Fiziokratiya (fr.physiocrates, q.yun.φύσις — təbiət və κράτος — güc, hakimiyyət, «təbiətin hakimiyyəti» anlamında) — Fransa iqtisadi məktəbi.
Ümumi məlumat
Fransua Kene fiziokratizmin əsasını qoymuş və bu məktəbin rəhbəri idi. O, nəinki fiziokratlar məktəbinin əsasını qoymuş, hətta fiziokratizmin iqtisadi və siyasi proqramını formalaşdırmışdır. F.Kenenin ideyalarını və axtarışlarını XYIII əsrin ikinci yarısı Fransasının dövlət xadimi baş maliyyə nəzarətçisi Ann Raber Jak Tyürqo (1727-1781) davam etdirmişdir. Fiziokratizmin ideyalarını P.Dyupon de Nemur, Viktor Mirabo, P.Mersye de la Rivyer, Q.Letron təbliğ edirdilər. Belə ki, həqiqi fiziokratlar məktəbi, öz dövründə adlandırıldığı kimi "iqtisadçılar" məktəbi yaranmışdı.
Fiziokratizmdə olan bu ikililik onların dəyərin mahiyyətini başa düşməməsindən irəli gəlirdi. Belə bir hal onunla əlaqədar idi ki, Fiziokratların nəzəri bazası yox idi, əmtəə və dəyərin təbiətini onlar təhlil etməmişdilər. Fiziokratlar maddi nemətlərin artmasını təbiətin özü ilə əlaqələndirirdilər. Fiziokratların fikrincə kənd təsərrüfatında sərvətin artması istehsal prosesinə sərf olunan istehlak dəyərlərindən çox istehlak dəyərlərinin yaranması təbii amillərin hiss ediləcək dərəcədə artması ilə əlaqədardır.
F.Kene iddia edirdi ki, kənd təsərrüfatı "xalis məhsul" gətirən yeganə sahədir. Məhz buna görə də o izafi dəyəri renta ilə eyniləşdirirdi. Deməli, F.Keneyə görə torpaq rentası "xalis məhsulun", izafi dəyərin yeganə formasıdır.
Fiziokratlar iddia edirdilər ki, sənayedə izafi məhsul yaradılmır, kapitala görə sənayedə mənfəət də yoxdur. Kapitalistlərin gəliri yüksək əmək haqqı kimi izah edilirdi. Onlar belə hesab edirdilər ki, gəlir və fəhlənin əmək haqqı istehsal xərclərinə daxildir. Fiziokratlar, xüsusilə F.Kene belə hesab edirdilər ki, sənayedə yaradılan məhsulun dəyəri onun istehsalına çəkilən xərclərə bərabərdir. Beləliklə, fiziokratlar sənayedə, kənd təsərrüfatında və ticarətdə yaradılan mənfəət kateqoriyasını nəzərə almırdılar.
F.Kene ticarət mənfəətini qeyri-iqtisadi kateqoriya hesab edirdi və göstərirdi ki, ticarət mənfəəti haqq-hesabda aldatma yolu ilə əldə edilir. O, belə hesab edirdi ki, "xalis məhsul" tam mənası ilə torpaq sahibinə çatır, fermerlər guya xalis məhsuldan heç bir hissə almırlar, onlar özlərinin muzdlu fəhlələri kimi əmək haqqı alırlar. Fermerlərin və onların muzdlu fəhlələrinin aldıqları əmək haqqı da istehsal xərclərinə daxildir. Fiziokratların bu ideyasına görə guya fermerlər özləri özlərinə əmək haqqı verirlər. Faktiki olaraq bu o demək idi ki, kənd təsərrüfatında fermer-kapitalistlər və muzdlu fəhlələr eyni adamlardır.
Fiziokratların "xalis məhsul" haqqında olan təlimləri onların məhsuldar və qeyri-məhsuldar əmək haqqındakı konsepsiyaları ilə əlaqədar idi. Fiziokratların bu sahədə olan xidməti ondan ibarət idi ki, siyasi iqtisad elmində onlar əmək məhsuldarlığı anlayışını açıqlamışdılar. Onlar düzgün başa düşürdülər ki, məhsuldar əmək elə bir əməkdir ki, o izafi dəyər yaradır, yəni "xalis məhsul" istehsal edir. Ancaq yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, onlar məhsuldar əməyi kənd təsərrüfatına, əkinçiliyə tətbiq edilən əmək hesab edirdilər. Sənayedə tətbiq edilən əməyi qeyri-məhsuldar əmək adlandırırdılar. Daha dəqiq desək, sənayedəki əmək səmərəsiz əmək kimi qəbul edilirdi. Fiziokratlar iddia edirdilər ki, əmtəələr tədavülə irəlicədən müəyyən olunmuş qiymətlə daxil olurlar. Mahiyyət etibarilə bu o demək idi ki, dəyər istehsalda yaradılır. F.Kene dəyər kateqoriyasını həll etmədən əmtəənin dəyərə və istehlak dəyərinə malik olmasını ayırd edirdi. Fiziokratlar, o cümlədən F.Kene bazar qiyməti şəraitində tələb və təklif arasında olan nisbətlə məhdudlaşırdılar. Məlumdur ki, fiziokratlar dəyər nəzəriyyəsi yaratmamışlar. Onların belə bir mövqeyi U.Petti və P.Buagilber ilə müqayisədə bir addım geri demək idi. Çünki U.Petti və P.Buagilber dəyərin əsasını əmək təşkil edir ideyasını vermişdilər, fiziokratlar isə bunun əksinə olaraq iddia edirdilər ki, dəyəri torpaq, təbiət yaradır. F.Kene və ümumiyyətlə, fiziokratlar pul haqqında da heç bir nəzəriyyə yaratmamışdılar. Fransua Kene "Ticarət haqqında", "Sənətkar əməyi haqqında", "Əkinçilik dövlətinin iqtisadi siyasətinin ümumi prinsipləri və bu prinsiplərə qeyd" adlı əsərlərində göstərirdi ki, pul elə bir vasitədir ki, o mübadiləni yüngülləşdirir. O, pul yığımının əleyhinə çıxış edirdi, puldan dəfinə kimi istifadə olunmasını istəmirdi. F.Kene yazırdı ki, pul öz özlüyündə adamların tələbatını ödəmir və pul pul yaratmır. Əgər real sərvət yoxdursa pul sərvəti də səmərəsizdir və faydasızdır. Kene daha sonra göstərirdi ki, pul istehlak olunmur, təkrar istehsal edilmir, lakin daima sərvət mübadiləsi vasitəsi kimi çıxış edir. F.Kenenin və onun məktəbinin nümayəndələrinin ideyalarının təhlili göstərir ki, əmək haqqı barədə olan merkantilistlərin fikirlərini onlar təkrar etmişlər. F.Kene əmək haqqını fiziki yaşayış minimumu hesab edirdi. O iddia edirdi ki, əmək haqqı adi, elementar tələbatı ödəməli və dəyişməz qalmalıdır. Fiziokratların kapital haqqında olan nəzəriyyələri isə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Merkantilistlər kapital ilə pulu eyniləşdirirdilər, Fiziokratlar isə kapitalın əşya tərkibini təhlil edirdilər. İstehsal xərclərinin təhlili F.Keneyə imkan verirdi ki, kapitalın tərkib hissələrini o ayıra bilsin. Əkinçilik işlərinə hər il sərf edilən xərcləri F.Kene illik avans adlandırırdı (toxum, iş qüvvəsi). Bir neçə il fəaliyyət göstərən kənd təsərrüfatı maşınlarına, tikililərə, mal-qaraya və s. çəkilən xərcləri isə ilkin avans hesab edirdi. F.Kene yazırdı ki, illik avans bir başa və tam şəkildə xərclərə daxildir, ilkin avans isə hissə-hissə istehsal xərclərinə daxil edilir. Lakin, kapitalın belə bir bölgüsünü-illik və ilkin avansı Kene kənd təsərrüfatı istehsalına aid edirdi. Odur ki, kənd təsərrüfatında fəaliyyət göstərən kapitalı o məhsuldar kapital adlandırırdı. Merkantilistlər kapitalı bir çox tarixi dövrlərə aid kateqoriya adlandırırdılarsa da fiziokratlar belə fikri nəzərə almırdılar.
Ədəbiyyat
Блауг М. Физиократия // Экономическая мысль в ретроспективе = Economic Theory in Retrospect. — М.: Дело, 1994. — С. 21-27. — XVII, 627 с. — ISBN 5-86461-151-4.
Гейсман А., «О сущности физиократического учения и о его значении в истории политической экономии» (1849);
Кареев Н. И., Милюков П. Н. Физиократы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Кенэ Ф., Тюрго А. Р. Ж., Дюпон де Немур П. С. Физиократы. Избранные экономические произведения — М.: Эксмо, 2008.
Ларуш Л. Физическая экономика / Шиллеровский институт науки и культуры; [пер. с англ. и подгот. к изд. выполняли: Вознца В. А. и др.] — М.: Научная книга, 1997.
Подолинский С. А. Труд человека и его отношение к распределению энергии М.: Белые Альвы, 2005, ISBN 5-7619-0194-3
Смит А., «Богатство народов» (кн. IV, гл. 9);
Физиократы / Семенкова Т. Г. // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27).
Черковец В. Н. Первая экономическая система буржуазной политической экономии (физиократизм) // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах / Гл. ред. В. Н. Черковец. — М.: Мысль, 1987. — Т. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни. — С. 471-478. — 606 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-244-00038-1.
Чернавский Д. С., Старков Н. И. и др. «Об эконофизике и её месте в современной теоретической экономике» 181 767—773 (2011)
Энгельс Ф., «Анти-Дюринг» (отдел 2, гл. X, содержащая оценку Марксом «Экономической таблицы» Кенэ);
İyul 28, 2022
fiziokratiya, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, physiocrates, φύσις, təbiət, κράτος, güc, hakimiyyət, təbiətin, hakimiyyəti, anlamında, fransa, iqtisadi, məktəbi, ümumi, məl. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Fiziokratiya fr physiocrates q yun fysis tebiet ve kratos guc hakimiyyet tebietin hakimiyyeti anlaminda Fransa iqtisadi mektebi Umumi melumat RedakteFransua Kene fiziokratizmin esasini qoymus ve bu mektebin rehberi idi O neinki fiziokratlar mektebinin esasini qoymus hetta fiziokratizmin iqtisadi ve siyasi proqramini formalasdirmisdir F Kenenin ideyalarini ve axtarislarini XYIII esrin ikinci yarisi Fransasinin dovlet xadimi bas maliyye nezaretcisi Ann Raber Jak Tyurqo 1727 1781 davam etdirmisdir Fiziokratizmin ideyalarini P Dyupon de Nemur Viktor Mirabo P Mersye de la Rivyer Q Letron teblig edirdiler Bele ki heqiqi fiziokratlar mektebi oz dovrunde adlandirildigi kimi iqtisadcilar mektebi yaranmisdi Fiziokratizmde olan bu ikililik onlarin deyerin mahiyyetini basa dusmemesinden ireli gelirdi Bele bir hal onunla elaqedar idi ki Fiziokratlarin nezeri bazasi yox idi emtee ve deyerin tebietini onlar tehlil etmemisdiler Fiziokratlar maddi nemetlerin artmasini tebietin ozu ile elaqelendirirdiler Fiziokratlarin fikrince kend teserrufatinda servetin artmasi istehsal prosesine serf olunan istehlak deyerlerinden cox istehlak deyerlerinin yaranmasi tebii amillerin hiss edilecek derecede artmasi ile elaqedardir F Kene iddia edirdi ki kend teserrufati xalis mehsul getiren yegane sahedir Mehz buna gore de o izafi deyeri renta ile eynilesdirirdi Demeli F Keneye gore torpaq rentasi xalis mehsulun izafi deyerin yegane formasidir Fiziokratlar iddia edirdiler ki senayede izafi mehsul yaradilmir kapitala gore senayede menfeet de yoxdur Kapitalistlerin geliri yuksek emek haqqi kimi izah edilirdi Onlar bele hesab edirdiler ki gelir ve fehlenin emek haqqi istehsal xerclerine daxildir Fiziokratlar xususile F Kene bele hesab edirdiler ki senayede yaradilan mehsulun deyeri onun istehsalina cekilen xerclere beraberdir Belelikle fiziokratlar senayede kend teserrufatinda ve ticaretde yaradilan menfeet kateqoriyasini nezere almirdilar F Kene ticaret menfeetini qeyri iqtisadi kateqoriya hesab edirdi ve gosterirdi ki ticaret menfeeti haqq hesabda aldatma yolu ile elde edilir O bele hesab edirdi ki xalis mehsul tam menasi ile torpaq sahibine catir fermerler guya xalis mehsuldan hec bir hisse almirlar onlar ozlerinin muzdlu fehleleri kimi emek haqqi alirlar Fermerlerin ve onlarin muzdlu fehlelerinin aldiqlari emek haqqi da istehsal xerclerine daxildir Fiziokratlarin bu ideyasina gore guya fermerler ozleri ozlerine emek haqqi verirler Faktiki olaraq bu o demek idi ki kend teserrufatinda fermer kapitalistler ve muzdlu fehleler eyni adamlardir Fiziokratlarin xalis mehsul haqqinda olan telimleri onlarin mehsuldar ve qeyri mehsuldar emek haqqindaki konsepsiyalari ile elaqedar idi Fiziokratlarin bu sahede olan xidmeti ondan ibaret idi ki siyasi iqtisad elminde onlar emek mehsuldarligi anlayisini aciqlamisdilar Onlar duzgun basa dusurduler ki mehsuldar emek ele bir emekdir ki o izafi deyer yaradir yeni xalis mehsul istehsal edir Ancaq yuxarida qeyd etdiyimiz kimi onlar mehsuldar emeyi kend teserrufatina ekinciliye tetbiq edilen emek hesab edirdiler Senayede tetbiq edilen emeyi qeyri mehsuldar emek adlandirirdilar Daha deqiq desek senayedeki emek semeresiz emek kimi qebul edilirdi Fiziokratlar iddia edirdiler ki emteeler tedavule ireliceden mueyyen olunmus qiymetle daxil olurlar Mahiyyet etibarile bu o demek idi ki deyer istehsalda yaradilir F Kene deyer kateqoriyasini hell etmeden emteenin deyere ve istehlak deyerine malik olmasini ayird edirdi Fiziokratlar o cumleden F Kene bazar qiymeti seraitinde teleb ve teklif arasinda olan nisbetle mehdudlasirdilar Melumdur ki fiziokratlar deyer nezeriyyesi yaratmamislar Onlarin bele bir movqeyi U Petti ve P Buagilber ile muqayisede bir addim geri demek idi Cunki U Petti ve P Buagilber deyerin esasini emek teskil edir ideyasini vermisdiler fiziokratlar ise bunun eksine olaraq iddia edirdiler ki deyeri torpaq tebiet yaradir F Kene ve umumiyyetle fiziokratlar pul haqqinda da hec bir nezeriyye yaratmamisdilar Fransua Kene Ticaret haqqinda Senetkar emeyi haqqinda Ekincilik dovletinin iqtisadi siyasetinin umumi prinsipleri ve bu prinsiplere qeyd adli eserlerinde gosterirdi ki pul ele bir vasitedir ki o mubadileni yungullesdirir O pul yigiminin eleyhine cixis edirdi puldan define kimi istifade olunmasini istemirdi F Kene yazirdi ki pul oz ozluyunde adamlarin telebatini odemir ve pul pul yaratmir Eger real servet yoxdursa pul serveti de semeresizdir ve faydasizdir Kene daha sonra gosterirdi ki pul istehlak olunmur tekrar istehsal edilmir lakin daima servet mubadilesi vasitesi kimi cixis edir F Kenenin ve onun mektebinin numayendelerinin ideyalarinin tehlili gosterir ki emek haqqi barede olan merkantilistlerin fikirlerini onlar tekrar etmisler F Kene emek haqqini fiziki yasayis minimumu hesab edirdi O iddia edirdi ki emek haqqi adi elementar telebati odemeli ve deyismez qalmalidir Fiziokratlarin kapital haqqinda olan nezeriyyeleri ise boyuk ehemiyyet kesb edir Merkantilistler kapital ile pulu eynilesdirirdiler Fiziokratlar ise kapitalin esya terkibini tehlil edirdiler Istehsal xerclerinin tehlili F Keneye imkan verirdi ki kapitalin terkib hisselerini o ayira bilsin Ekincilik islerine her il serf edilen xercleri F Kene illik avans adlandirirdi toxum is quvvesi Bir nece il fealiyyet gosteren kend teserrufati masinlarina tikililere mal qaraya ve s cekilen xercleri ise ilkin avans hesab edirdi F Kene yazirdi ki illik avans bir basa ve tam sekilde xerclere daxildir ilkin avans ise hisse hisse istehsal xerclerine daxil edilir Lakin kapitalin bele bir bolgusunu illik ve ilkin avansi Kene kend teserrufati istehsalina aid edirdi Odur ki kend teserrufatinda fealiyyet gosteren kapitali o mehsuldar kapital adlandirirdi Merkantilistler kapitali bir cox tarixi dovrlere aid kateqoriya adlandirirdilarsa da fiziokratlar bele fikri nezere almirdilar Edebiyyat RedakteBlaug M Fiziokratiya Ekonomicheskaya mysl v retrospektive Economic Theory in Retrospect M Delo 1994 S 21 27 XVII 627 s ISBN 5 86461 151 4 Gejsman A O sushnosti fiziokraticheskogo ucheniya i o ego znachenii v istorii politicheskoj ekonomii 1849 Kareev N I Milyukov P N Fiziokraty Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Kene F Tyurgo A R Zh Dyupon de Nemur P S Fiziokraty Izbrannye ekonomicheskie proizvedeniya M Eksmo 2008 Larush L Fizicheskaya ekonomika Shillerovskij institut nauki i kultury per s angl i podgot k izd vypolnyali Voznca V A i dr M Nauchnaya kniga 1997 Podolinskij S A Trud cheloveka i ego otnoshenie k raspredeleniyu energii M Belye Alvy 2005 ISBN 5 7619 0194 3 Smit A Bogatstvo narodov kn IV gl 9 Fiziokraty Semenkova T G Ulyanovsk Frankfort M Sovetskaya enciklopediya 1977 Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 1969 1978 t 27 Cherkovec V N Pervaya ekonomicheskaya sistema burzhuaznoj politicheskoj ekonomii fiziokratizm Vsemirnaya istoriya ekonomicheskoj mysli V 6 tomah Gl red V N Cherkovec M Mysl 1987 T I Ot zarozhdeniya ekonomicheskoj mysli do pervyh teoreticheskih sistem politicheskoj zhizni S 471 478 606 s 20 000 ekz ISBN 5 244 00038 1 Chernavskij D S Starkov N I i dr Ob ekonofizike i eyo meste v sovremennoj teoreticheskoj ekonomike 181 767 773 2011 Engels F Anti Dyuring otdel 2 gl X soderzhashaya ocenku Marksom Ekonomicheskoj tablicy Kene Menbe https az wikipedia org w index php title Fiziokratiya amp oldid 5024153, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
