgelere yayilmislar 9 V V Trubetskoy ise qeyd edir ki qasqay boylarinin bir qismi de kaqali xazari qusari mamali qamer ve sair soylarla birlikde coxsayli bextiyar qebilelerine qarismisdir 10 Iranda doyusken xalq 11 kimi taninan qasqaylar son zamanlara qeder tayfa nesil bolgusunu herbi demokratiyanin esas xususiyyetini saxlayaraq ekincilik ve maldarliqla mesgul olurlar Indi de qasqay boy birlesmelerinin basinda qebile bascilarinin secdiyi ilxan durur 12 Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Tarixi 2 1 Qasqay tayfa reisleri 2 2 Qasqay tayfalari 3 Din 4 Dilleri 5 Kocleri 6 Heyat terzleri 7 Taninmis qasqaylar 8 Maraqli faktlar 9 Menbe 10 Istinadlar 11 Xarici kecidler 12 Hemcinin baxEtimologiyasi RedakteTurk dillerinde qasqa qasga kaska kaska variantlari ile islenen bu sozun qaynayib kukremek ulduz nisan ay ve xosbextlik muqeddeslik anlamlari vardir Heyvanlarin alnindaki ag xala da qasqa deyilir Qasqay sozundeki anlamlar bir biri ile baglidir ve qedim inanisla elaqedar yaranmis mena calarlaridir Alninda ag xal olan heyvanin dogulmasi qedim Araliq denizi etrafinda yasayan xalqlarda xosbextlik remzi kimi qebul olunurdu Hemin nisanenin ulduzla ayla elaqelendirilmesi qasqay sozunde ay anlamini mohkemletmisdir Sonraki dovrlerde qasqay sozunun titul menasi da yaranmisdir V V Bartold yazir ki qirgizlarin sahi xani yox idi yalniz beyleri vardi ki onu da kaska adlandirirdilar ve hemin kaska titulunu sonralar kalmiklar da isledirdiler 13 Bu sozun oyrot senedlerinde de titul bildirdiyi gosterilir 14 M Seyidov ise qasqay sozunun yalniz ikinci hissesinin ay anlami dasidigini yazir 15 Tarixi RedakteQedim qasqaylar Kicik Asiyada Qara denizin guneyinde idi Teperli doyusculer kimi taninan qasqaylar Corox cayinin baslangicindan tutmus indiki Erzincan Tokat Gumushane Samsun istiqametindeki genis erazide herbi demokratiya qurulusunda yasayirdilar ve esas mesguliyetleri de ekincilikle maldarliq idi 16 Hemin qasqaylarin hansi dilli xalq olmasi barede muxtelif fikirler vardir E fon Suler qasqaylarin Kicik Asiyaya m o II minilin ortasinda geldiyini qeyd edir Q Qiorqadze ise qasqaylari Kicik Asiyanin en qedim yerli sakinleri hesab edir ve onlari hemin erazide m o III minillikde yasamis hettlerle qohum sayir 16 17 Qasqaylari gurcu menbelerinde kasaq Bizans menbelerinde kasoqi seklinde verilen cerkezlerle adiq ve abxazlarla eynilesdiren tedqiqatcilar Q A Melikisvili I M Dyakonov ve s da vardir 18 19 Qr Kapansyan ise her iki qasqay xalqinin hem qedim hem de muasir eyni xalq oldugunu yazir ve onlari Iranda yasayan qedim kassilerle elaqelendirir 20 M Seyidov da her iki qasqay etnoniminin eyni xalqa aid oldugunu gosterir ve onlarin turkdilli oldugunu yazir 15 Qasqaylarim karvanla kocu Kicik Asiyanin genis erazisinde yayilan qasqaylar muxtelif tarixi menbelerde kaska kaskey kaskay qasqay qasqa seklinde xatirlanir Hett hokmdari I Xantilinin e e 1590 1560 vaxtinda qasqaylar Hett dovletinin bir sira vilayetini tutmusdu 21 Sonraki dovrlerde ise meselen Muvattallinin e e 1306 1282 vaxtinda qasqaylar Kanese Kayseri qeder enmisdiler 22 Hettsunas C Q Makkuin gosterir ki qasqay desteleri Halis cayinin simalindaki erazileri talan etmekle beraber bezen de cayi kecib Kanese yurus edir hettleri serqle baglayan esas yolu qorxu altinda saxlayirdilar 23 Kicik Asiyada erdemli doyuscu kimi taninan qasqaylar Arsav hokmdarligi ile muttefiq idi Hetta Misir fironu III Amonhotep e e 1552 1524 Arsav hokmdarina gonderdiyi mektubunda oz ordusunda qasqay doyusculerinden istifade etmek isteyini yazmis ve ona qasqay desteleri gondermeyi xahis etmisdir 24 Nehayet bir nece esr sonra e e XIII qasqaylar deniz xalqlari ile birlikde qudretli Hett dovletine son qoydu 21 Deniz xalqlari Misir menbelerinde iki defe e e XIII ve XII esrlerde xatirlanir 25 Assur cari I Tiqlatpalasar e e 1115 1077 XII esrin sonunda Ferat cayinin yuxari axarinda qasqaylarla qarsilasir Sonralar Qizilirmaq ve Kelkit caylarinin yuxarilarinda yaranmis kicik Qasqay carligi beyliyi m o VIII esre qeder davam etdi 26 Hemin esrin ortalarindan Azov sahillerinden bura qayidan saqa qamer boylarinin adi il taninan Qamer olkesine qarisdi Qasqaylarin qonsulari esasen hettler olsa da onlar Kuman Az Toqarma Toqar Duger Urmu Subar Bala ve Dumanna Duman Tuman adli olkelerle ehate olunmusdu Bele ki bezi tedqiqatcilar xeyli hat turk uygunluqlari ortaya cixarmislar 27 Hetta hat dilinde ele soz var ki bu gun de menasini ve formasini deyismeden turk dillerinde islenir Meselen qut sozu her iki dilde ruh can anlamindadir 28 Qasqaylarin cenub serqinde subar mitan ermen urum kuman ve basqa bolgeler vardi Qasqay xalilari Bir cox muellifler I M Dyakonov Q A Melikisvili Q Qiorqadze I Eliyev ve b I Tiqlatpalasarin yazilarinda urum ve qasqay boylari ifadesinin basqa bir variantda urum ve abesla boylari kimi verildiyini ireli surur ve qasqay abesla oldugunu iddia edirler Yeni qasqay abesla ile kasoq cerkez adiq boylarini eynilesdirirler Lakin nezere almirlar ki sohbet hemin asur hokmdarinin muxtelif yuruslerinden gedir Tiqlatpalasarin ikinci yurusunde 4 min qasqay ve urum boylarindan 29 3 cu yurusunde ise adi metnde oxuna bilmediyi ucun yeri bos buraxilan bir etnonimden sonra urum ve abesla boylarinin adi cekilmis onlarin bir nece olke ile birlikde 22 min eskerinden sohbet acilmisdir 30 Hett dovleti dagilandan sonra e e 1200 qasqay boylari Kicik Asiyanin cenub serqinde gorunur Asuriya hokmdari II Sarqonun yazisinda artiq Kaska olkesi Tabal Xilakku Musku ile yanasi verilir bu carin Madadan Kaska qeder bac aldigi gosterilir Qasqaylar haqqinda son melumati III Tiqlatpalasarin yaziisnda m o 728 goruruk Burada qasqay knyazi Dadimu adlanir 31 Umumiyetle diger turk dillerinde oldugu kimi qasqay dilinde de li sekilcili sexs ve tayfa adina rast gelmek olur Hele Kultepe yazilarinda e e XIX esr Tulu Tubtulu Arkili Buzili Sakli sexs adlari verilmisdir Kicik Asiyaya gelib yerli camaatla ticaret eden akkad tacirlerinin yazilarinda rast geldiyimiz hemin adlarin qaysqaylara aid olduguna bizde subhe yoxdur cunki bir nece esr sonra m o XVII XIII esrler hett yazilari qasqaylari done done yad edir Ona gore de akkad ticaret senedleri olan Kultepe yazilarinda kecen Ata Tuman Tarxun Azu Uzu Buzi Dalas Akuza Takil Tarsi Elali Itur Kukran Kura Panak kimi yuzlerle sexs adindaki turk dili modeli qeribe gorunmememekdedir 32 Akkad tacirleri indiki Bogazkoyun simalinda mis ticareti menteqesi olan Turxumit Tu ur hu mi it toponimini tez tez tekrar edirler 33 Bu yer adinin Kappadokiya gil lovheleri yazilarinda Turuxmiid Turxumiid Turuuxmiid variantlari da vardir 34 Sonraki hett yazilarinda turmitta tayfalari mehz Turxumit menteqesi ile elaqesi olan qasqay boylari icerisinde verilir 34 Y Qarstanq ise Turmittani muasir Sivas bolgesinde yerlesdirir cunki bezi hett yazilarinda Turmitta ile Samux adi yanasi cekilir 35 Her iki halda Turxumit qasqay erazisinde qalir Bu etnotoponimin kokunde turk elementi aydin gorunur Hemin elementi daha qedim formada yene de qasqay toponimlerinde gormek olur Meselen Tarkuma Tarkumitta Tarukka Darukka yeradlarinda sozun koku qedim turklerin Tar tanriadini dasiyir 36 Bu gun Azerbaycan dilinde islenen dogub toremek sozlerinin koku doq ve tar seklinde qedim turk inanc terminlerindendir 36 Dar Tar adi yuxarida gosterilen sozlerde qaldigi kimi Daq Taq adi da Taqqasta Taqapu Daxa Taxa Daxara Taxatkuz Taxaruel yeradlarinda qalmisdir On Asiyada asurlarin covlan etdiyi dovrde qasqaylarin bir hissesi de Quzey Qafqaza getmisdir ve ozleri ile kasak kasoq etnonimini aparmisdir Lakin bunun cerkez adiq abxaz etnoslarina aid edilmesine etiraz edenV I Markovin yazirdi Dejstvitelno vopros o prodvizhenii kashkov na territoriyu Zapadnogo Kavkaza poka eshe trudnorazreshim Delo v tom chto etot drevnij narod sblizhayut inogda s kassitami zhivshimi v III tysyacheletii na dovolno shirokoj territorii v zapadnyh oblastyah Midii Schitaetsya dazhe chto imenno s nimi svyazyvali antichnye avtory nazvanie Kaspijskogo morya i ego pribrezhnyh zhitelej kaspiev Takim obrazom vopros i svyazi kashkov s kasogami adygami ne bolee kak gipoteza Ona vyskazyvalas do L N Soloveva no i ni u kogo iz uchenyh ne poluchila takogo shirokogo razvitiya Kulturnoe vliyanie kashkov kassitov kashkov mozhno ochevidno obnaruzhit s nemenshej dolej veroyatnosti v kulture sovremennyh azerbajdzhancev i dagestancev V I Markovin Dolmeny Zapadnogo Kavkaza M 1978 seh 288 Qasqay etnonimini diger turkdilli Qas Kas Kas Kasqar Qaz tayfa adlarindan da ferqlendirmek lazimdir Qasqaylarda Kassu Altan Qapaqapa Asxarpaya Kuntiya dag adlari maraqli oldugu kimi Daxara ve Kummesmax cay adlari da gerekli material verir Meselen Azerbaycanda Daxar adli kend Ismayillida ve Dagardibi adli cay Xizida vardir Yaxud qasqaylarda terkibinde suv su sozu olan Suvatar su atar Karassuv qara su kimi yeradlari onlarin dil mensubiyeti barede tutarli faktdir Maraqlidir ki Ferat cayinin qedim qasqay erazisine daxil olan Erzincan bolgesinde axan hissesi indi Kara su adlanir ve Karassuv yeradi da hemin bolgeye yaxin olmusdur Qasqay yer adlarindaki soz koku turk dillerine aid oldugu kimi bir cox sekilciler de eyni paralelliyi gosterir Meselen Azerbaycanda ma sekilcili toponimler Yalama Yasma Qizilqazma Quruzma islendiyi kimi qasqaylarda da Tarku ma Xursa ma Hursa ma Kalas ma Kurusta ma toponimleri vardir Yaxud ka topoformanti Darukka Tarukka Tapikka Kaska kimi toponimlerde yayilmisdir Q Qiorqadze qasqay dilindeki xa sekilcisini de ka ile baglamisdir 37 Meselen Kummesma xa Tasma xa Samma xa Kumma xa ve s Qasqay dilinde sa sa Qurtalissa Tamettasa Qakiussa ta da Takkumitta Kismitta Taqqasta ra Kannuvara Tivara kimi topoformantlar da vardir Bellidir ki turk dillerindeki lar sekilcisi cemlik bildiren la ve ar morfemlerinin qovusmasidir 38 Ona gore de qasqay dilinde daha qedim forma la islenmisdir Qasqay toponimikasinda maraqli xususiyetlerden biri de budur ki Azerbaycan yeradlarinda rast geldiyimiz qosa koklu model Dagdagan Duldul ocagi Qamqam piri Xalxal Batabat ve s burada da vardir Meselen Qapaqapa dagi Xanxana Parpara ve s Q Qiorqadze yazir ki nezerden kecirilen qasqay cografi adlarinda r ile baslanan soz yoxdur 39 Qasqay cografi adlari icerisinde Armatana Azerbaycanda Arbatan Karaxna Asxaluq Kapperi ve Tessitay sozleri de nezeri celb edir Bu son sozdeki tay elementi saqalarin skitlerin ulu babasi hesab olunan Tarqitay adinda da tekrar olunmusdur Kapperi sozunu ise Kammeri seklinde de oxumaq olar cunki xett yazisinda qasqay sozlerinin p m sesleri bezen dolasiq salinir 40 Ay hat dilinde kaska sozu ile adlanmisdir 41 Hemin dilde Ay tanrisi dKasku seklinde Ay sozu ise Kasku seklinde yazilmisdir Bu fakt onu gosterir ki eger hatlar turkdilli deyilmisse onda qasqay sozunu turkdilli qasqaylardan almislar Issik kul qirgizlari ile bagli bir efsanede qirgiz tayfalarindan birinin soykoku barede deyilir ki hemin tayfanin onqonu kambarata atdir ve bu atin adi Toru aygirdir basqa varianta gore atin adi Toru Kaskadir Tayfanin ulu babasi da Culum kaska adini dasayir Tayfanin damgasi Aydir Toru Kaskanin tesviri bele verilir Toru Kashka u kotorogo na bedre byla belaya otmetina v forme luny ay tamqa a na lbu beloe pyatno skakal posredi beschislennyh tabunov Abramzon S M Iz etnicheskoj istorii kirgizov Tyurkologicheskij sbornik M 1966 seh 166 Qasqay tayfa reisleri Redakte Can Mehemmed Aga Ismayil xan qardasi elbeyi Hesen xan Nadir sah terefinden olduruldu II Can Mehemmed xan 1818 ci ilden beri elxan titulunu qebul etdi o 1823 1824 Mehemmed Eli xan Huseyneli mirze Qovanli Qacarin qizi ile evlenmisdi ogullarindan birini de Abbas Mirzenin qizi ile evlendirdi Olumu 1852 Mehemmed Qulu xan onceki xanin qardasi olumu 1867 1868 Soltan Mehemmed xan onceki xanin oglu Ismayil xan Qasqay 1904 1932 4 qardas xanligi Nasir xan Qasqay 1899 1983 Malik Mensur xan Qasqay 1908 2006 Mehemmed Huseyn xan Qasqay 1914 2010 Xosrov xan Qasqay 1917 1982 Qasqay tayfalari Redakte Toxuculuqla mesgul olan qasqay xanimlari Qasqay elinin en boyuk bes tayfasi Keskullu Boyuk ve Kicik Keskullu Sesbeyli Deresorlu Farsimedan EmeleDaha az sayli tayfalar Qaracayli Rehimli Sefixanli IgdirDin RedakteQasqaylar siedirler 42 Dilleri RedakteQasqaylar Azerbaycan dilinin Qasqay lehcesinde danisirlar Bu lehce Azerbaycan diline cox yaxin lehcedir 43 Bezi qasqaylarin dilleri farslarin arasinda yasadiqlarina gore fars dilinin tesirine meruz qalib Bezileri ise ana dilinde tehsil almaqdan mehrum olduqlarina gore mecburen fars dilini oyrenib ve bu dilde danisirlar Kocleri RedakteQasqaylar ilin 3 4 ayini koc edirler Qalan aylari yaylaq ve qislaqlarda kecirirler Bele qasqaylara Badi yel qasqaylari bolgelerde yurd salib meskunlasan qasqaylara ise Xaki torpaq qasqaylari deyirler Badiler esasen heyvandarliqla mesguldurlar ve bu sebebden tez tez koc edirler Onlarin evleri alaciq ve ya cadirlardir Onlar alacigi iki hisseden duzeldirler Ust hisse yeni tavan qara cadir adlanir ve keci derisinden olur Yan hisse yeni divarlar ciq ya cit adlanir ve qamis elece de keci derisinden olur Heyat terzleri RedakteQasqay kisileri yaxsi at capmalari ve papaqlari ile taninirlar Qadinlar eyinlerine uc qatli rengbereng don geyinirler Onlar koc zamani yigdiqlari bitki ve boceklerden elvan boyalar hazirlayir ipleri ve qoyun yununu bu boyalarla boyayirlar Taninmis qasqaylar RedakteZeman Xan Sefeviler rehberlik Ismayil xan Qasqay Qasqay elinin elxani Emanallah Qara Beygi farsimdan tayfasindan olan sair Efsane Cahangiri xanende Teymur Gordani boyuk keskolli tayfasindan olan sair Hebiballah Gerginpur Xosrov xan Qasqay Davud Huseyn Agayi Keskolli boyuk keskolli tayfasindan olan sair Furud Gerginpur Mezun Qasqayi sair Mirze Cahangir xan Qasqay Nasir Qasqayi Yusif Qasqayi qasqaylarin taninmis el sairi Mireli Qasqay akademikMaraqli faktlar RedakteNissan Motors 2006 ci ilde cixartdigi modelin adini Qasqay qoymusdur 44 45 46 Menbe RedakteDie Kaskaer Ein Beitrag zur Ethnographie des alten Kleinasien Autor Einar von Schuler Berlin Walter de Gruyter amp Co 1965 XV 197 seiten Stati iz Enciklopedii islama Kashkajcy str 503 Akademik V V Bartold Sochineniya Tom VII Raboty po istorii i istoricheskoj geografii Irana Otvetstvennyj redaktor I P Petrushevskij Moskva Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury 1971 663 str Bolshaya sovetskaya enciklopediya Trete izdanie V 30 tomah Glavnyj redaktor A M Prohorov Tom 11 Italiya Kvarkush Moskva Gosudarstvennoe nauchnoe izdatelstvo Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya 1973 str 558 Istinadlar Redakte Etnologue 14 report for Qashqai Pproekt ETHEO Yazyki narodov mira Azerbajdzhanskij yazyk Azerbaijani language N A Baskakov Vvedenie v izuchenie tyurkskih yazykov IVSh 1969 str 267 1 2 Bolshaya sovetskaya enciklopediya Trete izdanie V 30 tomah Glavnyj redaktor A M Prohorov Tom 1 A Angob Moskva Gosudarstvennoe nauchnoe izdatelstvo Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya 1969 str 277 Orijinal metn rus Osobye gruppy A ya sostavlyayut dialekty kashkajcev avsharcev Iran i Afganistan i terekeme Armyanskoj SSR i Gruzinskoj SSR Narody i religii mira Enciklopediya Glavnyj redaktor V A Tishkov Moskva Nauchnoe izdatelstvo Bolshaya Rossijskaya Enciklopediya 1999 str 230 ISBN 5852701556Orijinal metn rus KAShKAJCY k a sh k a i samonazv narod v Irane naselyayushij ist provinciyu Fars na Yu Irana Govoryat na kashkajskom dialekte azerb yaz K musulmane shiity Enciklopediya narodov mira Sovremennaya enciklopediya QASHQA I a language of Iran V I Savina Etnonimy v toponimii Irana Onomastika Vostoka M 1980 seh 154 50 55 V V Trubeckoj Bahtiyary rasselenie hozyajstvo obshestvennye otnosheniya Etnicheskie processy i sostav naseleniya v stranah Perednej Azii M 1963 seh 165 Gr Kapancyan Hajasa kolybel armyan Etnogenez armyan i ih nachalnaya istoriya Erevan 1947 Sovremennyj Iran Spravochnik M 1957 seh 28 V V Bartold Sochineniya V t M 1968 seh 216 Issledovaniya po Vostochnoj filologii M 1974 seh 115 1 2 M Seyidov Azerbaycan xalqinin soykokunu dusunerken Ulduz 12 1985 seh 42 1 2 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 Istoriya Drevnego Vostoka M 1988 seh 119 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 200 V G Arzinba Posleslovie o nekotoryh novyh rezultatah v issledovanii istorii yazykov i kultury drevnej Anatolii seh 158 Gr Kapancyan Hajasa kolybel armyan Etnogenez armyan i ih nachalnaya istoriya Erevan 1947 seh 113 1 2 V G Arzinba Posleslovie o nekotoryh novyh rezultatah v issledovanii istorii yazykov i kultury drevnej Anatolii seh 157 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 196 Dzh G Makkuin Hetty i ih sovremenniki v Maloj Azii M 1983 seh 92 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 194 Vsemirnaya istoriya v desyati tomah I II tt M 1966 I t seh 382 Istoriya Drevnego Vostoka M 1988 seh 107 I Melikov Xatt umumturk dil paralelleri C Memmedov Qut sozunun menseyine dair Azerbaycan dilciliyinin aktual problemleri Elm nesri B 1989 AVIIU I M Dyakonov Assiro Vavilonskie istochniki po istorii Urartu Vestnik Drevnej Istorii 10 AVIIU I M Dyakonov Assiro Vavilonskie istochniki po istorii Urartu Vestnik Drevnej Istorii 11 AVIIU I M Dyakonov Assiro Vavilonskie istochniki po istorii Urartu Vestnik Drevnej Istorii 2 3 1951 44 Klinopisnye teksty iz Kyul tepe M 1968 Klinopisnye teksty iz Kyul tepe M 1968 seh 123 1 2 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 173 J Garstang Samuha and Malatia JNES 1 4 1942 seh 456 459 1 2 F A Celilov Proto azerbaycan teonimleri Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlarin oyrenilme problemleri ADU nesri B 1988 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 202 F A Celilov Azerbaycan dilinin morfonologiyasi B 1988 seh 193 196 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 209 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 208 G G Giorgadze K voprosu o lokalizacii i yazykovoj strukture kaskskih etnicheskih i geograficheskih nazvanij Peredneaziatskij sbornik Voprosy hettologii i hurritologii M 1961 seh 199 Bethany World Prayer Center Ethnoloq sayti http www conceptcar co uk concept cars concept car 61 php Arxivlenmis suret 2008 09 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 02 03 http www nissan global com EN NEWS 2006 STORY 061205 01 e htmlXarici kecidler Redakte Vikianbarda Qasqaylar ile elaqeli mediafayllar var Joshua Project Unreached Peoples of the World Qashqai Kashkai of Iran NomadPlace com More information about the the Ghashgai Arxivlesdirilib 2009 02 16 at the Wayback Machine Qasqaylar ile elaqedar sayt ingilis dilinde Qasqaylar ile elaqedar sayt ingilis dilinde Iran daki Turkler VideoHemcinin bax RedakteAnadolu turkleri Qaraqalpaqlar Urum Qipcaqlar Krim tatarlari Gebbe Etnos ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Qasqaylar amp oldid 6084412, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.