Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
İqtisadi planlaşdırma — məhdud bir maksimizasiya problemini həllini əldə etmək üçün təkrarlanan bir proseslə həll etmək üçün hesablama proseduruna əsaslanan bir resurs ayırma sistemidir. Planlaşdırma, bazar mexanizmi ilə müqayisədə təşkilatlar arasında və şirkətlər arasında resursların bölüşdürülməsinin bir mexanizmidir. Sosializm üçün paylama mexanizmi olaraq, iqtisadi planlaşdırma faktor bazarlarını iqtisadiyyatın istehsal aparatını təşkil edən bir-biri ilə əlaqəli ictimai təşkilatlar qrupu daxilində birbaşa mənbələrin paylanması proseduru ilə əvəz edir.
Xüsusi prosedur və yanaşmalardan asılı olaraq fərqlənən müxtəlif iqtisadi planlaşdırma formaları mövcuddur. Qərar qəbul edilməsində mərkəzləşmə və ya mərkəzsizləşmə səviyyəsi istifadə olunan planlama mexanizminin tipindən asılıdır. Bundan əlavə, mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma ilə mərkəzləşdirilməmiş planlaşdırma arasında fərq qoyula bilər. Əsasən planlaşdırmaya əsaslanan iqtisadiyyata planlı iqtisadiyyat deyilir. Mərkəzləşdirilmiş şəkildə planlaşdırılmış iqtisadiyyatda resursların bölüşdürülməsi məhsula olan ehtiyacları müəyyən edən hərtərəfli istehsal planı ilə müəyyənləşdirilir. Planlaşdırma həm də hökumətin inkişaf hədəflərinə çatmaq üçün müstəqil firmaların təşviq edilməsi üçün bazar alətlərindən istifadə etdiyi bazar iqtisadiyyatı zamanı göstərici planlaşdırma şəklində ola bilər.
Fiziki planlaşdırma (təmiz sosializmdə olduğu kimi) və maliyyə planlaşdırması (kapitalizm dövründə hökumətlər və özəl firmalar tərəfindən tətbiq olunduğu kimi) arasında fərq qoyula bilər. Fiziki planlaşdırma bölünmüş fiziki vahidlər baxımından iqtisadi planlaşdırma və koordinasiyanı, maliyyə planlaşdırma isə maliyyə vahidləri baxımından formalaşdırılmış planları əhatə edir.
Sosializmdə
Sosializmin müxtəlif modellərində müxtəlif iqtisadi planlaşdırma formaları təqdim edilmişdir. Kollektiv qərar qəbuletmə və bölünmüş məlumatlara əsaslanan mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma sistemlərindən istehsal planlarını tərtib etmək üçün ümumiləşdirilmiş məlumatlardan istifadə edən texniki mütəxəssislər tərəfindən idarə olunan mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma sistemlərinə qədərdir. Tamamilə inkişaf etmiş bir sosialist iqtisadiyyatında, demokratik şəkildə idarə olunan və ya təyin olunmuş mühəndis və texniki işçilər, maliyyə hesablamaları üçün heç bir ehtiyac və istifadə etmədən iqtisadiyyatı fiziki vahidlərdə koordinasiya edəcəklər. Sovet İttifaqının iqtisadiyyatı heç vaxt bu inkişaf mərhələsinə çatmadığından, mövcudluğu boyunca iqtisadiyyatını maliyyə baxımından planlaşdırırdı. Bununla yanaşı, qeyri-maliyyə iqtisadiyyatının istehsal həcminə görə (yəni ümumi daxili məhsula nisbətən xalis maddi məhsul) fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün bir sıra alternativ göstəricilər hazırlanmışdır.
Ümumiyyətlə, sosialist istehsal planı kimi müxtəlif sosialist iqtisadi planlaşdırma modelləri qlobal miqyasda böyük dəyişikliklərdən asılı olduğu üçün qismən heç bir iqtisadiyyat tərəfindən tətbiq olunmamış nəzəri konstruksiyalar kimi mövcuddur. Əsas iqtisadiyyat və müqayisəli iqtisadiyyat sahəsi kontekstində sosialist planlama, bu iqtisadi sistemin bir sosializm növü, ya da dövlət kapitalizmi və ya sosialist olmayan üçüncü bir dövlət olmasından asılı olmayaraq ümumiyyətlə Sovet tipli bir əmr iqtisadiyyatı kimi başa düşülür. və kapitalist olmayan bir sistem növüdür.
Bəzi sosializm modellərində iqtisadi planlaşdırma bazar mexanizmini tamamilə əvəz edir, guya pul münasibətlərini və qiymət sistemini köhnəldir. Digər modellərdə planlaşdırma bazarlara əlavə olaraq istifadə olunur.
Sosialist planlaşdırma konsepsiyası
Marksistlərin riayət etdikləri klassik sosialist iqtisadi planlaşdırma konsepsiyasına, ticarət müəssisələri tərəfindən qazanc əldə etmək üçün əlavə məhsul olaraq istehsal edilmək əvəzinə mal və xidmətlərin qiymətləndirildiyi, tələb olunduğu və birbaşa istifadə dəyərində istehsal olunduğu bir iqtisadi sistem daxil idi. İstifadəyə hazırlamaq fikri sosialist iqtisadiyyatının təməl tərəfidir. Buraya artıq məhsulun paylanması üzərində sosial nəzarət və ən geniş nəzəri formada maliyyə əvəzinə natural hesablama daxildir. Marksistlər üçün, xüsusilə planlaşdırma, əlaqəli istehsalçıların artıq məhsulu (mənfəəti) üzərində demokratik nəzarəti nəzərdə tutur. Bu, sosialist planlı planlaşdırma konsepsiyasından fərqli olaraq ya iş dövrünü sabitləşdirmək (hökumətlər tərəfindən götürüldüyü zaman) ya da mənfəətin maksimum dərəcədə artırılması (firmalar tərəfindən götürüldükdə) məqsədilə planlı kapital yığılmasına əsaslanan kapitalist planlaşdırmadan fərqlənir. istifadə üçün məhsullar.
İnzibati əmr sistemi
Komandanlıq iqtisadiyyatı konsepsiyası planlı iqtisadiyyat və iqtisadi planlaşdırma anlayışlarından, xüsusən də komandanlıq iqtisadiyyatını (məsələn, keçmiş Sovet İttifaqında) komandanlıq iqtisadiyyatını üst rəhbərlikdə təşkil edilmiş ayrı bir kapitalist firma konsepsiyası ilə müqayisə edən sosialistlər və marksistlər tərəfindən fərqlənir; kimi bürokratik təşkilata əsaslanan inzibati modanın tənəzzülü kapitalist korporasiyada olan.
İqtisadi analitiklər Sovet İttifaqı iqtisadiyyatının əslində planlı iqtisadiyyatdan fərqli olaraq inzibati və ya əmrli iqtisadiyyat olduğunu iddia edirdilər, çünki planlaşdırma iqtisadiyyatda istehsal bölmələri arasında resursların bölüşdürülməsində operativ rol oynamırdı, çünki əslində bu əsas bölgü mexanizmidir. bir əmr və idarəetmə sistemi var idi. Sovet tipli iqtisadiyyatın daha dəqiq təsviri kimi inzibati-əmr iqtisadiyyatı termini geniş yayılmışdır.
Mərkəzləşdirilməmiş planlaşdırma
Mərkəzləşdirilməmiş iqtisadi planlaşdırma, istifadəçi səviyyəsində yuxarı bir məlumat axını ilə başlayan bir planlaşdırma prosesidir. Mərkəzləşdirilməmiş planlaşdırma tez-tez sosialist özünüidarə ideyasını, xüsusən də demokratik sosialistlər və libertarist sosialistlər tərəfindən tamamlayır.
Mərkəzsiz sosialist planlaşdırma modelləri üçün nəzəri postulatlar Karl Kautski, Rosa Lüksemburq, Nikolay Buxarin və Oscar R. Lange'nin fikirlərindən irəli gəlir. Bu model, heç bir mərkəzi orqan olmadan iqtisadi qərarların verilməsi (işçilər və istehlakçılar tərəfindən) aşağıdan öz-özünə idarə olunmasını nəzərdə tutur. Bu, əksər hallarda direktivlərin yuxarı orqanlardan (planlaşdırma qurumlarından) agentlərə (bitki müdirlərinə) ötürülən, öz növbəsində işçilərə əmr verən direktiv inzibati planlaşdırma tərəfdarı olan ortodoksal marksizm-leninizm doktrinasına ziddir.
Mərkəzləşdirilməmiş planlaşdırmanın iki müasir modeli, iqtisadçı tərəfindən hazırlanan iştirakçı iqtisadiyyatdır; və iqtisadçı Pet Devayn tərəfindən hazırlanmış koordinasiya edilmiş koordinasiya.
İstinadlar
- Vohra R. (2008) Planning. In: Palgrave Macmillan (eds) The New Palgrave Dictionary of Economics. Palgrave Macmillan, London.
- . "In defense of socialist planning". New Left Review. I (159). sentyabr–oktyabr 1986: 5–37. 16 noyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2020. See also the PDF version Arxivləşdirilib 2022-01-08 at the Wayback Machine.
- Gregory, Paul R.; Stuart, Robert C. Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. Boston: Houghton Mifflin. 2003. 23–24. ISBN .
- Alec Nove (1987). "Planned economy". The New Palgrave: A Dictionary of Economics. vol. 3. pp. 879–880.
- Nielsen K. (2008) Indicative Planning. In: Palgrave Macmillan (eds) The New Palgrave Dictionary of Economics. Palgrave Macmillan, London.
- Bockman, Johanna. Markets in the Name of Socialism: The Left-Wing Origins of Neoliberalism. Stanford University Press. 2011. səh. 35. ISBN .
- Schweickart, David; Lawler, James; Ticktin, Hillel; Ollman, Bertell. Definitions of Market and Socialism // Market Socialism: The Debate Among Socialists. New York: Routledge. 1998. 58–59. ISBN .
- "Socialism: Utopian and Scientific". Marxists.org. 2 iyul 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2020.
- Wilhelm, John Howard. "The Soviet Union Has an Administered, Not a Planned, Economy". . 37 (1). 1985: 118–130. doi:10.1080/09668138508411571.
- Dowlah, Abu F. "Theoretical Expositions of Centralized versus Decentralized Strands of Socialist Economic Systems". International Journal of Social Economics. 19 (7/8/9). 1992: 210–258. doi:10.1108/EUM0000000000497.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Iqtisadi planlasdirma mehdud bir maksimizasiya problemini hellini elde etmek ucun tekrarlanan bir prosesle hell etmek ucun hesablama proseduruna esaslanan bir resurs ayirma sistemidir Planlasdirma bazar mexanizmi ile muqayisede teskilatlar arasinda ve sirketler arasinda resurslarin bolusdurulmesinin bir mexanizmidir Sosializm ucun paylama mexanizmi olaraq iqtisadi planlasdirma faktor bazarlarini iqtisadiyyatin istehsal aparatini teskil eden bir biri ile elaqeli ictimai teskilatlar qrupu daxilinde birbasa menbelerin paylanmasi proseduru ile evez edir Xususi prosedur ve yanasmalardan asili olaraq ferqlenen muxtelif iqtisadi planlasdirma formalari movcuddur Qerar qebul edilmesinde merkezlesme ve ya merkezsizlesme seviyyesi istifade olunan planlama mexanizminin tipinden asilidir Bundan elave merkezlesdirilmis planlasdirma ile merkezlesdirilmemis planlasdirma arasinda ferq qoyula biler Esasen planlasdirmaya esaslanan iqtisadiyyata planli iqtisadiyyat deyilir Merkezlesdirilmis sekilde planlasdirilmis iqtisadiyyatda resurslarin bolusdurulmesi mehsula olan ehtiyaclari mueyyen eden herterefli istehsal plani ile mueyyenlesdirilir Planlasdirma hem de hokumetin inkisaf hedeflerine catmaq ucun musteqil firmalarin tesviq edilmesi ucun bazar aletlerinden istifade etdiyi bazar iqtisadiyyati zamani gosterici planlasdirma seklinde ola biler Fiziki planlasdirma temiz sosializmde oldugu kimi ve maliyye planlasdirmasi kapitalizm dovrunde hokumetler ve ozel firmalar terefinden tetbiq olundugu kimi arasinda ferq qoyula biler Fiziki planlasdirma bolunmus fiziki vahidler baximindan iqtisadi planlasdirma ve koordinasiyani maliyye planlasdirma ise maliyye vahidleri baximindan formalasdirilmis planlari ehate edir SosializmdeSosializmin muxtelif modellerinde muxtelif iqtisadi planlasdirma formalari teqdim edilmisdir Kollektiv qerar qebuletme ve bolunmus melumatlara esaslanan merkezlesdirilmis planlasdirma sistemlerinden istehsal planlarini tertib etmek ucun umumilesdirilmis melumatlardan istifade eden texniki mutexessisler terefinden idare olunan merkezlesdirilmis planlasdirma sistemlerine qederdir Tamamile inkisaf etmis bir sosialist iqtisadiyyatinda demokratik sekilde idare olunan ve ya teyin olunmus muhendis ve texniki isciler maliyye hesablamalari ucun hec bir ehtiyac ve istifade etmeden iqtisadiyyati fiziki vahidlerde koordinasiya edecekler Sovet Ittifaqinin iqtisadiyyati hec vaxt bu inkisaf merhelesine catmadigindan movcudlugu boyunca iqtisadiyyatini maliyye baximindan planlasdirirdi Bununla yanasi qeyri maliyye iqtisadiyyatinin istehsal hecmine gore yeni umumi daxili mehsula nisbeten xalis maddi mehsul fealiyyetini qiymetlendirmek ucun bir sira alternativ gostericiler hazirlanmisdir Umumiyyetle sosialist istehsal plani kimi muxtelif sosialist iqtisadi planlasdirma modelleri qlobal miqyasda boyuk deyisikliklerden asili oldugu ucun qismen hec bir iqtisadiyyat terefinden tetbiq olunmamis nezeri konstruksiyalar kimi movcuddur Esas iqtisadiyyat ve muqayiseli iqtisadiyyat sahesi kontekstinde sosialist planlama bu iqtisadi sistemin bir sosializm novu ya da dovlet kapitalizmi ve ya sosialist olmayan ucuncu bir dovlet olmasindan asili olmayaraq umumiyyetle Sovet tipli bir emr iqtisadiyyati kimi basa dusulur ve kapitalist olmayan bir sistem novudur Bezi sosializm modellerinde iqtisadi planlasdirma bazar mexanizmini tamamile evez edir guya pul munasibetlerini ve qiymet sistemini kohneldir Diger modellerde planlasdirma bazarlara elave olaraq istifade olunur Sosialist planlasdirma konsepsiyasi Marksistlerin riayet etdikleri klassik sosialist iqtisadi planlasdirma konsepsiyasina ticaret muessiseleri terefinden qazanc elde etmek ucun elave mehsul olaraq istehsal edilmek evezine mal ve xidmetlerin qiymetlendirildiyi teleb olundugu ve birbasa istifade deyerinde istehsal olundugu bir iqtisadi sistem daxil idi Istifadeye hazirlamaq fikri sosialist iqtisadiyyatinin temel terefidir Buraya artiq mehsulun paylanmasi uzerinde sosial nezaret ve en genis nezeri formada maliyye evezine natural hesablama daxildir Marksistler ucun xususile planlasdirma elaqeli istehsalcilarin artiq mehsulu menfeeti uzerinde demokratik nezareti nezerde tutur Bu sosialist planli planlasdirma konsepsiyasindan ferqli olaraq ya is dovrunu sabitlesdirmek hokumetler terefinden goturulduyu zaman ya da menfeetin maksimum derecede artirilmasi firmalar terefinden goturuldukde meqsedile planli kapital yigilmasina esaslanan kapitalist planlasdirmadan ferqlenir istifade ucun mehsullar Inzibati emr sistemi Komandanliq iqtisadiyyati konsepsiyasi planli iqtisadiyyat ve iqtisadi planlasdirma anlayislarindan xususen de komandanliq iqtisadiyyatini meselen kecmis Sovet Ittifaqinda komandanliq iqtisadiyyatini ust rehberlikde teskil edilmis ayri bir kapitalist firma konsepsiyasi ile muqayise eden sosialistler ve marksistler terefinden ferqlenir kimi burokratik teskilata esaslanan inzibati modanin tenezzulu kapitalist korporasiyada olan Iqtisadi analitikler Sovet Ittifaqi iqtisadiyyatinin eslinde planli iqtisadiyyatdan ferqli olaraq inzibati ve ya emrli iqtisadiyyat oldugunu iddia edirdiler cunki planlasdirma iqtisadiyyatda istehsal bolmeleri arasinda resurslarin bolusdurulmesinde operativ rol oynamirdi cunki eslinde bu esas bolgu mexanizmidir bir emr ve idareetme sistemi var idi Sovet tipli iqtisadiyyatin daha deqiq tesviri kimi inzibati emr iqtisadiyyati termini genis yayilmisdir Merkezlesdirilmemis planlasdirma Merkezlesdirilmemis iqtisadi planlasdirma istifadeci seviyyesinde yuxari bir melumat axini ile baslayan bir planlasdirma prosesidir Merkezlesdirilmemis planlasdirma tez tez sosialist ozunuidare ideyasini xususen de demokratik sosialistler ve libertarist sosialistler terefinden tamamlayir Merkezsiz sosialist planlasdirma modelleri ucun nezeri postulatlar Karl Kautski Rosa Luksemburq Nikolay Buxarin ve Oscar R Lange nin fikirlerinden ireli gelir Bu model hec bir merkezi orqan olmadan iqtisadi qerarlarin verilmesi isciler ve istehlakcilar terefinden asagidan oz ozune idare olunmasini nezerde tutur Bu ekser hallarda direktivlerin yuxari orqanlardan planlasdirma qurumlarindan agentlere bitki mudirlerine oturulen oz novbesinde iscilere emr veren direktiv inzibati planlasdirma terefdari olan ortodoksal marksizm leninizm doktrinasina ziddir Merkezlesdirilmemis planlasdirmanin iki muasir modeli iqtisadci terefinden hazirlanan istirakci iqtisadiyyatdir ve iqtisadci Pet Devayn terefinden hazirlanmis koordinasiya edilmis koordinasiya IstinadlarVohra R 2008 Planning In Palgrave Macmillan eds The New Palgrave Dictionary of Economics Palgrave Macmillan London In defense of socialist planning New Left Review I 159 sentyabr oktyabr 1986 5 37 16 noyabr 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 noyabr 2020 See also the PDF version Arxivlesdirilib 2022 01 08 at the Wayback Machine Gregory Paul R Stuart Robert C Comparing Economic Systems in the Twenty First Century Boston Houghton Mifflin 2003 23 24 ISBN 978 0 618 26181 9 Alec Nove 1987 Planned economy The New Palgrave A Dictionary of Economics vol 3 pp 879 880 Nielsen K 2008 Indicative Planning In Palgrave Macmillan eds The New Palgrave Dictionary of Economics Palgrave Macmillan London Bockman Johanna Markets in the Name of Socialism The Left Wing Origins of Neoliberalism Stanford University Press 2011 seh 35 ISBN 978 0 8047 7566 3 Schweickart David Lawler James Ticktin Hillel Ollman Bertell Definitions of Market and Socialism Market Socialism The Debate Among Socialists New York Routledge 1998 58 59 ISBN 978 0 415 91967 8 Socialism Utopian and Scientific Marxists org 2 iyul 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 noyabr 2020 Wilhelm John Howard The Soviet Union Has an Administered Not a Planned Economy 37 1 1985 118 130 doi 10 1080 09668138508411571 Dowlah Abu F Theoretical Expositions of Centralized versus Decentralized Strands of Socialist Economic Systems International Journal of Social Economics 19 7 8 9 1992 210 258 doi 10 1108 EUM0000000000497