Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Bilik sosiologiyası (ing. sociology of knowledge) — biliklərin necə formalaşdığını, paylaşdığını və legitimləşdiyini cəmiyyət, sosial qruplar və institusiyalar prizmasından araşdıran sosiologiyanın sahəsi. Bu istiqamət biliklərin obyektiv fenomenlərdən çox, sosial münasibətlər və güc strukturları çərçivəsində qurulduğunu vurğulayır. Bilik sosiologiyası həm klassik sosioloqların ideyalarından kənara çıxaraq, elmi biliklərin, ideologiyaların və informasiya mühitinin müasir sosial strukturla necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu izah edən çoxşaxəli və dinamik elm sahəsinə çevrilmişdir.
Tarixi
Bilik sosiologiyasının tarixi XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərinə, modern sosiologiyanın və epistemologiyanın paralel inkişafına gedib çıxır. Bu proses dörd əsas mərhələdə nəzərdən keçirilə bilər:
Klassik başlanğıc (XIX–XX əsrin əvvəlləri)
Emil Dürkheym bilik sistemlərini “kollektiv şüur”un məhsulu kimi görərək, cəmiyyətin paylaşılan inanc və dəyərlərinin fərdi subyektlərin düşüncə tərzini necə formalaşdırdığını araşdırdı.Karl Marks isə bilik və ideologiyanın sinfi münasibətlər vasitəsilə necə manipulə olunduğunu göstərdi. Onun fikrincə, hakim sinifin dünya haqqında təsəvvürləri “alət” funksiyasını yerinə yetirir və başqa sinflərin məna yaratma prosesini dəstəkləyir və ya əks-inqilabi təşəbbüsləri yatıra bilər.
Elmi biliklərin sosial konstruksiyası (1950–1970)
1935-ci ildə “Fikir kollektivləri” əsərində elmi biliklərin cəmiyyət içində formalaşan kollektiv düşüncə tərzlərinin nəticəsi olduğunu göstərdi. Tomas Kunun 1962-ci ildə nəşr olunan “Elmi inqilabların quruluşu” əsəri isə elmi biliklərin təkamülünü sadə kumulyativ inkişafdan daha çox paradiqma dəyişiklikləri kontekstində şərh etdi. Bu dövrdə elmi icmaların içindəki etimad mexanizmləri, normal elm və anormal elm anlayışları bilik sosiologiyasına ciddi impuls verdi.
Disiplinlərarası genişlənmə (1970–1990)
1970–80-ci illərdə müasir epistemologiya ilə sosiologiya arasındakı sərhədlər zəifləməyə başladı. Robert Merton elmi tədqiqatlarda norma və institusional modelləri – məs., “universalizm”, “kəşfçilik”, “icma məxfiliyi” və “fəxri obyektivlik” – tədqiq edərək elmin ictimai strukturunu şərh etdi. Eyni vaxtda Michel Foucault bilik-pərakəndə münasibətlərini güc və diskurslar prizmasından araşdırdı, elmin “hakim diskurs” roluna diqqət çəkdi.
Müasir çağ və informasiya cəmiyyəti (1990– XXI əsr)
Rəqəmsal mediaya və internetə keçidlə bilik istehsalı və paylaşımı kütləvi şəkildə demokratiyaləşdi. Bruno Latur və Stiv Vulqar laboratoriyalar səviyyəsində elmi praktikaların sosial şərtlərini araşdırdı, Latur “aktyor‑şəbəkə” nəzəriyyəsi ilə elmi objelərin və insan-amansız elementlərin bərabər epistemik rola malik olduğunu bildirdi. Eyni zamanda Helen Loncino və Sandra Hardinq feminist epistemologiya çərçivəsində qadınların bilik istehsalındakı rolunu və epistemik ədalət məsələlərini gündəmə gətirdilər. XXI əsrdə “böyük verilənlər”, süni intellekt və alqoritmik idarəetmə bilik sosiologiyası üçün yeni problemlər ortaya qoyub: məlumatın obyektivliyi, filter-balonların yaradılması, dezinformasiya və məlumat ekosistemlərinin sosial təsirləri geniş tədqiq olunur.
Əsas yanaşmalar
Bilik sosiologiyasında müxtəlif nəzəri istiqamətlər inkişaf etmişdir. Klassik ideologiya təhlili baxımından bilik sistemləri hakim sinfin, dövlət aparatının və ya başqa ideoloji qurumların maraqları ilə izah olunur; bu yanaşma bilik istehsalının güc münasibətləri və siyasi maraqlarla sıx bağlı olduğunu göstərir. Elm sosiologiyası isə elmi nəzəriyyə və kəşflərin yalnız təcrübi faktlar əsasında deyil, həm də elmi icmaların norma və institutlarının təsiri ilə formalaşdığını vurğulayır; burada paradiqmaların, elmi ictimaiyyətin qruplaşmalarının və laboratoriya praktikalarının rolu əsas tədqiqat predmetidir. Nəzəriyyə plüralizmi bilik mənbələrinin yalnız rəsmi akademik diskursla məhdudlaşmadığını göstərərək populyar mədəniyyətin, medianın və gündəlik təcrübələrin də mühüm epistemik rol oynadığını müdafiə edir. Epistemik ədalət istiqaməti, xüsusilə Miranda Frikerin işləri vasitəsilə, sinif, cins, irq və dil ayrı‑seçkiliyinin bilik istehsalına təsirini təhlil edir və bilik quruculuğunda ədalətli səsvermə mexanizmlərinin vacibliyini önə çəkir.
Tətbiq sahələri
Bilik sosiologiyası politologiya, media tədqiqatları, təhsil, hüquq və iqtisadiyyat kimi müxtəlif sahələrdə bilik istehsalının və yayımının sosial şərtlərini təhlil edir. Media sahəsində ictimai rəyin formalaşması prosesində hansı epistemik mexanizmlərin işlədiyini, təhsildə kurikulumun və təlim proqramlarının hansı sosial təsirə malik olduğunu, eləcə də siyasətdə ekspert komitələrinin və məsləhət şuralarının qərarvermə məntiqini araşdırır. Hüquq sistemində normativ biliklərin legitimləşdirilməsi, iqtisadiyyatda isə korporativ bilik idarəçiliyinin strukturlaşması bilik sosiologiyasının diqqət mərkəzində duran məsələdir.
Tənqidi
Bilik sosiologiyasına qarşı əsas tənqid ondan ibarətdir ki, sahə bütün bilik iddialarını sosial kontekstə bağlayaraq obyektiv həqiqət anlayışını tamamilə rədd edir. Qərb pozitivizmi və analitik fəlsəfə ənənələri bilik sosiologiyasını relyativizmə – yəni “hər şey nisbi və kontekstdəndir” – sürüklənməkdə ittiham edir. Onların fikrincə, bu, elm və bilikə dair etibarlı ölçü və meyarların inkarına gətirib çıxarır və bilik sosiologiyasını öz tənqid etdiyi obyektivlik anlayışından da əl çəkməyə vadar edir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- McCarthy, E. Doyle. Knowledge, Sociology of // The Blackwell Encyclopedia of Sociology. 2016. 1–4. doi:10.1002/9781405165518.wbeosk012.pub2. ISBN .
- Hamilton, Peter. Knowledge and social structure : an introduction to the classical argument in the sociology of knowledge. Oxfordshire, England. 2015. ISBN . OCLC 891399700.
- McGoey, Linsey. "Strategic unknowns: Towards a sociology of ignorance". Economy and Society. 41 (1). 2012: 1–16. doi:10.1080/03085147.2011.637330.
- McGoey, Linsey, redaktorAn introduction to the sociology of ignorance Essays on the limits of knowing. London: Routledge. 2014.
- Calhoun, Craig, Joseph Gerteis, James Moody, Steven Pfaff, Kathryn Schmidt, and Intermohan Virk. (2002). Classical sociological theory. Malden, Mass: Blackwell
- Max Scheler (ed.). Versuche zu einer Soziologie des Wissens. München und Leipzig: Duncker & Humblot, 1924. Karl Mannheim. Ideology and utopia: an introduction to the sociology of knowledge. Translated by Louis Wirth and Edward Shils. New York: Harcourt, Brace and Company; London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., 1936.
- Merton, Robert K. "The sociology of knowledge". Isis. 27 (3). 1937: 493–503. doi:10.1086/347276.
- Durkheim, Émile; Mauss, Marcel. Primitive classification. London: Cohen & West. 1963.
- Foucault, Michel. Discipline and Punish. New York: Random House. 1975. səh. 138.
- Durkheim, Emile. (1964). The elementary forms of the religious life. London: Allen & Unwin.
- Emile Durkheim, Conclusion, Section III, Elementary Forms of Religious Life trans. Joseph Ward Swain, p. 435.
- Rinzivillo, Guglielmo. Scienza e valori in Karl Mannheim (italyan). Roma: Armando editore. 2016. səh. 132 et seq. ISBN . OCLC 968195366.
- Gladden, Matthew E. A Typology of Posthumanism: A Framework for Differentiating Analytic, Synthetic, Theoretical, and Practical Posthumanisms // Sapient Circuits and Digitalized Flesh: The Organization as Locus of Technological Posthumanization (2). Indianapolis, Indiana: Defragmenter Media. 14 March 2018. səh. 55. ISBN . İstifadə tarixi: 24 July 2024.
Antihumanism [...] claims that the binary of 'life versus death' is still meaningful – and that the human being, as such, is dead.
- Foucault, Michel. Discipline and Punish. New York: Random House. 1975. səh. 27.
- Foucault, Michel. Discipline and Punish. New York: Random House. 1975. səh. 28.
- Foucault, Michel. Discipline and Punish. New York: Random House. 1975. səh. 187.
Ədəbiyyat
- Dromi, S. M., & Stabler, S. D. (2023). Moral minefields: How sociologists debate good science. University of Chicago Press.
- Michael D. Barber, The Participating Citizen: A Biography of Alfred Schutz, SUNY UP. 2004. The standard biography of Alfred Schutz.
- Berger, Peter and Thomas Luckmann. The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York: Doubleday, 1966.
- Foucault, Michel. The Birth of the Clinic: An Archeology of Medical Perception. Vintage. 1994.
- Aron Gurwitsch, The Field of Consciousness, Duquesne UP, 1964. The most direct and detailed presentation of the phenomenological theory of perception available in the English language.
- Peter Hamilton, Knowledge and Social Structure: an introduction to the classical argument in the sociology of knowledge. 1974. Routledge and Kegan Paul. London and Boston. A fantastic source that covers the origins of social science (Vico and Montesquieu), through Hegel and Marx to the main schools of thought in this area: Durkheim, Mannheim, phenomenological-sociological approaches.
- Edmund Husserl, The Crisis of the European Sciences and Transcendental Phenomenology(1954), Northwestern UP. 1970. The classic introduction to phenomenology by the father of transcendental phenomenology.
- Edmund Husserl, Logical Investigations [1900/1901], Humanities Press, 2000.
- Karl Mannheim, "On the Interpretation of Weltanschauung", in, From Karl Mannheim, Kurt Heinrich Wolff (ed.) Transaction Press, 1993. An important collection of essays including this key text.
- Maurice Natanson, Edmund Husserl: Philosopher of Infinite Tasks, Northwestern UP. 1974. Quality commentary on Husserlian phenomenology and its relation to the phenomenology of Alfred Schutz.
- Alfred Schutz, Collected Papers V.I, Kluwer Academic. 1982. Classic essays in phenomenological theory as applied to the social sciences.
- Kurt Heinrich Wolff, Versuch zu einer Wissenssoziologie, Berlin, 1968
- Alfred Schutz, The Phenomenology of the Social World, Northwestern UP. 1967. Schutz's initial attempt to bridge the gap between phenomenology and Weberian sociology.
- Alfred Schutz, The Structures of the Life-World, Northwestern UP. 1980. Schutz's final programmatic statement of a phenomenology of the Life-world.
- Robert Sokolowski, Introduction to Phenomenology, Cambridge UP. 2000. The most accessible of the quality introductions to phenomenology currently available.
- Guglielmo Rinzivillo, Scienza e valori in Karl Mannheim, Rome, Armando, 2016, ISBN 978869921001.
- Vico, Giambattista. "The New Science of Giambattista Vico", (1744). The first exposition of key ideas that are fundamental to the social sciences and sociology of knowledge.
Xarici keçidlər
Vikianbarda Bilik sosiologiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bilik sosiologiyasi ing sociology of knowledge biliklerin nece formalasdigini paylasdigini ve legitimlesdiyini cemiyyet sosial qruplar ve institusiyalar prizmasindan arasdiran sosiologiyanin sahesi Bu istiqamet biliklerin obyektiv fenomenlerden cox sosial munasibetler ve guc strukturlari cercivesinde quruldugunu vurgulayir Bilik sosiologiyasi hem klassik sosioloqlarin ideyalarindan kenara cixaraq elmi biliklerin ideologiyalarin ve informasiya muhitinin muasir sosial strukturla nece qarsiliqli elaqede oldugunu izah eden coxsaxeli ve dinamik elm sahesine cevrilmisdir Kitablarin ve diger edebi materiallarin mubadilesi ucun kicik pulsuz kitabxanaTarixiBilik sosiologiyasinin tarixi XIX esrin sonu XX esrin evvellerine modern sosiologiyanin ve epistemologiyanin paralel inkisafina gedib cixir Bu proses dord esas merhelede nezerden kecirile biler Klassik baslangic XIX XX esrin evvelleri Emil Durkheym bilik sistemlerini kollektiv suur un mehsulu kimi gorerek cemiyyetin paylasilan inanc ve deyerlerinin ferdi subyektlerin dusunce terzini nece formalasdirdigini arasdirdi Karl Marks ise bilik ve ideologiyanin sinfi munasibetler vasitesile nece manipule olundugunu gosterdi Onun fikrince hakim sinifin dunya haqqinda tesevvurleri alet funksiyasini yerine yetirir ve basqa sinflerin mena yaratma prosesini destekleyir ve ya eks inqilabi tesebbusleri yatira biler Elmi biliklerin sosial konstruksiyasi 1950 1970 1935 ci ilde Fikir kollektivleri eserinde elmi biliklerin cemiyyet icinde formalasan kollektiv dusunce terzlerinin neticesi oldugunu gosterdi Tomas Kunun 1962 ci ilde nesr olunan Elmi inqilablarin qurulusu eseri ise elmi biliklerin tekamulunu sade kumulyativ inkisafdan daha cox paradiqma deyisiklikleri kontekstinde serh etdi Bu dovrde elmi icmalarin icindeki etimad mexanizmleri normal elm ve anormal elm anlayislari bilik sosiologiyasina ciddi impuls verdi Disiplinlerarasi genislenme 1970 1990 1970 80 ci illerde muasir epistemologiya ile sosiologiya arasindaki serhedler zeiflemeye basladi Robert Merton elmi tedqiqatlarda norma ve institusional modelleri mes universalizm kesfcilik icma mexfiliyi ve fexri obyektivlik tedqiq ederek elmin ictimai strukturunu serh etdi Eyni vaxtda Michel Foucault bilik perakende munasibetlerini guc ve diskurslar prizmasindan arasdirdi elmin hakim diskurs roluna diqqet cekdi Muasir cag ve informasiya cemiyyeti 1990 XXI esr Reqemsal mediaya ve internete kecidle bilik istehsali ve paylasimi kutlevi sekilde demokratiyalesdi Bruno Latur ve Stiv Vulqar laboratoriyalar seviyyesinde elmi praktikalarin sosial sertlerini arasdirdi Latur aktyor sebeke nezeriyyesi ile elmi objelerin ve insan amansiz elementlerin beraber epistemik rola malik oldugunu bildirdi Eyni zamanda Helen Loncino ve Sandra Hardinq feminist epistemologiya cercivesinde qadinlarin bilik istehsalindaki rolunu ve epistemik edalet meselelerini gundeme getirdiler XXI esrde boyuk verilenler suni intellekt ve alqoritmik idareetme bilik sosiologiyasi ucun yeni problemler ortaya qoyub melumatin obyektivliyi filter balonlarin yaradilmasi dezinformasiya ve melumat ekosistemlerinin sosial tesirleri genis tedqiq olunur Esas yanasmalarBilik sosiologiyasinda muxtelif nezeri istiqametler inkisaf etmisdir Klassik ideologiya tehlili baximindan bilik sistemleri hakim sinfin dovlet aparatinin ve ya basqa ideoloji qurumlarin maraqlari ile izah olunur bu yanasma bilik istehsalinin guc munasibetleri ve siyasi maraqlarla six bagli oldugunu gosterir Elm sosiologiyasi ise elmi nezeriyye ve kesflerin yalniz tecrubi faktlar esasinda deyil hem de elmi icmalarin norma ve institutlarinin tesiri ile formalasdigini vurgulayir burada paradiqmalarin elmi ictimaiyyetin qruplasmalarinin ve laboratoriya praktikalarinin rolu esas tedqiqat predmetidir Nezeriyye pluralizmi bilik menbelerinin yalniz resmi akademik diskursla mehdudlasmadigini gostererek populyar medeniyyetin medianin ve gundelik tecrubelerin de muhum epistemik rol oynadigini mudafie edir Epistemik edalet istiqameti xususile Miranda Frikerin isleri vasitesile sinif cins irq ve dil ayri seckiliyinin bilik istehsalina tesirini tehlil edir ve bilik quruculugunda edaletli sesverme mexanizmlerinin vacibliyini one cekir Tetbiq saheleriBilik sosiologiyasi politologiya media tedqiqatlari tehsil huquq ve iqtisadiyyat kimi muxtelif sahelerde bilik istehsalinin ve yayiminin sosial sertlerini tehlil edir Media sahesinde ictimai reyin formalasmasi prosesinde hansi epistemik mexanizmlerin islediyini tehsilde kurikulumun ve telim proqramlarinin hansi sosial tesire malik oldugunu elece de siyasetde ekspert komitelerinin ve meslehet suralarinin qerarverme mentiqini arasdirir Huquq sisteminde normativ biliklerin legitimlesdirilmesi iqtisadiyyatda ise korporativ bilik idareciliyinin strukturlasmasi bilik sosiologiyasinin diqqet merkezinde duran meseledir TenqidiBilik sosiologiyasina qarsi esas tenqid ondan ibaretdir ki sahe butun bilik iddialarini sosial kontekste baglayaraq obyektiv heqiqet anlayisini tamamile redd edir Qerb pozitivizmi ve analitik felsefe eneneleri bilik sosiologiyasini relyativizme yeni her sey nisbi ve kontekstdendir suruklenmekde ittiham edir Onlarin fikrince bu elm ve bilike dair etibarli olcu ve meyarlarin inkarina getirib cixarir ve bilik sosiologiyasini oz tenqid etdiyi obyektivlik anlayisindan da el cekmeye vadar edir Hemcinin baxSosial epistemologiya Elm sosiologiyasi Epistemologiya IdeologiyaIstinadlarMcCarthy E Doyle Knowledge Sociology of The Blackwell Encyclopedia of Sociology 2016 1 4 doi 10 1002 9781405165518 wbeosk012 pub2 ISBN 9781405165518 Hamilton Peter Knowledge and social structure an introduction to the classical argument in the sociology of knowledge Oxfordshire England 2015 ISBN 978 1 315 75804 6 OCLC 891399700 McGoey Linsey Strategic unknowns Towards a sociology of ignorance Economy and Society 41 1 2012 1 16 doi 10 1080 03085147 2011 637330 McGoey Linsey redaktorAn introduction to the sociology of ignorance Essays on the limits of knowing London Routledge 2014 Calhoun Craig Joseph Gerteis James Moody Steven Pfaff Kathryn Schmidt and Intermohan Virk 2002 Classical sociological theory Malden Mass Blackwell Max Scheler ed Versuche zu einer Soziologie des Wissens Munchen und Leipzig Duncker amp Humblot 1924 Karl Mannheim Ideology and utopia an introduction to the sociology of knowledge Translated by Louis Wirth and Edward Shils New York Harcourt Brace and Company London Kegan Paul Trench Trubner amp Co 1936 Merton Robert K The sociology of knowledge Isis 27 3 1937 493 503 doi 10 1086 347276 Durkheim Emile Mauss Marcel Primitive classification London Cohen amp West 1963 Foucault Michel Discipline and Punish New York Random House 1975 seh 138 Durkheim Emile 1964 The elementary forms of the religious life London Allen amp Unwin Emile Durkheim Conclusion Section III Elementary Forms of Religious Life trans Joseph Ward Swain p 435 Rinzivillo Guglielmo Scienza e valori in Karl Mannheim italyan Roma Armando editore 2016 seh 132 et seq ISBN 978 88 6992 100 1 OCLC 968195366 Gladden Matthew E A Typology of Posthumanism A Framework for Differentiating Analytic Synthetic Theoretical and Practical Posthumanisms Sapient Circuits and Digitalized Flesh The Organization as Locus of Technological Posthumanization 2 Indianapolis Indiana Defragmenter Media 14 March 2018 seh 55 ISBN 9781944373221 Istifade tarixi 24 July 2024 Antihumanism claims that the binary of life versus death is still meaningful and that the human being as such is dead Foucault Michel Discipline and Punish New York Random House 1975 seh 27 Foucault Michel Discipline and Punish New York Random House 1975 seh 28 Foucault Michel Discipline and Punish New York Random House 1975 seh 187 EdebiyyatDromi S M amp Stabler S D 2023 Moral minefields How sociologists debate good science University of Chicago Press Michael D Barber The Participating Citizen A Biography of Alfred Schutz SUNY UP 2004 The standard biography of Alfred Schutz Berger Peter and Thomas Luckmann The Social Construction of Reality A Treatise in the Sociology of Knowledge New York Doubleday 1966 Foucault Michel The Birth of the Clinic An Archeology of Medical Perception Vintage 1994 Aron Gurwitsch The Field of Consciousness Duquesne UP 1964 The most direct and detailed presentation of the phenomenological theory of perception available in the English language Peter Hamilton Knowledge and Social Structure an introduction to the classical argument in the sociology of knowledge 1974 Routledge and Kegan Paul London and Boston A fantastic source that covers the origins of social science Vico and Montesquieu through Hegel and Marx to the main schools of thought in this area Durkheim Mannheim phenomenological sociological approaches Edmund Husserl The Crisis of the European Sciences and Transcendental Phenomenology 1954 Northwestern UP 1970 The classic introduction to phenomenology by the father of transcendental phenomenology Edmund Husserl Logical Investigations 1900 1901 Humanities Press 2000 Karl Mannheim On the Interpretation of Weltanschauung in From Karl Mannheim Kurt Heinrich Wolff ed Transaction Press 1993 An important collection of essays including this key text Maurice Natanson Edmund Husserl Philosopher of Infinite Tasks Northwestern UP 1974 Quality commentary on Husserlian phenomenology and its relation to the phenomenology of Alfred Schutz Alfred Schutz Collected Papers V I Kluwer Academic 1982 Classic essays in phenomenological theory as applied to the social sciences Kurt Heinrich Wolff Versuch zu einer Wissenssoziologie Berlin 1968 Alfred Schutz The Phenomenology of the Social World Northwestern UP 1967 Schutz s initial attempt to bridge the gap between phenomenology and Weberian sociology Alfred Schutz The Structures of the Life World Northwestern UP 1980 Schutz s final programmatic statement of a phenomenology of the Life world Robert Sokolowski Introduction to Phenomenology Cambridge UP 2000 The most accessible of the quality introductions to phenomenology currently available Guglielmo Rinzivillo Scienza e valori in Karl Mannheim Rome Armando 2016 ISBN 978869921001 Vico Giambattista The New Science of Giambattista Vico 1744 The first exposition of key ideas that are fundamental to the social sciences and sociology of knowledge Xarici kecidlerVikianbarda Bilik sosiologiyasi ile elaqeli mediafayllar var