Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Antipozitivizm (bəzən təfsirə əsaslanan sosiologiya, ing. antipositivism və ya postpozitivizm) — insan cəmiyyətlərinin öyrənilməsində empirik və təbiət elmlərinin metodologiyasına əsaslanan pozitivizmə qarşı alternativ yanaşma. Antipozitivizmə görə, insan davranışını və sosial hadisələri başa düşmək üçün sadəcə statistik metodlar kifayət deyil; bu hadisələrin arxasında duran mənalar, niyyətlər və subyektiv təcrübələr nəzərə alınmalıdır.
Tarixi
Antipozitivist yanaşmanın kökləri XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərinə gedib çıxır. Bu yanaşma, xüsusilə Alman fəlsəfəsində və sosiologiyasında inkişaf etmişdir. Antipozitivizm Vilhelm Diltey, Maks Veber, Georq Zimmel və Karl Manneim kimi düşünürlərin əsərlərində formalaşmışdır.
Ogüst Kont tərəfindən inkişaf etdirilən pozitivizmə qarşı olaraq, antipozitivistlər hesab edirdilər ki, insan cəmiyyəti tabe olan obyektiv obyekt deyil, fərdi mənalar və dəyərlərlə formalaşan mürəkkəb bir sistemdir. Vilhelm Diltey mədəniyyət elmləri ilə təbiət elmləri arasında kəskin fərq qoyur və sosial elmlərin məqsədinin "izah etməkdən" daha çox "başa düşmək" (Verstehen) olduğunu bildirirdi.
Maks Veber isə sosial fəaliyyətlərin mənaca izahını sosial elmlərin əsas vəzifəsi kimi təqdim edirdi. Ona görə, sosial elmi təhlil fərdlərin niyyətlərini, motivasiyalarını və situativ kontekstlərini nəzərə almalıdır.
Xüsusiyyətləri
Antipozitivist yanaşmanın əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, insan davranışları və sosial hadisələr yalnız xarici müşahidə ilə deyil, insanların daxili dünyası, təcrübələri və mənəvi anlamları nəzərə alınmaqla dərk edilməlidir. Bu yanaşmada fərdi subyektivlik və şəxsi niyyətlər elmi təhlilin mərkəzində dayanır. Antipozitivizm metodoloji plüralizmi qəbul edir və yalnız kəmiyyət əsaslı deyil, keyfiyyət yönümlü tədqiqat üsullarına da üstünlük verir. Dərin müsahibələr, etnoqrafik müşahidə, iştirakçı araşdırmalar və fenomenoloji analiz bu yanaşmanın əsas metodları sırasındadır.
Sosial hadisələrin aktorların öz baxış bucağından anlaşılması, yəni “Verstehen” prinsipi, antipozitivizmin mərkəzi ideyalarındandır. Bu prinsipə əsasən, sosial elm tədqiqatçısı yalnız obyektiv reallığı təsvir etməməli, həm də sosial aktorların fəaliyyətlərinin arxasında duran mənaları anlamağa çalışmalıdır. Eyni zamanda bu yanaşma, tədqiqatçının tamamilə neytral və dəyərsiz olmasının qeyri-mümkünlüyünü vurğulayır; çünki dəyərlər, sosial reallığın qurulmasında və tədqiqat prosesində istər-istəməz iştirak edir.
Antipozitivizm və pozitivizm arasındakı fərqlər
Antipozitivizm və pozitivizm arasında əsas fərqlər metodoloji və elmbilim baxımından (epistemoloji) meydana çıxır. Pozitivizm, təbiət elmlərindəki obyektivlik və qanunauyğunluq prinsiplərini sosial elmlərə tətbiq etməyə çalışır. O, müşahidə, eksperiment və statistik analizlərə əsaslanaraq cəmiyyətin universal qanunlarla izah edilə biləcəyini iddia edir. Pozitivist yanaşmada tədqiqatçının rolu neytral müşahidəçi olmaqdır.
Bunun əksinə olaraq, antipozitivizm insan cəmiyyətinin və davranışının çoxşaxəli, dəyişkən və mənalandırılmış təbiətini vurğulayır. Burada əsas diqqət sosial aktorların öz reallıqlarını necə qurduqlarına və təcrübələrini necə anlamlandırdıqlarına yönəlir. Antipozitivist yanaşma insan fəaliyyətini yalnız nəticələr baxımından deyil, həmin fəaliyyətin mənəvi və mədəni kontekstlərini nəzərə almaqla öyrənir.
Müasir tətbiqlər
Müasir dövrdə antipozitivist yanaşma, xüsusilə sosiologiya, antropologiya, psixologiya və təhsil elmlərində geniş tətbiq olunur. Keyfiyyət tədqiqat metodlarının – məsələn, etnoqrafiya, iştirakçı müşahidə, dərin müsahibə və məzmun analizi kimi metodların əsaslandığı nəzəri çərçivələrdə antipozitivizmin təsiri açıq şəkildə görünür.
Bu yanaşma həmçinin fenomenologiya, simvolik interaksionizm, kritiki nəzəriyyə, postmodernizm və feminist nəzəriyyələr kimi müxtəlif elmi istiqamətlərdə də özünü göstərir. Bu nəzəri yanaşmalar insanın sosial reallığı necə qurduğunu, onun təcrübələrinin necə formalaşdığını və güc münasibətlərinin cəmiyyətə necə təsir etdiyini izah etmək üçün antipozitivist metodologiyalardan geniş istifadə edir.
Tənqidlər
Antipozitivizm zaman-zaman elmi dairələrdə tənqid obyektinə çevrilmişdir. Bəzi tənqidçilər bu yanaşmanı qeyri-dəqiq və subyektiv hesab edirlər. Onların fikrincə, antipozitivist metodlarla əldə olunan nəticələr ümumiləşdirilə bilməz və onlar təkrarlana bilən eksperimental sübutlara əsaslanmadığı üçün elmi etibarlılığı zəifdir.
Bununla belə, tərəfdarları bildirirlər ki, sosial reallıq təbiət elmlərində olduğu kimi ölçülə və proqnozlaşdırıla bilən bir obyekt deyil. İnsan davranışının kompleks təbiətini və cəmiyyətin simvolik strukturlarını dərk etmək üçün məhz antipozitivist yanaşmaların tətbiqi zəruridir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Macionis, John J.; Gerber, Linda M. Sociology (7th Canadian). Toronto: Pearson Canada. 2011. səh. 32. ISBN .
- Miller, K. (2004). Interpretive Perspectives on Theory Development. In Communication Theories: Perspectives, Processes, and Contexts (pp. 46–59). Boston, Massachusetts: McGraw-Hill.
- Robertson, Susan. "Module 2: Introducing the Sociological Perspective" (ingilis). 2020-04-30.
- Hamilton, Peter. Knowledge and Social Structure. London: Routledge and Kegan Paul. 1974. 4. ISBN .
- Rosa, Francisco Javier Ullan de la. "The "false" debate between positivism and Verstehen in the origins of sociology". Human Affairs (ingilis). 27 (3). 2017-04-01: 344–362. doi:10.1515/humaff-2017-0028. hdl:10045/83987. ISSN 1337-401X.
- Jordan, Zbigniew A. The Evolution of Dialectical Materialism: A Philosophical and Sociological Analysis. New York: Macmillan. 1967. 131, 321.[1] [[iarchive:evolutionofdiale0000jord|]]
- Outhwaite, William, 1988 Habermas: Key Contemporary Thinkers, Polity Press (Second Edition 2009), ISBN pp. 20–25
- John Scott. Fifty Key Sociologists: The Contemporary Theorists. Routledge. 2006. p. 19
- Weber, Max The Nature of Social Action in Runciman, W.G. 'Weber: Selections in Translation' Cambridge University Press, 1991. p. 7.
- Levine, Donald (ed) 'Simmel: On individuality and social forms' Chicago University Press, 1971. p. 6.
- Levine, Donald (ed) 'Simmel: On individuality and social forms' Chicago University Press, 1971. p. xix.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Antipozitivizm bezen tefsire esaslanan sosiologiya ing antipositivism ve ya postpozitivizm insan cemiyyetlerinin oyrenilmesinde empirik ve tebiet elmlerinin metodologiyasina esaslanan pozitivizme qarsi alternativ yanasma Antipozitivizme gore insan davranisini ve sosial hadiseleri basa dusmek ucun sadece statistik metodlar kifayet deyil bu hadiselerin arxasinda duran menalar niyyetler ve subyektiv tecrubeler nezere alinmalidir TarixiAntipozitivist yanasmanin kokleri XIX esrin sonu XX esrin evvellerine gedib cixir Bu yanasma xususile Alman felsefesinde ve sosiologiyasinda inkisaf etmisdir Antipozitivizm Vilhelm Diltey Maks Veber Georq Zimmel ve Karl Manneim kimi dusunurlerin eserlerinde formalasmisdir Ogust Kont terefinden inkisaf etdirilen pozitivizme qarsi olaraq antipozitivistler hesab edirdiler ki insan cemiyyeti tabe olan obyektiv obyekt deyil ferdi menalar ve deyerlerle formalasan murekkeb bir sistemdir Vilhelm Diltey medeniyyet elmleri ile tebiet elmleri arasinda keskin ferq qoyur ve sosial elmlerin meqsedinin izah etmekden daha cox basa dusmek Verstehen oldugunu bildirirdi Maks Veber ise sosial fealiyyetlerin menaca izahini sosial elmlerin esas vezifesi kimi teqdim edirdi Ona gore sosial elmi tehlil ferdlerin niyyetlerini motivasiyalarini ve situativ kontekstlerini nezere almalidir XususiyyetleriAntipozitivist yanasmanin esas xususiyyeti ondan ibaretdir ki insan davranislari ve sosial hadiseler yalniz xarici musahide ile deyil insanlarin daxili dunyasi tecrubeleri ve menevi anlamlari nezere alinmaqla derk edilmelidir Bu yanasmada ferdi subyektivlik ve sexsi niyyetler elmi tehlilin merkezinde dayanir Antipozitivizm metodoloji pluralizmi qebul edir ve yalniz kemiyyet esasli deyil keyfiyyet yonumlu tedqiqat usullarina da ustunluk verir Derin musahibeler etnoqrafik musahide istirakci arasdirmalar ve fenomenoloji analiz bu yanasmanin esas metodlari sirasindadir Sosial hadiselerin aktorlarin oz baxis bucagindan anlasilmasi yeni Verstehen prinsipi antipozitivizmin merkezi ideyalarindandir Bu prinsipe esasen sosial elm tedqiqatcisi yalniz obyektiv realligi tesvir etmemeli hem de sosial aktorlarin fealiyyetlerinin arxasinda duran menalari anlamaga calismalidir Eyni zamanda bu yanasma tedqiqatcinin tamamile neytral ve deyersiz olmasinin qeyri mumkunluyunu vurgulayir cunki deyerler sosial realligin qurulmasinda ve tedqiqat prosesinde ister istemez istirak edir Antipozitivizm ve pozitivizm arasindaki ferqlerAntipozitivizm ve pozitivizm arasinda esas ferqler metodoloji ve elmbilim baximindan epistemoloji meydana cixir Pozitivizm tebiet elmlerindeki obyektivlik ve qanunauygunluq prinsiplerini sosial elmlere tetbiq etmeye calisir O musahide eksperiment ve statistik analizlere esaslanaraq cemiyyetin universal qanunlarla izah edile bileceyini iddia edir Pozitivist yanasmada tedqiqatcinin rolu neytral musahideci olmaqdir Bunun eksine olaraq antipozitivizm insan cemiyyetinin ve davranisinin coxsaxeli deyisken ve menalandirilmis tebietini vurgulayir Burada esas diqqet sosial aktorlarin oz realliqlarini nece qurduqlarina ve tecrubelerini nece anlamlandirdiqlarina yonelir Antipozitivist yanasma insan fealiyyetini yalniz neticeler baximindan deyil hemin fealiyyetin menevi ve medeni kontekstlerini nezere almaqla oyrenir Muasir tetbiqlerMuasir dovrde antipozitivist yanasma xususile sosiologiya antropologiya psixologiya ve tehsil elmlerinde genis tetbiq olunur Keyfiyyet tedqiqat metodlarinin meselen etnoqrafiya istirakci musahide derin musahibe ve mezmun analizi kimi metodlarin esaslandigi nezeri cercivelerde antipozitivizmin tesiri aciq sekilde gorunur Bu yanasma hemcinin fenomenologiya simvolik interaksionizm kritiki nezeriyye postmodernizm ve feminist nezeriyyeler kimi muxtelif elmi istiqametlerde de ozunu gosterir Bu nezeri yanasmalar insanin sosial realligi nece qurdugunu onun tecrubelerinin nece formalasdigini ve guc munasibetlerinin cemiyyete nece tesir etdiyini izah etmek ucun antipozitivist metodologiyalardan genis istifade edir TenqidlerAntipozitivizm zaman zaman elmi dairelerde tenqid obyektine cevrilmisdir Bezi tenqidciler bu yanasmani qeyri deqiq ve subyektiv hesab edirler Onlarin fikrince antipozitivist metodlarla elde olunan neticeler umumilesdirile bilmez ve onlar tekrarlana bilen eksperimental subutlara esaslanmadigi ucun elmi etibarliligi zeifdir Bununla bele terefdarlari bildirirler ki sosial realliq tebiet elmlerinde oldugu kimi olcule ve proqnozlasdirila bilen bir obyekt deyil Insan davranisinin kompleks tebietini ve cemiyyetin simvolik strukturlarini derk etmek ucun mehz antipozitivist yanasmalarin tetbiqi zeruridir Hemcinin baxPozitivizm FenomenologiyaIstinadlarMacionis John J Gerber Linda M Sociology 7th Canadian Toronto Pearson Canada 2011 seh 32 ISBN 978 0 13 700161 3 Miller K 2004 Interpretive Perspectives on Theory Development In Communication Theories Perspectives Processes and Contexts pp 46 59 Boston Massachusetts McGraw Hill Robertson Susan Module 2 Introducing the Sociological Perspective ingilis 2020 04 30 Hamilton Peter Knowledge and Social Structure London Routledge and Kegan Paul 1974 4 ISBN 978 0710077462 Rosa Francisco Javier Ullan de la The false debate between positivism and Verstehen in the origins of sociology Human Affairs ingilis 27 3 2017 04 01 344 362 doi 10 1515 humaff 2017 0028 hdl 10045 83987 ISSN 1337 401X Jordan Zbigniew A The Evolution of Dialectical Materialism A Philosophical and Sociological Analysis New York Macmillan 1967 131 321 1 iarchive evolutionofdiale0000jord Outhwaite William 1988 Habermas Key Contemporary Thinkers Polity Press Second Edition 2009 ISBN 978 0 7456 4328 1 pp 20 25 John Scott Fifty Key Sociologists The Contemporary Theorists Routledge 2006 p 19 Weber Max The Nature of Social Action in Runciman W G Weber Selections in Translation Cambridge University Press 1991 p 7 Levine Donald ed Simmel On individuality and social forms Chicago University Press 1971 p 6 Levine Donald ed Simmel On individuality and social forms Chicago University Press 1971 p xix