Vikipediya azad ensiklopediya seriyalardan biri kimiümumi məlumatYalan elmlər saxta sağlamlıq Qeyri rəsmi tibb və elmAku

Vikipediya azad ensiklopediya seriyalardan biri kimiUmumi melumatYalan elmler saxta saglamliq Qeyri resmi tibb ve elmAkupunktura Homeopatiya Naturopatiya Parapsixologiya Elmi irqcilikMubahiselerAyurveda SamanizmAlternativ diaqnozlarr Antielm elmi biliklerin elmi metodlarin ve elmi qurumlarin etibarliligini deyerini ve obyektivliyini inkar eden ve ya subhe altina alan movqeleri dusunce terzlerini ve hereketleri ifade eden anlayis Antielm esasen elmi biliklerin mutleq heqiqet kimi qebul edilmesine qarsi cixir ve bezi hallarda elme alternativ olaraq yalan elmleri din mistisizm ve ya sexsi tecrubeye esaslanan yanasmalari ireli surur Tarixi span Antielmi movqeler elmin inkisaf etdiyi butun dovrlerde ozunu gostermisdir Xususile maarifcilik dovrunden sonra elmin cemiyyetde nufuzu artdiqca bu nufuza qarsi tenqidi ve ya inkarci yanasmalar da guclenmisdir Qedim Misir Hindistan Cin ve Yunanistanda rasionalliga esaslanan mueyyen elmi baxislar movcud olsa da onlar cox vaxt mifoloji ve dini inanclarla paralel sekilde inkisaf etmisdir Elmi yanasmalarin qarsisi bu inanc sistemleri terefinden zaman zaman alinmisdir Meselen qedim Yunanistanda Sokratin gencleri korlamasi ittihami ile edam edilmesi qismen onun intellektual sualciligi ile bagli idi Avropada orta esrler dovrunde Katolik Kilsesi elmi biliklerin yayilmasini ciddi sekilde nezaretde saxlayirdi Kilsenin tesdiqlemediyi elmi neticeler bidet hesab edilerek yasaqlanirdi Bu dovrde Celaleddin Rumi Ibn Sina El Biruni kimi muselman alimler Islam dunyasinda nisbeten azad sekilde tedqiqat aparsalar da sonraki dovrlerde orada da dinin dominantligi elmin serbest inkisafini engellemisdir XVII esrde baslayan elmi inqilab dovrunde Qalileo Qaliley kimi alimler yeni elmi nezeriyyelerle cixis etdiler Lakin bu nezeriyyeler kilsenin resmi movqeyi ile ziddiyyet teskil etdiyi ucun ciddi tezyiqlerle uzlesdiler Qalileyin heliosentrik Gunes merkezli sistemi mudafie etdiyi ucun inkvizisiyaya cekilmesi ve ev dustaqligina mehkum edilmesi bu antielmi tezyiqlerin en taninmis numunelerinden biridir XVIII esrde Maarifcilik dovrunun ideyalari agil elmi metod ve tenqidi dusunce daha genis yayilmaga basladi Bununla bele maarifci ideyalar da bezi dairelerde muqavimetle qarsilasdi Xususen muhafizekar dini cevrelerde elme qarsi subhe ve qorxu guclu idi Volter Deni Didro ve digerleri dini fanatizme qarsi cixaraq elmi rasionalizmi teblig edirdiler XIX esr elm ve texnologiyada boyuk tereqqi dovru olsa da elmin getdikce artan nufuzu bezi cevrelerde narahatliq dogurmaga basladi Carlz Darvinin 1859 cu ilde nesr olunan Novlerin menseyi adli eseri ciddi etirazlara sebeb oldu Darvinin tekamul nezeriyyesi bir cox dini telimlerle ziddiyyet teskil etdiyinden ona qarsi genis miqyasda antielmi kampaniyalar baslandi ve bu xususile ABS ve bezi Avropa olkelerinde davam etdi Bununla yanasi XIX esrde romantizm herekati cercivesinde de elmin mexaniki ve soyuq tesvirine qarsi bedii ve emosional yanasmalar formalasdi Bezi filosof ve yazicilar elmi bilikleri insan ruhunu izah etmekde aciz hesab edirdiler XX esrin evvellerinde senayelesme texnoloji inqilab ve elme esaslanan dovlet siyasetleri xususile SSRI de ve Qerb olkelerinde elmin cemiyyetde nufuzunu daha da artirdi Bununla bele bu dovr eyni zamanda antielmi dusuncenin de yeni formalarda ortaya cixdigi merhele oldu Spiritualizm okkultizm homeopatiya ve diger psevdoelmi hereketler cemiyyetin muxtelif tebeqelerinde populyarliq qazandi Elmin guclu tesirinin cemiyyet uzerinde yaratdigi psixoloji ve menevi tezyiq hissi bezi filosof ve edibleri onu tenqid etmeye vadar etdi Meselen Fridrix Nitsse elmi bilikleri heyatin menevi derinliklerini ehate etmemekde qinayirdi Bu da antielmin felsefi esaslarini formalasdiran axinlardan biri oldu XX esrin ikinci yarisindan etibaren xususile postmodernizmin tesiri ile elmi biliklerin obyektivliyi ve qlobal heqiqet statusu daha cox sorgulanmaga baslanmisdir Tomas Kun ve Pol Feyerabend kimi elm filosoflarinin tedqiqatlari bezi cevrelerde antielmi yanasmalar ucun esas kimi qebul edilmisdir baxmayaraq ki onlarin ozleri antielmci sayilmirlar Saheler span ABS da cehalet kultu var ve hemise bele olub Anti intellektualizm gerginliyi bizim siyasi ve medeni heyatimizda davamli bir tel olmusdur ve bu demokratiyanin menim melumatsizligim sizin bilikleriniz qeder yaxsidir menasina gelmesi kimi yanlis fikirden qaynaqlanir A Cult of Ignorance Newsweek 21 January 1980 Antielm muxtelif sahelerde ferqli formalarda tezahur edir Bu anlayis yalniz elmi inkar etmek deyil hem de elmin rolunu nufuzunu ve cemiyyete tesirini muxtelif prizmalardan sorgulamaq anlamina gelir Tarixen antielm anlayisi ilk defe elmi materializme qarsi bir reaksiya kimi meydana cixmisdir XVIII esr Maarifciliyi butun elmlerin vahid sistemi idealini ireli surdu Lakin bu ideya bezilerinde narahatliq dogururdu Onlar dusunurduler ki agil ve elmin yaratdigi bu vahid sistem her seyi ehate eden elmi yanasma mueyyen menada mehdudlasdiricidir bu insanin dunyani derk etmesine texeyyul ve hisslerini ifade etmesine manee ola biler Bu baximdan antielm elmi modelin ve ya elmi paradiqmanin redd olunmasi kimi basa dusule biler Bu yanasma yalniz kemiyyetce olcule bilen ve ya hec olmasa olculmesi mumkun olan seylerin real hesab olunmasina qarsi cixir Belelikle antielm elmi metodun insan biliyinin butun sahelerine hokmranliq etmesi iddiasina qarsi yonelmis tenqidi bir movqe kimi cixis edir Bununla bele elmi pozitivizm xususile de mentiqi pozitivizm olcuyegelmez hadiselerin movcudlugunu tamamile inkar etmir Sadece olaraq bele hadiselerin elmi arasdirma ucun yeterli ve uygun olmadigini ireli surur Felsefe span Felsefede antielm esasen elmin iddia etdiyi obyektiv biliklere qarsi subhe ve tenqidle tezahur edir Postmodernizm kimi felsefi istiqametler elmi biliklerin sosial konstruksiya oldugunu ve universal heqiqet iddialarinin hakim ideologiyalarin mehsulu ola bileceyini mudafie edir Pol Feyerabend kimi filosoflar elmi metodun yegane dogru yol kimi teqdim edilmesini tenqid etmis ve elmin alternativ bilik formalarina qarsi hegemonluguna qarsi cixmisdir Feyerabendin Anything goes Her sey kecerlidir prinsipi elmi metodun da bir nov medeni mehsul oldugunu vurgulayir Bu baxislar bir cox hallarda antielmi ritorikanin felsefi esaslandirmalarindan biri kimi istifade olunur Sosiologiya span Sosiologiyada antielm yanasmalari cemiyyetin elme munasibeti ve elmin sosial strukturda hansi rolu oynamasi ile baglidir Bilik sosiologiyasi ve sahelerinde bezi nezeriyyeler elmi biliklerin obyektivlik iddialarini sorgulayir Guclu sosiologiya yanasmasi elmi biliklerin hem sosial hem medeni ve siyasi kontekstde formalasdigini vurgulayir Sosioloji baximdan antielm ehalinin bir hissesinin elme qarsi guven itirmesi alternativ inanclara meyl etmesi ve elmi inkar eden hereketlerin yayilmasi ile baglidir Meselen fenomeni bir cox cemiyyetlerde sosial etimad bohrani ve elmi qurumlara inamsizliqla elaqelendirilir Ekologiya ve saglamliq span Antielmin en tehlukeli formalarindan biri ekologiya ve sehiyye sahelerinde bas verir Bezi qruplar elmi esasli ekoloji tedqiqatlari meselen qlobal istilesmeni ve iqlim deyisikliyini inkar edir Bu inkarlar esasen iqtisadi ve siyasi maraqlarla elaqeli olsa da onlarin ictimai rey uzerinde boyuk tesiri vardir Sehiyye sahesinde ise antielmi movqeler xususile homeopatiya kimi qeyri elmi yanasmalarla ortaya cixir Bu hereketler neticesinde ictimai saglamliq ciddi tehluke altina dusur COVID 19 pandemiyasi dovrunde yayilan dezinformasiyalar bu sahedeki antielmin numunesi olmusdur Siyaset span Siyasi arenada antielm elmi melumatlarin manipulyasiyasi elmi ekspertizaya qarsi cixmaq ve ya siyasi ideologiyalara uygun gelmeyen elmi neticelerin redd edilmesi ile ortaya cixir Bezi siyasetciler ve qruplar mueyyen elmi movzular meselen tekamul nezeriyyesi iqlim deyisikliyi pandemiyalar etrafinda populist ritorika quraraq elmi inkar edir ve elmi institutlara qarsi guvensizlik yaradir Meselen iqlim deyisikliyini inkar eden bezi siyasetciler iqtisadi inkisafi esas getirerek elmi subutlara qarsi cixir ve etraf muhitin qorunmasina dair siyasetleri engelleyir Bu cur ritorika xususile enerji etraf muhit ve sehiyye siyasetinde genis yayilmisdir Media span Media xususile sosial media antielm tebligatinin yayilmasinda muhum rol oynayir Informasiya texnologiyalarinin suretli inkisafi neticesinde elmi olmayan yoxlanmamis ve ya qesden saxta melumatlarin genis auditoriyalara catdirilmasi mumkun olmusdur Media vasitesile yayilan dezinformasiya konspirasiya nezeriyyeleri ve psevdoelm ideyalari ictimai suurda elmi neticelere qarsi subhe yaradir Bezi hallarda medianin balansliliq prinsipi cercivesinde elmi konsensusa qarsi olan nezeriyyelere de eyni platformada yer verilmesi ictimai qarisiqliga sebeb olur Neticede insanlar hansi informasiyanin etibarli oldugunu ayird etmekde cetinlik cekirler Istinadlar span Gerald Holton Science and Anti science Harvard University Press 1993 ISBN 978 0674792999 Goertzel Ted Conspiracy theories in science EMBO Reports 11 7 2010 493 499 doi 10 1038 embor 2010 84 PMC 2897118 PMID 20539311 Hotez Peter J The Antiscience Movement Is Escalating Going Global and Killing Thousands Scientific American 29 mart 2021 1 aprel 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2025 Ian Shapiro Reflections on Skinner and Pettit Arxiv sureti 29 avqust 2017 tarixinden Wayback Machine saytinda Hobbes Studies 22 2009 pp 185 191 citation from pp 190 191 Richard H Jones Reductionism Analysis and the Fullness of Reality Lewisburg Pa Bucknell University Press 2000 p 199 Jeffrey J S Black Rousseau s critique of science A commentary on the Discourse on the Sciences and the Arts Boston College 2005 25 sentyabr 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 sentyabr 2008 Bacon Descartes and Newton those teachers of mankind had themselves no teachers What guide indeed could have taken them so far as their sublime genius directed them 12 noyabr 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2025 Compare But so long as power alone is on one side and knowledge and understanding alone on the other the learned will seldom make great objects their study princes will still more rarely do great actions and the peoples will continue to be as they are mean corrupt and miserable Arxiv sureti 12 noyabr 2020 tarixinden Wayback Machine saytinda Rousseau The Social Contract and Discourses Notes to Blake s Newton at Princeton University 25 iyun 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2025 Newton Personification of Man Limited by Reason Tate Gallery London 2 avqust 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2025 Stephen D Snobelen Writings on Newton 2007 14 iyun 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2025 Nietzsche Friedrich The Portable Nietzsche Penguin Publishing Group 1977 seh 278 ISBN 978 1440674198 W H Auden New Year Letter 1940 in Collected Poems Edited by Edward Mendelson London Faber 1994 p 203 Hotez Peter J Mounting antiscience aggression in the United States PLOS 19 7 28 iyul 2021 e3001369 doi 10 1371 journal pbio 3001369 PMC 8351985 bad pmc PMID 34319972 bad pmid Isaiah Berlin The Proper Study of Mankind London Pimlico 1997 p 328 The 4 bases of anti science beliefs and what to do about them The 4 bases of anti science beliefs and what to do about them ingilis 25 fevral 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 fevral 2024 Parsons Lian What caused the U S anti science trend Harvard Gazette ingilis 30 oktyabr 2020 Istifade tarixi 25 fevral 2024 Rosenberg Alex Kaplan D M How to Reconcile Physicalism and Antireductionism about Biology 72 1 2005 43 68 doi 10 1086 428389 ISSN 1539 767X JSTOR 10 1086 428389 Jones Todd Reductionism and Antireductionism Rights and Wrongs Metaphilosophy 35 5 2004 614 647 doi 10 1111 j 1467 9973 2004 00341 x Eileen Gambrill Evidence based practice an alternative to authority based practice Families in Society the Journal of Contemporary Human Services 80 4 1999 341 350 Arxiv sureti 29 sentyabr 2006 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 29 sentyabr 2006 at the Wayback Machine Nagel T Reductionism and antireductionism Novartis Foundation Symposium 213 1998 3 10 discussion 10 4 73 5 PMID 9653712 16 may 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2025 Gieryn Thomas F Real Science What It Is and What It Means by John Ziman 93 3 2002 544 545 doi 10 1086 374156 ISSN 1545 6994 JSTOR 3080621 Richard Levins Whose Scientific Method Scientific Methods for a Complex World New Solutions A Journal of Environmental and Occupational Health Policy Vol 13 3 2003 261 74 Brian Martin Social Construction of an Attack on Science Social Studies of Science Vol 26 No 1 February 1996 pp 161 173 5 sentyabr 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyun 2006 Sarah Glazer Therapeutic touch and postmodernism in nursing Nursing Philosophy 2001 2 3 196 212 Poland G A Jacobson R M The clinician s guide to the anti vaccinationists galaxy Human Immunology 73 8 avqust 2012 859 866 doi 10 1016 j humimm 2012 03 014 PMID 22504410 Dariusz Jemielniak Aleksandra Przegalinska Collaborative Society MIT Press 2020 ISBN 978 0262356459 Biblioqrafiya span A Bullock amp S Trombley Eds The New Fontana Dictionary of Modern Thought third edition London Harper Collins 1999 Burger P and Luckman T The Social Construction of Reality A Treatise in the Sociology of Knowledge Garden City NY Doubleday 1966 Collins Harry and Pinch Trevor The Golem What everyone should know about science Cambridge Cambridge University Press 1993 Gross Paul R and Norman Levitt Higher Superstition The Academic Left and Its Quarrels with Science Baltimore Johns Hopkins University Press 1994 Gerald Holton Science and anti science Harvard University Press 1993 ISBN 0674792998 Knorr Cetina Karin D amp Mulkay Michael Science Observed Perspectives on the Social Study of Science Sage Publications Ltd 1983 Knorr Cetina Karin D Epistemic Cultures How the Sciences Make Knowledge Harvard University Press 1999 Levins R Ten propositions on science and antiscience in Social Text 46 47 101 111 1996 Levins R Touch Red in Judy Kaplan an Linn Shapiro eds Red Diapers Growing up in the Communist Left U of Illinois 1998 pp 257 266 Levins R Dialectics and systems theory in Science and Society 62 3 373 399 1998 Levins R The internal and external in explanatory theories Science as Culture 7 4 557 582 1998 Levins R and Lopez C Toward an ecosocial view of health International Journal of Health Services 29 2 261 293 1999 Nye Andrea Words of Power A Feminist Reading of the History of Logic London Routledge 1990 Pepper David The Roots of Modern Environmentalism London Routledge 1989 Ullica Segerstrale Ed Beyond the Science Wars the missing discourse about science and society Albany State University of New York Press 2000 ISBN 0791446182 Vining Joseph On the Future of Total Theory Science Antiscience and Human Candor Erasmus Institute papers 1999 Leviathan and the Air Pump Schapin and Shaffer covers the conflict between Hobbes and Boyle The Scientific Outlook by Bertrand Russell sets out the limits of science from the perspective of a vehement campaigner against anti science An Enquiry Concerning Human Understanding by David Hume The first major work to point out the limits of inductive reasoning the new tool of science Against Method by Pol Feyerabend probably the individual most accused of reinvigorating anti science although some claim that he is in fact strengthening the scientific debate Xarici kecidler span What s wrong with relativism Physics World by Harry Collins The Postmodern Critique of Science A Critique of Western Science by Alex Paterson The Critique of Science Becomes Academic by Brian Martin If They Believe That Science by Reginald Firehammer The Ontological Reversal A Figure of Thought of Importance for Science Education by Bo Dahlin Davidson Donald Essays on Actions and Events OUP 2001 ISBN 0199246270 Rosenberg Alex Kaplan D M How to Reconcile Physicalism and Antireductionism about Biology Philosophy of Science 72 1 2005 43 68 doi 10 1086 428389 ISSN 1539 767X JSTOR 10 1086 428389 Psychoneural Reduction The New Wave John Bickle Bradford Books 1998 ISBN 0262024322 Normativ yoxlamaMicrosoft 2777473763 Elm ve texnologiya tedqiqatlariIqtisadiyyatElm iqtisadiyyatiTarixElm ve tarix felsefesi Elm tarixi ve texnologiya Texnologiya tarixiFelsefeAntroposen Antipozitivizm Empirizm Qeyri selis mentiq Neoluddizm Elmin felsefesi Sosial elm felsefesi Texnologiya felsefesi Pozitivizm Postpozitivizm Elm ve din Ssientizm Sosial konstruktivizm Sosial epistemologiya TranshumanizmSosiologiyaAktor sebeke nezeriyyesi Sosial texnologiyanin konstruksiyasi Bilik sosiologiyasi elmi Elmi cehalet sosiologiyasi Elm tarixinin sosiologiyasi Sosiotexnologiya Guclu sosiologiyaElmi tedqiqatlarAntielm Bibliometriya Uygunluq Elmin tenqidi Demarkasiya problemi Ikiqat hermenevtika Logologiya Xeritecekme mubahiseleri Metaelm qara qu qusu nezeriyyesi Yalan elmler Elm vetendas kommunikasiya tehsili Elmi metod Elmmetriya Elmde qadinlarTexnologiya tedqiqatlariReqemsal antropologiya Reqemsal mediadan istifade ve psixi saglamliq Muhendislik Maliyye texnologiyasi Innovasiya diffuziya Texnokratiya Texnoloji determinizm Texnologiya ve cemiyyetSiyasetInformasiya berabersizliyi Subutlara esaslanan siyaset Tedqiqat etikasiPortallar Elm Texnologiya Kateqoriya Kateqoriyalar Elmin tenqidiYalan elmlerFelsefeSosiologiya