Azərbaycanca AzərbaycancaDeutsch Deutsch日本語 日本語Lietuvos Lietuvosසිංහල සිංහලTürkçe TürkçeУкраїнська УкраїнськаUnited State United State
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az

Vikipediya azad ensiklopediya Sosial elm fəlsəfəsi sosial elmlərin məsələn sosiologiya iqtisadiyyat politologiya antropo

Sosial elm fəlsəfəsi

Sosial elm fəlsəfəsi
Vikipediya, azad ensiklopediya

Sosial elm fəlsəfəsi — sosial elmlərin (məsələn, sosiologiya, iqtisadiyyat, politologiya, antropologiya) məntiqi, metodoloji və ontoloji əsaslarını araşdıran fəlsəfi sahə. Bu sahə insan cəmiyyəti haqqında əldə olunan biliklərin necə formalaşdığı, nə dərəcədə obyektiv olduğu və hansı metodlarla öyrənilə biləcəyi kimi suallarla məşğul olur. Sosial elm fəlsəfəsi eyni zamanda sosial reallığın təbiətini, fərdlərin və strukturların qarşılıqlı təsirini və dəyərlərin elmi bilikdəki rolunu təhlil edir.

Tarixi

| ]

Sosial elm fəlsəfəsi XIX əsrin ikinci yarısında pozitivist yanaşmaların yüksəlişi ilə formalaşmağa başlamışdır. Ogüst Kont sosial hadisələrin fiziki qanunlar kimi idarə olunduğunu iddia edərək pozitivist sosiologiyanın əsasını qoymuşdur. Sonralar Karl Marks, Maks Veber və Emil Dürkheym kimi alimlər sosial elmə fəlsəfi və metodoloji aspektlərdən fərqli yanaşmalar irəli sürmüşlər.

XX əsrin əvvəllərində sosial elmlərdəki obyektivlik iddiaları və təbiət elmlərinə oxşar metodlardan istifadə olunması ciddi fəlsəfi müzakirələrə səbəb olmuşdur. Bu müzakirələrdə pozitivizm ilə antipozitivizm, ilə , ilə kimi qarşıdurmalar mərkəzdə olmuşdur.

Əsas məsələlər

| ]

Sosial elm fəlsəfəsi bir neçə əsas fəlsəfi sual ətrafında formalaşır. Bu suallar sosial reallığın mahiyyəti, fərd və struktur münasibətləri, elmi metodun uyğunluğu və dəyərlərin sosial elmdəki rolu kimi məsələləri əhatə edir.

Sosial reallığın təbiəti məsələsində əsas fikir ayrılığı sosial reallığın obyektiv bir varlıq olub-olmaması üzərində cəmləşir. Sosial realistlər hesab edirlər ki, cəmiyyət və onun strukturları fərdlərdən asılı olmadan, müstəqil şəkildə mövcuddur. Bu baxışa görə, sosial faktlar təbiət faktları kimi obyektivdir və elmi şəkildə tədqiq oluna bilər. Bunun əksinə olaraq, sosial konstruktivistlər sosial reallığın insanların qarşılıqlı münasibətləri, mənaları və dil vasitəsilə yaradıldığını düşünürlər. Onların fikrincə, cəmiyyət sabit deyil, daim dəyişən və şərh edilən bir mənalar məkanıdır.

Fərd və struktur münasibətləri də sosial elmlərdə mərkəzi diskussiyalardan biridir. Bu sahədə metodoloji individualizm və metodoloji holizm arasında ciddi fərqlər mövcuddur. İndividualist yanaşmalar fərdi qərar və davranışları əsas götürərək cəmiyyəti fərdlərin yığımı kimi izah etməyə çalışır. Holist yanaşmalar isə əksinə, sosial strukturların və institutların fərdlərin davranışına təsirini vurğulayır və bu strukturların müstəqil reallıq kimi mövcudluğunu müdafiə edir.

Elmi metod məsələsində sosial elmlər və təbiət elmləri arasındakı metodoloji fərqlər müzakirə olunur. Pozitivist yanaşmalar sosial hadisələrin də müşahidə, təcrübə və statistik analiz yolu ilə öyrənilə biləcəyini iddia edir. Onlara görə, sosial elmin əsas məqsədi ümumi qanunauyğunluqlar tapmaqdır. Bununla yanaşı, antipozitivist yanaşmalar qeyd edir ki, sosial reallıq mənalı və şərhə açıqdır. İnsan davranışları fərdi təcrübə, sosial kontekst və niyyətlərlə əlaqəli olduğundan, keyfiyyət metodları — məsələn, dərin müsahibələr, etnoqrafik tədqiqatlar və iştirakçı müşahidə — sosial fenomenlərin anlaşılmasında mühüm rol oynayır.

Dəyərlərin sosial elmdəki yeri də əhəmiyyətli müzakirə mövzusudur. Maks Veber elmi obyektivliyi qorumaq üçün "dəyərsizlik" prinsipini müdafiə etsə də, bir çox müasir nəzəriyyələr bu prinsipə qarşı çıxır. Kritik nəzəriyyə, feminist fəlsəfə, postkolonial yanaşma və postmodernizm kimi istiqamətlər elmdə tədqiqatçının baxış bucağının, ideoloji mövqeyinin və ictimai kontekstin təsirini vurğulayır. Bu yanaşmalar sosial elmin tam neytral ola bilməyəcəyini və elmi biliklərin də sosial münasibətlərin məhsulu olduğunu göstərir.

Müasir əhəmiyyəti

| ]

Müasir dövrdə sosial elm fəlsəfəsi daha da aktual hala gəlmişdir. Qloballaşma, texnologiyanın sürətli inkişafı, iqlim dəyişikliyi və sosial ədalətsizlik kimi problemlər sosial reallığın daha dərin və kompleks şəkildə anlaşılmasını tələb edir. Bu kontekstdə sosial elm fəlsəfəsi yalnız elmi metodologiyanı deyil, həm də bilik istehsalının etik, siyasi və mədəni aspektlərini əhatə edən sahəyə çevrilmişdir.

Rəqəmsallaşma və süni intellekt texnologiyalarının yayılması sosial fenomenlərin avtomatik şəkildə modelləşdirilməsi imkanlarını artırsa da, bu tendensiyalar sosial reallığın mənəvi və kontekstual tərəflərinin nəzərə alınmasını daha vacib edir.Böyük verilənlər (big data), alqoritmik idarəetmə və sosial media platformaları üzərindən aparılan tədqiqatlar sosial elmlərin həm potensialını artırır, həm də yeni epistemoloji və etik problemlər yaradır. Buna görə də sosial elm fəlsəfəsi yalnız elmi prinsipləri deyil, həm də cəmiyyətin gələcəyi ilə bağlı fundamental sualları da gündəmdə saxlayır.

İstinadlar

| ]
  1. Scientific Rationality and Human Reasoning Arxiv surəti 13 iyun 2025 tarixindən (Wayback Machine) saytında, Cambridge University Press, 2022.
  2. Wacquant, Loic. 1992. "Positivism." In Bottomore, Tom and William Outhwaite, ed., The Blackwell Dictionary of Twentieth-Century Social Thought
  3. "Stanford Encyclopaedia: Auguste Comte". 11 oktyabr 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 iyun 2025.
  4. Gianfranco Poggi (2000). Durkheim. Oxford: Oxford University Press.
  5. Durkheim, Emile. 1895. The Rules of Sociological Method. Cited in Wacquant (1992).
  6. Outhwaite, William, 1988 Habermas: Key Contemporary Thinkers, Polity Press (Second Edition 2009), ISBN  p.22
  7. Schunk, Learning Theories: An Educational Perspective, 5th, 315
  8. Jürgen Habermas. Taking Aim at the Heart of the Present in Hoy, D (eds) 'Foucault: A critical reader', Blackwell. Oxford, 1986.
  9. Richard Rorty. Foucault and Epistemology in Hoy, D (eds) 'Foucault: A critical reader', Blackwell. Oxford, 1986.
  10. Outhwaite, William, 1988 Habermas: Key Contemporary Thinkers, Polity Press (Second Edition 2009), ISBN  p.68
  11. Cote, James E. and Levine, Charles G. (2002). Identity formation, Agency, and Culture, Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
  12. Robert Audi, redaktorThe Cambridge Dictionary of Philosophy (Second). Cambridge: Cambridge University Press. 1999. 704. ISBN .
  13. Outhwaite, William, 1988 Habermas: Key Contemporary Thinkers, Polity Press (Second Edition 2009), ISBN , p. 19
  14. Giddens, A. Sociology. Oxford, UK: Polity. 2006. 714. ISBN .
  15. Outhwaite, William, 1988 Habermas: Key Contemporary Thinkers, Polity Press (Second Edition 2009), ISBN  p.23

Biblioqrafiya

| ]
  • Braybrooke, David. Philosophy of Social Science. Prentice Hall. 1986. ISBN .
  • Bunge, Mario. 1996. Finding Philosophy in Social Science. New Haven, CT: Yale University Press.
  • . The Philosophy of Social Science: An Introduction. Cambridge. 1994. ISBN .
  • Little, Daniel. Varieties of Social Explanation: An Introduction to the Philosophy of Social Science. Westview Press. 1991. ISBN .
  • Rosenberg, Alexander. Philosophy of Social Science. Westview Harper Collins. 1995.
  • Kaldis, Byron (ed.) (2013) Encyclopedia of Philosophy and the Social Sciences, Sage

Konfranslar

| ]
  • Philosophy of Social Science Roundtable
  • EUROPEAN NETWORK FOR THE PHILOSOPHY OF THE SOCIAL SCIENCES

Kitablar

| ]
  • Encyclopedia of Philosophy and the Social Sciences, Byron Kaldis, SAGE, 2013
  • Philosophy of Social Science by Alexander Rosenberg
  • The Philosophy of Social Science: An Introduction by Martin Hollis
  • Contemporary Philosophy of Social Science: A Multicultural Approach by Brian Fay
  • Philosophy of social science: the methods, ideals, and politics of social inquiry by Michael Root

Xarici keçidlər

| ]
  • Philosophy of social science // .
  • Philosophy of social sciences (From Robert Audi's Cambridge Encyclopedia of Philosophy)
  • Philosophy of social sciences (Routledge Encyclopedia of Philosophy Online)

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Vikipediya azad ensiklopediya Sosial elm felsefesi sosial elmlerin meselen sosiologiya iqtisadiyyat politologiya antropologiya mentiqi metodoloji ve ontoloji esaslarini arasdiran felsefi sahe Bu sahe insan cemiyyeti haqqinda elde olunan biliklerin nece formalasdigi ne derecede obyektiv oldugu ve hansi metodlarla oyrenile bileceyi kimi suallarla mesgul olur Sosial elm felsefesi eyni zamanda sosial realligin tebietini ferdlerin ve strukturlarin qarsiliqli tesirini ve deyerlerin elmi bilikdeki rolunu tehlil edir Tarixi span Sosial elm felsefesi XIX esrin ikinci yarisinda pozitivist yanasmalarin yukselisi ile formalasmaga baslamisdir Ogust Kont sosial hadiselerin fiziki qanunlar kimi idare olundugunu iddia ederek pozitivist sosiologiyanin esasini qoymusdur Sonralar Karl Marks Maks Veber ve Emil Durkheym kimi alimler sosial elme felsefi ve metodoloji aspektlerden ferqli yanasmalar ireli surmusler XX esrin evvellerinde sosial elmlerdeki obyektivlik iddialari ve tebiet elmlerine oxsar metodlardan istifade olunmasi ciddi felsefi muzakirelere sebeb olmusdur Bu muzakirelerde pozitivizm ile antipozitivizm ile ile kimi qarsidurmalar merkezde olmusdur Esas meseleler span Sosial elm felsefesi bir nece esas felsefi sual etrafinda formalasir Bu suallar sosial realligin mahiyyeti ferd ve struktur munasibetleri elmi metodun uygunlugu ve deyerlerin sosial elmdeki rolu kimi meseleleri ehate edir Sosial realligin tebieti meselesinde esas fikir ayriligi sosial realligin obyektiv bir varliq olub olmamasi uzerinde cemlesir Sosial realistler hesab edirler ki cemiyyet ve onun strukturlari ferdlerden asili olmadan musteqil sekilde movcuddur Bu baxisa gore sosial faktlar tebiet faktlari kimi obyektivdir ve elmi sekilde tedqiq oluna biler Bunun eksine olaraq sosial konstruktivistler sosial realligin insanlarin qarsiliqli munasibetleri menalari ve dil vasitesile yaradildigini dusunurler Onlarin fikrince cemiyyet sabit deyil daim deyisen ve serh edilen bir menalar mekanidir Ferd ve struktur munasibetleri de sosial elmlerde merkezi diskussiyalardan biridir Bu sahede metodoloji individualizm ve metodoloji holizm arasinda ciddi ferqler movcuddur Individualist yanasmalar ferdi qerar ve davranislari esas goturerek cemiyyeti ferdlerin yigimi kimi izah etmeye calisir Holist yanasmalar ise eksine sosial strukturlarin ve institutlarin ferdlerin davranisina tesirini vurgulayir ve bu strukturlarin musteqil realliq kimi movcudlugunu mudafie edir Elmi metod meselesinde sosial elmler ve tebiet elmleri arasindaki metodoloji ferqler muzakire olunur Pozitivist yanasmalar sosial hadiselerin de musahide tecrube ve statistik analiz yolu ile oyrenile bileceyini iddia edir Onlara gore sosial elmin esas meqsedi umumi qanunauygunluqlar tapmaqdir Bununla yanasi antipozitivist yanasmalar qeyd edir ki sosial realliq menali ve serhe aciqdir Insan davranislari ferdi tecrube sosial kontekst ve niyyetlerle elaqeli oldugundan keyfiyyet metodlari meselen derin musahibeler etnoqrafik tedqiqatlar ve istirakci musahide sosial fenomenlerin anlasilmasinda muhum rol oynayir Deyerlerin sosial elmdeki yeri de ehemiyyetli muzakire movzusudur Maks Veber elmi obyektivliyi qorumaq ucun deyersizlik prinsipini mudafie etse de bir cox muasir nezeriyyeler bu prinsipe qarsi cixir Kritik nezeriyye feminist felsefe postkolonial yanasma ve postmodernizm kimi istiqametler elmde tedqiqatcinin baxis bucaginin ideoloji movqeyinin ve ictimai kontekstin tesirini vurgulayir Bu yanasmalar sosial elmin tam neytral ola bilmeyeceyini ve elmi biliklerin de sosial munasibetlerin mehsulu oldugunu gosterir Muasir ehemiyyeti span Muasir dovrde sosial elm felsefesi daha da aktual hala gelmisdir Qloballasma texnologiyanin suretli inkisafi iqlim deyisikliyi ve sosial edaletsizlik kimi problemler sosial realligin daha derin ve kompleks sekilde anlasilmasini teleb edir Bu kontekstde sosial elm felsefesi yalniz elmi metodologiyani deyil hem de bilik istehsalinin etik siyasi ve medeni aspektlerini ehate eden saheye cevrilmisdir Reqemsallasma ve suni intellekt texnologiyalarinin yayilmasi sosial fenomenlerin avtomatik sekilde modellesdirilmesi imkanlarini artirsa da bu tendensiyalar sosial realligin menevi ve kontekstual tereflerinin nezere alinmasini daha vacib edir Boyuk verilenler big data alqoritmik idareetme ve sosial media platformalari uzerinden aparilan tedqiqatlar sosial elmlerin hem potensialini artirir hem de yeni epistemoloji ve etik problemler yaradir Buna gore de sosial elm felsefesi yalniz elmi prinsipleri deyil hem de cemiyyetin geleceyi ile bagli fundamental suallari da gundemde saxlayir Istinadlar span Scientific Rationality and Human Reasoning Arxiv sureti 13 iyun 2025 tarixinden Wayback Machine saytinda Cambridge University Press 2022 Wacquant Loic 1992 Positivism In Bottomore Tom and William Outhwaite ed The Blackwell Dictionary of Twentieth Century Social Thought Stanford Encyclopaedia Auguste Comte 11 oktyabr 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 iyun 2025 Gianfranco Poggi 2000 Durkheim Oxford Oxford University Press Durkheim Emile 1895 The Rules of Sociological Method Cited in Wacquant 1992 Outhwaite William 1988 Habermas Key Contemporary Thinkers Polity Press Second Edition 2009 ISBN 978 0 7456 4328 1 p 22 Schunk Learning Theories An Educational Perspective 5th 315 Jurgen Habermas Taking Aim at the Heart of the Present in Hoy D eds Foucault A critical reader Blackwell Oxford 1986 Richard Rorty Foucault and Epistemology in Hoy D eds Foucault A critical reader Blackwell Oxford 1986 Outhwaite William 1988 Habermas Key Contemporary Thinkers Polity Press Second Edition 2009 ISBN 978 0 7456 4328 1 p 68 Cote James E and Levine Charles G 2002 Identity formation Agency and Culture Mahwah New Jersey Lawrence Erlbaum Associates Robert Audi redaktorThe Cambridge Dictionary of Philosophy Second Cambridge Cambridge University Press 1999 704 ISBN 0 521 63722 8 Outhwaite William 1988 Habermas Key Contemporary Thinkers Polity Press Second Edition 2009 ISBN 978 0 7456 4328 1 p 19 Giddens A Sociology Oxford UK Polity 2006 714 ISBN 0 7456 3379 X Outhwaite William 1988 Habermas Key Contemporary Thinkers Polity Press Second Edition 2009 ISBN 978 0 7456 4328 1 p 23 Biblioqrafiya span Braybrooke David Philosophy of Social Science Prentice Hall 1986 ISBN 0 13 663394 3 Bunge Mario 1996 Finding Philosophy in Social Science New Haven CT Yale University Press The Philosophy of Social Science An Introduction Cambridge 1994 ISBN 0 521 44780 1 Little Daniel Varieties of Social Explanation An Introduction to the Philosophy of Social Science Westview Press 1991 ISBN 0 8133 0566 7 Rosenberg Alexander Philosophy of Social Science Westview Harper Collins 1995 Kaldis Byron ed 2013 Encyclopedia of Philosophy and the Social Sciences SageKonfranslar span Philosophy of Social Science Roundtable EUROPEAN NETWORK FOR THE PHILOSOPHY OF THE SOCIAL SCIENCESKitablar span Encyclopedia of Philosophy and the Social Sciences Byron Kaldis SAGE 2013 Philosophy of Social Science by Alexander Rosenberg The Philosophy of Social Science An Introduction by Martin Hollis Contemporary Philosophy of Social Science A Multicultural Approach by Brian Fay Philosophy of social science the methods ideals and politics of social inquiry by Michael RootXarici kecidler span Philosophy of social science Philosophy of social sciences From Robert Audi s Cambridge Encyclopedia of Philosophy Philosophy of social sciences Routledge Encyclopedia of Philosophy Online Lugetler ve ensiklopediyalarBritannica onlayn Normativ yoxlamaLCCN sh85124013 LNB 000330810 000048915 Microsoft 184196243 NKC ph370249 ph166545 Elm ve texnologiya tedqiqatlariIqtisadiyyatElm iqtisadiyyatiTarixElm ve tarix felsefesi Elm tarixi ve texnologiya Texnologiya tarixiFelsefeAntroposen Antipozitivizm Empirizm Qeyri selis mentiq Neoluddizm Elmin felsefesi Sosial elm felsefesi Texnologiya felsefesi Pozitivizm Postpozitivizm Elm ve din Ssientizm Sosial konstruktivizm Sosial epistemologiya TranshumanizmSosiologiyaAktor sebeke nezeriyyesi Sosial texnologiyanin konstruksiyasi Bilik sosiologiyasi elmi Elmi cehalet sosiologiyasi Elm tarixinin sosiologiyasi Sosiotexnologiya Guclu sosiologiyaElmi tedqiqatlarAntielm Bibliometriya Uygunluq Elmin tenqidi Demarkasiya problemi Ikiqat hermenevtika Logologiya Xeritecekme mubahiseleri Metaelm qara qu qusu nezeriyyesi Yalan elmler Elm vetendas kommunikasiya tehsili Elmi metod Elmmetriya Elmde qadinlarTexnologiya tedqiqatlariReqemsal antropologiya Reqemsal mediadan istifade ve psixi saglamliq Muhendislik Maliyye texnologiyasi Innovasiya diffuziya Texnokratiya Texnoloji determinizm Texnologiya ve cemiyyetSiyasetInformasiya berabersizliyi Subutlara esaslanan siyaset Tedqiqat etikasiPortallar Elm Texnologiya Kateqoriya Kateqoriyalar Sosial elmlerFelsefe saheleriEpistemologiya

Nəşr tarixi:
Yuxarı