Vikipediya azad ensiklopediya Milli giriş çıxışların ölçülməsi ing Measures of national income and output iqtisadiyyatda

Vikipediya azad ensiklopediya Milli giris cixislarin olculmesi ing Measures of national income and output iqtisadiyyatda olkede ve ya bolgedeki umumi iqtisadi aktivliyi qiymetlendirmek ucun muxtelif milli gelir ve mehsul olculerini o cumleden umumi daxili mehsul UDM umumi milli mehsul UMM xalis milli gelir NPI ve duzeldilmis milli geliri daxil olmaqla istifade edir Resurs tukenmesi ucun tenzimlenen NNI faktor deyeri NNI de adlandirilir Hamisi xususile iqtisadiyyatda ve muxtelif sahelerde istehsal olunan mal ve xidmetlerin umumi hecminin hesablanmasinda maraqlidir Serhed umumiyyetle cografiya ve ya vetendasliqla mueyyen edilir ve eyni zamanda bir milletin umumi geliri olaraq teyin edilir ve sayilan mal ve xidmetleri mehdudlasdirir Meselen bezi tedbirler barter mallari istisna olmaqla yalniz pula deyisdirilen mal ve xidmetleri nezere alir diger tedbirler ise barter mallarini onlara pul deyeri qoyaraq daxil etmeye cehd ede biler Milli hesablar span Bir olke kimi boyuk bir bolgede mal ve xidmetlerin umumi istehsalinin bir gostericisini elde etmek cox miqdarda melumat toplanmasi ve hesablamalari teleb edir qiymetlendirmek ucun bezi cehdler XVII esrde bas vermis olsa da bu reqemlerin bir hissesi oldugu milli hesablarin sistematik olaraq aparilmasi ABS de ve bezi Avropa olkelerinde 1930 cu illere qeder baslamamisdi Bu boyuk statistik is ucun tekan vehdet ve Keynscilik iqtisadiyyatinin yukselisi idi bu da hokumete iqtisadiyyati idare etmekde daha cox rol tapsirdi ve hokumetleri iqtisadiyyata mudaxilelerinin davam etmesi ucun deqiq melumat almaga mecbur etdi mumkun qeder melumatlidir Bazar deyeri span Bir mehsulu ve ya xidmeti saymaq ucun ona bir deyer teyin etmelisiniz Milli gelirin ve mehsulun bir emteeye ve ya xidmete aid etdiyi deyer onun bazar deyeri alarken ve ya satarken elde etdikleri qiymetdir Bir mehsulun heqiqi faydasi istifade deyeri olculmur istifade deyerinin bazar deyerinden ferqli oldugu ferz olunur Istehsal olunan butun mal ve xidmetlerin bazar deyerini elde etmek ucun uc strategiyadan istifade edilmisdir mehsul ve ya mehsul metodu xerc metodu ve gelir metodu Mehsul yanasmasi iqtisadiyyata sahelere gore baxir Iqtisadiyyatin umumi mehsulu her sahenin mehsulunun cemidir Lakin bir senayenin mehsullari basqa bir senaye terefinden istifade oluna ve bu ikinci senayenin mehsullarina cevrile bildiyinden vahidin ikiqat sayilmasinin qarsisini almaq ucun her bir sahenin deyerinden deyil elave deyerden istifade edirik yeni istehsal etdiyi ile istehlak etdiyi seyin deyeri arasindaki ferq Bir iqtisadiyyatin istehsal etdiyi umumi deyer her bir sahenin elave deyerinin cemidir Xercleme metodu butun mehsullarin birinin ve ya bir teskilat terefinden satin alinmasina esaslanir Belelikle insanlarin ve teskilatlarin esyalar almaq ucun xercledikleri umumi meblegi elave edirik Bu mebleg istehsal olunan her seyin deyerine beraber olmalidir Tipik olaraq ferdi xercler is xercleri ve dovlet xercleri ayri ayriliqda hesablanir ve sonra umumi xerclere catmaq ucun umumilesdirilir Bundan elave xarice idxal ve ixraci nezere almaq ucun bir duzelis muddeti daxil edilmelidir Gelir metodu serhed daxilindeki butun istehsalcilarin gelirlerini cemlemekle isleyir Odenisleri sadece mehsullarinin bazar deyeri oldugundan umumi gelirleri mehsulun umumi deyerine beraber olmalidir Emek haqqi sahibin geliri ve sirket menfeeti gelirin esas bolmeleridir Milli gelirin olculmesi metodlari span Cixislar span Cixis yanasmasi olkenin istehsal etdiyi butun mal ve xidmetlerin umumi deyerini birbasa mueyyenlesdirerek bir olkenin umumi mehsulunu teyin etmeye yonelmisdir Bir mal ve ya xidmet istehsalinda bir nece merhelenin murekkebliyi sebebinden umumi mehsula yalniz malin ve ya xidmetin son deyeri daxil edilir Bu bir mehsulun umumi deyerinin istehsalin bir nece merhelesinde yeniden sayilaraq milli mehsula defelerle daxil oldugu ikiqat sayma adlanan bir problemden qacinir Bir et istehsali numunesinde bir teserrufat mehsulunun deyeri 10 dollar sonra qessablarda 30 dollar daha sonra supermarketde 60 dollar ola biler Son milli neticeye daxil edilecek deyer bu reqemlerin hamisinin cemi deyil 60 dollar olmalidir 100 dollar Istehsalin her merhelesinde evvelki ile muqayisede elave deyer muvafiq olaraq 10 20 ve 30 dollardir Onlarin cemi son mehsulun deyerini hesablamaq ucun alternativ bir yol teqdim edir Esas dusturlar Bazar qiymeti ile UDM umumi daxili mehsul mueyyen bir ilde iqtisadiyyatda istehsalin orta istehlaki cixilan deyeri Amil maya deyeri ile UDM amortizasiya cixilmaqla XXFG xaricden xalis faktor geliri menfi xalis dolayi vergiler GNP cixilmaqla bazar qiymetindeki UDM PVP faktoru deyeri Iscilerin mukafati ve xalis faiz ustegel icare ve qonorar geliri ve qeydiyyatdan kecmis ve tesis edilmemis NPD faktoru maliyyeti menfeeti Xercler span Xerc yanasmasi mahiyyet etibarile mehsulun ucotunun bir yoludur Xeyr xerclenen pulun miqdarini teyin ederek bir milletin umumi istehsalini teyin etmeye yonelmisdir Bu iqtisadcilar ucun meqbuldur cunki gelir kimi butun mallarin umumi deyeri mallara xerclenen umumi pul meblegine beraberdir Yerli istehsalin esas dusturu bir bolgede pulun xerclendiyi butun ferqli saheleri goturur ve sonra umumi mehsulu teyin etmek ucun onlari birlesdirir GDP C G I X M displaystyle mathrm GDP C G I left mathrm X M right burada C ev istehlaki xercleri ferdi istehlak xercleri I G dovlet istehlaki ve umumi investisiya xercleri X mal ve xidmetlerin umumi ixracati M mal ve xidmetlerin umumi idxalati Gosterici adlari Brut ve ya Net sozlerinden birinden ardindan Milli ve ya Daxili sozlerinden birini ardindan Mehsul Gelir ve ya Xercleme sozlerinden birini teskil edir Butun bu sertler ayrica izah edile biler Brut sonradan istifade olunmasindan asili olmayaraq mecmu mehsul demekdir Net amortizasiyani kompensasiya etmek ucun istifade edilecek mebleg cixilmaqla Brut demekdir yeni olkenin esas fondlarinin pislesmesi ve ya kohnelmesi Sebeke mehsulun ne qederinin istehlak ve ya yeni sermaye ucun movcud oldugunu gosterir Daxili serhedin cografi olmasi demekdir kimin olmasindan asili olmayaraq bir olke daxilinde istehsal olunan butun mal ve xidmetleri sayiriq Milli serhedin vetendasliq milliyyet terefinden teyin olundugunu bildirir Bu istehsalin fiziki olaraq heyata kecirilmesinden asili olmayaraq olke vetendaslari ve ya sahib olduqlari muessiseler terefinden istehsal olunan butun mal ve xidmetleri nezere aliriq Seneqalda bir Fransiza mexsus bir pambiq fabrikinin cixisi Seneqalin daxili gostericilerinin bir hissesi olaraq Fransanin milli gostericileri olaraq qeyd olunur Mehsul Gelir ve Xercler evveller tesvir olunan uc hesablama metodologiyasina aiddir mehsul gelir ve xerc yanasmalari Ancaq terminler aydin sekilde istifade edilmir Mehsul uc yanasmadan her hansi biri heqiqeten istifade edildikde tez tez istifade olunan umumi bir termindir Bezen metodologiyani gostermek ucun elave bir simvol ve ya cumle ile Mehsul sozu istifade olunur buna gore meselen Gelirle Umumi Daxili Mehsul UDM gelir UDM I ve buna benzer konstruksiyalar elde edirik Gelir konkret olaraq gelir yanasmasindan istifade olundugunu bildirir Xercleme xususi olaraq bir xercleme yanasmasindan istifade olundugunu bildirir Diqqet yetirin ki her uc sayma metodu nezeri olaraq eyni yekun deyeri vermelidir Lakin praktikada uc metod inventar seviyyelerindeki deyisiklikler ve statistik sehvler daxil olmaqla bir nece sebebden ince ferqler yaradir Meselen bir problem anbardaki esyalarin istehsal edildiyi bu sebebden Mehsula daxil edilmis lakin hele satilmamasidir bu sebebden xerclere hele daxil edilmeyib Bu kimi vaxt meseleleri hem de istehsal olunan mallarin mehsulun deyeri ile bu mallari istehsal eden amillere gelir odemeler arasinda xususen de menbeler kreditle satin alindigi teqdirde ve hemcinin emek haqqi mueyyen bir istehsal muddetinden sonra tez tez tutuldugu ucun kicik bir uygunsuzluga sebeb ola biler Istinadlar span Australian Bureau of Statistics Concepts Sources and Methods Chap 4 Economic concepts and the national accounts Production The production boundary Retrieved November 2015 E g William Petty 1665 Gregory King 1688 and in France Boisguillebert and Vauban Australia s National Accounts Concepts Sources and Methods Arxivlesdirilib 2019 08 02 at the Wayback Machine 2000 Chapter 1 heading Brief history of economic accounts retrieved November 2009 Xarici kecidler span Historicalstatistics org Links to historical national accounts and statistics for different countries and regions World Bank s Development and Education Program Website Quandl GDP by country data available in CSV Excel JSON or XML formatsIqtisadiyyatIqtisadi nezeriyye Siyasi iqtisadiyyatMetodologiyaIqtisadi model Iqtisadi sistemler Mikroiqtisadiyyat temelleri Riyazi iqtisadiyyat Ekonometrika Hesablama iqtisadiyyati Tecrubi iqtisadiyyatMikroiqtisadiyyatBudce mehdudiyyeti Istehlakcinin davranis nezeriyyesi Xerc Ortalama Marjinal Furset Sosial Batma Xerc fayda analizi Paylanma Miqyas iqtisadiyyatlari Imkan iqtisadiyyatlari Elastiklik Muvazinet Umumi Xarici tesir Firma Mallar ve xidmetler Emtee Ferqsizlik eyrisi Faiz Araliq secim Bazar Bazar ugursuzlugu Bazar qurulusu Reqabet Inhisarci Mukemmel reqabet Inhisar Ikili Monopsoniya Oliqopoliya Oliqopsoniya Qeyri qabariqliliq Pareto effektivliyi Oncelik Qiymet Istehsalat fealiyyeti Qazanc Ictimai mal Qazanc derecesi Gelir Icare Miqyasa qayidislar Riskden imtina Qitliq Catismazliq Artiq Sosial secim Teleb ve teklif Ticaret Qeyri mueyyenlik Faydaliliq Gozlenen Marjinal Deyer MaasMakroiqtisadiyyatMecmu teleb Tediye balansi Iqtisadi tsikl Kapital ucusu Merkezi bank Istehlakci etimadi Valyuta Deflyasiya Teleb soku Boyuk bohran Disinflyasiya DSUT Effektiv teleb Gozlentiler Adaptiv Rasional Fiskal siyaset Keynsin umumi nezeriyyesi Artim Gostericiler Inflyasiya Hiperinflyasiya Faiz derecesi Investisiya IS LM modeli Milli giris cixislarin olculmesi Modeller Pul Yaratmaq Teleb Teklif Monetar siyaset NAIRU Milli hesablar Qiymet seviyyesi Aliciliq qabiliyyeti pariteti Resessiya Qenaet Srinkflyasiya Staqflyasiya Teklif soku IssizlikRiyazi iqtisadiyyatMuqavile nezeriyyesi Qerar nezeriyyesi Ekonometrika Oyunlar nezeriyyesi Giris cixis modeli Riyazi maliyye Mexanizm dizayn nezeriyyesi Emeliyyat arasdirmasiTetbiq saheleriKend teserrufati Biznes Ehali Inkisaf Iqtisadi cografiya Iqtisadi tarix Tehsil Senaye muhendisliyi Sivil muhendislik Etraf muhit Maliyye Sehiyye Senayenin teskili Beynelxalq Bilik Emek Huquq ve iqtisadiyyat Monetar Tebii ehtiyatlar Iqtisadi planlasdirma Iqtisadi siyaset Ictimai iqtisadiyyat Ictimai secim Regional Xidmet Sosioiqtisadiyyat Iqtisadi sosiologiya Iqtisadi statistika Neqliyyat Seher RifahIqtisadi telim mektebleri tarix Qedim dovr Anarxist Avstriya Davranis Buddist Cartalizm Muasir Monetar Nezeriyye Cikaqo Klassik Qeyri muvazinet Ekoloji Tekamul Feminist Corcizm Alternativ Tarix Keynscilik Neo neoklassik sintez Yeni Post Sirkuitizm Ortodoksal Maltusculuq Marjinalizm Marksist Neo Merkantilizm Neoklasik Lozan Yeni klassik Yeni iqtisadi tsikl nezeriyyesi Yeni institusional Fiziokratiya Sosialist Teklif iqtisadiyyati Termo iqtisadiyyatEsas iqtisadcilarFransua Kene Adam Smit David Rikardo Tomas Maltus Yohan fon Tunen Fridrix List German Henrix Qossen Jul Dupui Antuan Ogusten Kurno Con Stuart Mill Karl Marks Uilyam Stenli Cevons Henri Corc Leon Valras Alfred Marsal Qeorq Fridrix Knap Vilfredo Pareto Fridrix fon Vizer Con Beyts Klark Torsteyn Veblen Irvinq Fiser Con Meynard Keyns Yozef Sumpeter Artur Sesil Piqu Con fon Neyman Elvin Hansen Raqnar Fris Oskar Lanqe Qunnar Myurdal Abba Lerner Roy Harrod Saymon Kuznes Fridrix fon Hayek Con Hikk Tyallinq Kupmans Vasili Leontyev Herbert Saymon Milton Fridmen Pol Samuelson Kennet Errou Geri Bekker Elinor Ostrom Robert Solou Amartya Sen Robert Lukas Cozef Stiqlits Ricard Taler Pol Kruqman Tomas Piketti daha coxBeynelxalq teskilatlarAsiya Sakit Okean Iqtisadi Emekdasligi Iqtisadi Emekdasliq Teskilati Avropa Azad Ticaret Assosiasiyasi Beynelxalq Valyuta Fondu Iqtisadi Emekdasliq ve Inkisaf Teskilati Dunya Banki Dunya Ticaret TeskilatiIqtisadiyyat Siyahi Iqtisadiyyat portali Kateqoriya Iqtisadiyyat